İlhamə Məhəmmədqızı, “Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Sumqayıt təmsilçisi

Sumqayıtın ictimai-siyasi həyatında fəallığı ilə seçilən ağsaqqallarımızdan biridir Qalib İman oğlu Əliyev. Onunla bu günlərdə redaksiyamızda görüşüb həmsöhbət olduq, keçdiyi maraqlı ömür yoluna birlikdə qısaca nəzər saldıq:

- Qalib müəllim, mayın 9-da 80 yaşınız tamam olur. Özünüzü necə hiss edirsiniz? Əhvalınız, sağlamlıq durumunuz necədir?

- Təşəkkür edirəm. Doğrusu, mən “80 yaş” eşidəndə olduqca təəccüblənirəm və heyrətlənirəm. Yəni, zaman nə tez ötüşüb? Ağsaqqal deyiləndə isə dərin düşüncələrə dalıram. Soruşa bilərsiniz nə üçün? Belə desək, ağsaqqal müdrik bir insan kimi qəbul edilir. Buna görə də bu adı tam mənasıyla doğrultmağa çalışıram. Hazırda Sumqayıt şəhər Ağsaqqallar Şurasının təftiş komissiyasının sədriyəm. Ağsaqqal kimi gənclərə tövsiyələrimi verirəm, Əsrin bəlası olan narkomaniyaya qarşı mübarizə tədbirlərində yaxından iştirak edirəm. Tez-tez el şənliklərində, bayram tədbirlərində, yığıncaqlarda, xeyir-şər məclislərində oluram. Bir sözlə, ictimai fəaliyyətimlə qürur duyuram, özümü sağlam, gümrah hiss edirəm. 

- İcazə verin oxucularımız adından sizi 80 illik yubileyiniz münasibətilə təbrik edək. Maraqlı, məzmunlu ömür yolunuzda hansı izləriniz olub, nələri xatırlaya bilərsiniz?  

- Mən də öz növbəmdə sizin kollektivə, eləcə də çoxsaylı oxucularınıza dərin təşəkkürümü bildirirəm. Qeyd edim ki, doğulub boya-başa çatdığım Lənkəran şəhərində 4 saylı orta məktəbin səkkizinci sinfini bitirib üz tutmuşam gənclik şəhəri Sumqayıta. Kimya-texnologiya texnikumunu bitirib kimya kombinatında əmək fəaliyyətinə başlamışam. 1970-79-cu illərdə istehsalatdan ayrılmadan təhsilimi Azərbaycan Neft və Kimya İnstitutunda davam etdirmişəm və “Kimyaçı-texnoloq mühəndisi” ixtisasına yiyələnmişəm. “Üzvi Sintez” zavodunda müxtəlif vəzifələrdə işləmişəm. Texniki-istehsalat şöbəsinin rəisi vəzifəsi ilə bərabər, həmin zavodun baş mühəndisi vəzifəsini icra etmişəm. İşimi hər zaman ürəkdən sevmişəm, ona qəlbən bağlanmışam. 2011-ci ildə təqaüdə çıxmışam. Çalışdığım zavod keçmiş SSRİ məkanında ən qabaqcıl müəssisələrdən biri olubdur. Burada yüksək tonajlı kimyəvi məhsullar istehsal edən bir sıra sexlərin işə buraxılmasında, layihə güclərinin mənimsənilməsində zəhmət çəkmişəm. Xeyli səmərələşdirici təklifim istehsalatda tətbiq edilibdir. Əmək fəaliyyətimə görə bir çox medal və fəxri fərmanla təltif olunmuşam. Dəfələrlə SSRİ Xalq Təsərrüfatı Nailiyyətləri Sərgisinə göndərilmişəm. Zavodun Fəxri kitabına adım yazılıbdır. 2015-ci il oktyabrın 12-də respublika neft və qaz sənayesinin inkişafında xüsusi xidmətlərimə görə Dövlət Neft Şirkəti tərəfindən “Fəxri fərman” və pul mükafatına layiq görülmüşəm. Eyni zamanda, işlədiyim müəssisənin ictimai işlərində fəallıq göstərmiş, yaxından iştirak etmişəm. 45 illik əmək stajım vardır. Zavod idarə aparatı həmkarlar komitəsinin sədri seçilmişəm. Şəhərimizin ictimai-mədəni həyatında da yaxından iştirak edirəm. 2016-cı il noyabrın 21-də Sumqayıt şəhər İcra Hakimiyyəti başçısının “Fəxri fərman”ını almışam.    

 - Maraqlıdır, sadaladıqlarınıza necə nail olmusunuz?

- Sağlamlıq, möhkəm iradə, zəhmət, mübarizə sayəsində, işimə, torpağıma, vətənimə sevgimlə və eyni zamanda, böyüklərin, dostlarımın, yaxınlarımın, əhatəmdə olan insanların təcrübəsi ilə başa gəlib. Hazırda isə bağ təsərrüfatı və yaşıllıq işləri ilə də məşğul oluram.

- Bu yaşa çatmanızın sirrini nədə görürsünüz? 

- Əvvəla, bu, gendən irəli gəlir. Doğmalarım uzun ömür sürüblər. Dayım Kərim Rəhim oğlu Axundov 99 il yaşayıb. Sumqayıtın təməlini qoyanlardan, qurub-yaradanlarından olub. On üç il Sumqayıt şəhər İcraiyyə Komitəsinin birinci müavini vəzifəsində işləyib. 1973-cü ildən 2 saylı tikinti trestində çalışıb. On beş il şəhər Sovetinin deputatı olub. Onun əməyi dövlət tərəfindən yüksək qiymətləndirilib. O, “Qırmızı Əmək Bayrağı” ordeni və bir sıra medallarla təltif edilib. Sumqayıtın Baş Planının hazırlanmasına görə SSRİ Nazirlər Sovetinin laureatı olub. Sumqayıtın fəxri vətəndaşı adına layiq görülüb və Prezident təqaüdü alıb. Böyük hörmət, nüfuz sahibi idi. Onunla hər zaman fəxr etmişəm. Bütün arxivi məndədir.

Əlavə edim ki, uzunömürlü yaşamaq üçün insanın qəlbi təmiz olmalıdır. Faydalı işlə məşğul omalıdır. 

Mən hər zaman nikbin əhval-ruhiyyədəyəm. Həyatdan çox şey ummamışam, hər şeyə qane olmuşam. Həmişə şükr etmişəm. Hər kəsin də mehriban yaşamasını istəmişəm.

- Bəs, xoşbəxtliyin açarı nədədir?

- İlk növbədə sağlamlıqdır. Sağlam canda sağlam ruh olur. Çox təəssüf ki, bəzi gənclərimiz bunu yaxşı anlamırlar. Mən internet və yaxud müasirlik əleyhinə deyiləm. Əksinə, müasirliyi çox sevirəm. Amma bu, tərəqqi deyil. Bu gün cəmiyyətdə telefon bəlası hökm sürür. Gənclərimiz, insanlarımız vaxtlarını sağlamlığa, elmə-biliyə deyil, telefona, internetə sərf edirlər, bununla özlərini uçuruma yuvarlandırırlar. Xoşbəxtliyin açarı həmçinin möhkəm iradə, zəhmətkeşlik, düzgün mövqe, ədalətlilik, təmizlik və yaxşı bilikdir. Əgər insan bu keyfiyyətlərə malikdirsə, demək, xoşbəxtliyin açarı artıq onun öz əlindədir. 

- Özünüzü xoşbəxt sanırsınızmı?

- Əlbəttə, xoşbəxtəm. Günü-gündən güclənən, qüdrəti artan, çiçəklənən, tanınan, sayılan qalib Azərbaycanımla necə xoşbəxt olmaya bilərəm?! Ölkə başçımız İlham Əliyevin apardığı uğurlu daxili və xarici siyasəti ürəkdən bəyənir və dəstəkləyirəm. Son illər respublikamızda və şəhərimizdə aparılan abadlıq və quruculuq işlərindən böyük fərəh hissi keçirirəm. 

Həmçinin qeyd edim ki, doğum tarixim 9 May - Qələbə gününə təsadüf edib. Ailəm üçün iki qat bayram olduğundan valideynlərim adımı Qalib qoyublar. Deyirlər, ad insan taleyində böyük rol oynayır. Yəni, adım taleyimə mayak olub.

Oxuduğum ali məktəbin birinci kursundan tanış olduğum Nəzakət xanımla ailə həyatı qurmuşam. Hazırda həyat yoldaşım Polimer Materialları İnstitutunda elmi işçidir. İki gözəl qız övladımız pedaqoqdur, dörd nəvəmiz var. 

- Qalib müəllim, həyatsevər insansınız. Həyat sevgisinin qaynağı sizin üçün nədir?

- Həyat sevgisinə münasibətimi böyük şairimiz Bəxtiyar Vahabzadənin bu misraları ilə bildirmək istərdim:

Səndən doymaq olarmı?

Həyat, sən nə şirinsən?!

Ancaq hamının deyil,

Sən həyatın qədrini

Yalnız bilənlərinsən!…

- Qalib müəllim, yubileyiniz münasibəti ilə sizi bir daha təbrik edir, can sağlığı arzulayırıq.

- Mən də sizə təşəkkür edirəm. 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(09.05.2025)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı PORTAL AKADEMİYASInda növbəti, üçüncü abituriyent kurslarına davam edir. Həyatda necə uğur qazanmalı, hədəfi necə seçməli, hədəfə doğru necə irəliləməli, necə lider olmalı – bu sayaq suallar hər birinizi düşündürür, bilirik. Onlara PORTAL AKADEMİYASI məşğələlərinə qatılmaqla çavab tapacaqsınız. 

Rubrikanı millət vəkili, motivasiya spikeri, yazıçı Əlibala Məhərrəmzadə aparır. 

Abituriyentin uğur formulu

Gəlin, çox sadədən başlayaq. Zaman az, oxunacaq, mənimsəniləcək biliklər çox. Dərslikləri öz axarı ilə, bədii ədəbiyyat oxuyurmuş kimi oxusanız imtahanlaradək tam hazırlıqlı olmağa zamanınız təbii ki, yetməyəcək. Bəs onda nə etməli? Əlbəttə ki, sürətli-effektiv oxu qaydalarına riayət etməli. Bu barədə o qədər çox metodika, kurslar, treninqlər var, saymaqla qurtarmaz. Tam dərinə getmədən gəlin bir neçə çox vacib qaydalara nəzər yetirək:

C. Antireqressiya və antiartikulyasiya

Bəzən biz mətni oxuyanda bir sətri bitirən kimi gözümüz sətrin əvvəlinə – onu təkrar oxumaya yönəlir. Bu, mütaliədə ən geniş yayılmış qüsurdur və reqressiya adlanır. Düzdür, sətrin, cümlənin təkrar oxunmasının resipasiya adlı oxuduğun cümlədəki fikri daha dərindən mənimsəmək növü də var. Bu təmrin, əlbəttə ki, çox zəruri və vacibdir. Amma reqressiya isə boş vaxt itkisi, gözə verilən əlavə yükdür. İstənilən halda bu vərdişdən yaxa qurtarmaq zəruridir.

Məhsuldar oxumağımıza mane olan daha bir faktor oxuma zamanı artikulyasiya adlanan ağızın, dilin, udlağın hərəkətliliyidir. Biz öz-özümüzə oxuyanda bəzən istər-istəməz bu orqanlarımıza güc tətbiq edirik. Bəziləri, hətta ucadan oxuyaraq bu gücün təsirini ikiqata, üçqata çatdırırlar.

Amma istənilən halda mətn effektivlik üçün tam səssiz oxunmalıdır. Artikulyasiya oxunanı mənimsəmək üçün orqanlarımıza təsir edən bəlli əngəldir. Məşq edin, lap dilinizi dişinizlə tutub saxlayın, amma sakit, mütləq sakit oxuyun!

Növbəti qaydanı sizə növbəti gün təqdim edəcəyəm.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(09.05.2025)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Güney Azərbaycan Poeziyası Antologiyası layihəsində Təbriz təmsilçimiz Əli Çağlanın növbəti təqdim etdiyi şair Binabda yaşayan Nuriyyə Lövhdür.

Nuriyyə Lövh

Binab

SÜLH SİMGƏSİ

Üfüqi deyil kələmələr

Dikinə döşənir qələmin ucuna

Boyutlar boylanır əski divarlardan

Şamdanlar sevişir 

Sərbəst sarmaşıqlarla.

Hə!

Sülh simgəsidir barmaqlarım

Qələmin gücünə inandıqca daha ardıcıl, daha çalışqan

Botları tanıdıqca 

Daha güclü, daha qorxmaz Diogenlərəsinə 

Sındırıram tabuları

Mən dünyanın şəhərdaşıyam,

Yer kürəsi fırlanır başımın qafatasında

Sınırlar sınır neyronlarımın böcəklərində

Xəzər yol açır göz pınarlarıma

Birrləşir gözümün önündə millətlər.

İstəkanlaşır şeirimin gün çıxan bucağında sülh şairləri

Oriyana doğur o heç doğulmaz uşağı

Nəzar danışır Beyrutun qovurulmuş saçlarından

Bursa dadı verir Hikmətin qanadları

Berlin çat götürür Brechtein yazısında

Ritsosun çiçəklərinə çatır şeirimi xalçası

Epitafiyosu qurtarınca əllərim qızarır 

Çörəyı, suyu, havanı alsalar da,

Gülüşlərimi çox görməmişəm şeirimin Pablosuna...

Biz çıxırıq savaşların uzun xəlsəsindən

Duyğular keflənir 

Və  yenidən sevişirik şəhərin röyalı günbatışında.

Məzələnir savaşdan qurtulan dodaqlarımız

Və dincəlir yorğun orqanlarımız.

O mərtəbəli yuxudur şeirim

Bir an diskinirəm orta qatında

Burası şingen deyil

Bir tayım Qafqaz

Bir yanım ortadoğu

Üzbəüzüm isə qara qoşunun sındırılmaz qayaları.

Burda tanrılar daha zorlu cəhalət at çapdırır içimizin boş imperatorluğunda.

Meksika divarlarından hündürdür nadanlıq

Burda ağ-qara gəzirlər qaranlıq şeytanrıları

Dara çəkirlər azadlığı 

Və oraqlayırlar sevginin gənc çağlarını.

Hə!

Biz orta əsirləri yaşayırıq əslində

Xaç yürüşləri qurtarmayıb burda hələ.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(09.05.2025)

Manşet

reytinq

Nemət Tahir, “Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Qarabağ təmsilçisi

ABŞ-ın keçmiş prezidenti Barak Obamanın 2020-ci ildə “Penquin Random House” nəşriyyatı tərəfindən nəşr olunmuş  “A Promised  Land” (“Vəd edilmiş torpaq”) adlı xatirələr kitabında Rusiya prezidentləri Vladimir Putin və Dmitri Medvedevlə görüşləri barədə maraqlı məqamlardan yazıb. Obama kitabında Medvedevin real gücə malik olmadığını bildirir, Putini isə Çikaqo mafiyasının liderləri ilə müqayisə edir. 

Obamaya  görə, Putin "fiziki cəhətdən diqqətəlayiq olmayan" olsa da, "sərt" adam idi və "həyətdəki küçə bosslarının sərt qanunları ilə tərbiyə olunan Çikaqo mafiyasını idarə edənə oxşayırdı.

Obama yazır: “Mən rus xarakterini başa düşə bilmirəm. Mən dəfələrlə rus siyasətçiləri ilə görüşmüşəm. Onlar utanmadan yalan danışır, gözünün içinə baxır və bilir ki, sən yalanı görürsən və o bundan heç utanmır. Yalan Rusiya hökumətini hər yerdə təqib edir. Rusiya siyasətçiləri ilə bütün söhbətlərimdə belə bir təəssürat yarandı ki, onları maraqlandıran tək şey monoloqdur və sizin şərhləriniz və ya etirazlarınız heç bir maraq doğurmur. Ən yaxşı halda sizə kamera qarşısında bir neçə söz deməyə icazə verirlər. Üzbəüz görüşdə mən ancaq görüşdüyüm insanları dinləyirdim. Salam verib nəsə danışmağa başlayan kimi ABŞ-a qarşı bütün şikayətlər, müxtəlif tərəflərin narazılıqları müfəssəl və sərt dillə ifadə edilən bitib-tükənməyən monoloq başlayırdı. Rusiya siyasətçiləri mənə Amerikada Böyük Depressiya zamanı Çikaqo mafiyasını idarə edən insanları xatırladırlar. Amerika Birləşmiş Ştatlarının prezidenti kimi və Rusiyada müxtəlif səviyyəli siyasətçilərlə münasibət qurarkən başa düşdüm ki, mən yüksək təhsilli insanlarla deyil, küçə tərbiyəli, sərt, bütün hisslərdənn məhrum, dar düşüncəli tiplərlə məşğul olmalıyam. Onlar heç vaxt öz məhdud təcrübəsindən kənara çıxmırlar və həmişə yuxarıda oturan himayədarlarına arxalanaraq , rüşvət, şantaj, aldatma və bəzən zorakılığı öz fəaliyyətlərinin qanuni üsulları hesab edirlər. Rusiya siyasətçiləri üçün diplomatik dil adlı bir şey yoxdur. Onların divara sıxıb təzyiq etməklə, “öz anlayışlarının” dili var”. 

Qeyd edək ki, kitabın birinci hissəsi 768 səhifədən ibarətdir və 25 dilə tərcümə edilmişdir. 2017-ci ildə Obama vəzifədən getdikdən bir neçə ay sonra “Penquin Random House” nəşriyyatı onun xatirələrini dərc etmək hüququ üçün 60 milyon dollar ödəyibdir.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(09.05.2025)

“Ədəbiyyat və incəsənət” Hekayə Saatı rubrikasında bu gün sizlərə Nurlana İşığın “Divar qonşusu” adlı hekayəsini təqdim edir.

Tozlu külək  səkkizinci mərtəbəyə kimi qalxmışdı. Qadın zivədən sallanan paltar sancaqlarını balaca səbətə yığıb, balkonun divarına vurulmuş paslı mismardan asdı. Küləkdən gözlərini qıydı, üşüdüb yataq otağına keçdi. Yataqda uzanaraq telefonun ekranını şəhadət barmağının ucuyla sürətlə çevirən ərinə dedi: 

- Bilirsən, təzə paltarasanlar çıxıb, ipini aşağıdan çəkirsən, kran kimi tavana qalxır.    

Kişi donuq gözlərlə ona baxıb yenidən vacib bir xəbər almış kimi gözlərini feysbukdakı  posta zilləndi. Qadın aramsız danışır, əri də arabir qadının dediklərini təsdiq edirmişcəsinə başını sallayırdı. 

 Divar qonşuları bir  ay olar ki, köçmüşdü. Həftə içi varlıqları duyulmurdu. Ancaq hər bazar günü divarın arxasından əvvəlcə bir - birinə dəyib şaqqıldayan qab- qaşıq səsləri, sonra söyüşə qarışmış tappıltı səsləri eşidilirdi. Üstəlik, araya uşaq ağlaması da qarışırdı.

 Qadın telefondan gözünü ayırmayan ərinə dedi:

  -Yenə başladılar,  bir bazar evdə rahat oturammırıq da bunların əlindən. Vallah, bir gün qapılarının ağzını kəsdirəcəm! Deyəcəm ki, yekə kişisən, özün də dövlət vəzifəsində, camaata əxlaq dərsi keçirsən, qanunu pozanlara nitq söyləyirsən, amma öz evinin içində söyüşün biri bir qəpikdir. Uşağın da tökdüyünü yığacaq. Arvadına da deyəcəm ki, boşan da, gözləyirsən ki, xəstəlik tapasan?!  O gün zibil atanda gördüm yazıq qızı… ayaq üstdə üyrənir, beli çürümüş ip kimi üzülüb. Gözləri də elə qəmli idi ki…

Kişi telefonu bir qırağa atıb, qollarını başının arxasında bir-birinə keçirdi, dəsmalları qatlayıb dolaba yığan arvadına diqqətlə baxıb dedi:

 -İstəyirsən ki, ailə işimizə qarışırsan deyib məhkəməyə versin bizi?

-Puah! Biz onu verməliyik. Hər istirahət gününü  burnumuzdan gətirir. Mən niyə o həyasız kişinin səsini öz otağımda eşitməliyəm? Belə də deyiblər e, dişin ağrıyır, çək qurtar, qonşun pisdi köç qurtar! Amma yox! Mən niyə öz evimdən oluram ki! Gedəcəm, sözümü də deyəcəm: a kişi, sevmirsən, istəmirsən boşa da! Boşan hamının canı qurtarsın. Bəlkə, səhv deyirəm? Qadındakı mağmının biri…

-Get çay gətir, boş -boş danışma.  Elə bilir, hər şey halvadır e… o qadındadır günah, birinci o başladı, eşitdim hamısını. Özü də boşanmaq halvadır elə bilirsən?

 -Nəyi çətindir ki?!

 -Uşaq var ortada, ay bala. Həm nəyinə lazım, divarın o üzü. Sən  özünlə məşğul ol, bu gün sabah sancın tutacaq.

 -Elə o uşaq bədbəxt olmasın deyə, indidən boşanmaq lazımdır. Al çayını iç, sonra gedək parkda gəzək. Külək də yatıb. 

 -Sən get, mən yorğunam.

 -Axı nə etdin ki, yoruldun?! Keçən dəfə də elə dedin. Bax doğuma da az qalıb, həkim deyib ki, gəzməliyəm, ayaqlarım da şişib.

 -Bir bazarım var, yorğunam, qoy uzanım, istirahət edim.

 -Uşağımız olanda neyləyəcəksən bəs?

 -Nənələri gəzdirər, bütün günü nəvə demirdilər? Çayıma niyə limon atmamısan?

 Qadın başını yelləyib otaqdan çıxdı, eynəyini çantasına qoyub, foyedəki güzgüdə çil düşmüş yanaqlarına baxdı, əlini bətnində gəzdirdi, körpəsini sığalladı. Sonra çətinliklə çəkməcəyə sarı əyildi. İpli idman ayaqqabılarını geyinəndə istədi ki, kəpənəkvari bağlasın, ancaq əyilə bilmədi. Elə də  evdən çıxdı. 

Parkın mərkəzindəki hovuzlu fəvvarənin suyunu tez vurmuşdular. Qadın fəvvarəyə ən yaxın olan skamyada oturdu. Suyun səsi əsl terapiya idi. Buranın sevimli sakinləri -  göyərçinlər onun ayağının yanında asudə gəzişməkdəydilər. Qadın durdu ki, qalxıb günəbaxan tumu alsın, quşları yemləmək xoşuna gəlirdi. Bu vaxt qarşıdakı skamyada divar qonşularını gördü, ər - arvad gülə- gülə göyərçinlərə tum atır, uşaq da əllərini açıb quşların dalınca qaçırdı. Elə bil, bayaq divarın o üzündə birinci dünya müharibəsi yaradan onlar deyildilər.

Qonşularına baxdığını bildirməmək üçün tez üzünü  çevirdi, qaçmaq istədi, hansı səmtə gedəcəyinə qərar verəmmədi, nədənsə sir- sifəti,  qulaqları alışıb- yanırdı. Yolun ən baxımsız yerində asudə qol- budaq  atmış  çinar ağacının altındakı skamyaya çatmağa tələsdi. 

Oturub dərindən nəfəs aldı və uzun- uzadı ağ idman ayaqqabısının yer süpürən çirklənmiş iplərinə tamaşa etdi.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(09.05.2025)

Azərbaycan Ədəbiyyat Fondunun “Yazıçı” nəşriyyatında Xalq yazıçısı Anarın “2=3+4, yaxud iki ailədə üç Xalq yazıçısı, dörd Xalq şairi” adlı kitabı işıq üzü görüb. Nəfis tərtibatlı, illüstrasiyalı kitab Azərbaycan ədəbiyyatı irsinə böyük töhfələr vermiş iki nəsildən, onlar barədə həqiqətlərdən və onların ədəbi nümunələrindən ibarətdir.

608 səhifəlik bu unikal kitabı tərtib edən Xalq yazıçısı Anar uzun illər ərzində təkcə öz yazdıqlarını yox, qəhrəmanlarının – Səməd Vurğun, Rəsul Rza, Nigar Rəfibəyli, Vaqif Səmədoğlu, Ənvər Məmmədxanlı və Yusif Səmədoğlunun yazdıqlarını eyni ideya-estetik yaradıcılıq məcrasına qoşaraq, onları eyni axında birləşdirərək ən yeni ədəbiyyatın ən milli paradiqması olaraq təqdim edibdir.

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı kitabdan hissələri oxucularına təqdim edir. Anar qəhrəmanlarının ən populyar əsərlərini bir daha yaddaşlarda təzələyir:

RƏSUL RZA

“AZADLIQ”

Qara bir gündə
yaralı bir ölkənin üstündə
dikəldi qüvvətdən sərxoş,
qan ləkəli bayraq.
Günəşli bir gündə,
qəzəbli bir ölkənin üstündən
endirildi ölüm kölgəli bayraq.
Qollarını geniş-geniş açdı insan.
Qucaqlaşdı günəş, hava, torpaq.

“AYDINDIR ŞEİR DİLİ”

Hər kim nə deyir-desin!
Şeir dili aydındır.
İstəyirsən sevincdən,
istəyirsən qəmdən yaz.
Elə aydındır bu dil,
nadan yüz yol oxusun –
yenə bir şey anlamaz.                       

1958

“Ədəbiyyat və incəsənət”

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının “Ulduz” jurnalı ilə birgə Biri ikisində layihəsində bu gün Tribuna rubrikasıdır, tribunadakı Azər Fəraqidir. O, Urfan ədəbiyyatı barədə danışır.

Azər FƏRAQİ

ÜRFAN ƏDƏBİYYATI – İSLAMIN BUDAQ DİLİ

Bəşər sivilizasiyası həzrəti Nuhun zamanında baş vermiş böyük bir fəlakətdən sonra tənəzzülə uğrasa da, süqut etməmiş, həzrəti İbrahimin səylərilə başlayaraq yenidən yüksəlməyə davam etmişdir. İlahi elçilər, onların canişinləri, o cümlədən bütün müdrik insanlar həqiqətləri digər insanların həm fərdi, həm də bəşəri olaraq birgə təkamülünə zəmin yaratmaq üçün zamanın və məkanın tələblərinə uyğun bir üslub və yaşadıqları dövrün insanlarının qavraya biləcəkləri dil ilə anlatmışlar. Allahın son elçisi həzrəti Muhəmməd belə buyurub: “Biz, peyğəmbərlər qövmü,insanlar ilə öz dillərində danışarıq”. Bəzən yanlışlıqla yəhudiliyin ezoterik bir yönü olaraq təqdim edilən, əslində isə əsli bütün səmavi dinlərdən, həmçinin yəhudiliyin özündən də daha qədimə dayanan, ilk dəfə həzrəti İbrahimin sistemləşdirdiyi Kabala elminin insanlara xitab etdiyi dil də tamamilə rəmzlər və məcazlar ilə ehtiva edilmişdir.

Kabala, beş duyğu üzvləri vasitəsi ilə qavranan maddi reallığın əsl mahiyyəti olan mənəvi gerçəkliyin metodiki idrakı elmidir. İnsan ağlı maddi reallığı üç parametrdə qəbul edə bilir: məkan, zaman və hərəkət.

Maddi aləmdə mövcud olan hər bir nəsnə və baş verən hər bir hərəkət materiyanın bətnində, caizi-təbir ilə desək, üst ruhani aləmdə var olan substansiyaların və işləyən qüvvələrin inikasıdır. Bu səbəb – nəticə münasibətlərinin təbiətdə bir ağacın kökləri və budaqları arasında olan əlaqələr ilə bənzərliyinə binaən Kabalistlər özlərinə "Budaq dili" adlandırılan xüsusi bir dil təyin etmişdilər. Ruhani aləmdəki bir obyekt, yəni "kök" maddi aləmdəki təzahürü olan obyektin, yəni "budağın" ismi ilə adlandırılır. Beləliklə, ruhani aləmi bəşəri kəlmələrlə ifadə etmək mümkün olur. Qədim kabalistik mətnlər məhz bu dildə tərtib edilmişdir. Bu dili bilməyən şəxslər həmin mətnləri oxuyarkən dünyəvi bir hekayədən fərqli bir məfhum anlaya bilməzlər.

İslam mədəniyyətində isə bu ənənə daha çox ədəbiyyat sahəsində, nəzm və ya nəzmli nəsr sayəsində yaşamışdır. Sufilər, həmçinin digər arif mütəfəkkir alimlər, şairlər insanlara çatdırmaq istədikləri ürfani bilgiləri və ya başqa ariflərə nəsildən-nəslə ötürmək istədikləri həqqani sirləri məhz bəhs etdiyim rəmzlər, ədəbi istilahlar ilə dilə gətirmişdirlər. Beləliklə, ürfan ədəbiyyatı adlandıra biləcəyimiz xüsusi bir dil formalaşmışdır.

Təsəvvüf ərbabı arasında təkcə ədəbi sahədə deyil, mürşid-mürid münasibətləri konsepsiyasında da təkamül məqamlarının, mənəviyyat hallarının ifadəsi üçün xüsusi ürfan istilahlarından istifadə edilmişdir. Ümumiyyətlə, bütün elmlərin özünəməxsus istilahlarının olmağı labüd və normaldır. Lakin həm Kabalanın, həm də ürfan ədəbiyyatının istifadə etdiyi kəlmələr, ifadələr istilah olmaqdan ziyadə, ayrıca bir dil adlandırılacaq qədər zəngindir. Nəzərdə tutulmuş mətləbi daha anlaşılan etmək üçün bir neçə nümunə qeyd etmək faydalıdır. Klassik ədəbi əsərlərdə tez -tez rast gəlinən "cövr" və "cəfa" kəlmələri orfoepik lüğətdə mənaları bir-birilə eyni olan sinonim kəlmələrdir. Lakin ürfan ədəbiyyatında bu iki kəlmə salikin, yəni mənəvi təkamül yolunda irəliləməyə çalışan şəxsin yaşaya biləcəyi iki fərqli ruhani halın ifadəsidir.  Təsəvvüf sistemində salik insan ruhunun mütləq həqiqətə doğru yüksəlməsi prosesi olan ürucdan saxlanılması ilə yaşadığı hala "cövr", qəlbinin ruhani mənəvi həqiqətlərdən pərdələnməsinə isə "cəfa"  deyilir.

Tarixən ürfan və təsəvvüfün beşiyi olmuş Azərbaycan mədəniyyətinin yetirdiyi bir çox ariflər – Məhəmməd Füzuli, Seyyid Əzim Şirvani və bu silsilənin ləyaqətli davamçılarının yaradıcılıqları başdan-başa ürfan ədəbiyyatıdır.

Seyyid Əzim Şirvani Məhəmməd Füzulinin

          "Könül, səccadəyə basma ayaq, təsbihə əl urma,

           Namaz əhlinə uyma, onlar ilə durma, oturma"

– beyti ilə başlayan qəzəlinə yazdığı

"Könül, ta var əlində cami-mey, səbhəşümar olma,

           Riyayi-xəlqdir, billah, nəmaz əhlinə yar olma".

– beyti ilə başlayan nəzirəsinin məqtə beytində özünün timsalında oxuculara və dinləyənlərə xitabən tənbeh ilə belə buyurur:

"Rümuzi-şerimin dərk etmədən mənasını, Seyyid,

           Gedib meyxanələrdə laübali meyküsar olma".

Ürfan ədəbiyyatına aid əsərləri təhqiq və təhlil edərkən və yaxud bu ədəbi üslub ilə bir əsər yazarkən Seyyid Əzimin təbiri ilə desək, "rümuzi-şerin" mənasını dərk etmək, ürfani istilahların mənalarına bələd olmaq zəruridir. Ürfan ədəbiyyatını fəhm etmədən bu üslubda yazılmış bir ədəbi əsəri oxuyan, dinləyən şəxslər dünyəvi hisslərdən fərqli bir təəssür duya bilməzlər.  Bundan əlavə, ürfan ədəbiyyatına aid bir əsər təhqiq və təhlil edilərkən əsərin müəllifinin şəxsiyyətinin də göz önündə tutulmağı mühümdür. Çünki deyilən sözün hikməti ilə sözü söyləyənin şəxsiyyəti bir-birinin qarşılıqlı göstəriciləridir.

“Nə qədr var təbəqati-məani şerimdə,

          Fəraqi, ol təbəqat üzrə başqa bir təbəqə”.

Əl-qərəz, ürfan ədəbiyyatı İslamın Budaq dilidir.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(09.05.2025)