Əli Çağla, “Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Güney Azərbaycan təmsilçisi

Bir ömür, boya-başa çatıb üstünü ayaqladığım torpağa baxıram. İndi onun nə qədər müqəddəs olduğunu daha yaxşı başa düşürəm. Önümdəki torpaq susmur. Çünki o susqun bir maddə deyil, min illərin yaddaşını sinəsində daşıyan canlı bir varlıqdır. Bəli, torpağın beyni də ürəyinin yanında, sinəsində yerləşibdir.

Torpaq, əsrlərlə insanların ayaq səslərini, qılınc cingiltisini, anaların dua pıçıltılarını eşitmiş, min bir savaşdan, fəlakətdən sağ çıxmışdır. Amma indi göydən düşən hər bir raket, onun sinəsinə sancılan alov kimi bağrını yarır. Hər bir partlayışda sanki o torpağın üzərində canından, qanından keçən qəhrəmanlar bağırır. Səttarxan, atını yəhərləyib “Ac qalsaq torpaq yeyərik, amma torpaq vermərik!” deyib bağırır. Qana qarışmış torpaq cəbhədə tək-tənha düşüb yaralı qalmış əsgər kimi ağlamasa da, qəzəblidir. Vurulan hər zərbə onun yaddaşında yeni yara, yeni qisas izinə çevrilir. Torpaq, hələ ölməyib, öz oğullarının qanı ilə daha diri, daha qəzəbli olubdur. Hər raketdən sonra səmanın rəngi dəyişilir, sanki torpağın ahı göyü yandırır, buludları silkələyir. Torpaq, indi təkcə ana deyil, qəhrəmanlaşan bir yaddaş, ayağa qalxan bir ruhdur. Onu ruhsuz və səssiz sananlar bilmir ki, torpaq bir gün dil açıb böyütdüyü qəhrəmanları haqda danışacaqdır. Torpaq, bir gün Səməd Behrənginin, Firudin İbrahiminin, Siqatülislam Təbrizlinin və minlərcə Azərbaycanlının haqsız ölümündən danışacaqdır.

Sevdiyim insandan ayrıldığımın beşinci ayını qeyd edirdim. O, məndən ayrılarkən, mənim dünyanın ən nəhs insanı olduğumu deyib getmişdi. Sanki bizim sevgili olmağımız bütün fəlakətlərə səbəb olurmuş!

Müharibədən bir gün öncə zəng elədim, bağışladı, görüşüb hər şeyi yenidən başlamağımızı dilə gətirdi. Görüş günümüzün səhəri, gözümün qıpıqlarını açdıqda televizorda göydən raketlərin Təbrizə yağdırıldığını gördüm.

Əlimdə çiçək, müharibəyə fikirləşərək Təbrizin Qarı Körpüsündə dayanıb ayağımın altından keçən maşınlara baxırdım. Şütüyən maşınların çoxunun şəhərdən qaçdığını hiss edirdim. Birdən-birə haradansa bir raket kükrəyib hava limanına düşdü. Türkiyənin məşhur müğənnisi Əhməd Qayanın sözləri dilimdə zümzümə olundu:

Şəhərlərə bombalar yağardı hər gecə,

Biz durmadan sevişirdik.

Bəzən, illər əvvəl yazılmış bir şeir, ya da uzaq vaxtda səslənən bir mahnı birdən-birə həyatın ortasında canlanır, ruhun ən dərinliyinə sızır. Zamanın səs-küyündə unudulmuş sözlər, unutduğumuz melodiyalar qəfil gələcəyin yükünü daşıyır, sanki öncədən bizə xəbər verir.

Əhməd Qayanın “Kum gibi” adlı mahnısı da elə bir ahənglə, o gün -  müharibənin birinci günü təkrar-təkrar səsləndi və mən səslənən hər notun arxasında göydən yağacaq bombaların soyuq və ölümcül təhdidinin gizləndiyi heç ağlıma sığmırdı. Mahnının sözləri qulaqlarımda əks-səda verirdi, ürəyimi raketlər kimi silkələyirdi. Təkcə, sevgi hər şeyin önündə dayanırdı, bütün stressləri məhv edə bilirdi. Raketlər, göydən gurultu ilə düşürdü, torpağı, insanları qırırdı.

Raketlərin göydən düşdüyü zaman çoxsaylı insanlar nə şeirə, nə mahnıya fikirləşə bilərlər deyə düşünürəm. Amma məncə bu anlarda sevdiyimiz mahnıları zümzümə etməliyik, bəyəndiyimiz şeirləri xatırlamalıyıq, gülüşümüzün səbəbkarı olan insanların gözlərinə doyunca baxmalıyıq. Bəlkə anidən gözlərimizin önündə hər şey partladı, bəlkə anidə həyat bir qaranlıq çuxura düşdü, bəlkə anidən sevdiklərimizi itirdik?!

Müharibənin ikinci günü hər şey dəyişildi, insanlar daha mehribanlaşdılar. İsrail tərəfindən yağdırılan raketlərin cavabı verilsə də, insanların ürəyi sülh məqsədi ilə döyünürdü. Axı təkcə, iki tərəfin milləti pis günə qalacaqdı!

Çörək almaq üçün bayıra çıxdım. Qidanın məhdud olunduğu dildən-dilə dolaşırdı, hamı müharibənin şiddətlənəcəyini düşünürdü, stress getdikcə artırdı. Amma bəzi insanlar da göydə uçan raketlərə alışmışdılar, sanki raket deyil, quşların uçuşunu seyr edirdilər. Çörək almaq üçün izdihamlı növbədə dayandım. Bir qadın isə məndən qabaqda, növbədə dayanmışdı. Amma əslində məndən qabaqda üç növbə də var idi. Yəni qadın üç nəfərlik çörək alacaq deyə üç növbəni rezervasiya etmişdi; biri nəvəsi, biri özü, biri də kəlağayısı idi. Rəngarəng kəlağayını çörəkxananın dəmir qapısından sallamışdı ki, sabahdan çörək əldə edə bilməsə bu gün aldığı çörəklərə su vursun, yumşaldıb yesinlər. Amma o qadın, müharibənin yalnız insanın raketdən qaçmaqdan başqa heç nə olmadığını dərindən anlayırdı. Yaşlı qadın idi. Bəlkə də bundan öncə İran-İraq müharibəsini görmüşdü.

Raketlər göydə rəqs edərkən qaçmaq, gizlənmək, sağ qalmaqdan başqa heç bir fikir insanın ağlına sığmır. Qorxu o qədər güclüdür ki, ümidlər ölür, zaman dayanır, sadəcə özün və özünün sevdikləri gözünün önünə gəlir. Raketlər partladıqca, göyə qalxan tüstünün içində insanın ən çox sevdiyi adamların siluetləri görünür. Sanki o tüstü bir rəsm kimi onları çəkir. Sanki raketi şəhərə göndərən diktatorlar rəssamdırlar. Bunun heç bir əks cəhəti yoxdur, sadəcə iki tərəfin də xalqına ən böyük zülm olunur və sonunda bir dövlət qalib, bir dövlət məğlub olur. Partlayışda qalxan o tüstülər, bir anda gülümsəyən ana, gözlərində qorxunu daşıyan bacı, ürəyində nəhs adlandırdığı sevgini yaşayan sevgili, hələ adını belə bilmədiyi, dil açmamış körpə uşaqlar olur. Partlayışın tüstüsü yalnız yanıq qoxusu ilə deyil, insanların yoxluğunu xatırladan bir harayla havaya yayılır. Hər tüstü topası bir üz olur, bir nəfəs olur. İnsan, o an müharibədə təkcə torpaqların yandığını deyil, o torpaq üzərində cani-könüldən döyüşən babalarının səsinin də, nəriltisinin də, o torpaqda yaşadığı xatirələrin də külə döndüyünü anlayır.

Dünən şəhərdə harasa raket düşəndə, küçədəki insanlar o raketin düşdüyü yerə dalmışdılar. Bir sürücü, tıxacda qalmasın deyə küçəni siqnal səsi ilə ağzına almışdı, raketlərin partlayış səsindən çox, onun siqnalının cingiltili səsi adamı dəli eləyirdi. Sonra başını avtomobilin pəncərəsindən çıxardıb “Yolu açın, yolu açın ay camaat” deyib bağırdı. Göydə raketləri seyr edən biri isə qayıtdı ki, “Qardaş, görmürsən vururlar? Bir dəqiqə sancılanma, altı aylıq deyilsən ki?!” dedi. Avtomobildəki isə daha əsəbiləşib “Müharibədə noxud-kişmiş paylamazlar ki, raket vurarlar də, çəkilin mən işimə getməliyəm” deyib yenə siqnal səsini yüksəltdi. Bəli, çoxuna bu raketlərin iki hakimin bilərəkdən gördüyü siyasi manevr olduğu nəzərə gəlib gülsələr də, bu bir həqiqi müharibə idi və müharibədə isə noxud-kişmiş paylamırdılar.

Müharibədə ölməsəm, növbəti görüşümüzdə sevgilimə rəngarəng kəlağayı alıb hədiyyə edəcəyəm. Axı biz, evlənə bilmədik, növbədə dayanacaq uşağımız olmadı?! Barı çörək almaq üçün həmin kəlağayımızı da çörəkxananın dəmir qapısından sallayaq, kişilər o kəlağayının ehtiramına etiraz etməzlər, çoxlu çörək alarıq, sabah acından ölmərik!..

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(15.07.2025)

Inci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Opera sənətinin təkrarsız kişi ifaçısı. Səs tembri ilə milyonları valeh edən müğənni. Azərbaycanın xalq artisti Rauf Atakişiyev barədə danışacağıq.

Rauf Atakişiyev 15 iyul 1925-ci ildə Göyçay rayonununda dünyaya göz açıb. Moskva Dövlət Konservatoriyasını Konstantin Nikolayeviç İqumnovun sinfi üzrə bitirib və vokal üzrə Antonina Vasilyevna Nejdanovadan dərs almışdır. Opera və Balet Teatrının solisti olub.

Azərbaycan Opera və Balet Teatrının səhnəsində Hacıbəyovun "Arşın mal alan" musiqili komediyasında Əsgərin partiyasını ifa edib. 1965-ci ildə çəkilən "Arşın mal alan" filmində də Əsgərin mahnıları Atakişiyevin ifasında səslənib.

Lenski ("Yevgeni Onegin", P. Çaykovski), Alfred ("Traviata", C. Verdi), Almaviva ("Sevilya bərbəri", C. Rossini), Faust ("Faust", Ş. Quno), Balaş ("Sevil", F. Əmirov) partiyalarını ifa edib.

Lirik-dramatik tenor səsi olub və həm də pianoçudur. Teatrda Əsgər ("Arşın mal alan"), Faust ("Faust"), Qraf Almaviva ("Sevilya bərbəri", Coakkino Rossini), Knyaz Sinoda ("Demon", Anton Rubinşteyn), Hofman ("Hofmanın nağılları", Jak Offenbax), Malxaz ("Daisi", Zaxari Paliaşvili), Alfred ("Traviata", Cüzeppe Verdi), Edmond ("Kornevil zəngləri", Rober Plaket), Anatoli ("İnsanın taleyi") partiyalarını oxuyub.

Rəşid Behbudovun ifasında daha çox məşhur olan "Явстретилдевушку" mahnısının ilk ifaçısıdır. Mahnı ilk dəfə 1957-ci ildə Tacikistan SSR-in "Stalinabad" kinostudiyasında çəkilmiş eyniadlı filmdə ifa olunub.

Filmoqrafiya

- Konsert

- Arşın mal alan

- İmtahan

O, 1994-cü ildə 3 fevralda vəfat edib.

Allah rəhmət eləsin!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(15.07.2025)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının “Ulduz” jurnalı ilə birgə BİRİ İKİSİNDƏ layihəsində sizlər əardıcıl gənc şairlərin şeirləri təqdim edilir. Bu gün Nadir Yalçının şeirləri ilə tanış olacaqsınız.

Nadir Yalçın Bakıda anadan olub. 2018–2022-ci illərdə Bakı Dövlət Universitetində filologiya (Azərbaycan dili və ədəbiyyatı) ixtisası üzrə təhsil alıb. Universitet illərindən “525-ci qəzet”, “Ulduz” jurnalı, “Azərbaycan” jurnalı, “Ədəbiyyat qəzeti”ndə, o cümlədən “Kulis” və digər internet portallarında dərc olunub. “525-ci qəzet”in müxbiri, mədəniyyət şöbəsinin müdiri vəzifələrində çalışıb. Hazırda APA İnformasiya Agentliyində redaktordur.

LEYSANDA

Şəhər yatıb, gecə oyaq, navalçalar sayıqdı,
bu gecənin sözü yaş-yaş yazılır çökəkliyə.
Alınmayan misralarım gölməçədə qayıqdı,
şam ağacı necə məğrur! Hey boylanır səkiyə...

Səkilərin sakinləri mürgü döyür hardasa,
qaldırımlar təlatümlə hey boylanır – boğulur.
Küçə boyu işıq saçır etibarlı dirəklər –
müştərisi ərşə çıxan baqqalları yoluxur.

Təkəmseyrək gözün yumur hənirli pəncərələr,
pərdələrin meh arzusu… çaydanların buxarı…
Gözlərini yumub daha rəngli avtomobillər,
yağmurlar da geri dönür, Allahacan – yuxarı.

Gözləyəcək bu sabahı şam ağacı, dirəklər,
bir də kağız qayıqlar, pərdələr, pəncərələr.
Baqqallar gözləyəcək müştərisin təlaşla,
bir işıq dirəkləri, bir də yamyaş pişiklər.

Gözətçi daxmasının işığı sönməyəcək,
bu gecə də, sabah da, ondan sonrakı gün də.
Yenə yağış yağacaq, yenə günəş doğacaq,
bu gecə də, sabah da, ondan sonrakı gün də.

***

Bu gün səni sevmək
Gözəldir dünən səni sevməkdən.
Sabah səni sevmək qədər
Heç nə gözəl ola bilməz.
Ola bilməz bu eşq
bir günah ola,
ya bir huş,
ya röya,
ya da ah ola,
bütün zülmət gecələrim
sənintək sabah ola,
sabah səni sevmək qədər
heç nə gözəl ola bilməz.

***

Ukraynada sökdülər Puşkinin heykəlini,
qoymadılar həmvətənlərinin mərmisindən,
bir rus zabitinin gülləsindən,
ağ, göy, qırmızı rəngə bürünmüş
tankın lüləsindən sökülsün.
Qoymadılar özünü güllələsin Puşkin,
özü özünə silah sıxsın.
Üzünə qan sıçramadan sökdülər
Puşkinin heykəlini Ukraynada.

Həyətində sərçələr cikkildəşən,
dəhlizlərində
dümağ xalatlı şəfqət bacıları dolaşan,
məşhur və mərhum akademikin adını daşıyan doğum evində
bomba partlayışında ölən körpələri seyr etməyi
rəva bilmədilər Puşkinə.
Özünü öldürməyi
rəva bilmədilər...

Bu dəfə müharibə Dantesdən də qəddar...
Sökdülər Ukraynada Puşkinin heykəlini.

Puşkinin heykəli söküləndə Ukraynada
günəş saçlı, mavi donlu,
bayraq kimi məğrur bir qız
sevindi mərmisiz, gülləsiz sökülən heykələ.
Mərmisiz, gülləsiz gözləyirdi sevgilisini də.
Dikəldib qamətini pıçıldadı səssizcə:
"Qafqaz altımdadır, ən müdhiş olan zirvədə mən,
tutmuşam tək uçurum qarlı dağ üstündə qərar".

***

Rauf Ra üçün ağı

“Gənc şair dəm qazından öldü”
Ekran ağı deyirdi,
ağı deyirdi külək –
boş qalmış quş yuvaları quş ağısı,
bahara tamarzı budaqlar qış ağısı,
Əhməd Cəmil küçəsinin aşağısı
ağı deyirdi.

Bir şair öldü;
qəfil,
birdən,
lapdan…
Obaşdan verilən azanın səsini eşitmədim,
dan yeri söküləndə uğultu gəlirdi pəncərədən,
Əlibala telefonda ağı deyirdi.

Şair beləcə xəbər oldu
bir gecənin içində,
düz Bakının ortasında
qərib payız dəmindən
qaz dəminə düşdü,
havası çatmadı
bu boyda Yer üzündə
hər şeydən çoxdu hava
bu boyda Yer üzündə,
bir şairə hava çatmadı…
Şəhər sakit-sakit ağı dedi:

“ölüm hava şəklində,
ölüm payız çağında…
Qayıt, bağa bir də gəl,
oynayım qabağında,

indi sənin yaz dəmin,
yaz arzun, avaz dəmin,
niyə nataraz dəmin
yatmısan qucağında?!

Birinci gördün kimi,
Zərdüşt, Mövlud, Məliki?
Qalmısan onlar kimi
kədərin ocağında”.

Xəzəli tapdalayıb şair xəbərinə tələsəndə,
sarı-sarı yarpaqlar əsəndə
Qubanın sarı dərdi
Ra dərdi, günəş dərdi dilə gələndə
Yandakı maşının maqnitofonu ağı deyirdi:
“Sən belə deyildin əzəl, ay Quba…”

***

Bəzən bir mesajın
ya da gülüşün,
ya bir xoş baxışın,
ya nəvazişin,
bilmirəm, eləcə özünə möhtac,
eləcə “sevirəm” sözünə möhtac
yaşaya bilərəm lap sona kimi.

Yaşamaq mümkündü təkcə səninlə,
ya Yer kürəsi oldu, olmadı,
Asiyada Everest oldu, olmadı,
adamlar, maşınlar, ağaclar, quşlar –
fərqi yox, mənimçün, nə də olmasa,
təkcə məhlənizlə, pəncərənizlə –
yaşamaq mümkündü təkcə səninlə.

Bu xəzəl ömrümün yaşıl yarpağı
gizlənib hardasa sənin simanda,
sənin hənirində yaz havası var,
sənin ləpirində bahar gizlənib.
Üryan budaqların,
boş yuvaların,
tənha sərçələrin,
boz obaların
gümanı bahara, yaya, günəşə –
mənim bahar arzum sənsən həmişə.

 ***
      Məmməd İsmayıla…

Bir adam yol gedir bizdən qabaqda,
bir adam qarşıda çıraq yandırıb.
Kimsə səfərindən, səfindən azıb
kimsə yazdığını tərsinə yazıb.
Kimsə qorxusundan məzarın qazıb...
Bu adam yolların özünü yorub –
bir adam yol gedir bizdən qabaqda.

Kərəm kərəmliyin itirə bilməz,
Fərhad qaya əzmin itirə bilməz,
daha bu yollar da, bu yolçular da
min daşa-kəsəyə, zavala gəlməz –
bir adam yol gedir bizdən qabaqda.

Ay adam,
ay bulud,
ay məhək daşı,
milyon addım gəzsən Yer kürəsini,
nə vaxtsa izini ot basa bilməz.
Qəddi qələm olan söz sarvanının
qırx quldur yığışsa, yolun kəsəmməz.

Yaz sənin üzünün nuruna gəlir,
yazın müjdəçisi sənin yolundur,
kədərin yoludur, qəmin yoludur.
Bahar arzularım çiçək açırsa,
sevginin yoludur bu getdiyin yol.
Baxım addımına gərək doyunca,
cığırın boyunca bahar axtarım.
Ay məndən qarşıda gedən ipək yol,
danış, hər kəlməndə nübar axtarım.

Qapını döyməyə gələn sözdü, söz,
bu ərk qapısını hər dəm özün aç.
Onəlli döyürəm qapını bu gün,
yüzəlli yapışan söz yaxasından,
minəlli yapışan köz yaxasından
şairin qapısın döyürəm bu gün,
biryolluq gələn var qapına hər gün.

Qarşıda yol gedən kimdi, görəsən?
Qarşıda yol gedən, ay torpaq adam,
ay dastan, ay qopuz, ay çıraq adam,
nə qədər bu yol var, qalacaq adam –
bir adam yol gedir bizdən qabaqda.

BİR BÜRKÜLÜ İYUL AXŞAMI

Qonşumuz Əhməd atası ölən gün
qızdırmadan yananda,
başının üstündə
nənəsi ağlayanda,
qonşumuz Əhməd yerindən dikəlib
məzlum-məzlum baxanda,
baxıb-baxıb
qara yaylıqlara axıb-axıb:
“Məktəbə gedəndə,
uşaqlar atamı soruşanda,
xar tut dəyəndə,
köynəyim bulaşanda,
Alagöz itəndə,
yonca bitəndə
bu qədər camaata nə deyəcəm?”
– Qonşumuz Əhməd hönkürəndə,
bayatıların səsi batanda
bir bürkülü iyul axşamıydı.

Bir bürkülü iyul axşamıydı,
iyul axşamıydı lap bürkülü.
Qonşumuz Əhmədin istidən öldüyü,
atasının eləcə öldüyü iyul axşamıydı.
Elə axşamıydı, elə…
Bağda meyvənin yaxşı vaxtı,
ən yaxşı vaxtı,
lap yaxşı vaxtı öldü qonşumuz Əhmədin atası.
Qonşumuz Əhməd sübh çağı –
atasının vida vaxtı
bağa tərəf boylanıb:
“Meyvənin bu vaxtı adam da ölər?”
– dedi ağzında şirəni tamsınıb,
əriyi tamsınıb,
gilası tamsınıb,
ağzının dadının son axşamıydı.
Qonşumuz Əhməd qızdırmadan yananda,
əriyin yanağı qızaranda,
sübh çağı qara rəngdə açılanda
bir bürkülü iyul axşamıydı.

Küknar meşəsindən düşmüşdü axşam,
düşməmişdi,
hardansa gətirib salmışdılar
qonşumuz Əhmədin atası ölən axşamı.
Hava dayanmışdı,
su dayanmışdı,
Allah da dayanmışdı.
Ayaq saxlamışdı küçədən keçənlər.
əllərini əlinə vurub elə hey deyirdilər:
“Yazıq Əhməd, yazıq Əhməd…”
Yetim qaldı qonşumuz Əhməd
Bir bürkülü iyul axşamı.

SƏRÇƏLƏRİN İYUNU

Günəş pərdəni ram edib
şığıdı yazı masasına.
Hardasa bir qoca
baxarkən əsasına
hovuza tullanan uşaqlar
əl elədi səmaya.
Yuxarı mərtəbədəki qonşu
eyvana çıxıb palaz çırpanda
radiodakı nəğməyə səs verdi.
Gurultuyla gələn leysan
tez səngidi.
Kim isə çağırır kimsəni,
kim isə salam verir
əvvəlkindən daha tez.
İndi səhər tələsir,
yubanır gecə.
Xəzri əsir…
İyundu.

Qaldırımlar rəngini dəyişir,
Tut boyayır səkini.
Küçələr məst,
insanlar sərməst,
günlər, saatlar xoş.
Payıza qalmayan toyların səsi
təzə ayın bağrından qopur.
Açıq havadakı çayxanalar
söhbətgaha çevrilir.
Fatmayi bağlarında sayrışır meynələr.
Gözləyir qonağını dənizkənarı restoranın
gənc,
yaraşıqlı,
universitetin qiyabisində oxuyan ofisiantı.
Fəvvarələrin ecazkar fantanı
çiləyir damcılarını öz kölgəsinə.
İyundu.

Sərçələr tut ruzisini dadıb cikkildəşir,
boğazlarını qovuşdurur şirə.
Sərçələr gölməçələrdə çimişir,
elə yaraşırlar şəhərə…
Sərçələr yad ölkələrdən qayıdan quşları
doğma nəvazişlə qarşılayır,
daimi sakin kimi…
Bu tut ağacları Allahın sərçələrə ehsanıdı.
İyun sərçələrin iyunudu,
hər yer sərçələrin…

SALAM SARVANA MƏKTUB

Ey qoca şeirimizin salam-məleyk qapısı,
Nə oldu birdən-birə əcəl buludlarına?!

Yağış yağandan sonra ətri gələn torpağın
Hər qarışı səsləyər təbib nəvazişini
Çağırmaq istəyəndə ölülərin ruhunu,
Köməyə çata bilər Füzulinin nəfəsi?

Qapını örtənlərin yox idimi insafı?

Törəyə bilmədilər min budaq cücərdənlər,
Cücərtdilər baharın ilkin pöhrələrini
Xatırlamaq ağırdı… hökmü qəti zamanın,
Sərəncamı qurutmaz güllərin şirəsini.

Seyr elə, zülmə axan yaşların saflığını
İnci dənəsi kimi düzümmü çal zülfünə?

Ey nəzm mülkümüzün biyaban sərgərdanı,
Hanı yüyən yiyəsi, boz köhlənin cilovu?

Məhəbbət umanların ahı ərşə ucaldı,
Bu dünya vaxtla deyil, sözlə birgə qocaldı,
Bu vəfadan iraqlar hansımızdan öc aldı?
Belə olur, görəsən, yaşamağın hesabı?
Bəlkə, ümid saxlayaq durnalar qayıdana?

Ki, alnımız açılıb qələmin hökmü sarı,
Əzəl-əcəl oynunun kimdi astanasında?

Bəs soruşan olmadı könlümüzün fərəhin –
Uçdu qanadlarında kəmfürsət arzuların.
Vida saatımıza inansaydıq əzəldən,
Nə mənası olardı açılan sabahların?

Nə oldu ki, inandıq ölümün gəlməyinə?

O həmin nəfəs idi – həyatın kandarından
Bu qoca kainatı pıçıltısı bürüyən
O həmin qələm idi – öz sivri ucu ilə
Kədəri kölgəsində sonsuzluğa sürüyən.

Bir şairin ağrısız yoxmu yaşamaq haqqı?

ADAŞIM DAŞ

Təkcə adımı həkk etdiyim daş qalıb –
Qalib daş...
Rəngini, duruşunu dəyişməyən
Anam mənə süd verəndə necə var, elə,
Qoca nənəm can verəndə necə var, elə,
Atamız qışqıranda tək yerini dəyişməyən –
Qəlib daş... Dözümlü daş...

Gedib çıxanda məni salamladı
Məndən sadiq, məndən vəfalı daş.
Hanı biz evimizdən çıxanda
Göydən yerə yağan daş?
Hanı ölənlərim, olanlarım?
Elə bircə daş sağ qaldı?
Dərd daşım
Sirr daşım
Qardaşım daş, atam daş,
Məni sinəsində yaşadanım,
Adımı yadında saxlayan daş.

Gördüyüm ən qonaqpərvər,
Ən canıyanan, ən qoçaq.
Vətənə məndən yaxın,
Vətəni məndən çox sevən
Soy daşım,
Ad daşım
Məndən vəfalı adaşım.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(15.07.2025)

Ülviyyə Əbülfəzqızı, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Xoş gördük, " Ədəbiyyat və İncəsənət" portalının dəyərli izləyiciləri. Poeziya ruhumuzu bəsləyən qidadır, könülə yatan bir bəstədir. Bəzən dilimiz qeyri- ixtiyari hansısa şeiri söyləyir. Bu da poeziyanın ruhumuzda buraxdığı izi göstərir.

Bu dəfə əməkdaşımız Nigar Xanəliyevaya " Sevdiyin şeiri gəl mənə söylə" dedik.

-- Xoş gördük, sevimli Nigar xanım, gəlin Sizi öz dilinizdən tanıyaq, buyurun meydan Sizindir.

-- Salam, Ülviyyə xanım, xoş gördük. " Ədəbiyyat və İncəsənət " portalı mənə çox doğmadır və bu layihənizdə iştirak etdiyim üçün çox şadam. Mən, Nigar Xanəliyeva, hazırda Azərbaycan dili ixtisası üzrə magistr təhsili alıram, həm də repetitor kimi çalışıram. Gələcəkdə dünyanı gəzmək, ali təhsil müəssisəsində müəllim olmaq və doktorantura təhsili almaq kimi arzularım var. Dil, söz, düşüncə mənim üçün sadəcə bir ixtisas sahəsi deyil, ruhumun ifadə vasitəsidir. Həyatda akademik nizamla bədii duyğunun iç-içə keçdiyi bir yol seçmişəm. Kitabları, klassik və çağdaş ədəbiyyatı, təbiəti, atları, kəpənəkləri və ən çox da həyatın incə, görünməyən qatlarını hiss etməyi sevirəm. Ədəbiyyat mənim üçün yalnız oxumaq deyil, həm də yaşamaq, nəfəs almaq və duyğularımı ifadə etməkdir.

Bu gün sizə təqdim edəcəyim şeir, içimdə gizli qalmış, adını qoymaqda çətinlik çəkdiyim duyğuların səsi olub uzun müddət. Bu, Ağa Laçınlının “Özünlə barışmaram” adlı şeiridir. Bəzən insan sevdiyi şeiri seçmir, o şeir gəlir, ruhuna hopur və orada iz qoyur. Mən bu şeiri seçməmişəm, bu şeir məni seçib.

Gedirsənsə, gözünü məndən tamam kəsib get,

Gözünlə barışaram – özünlə barışmaram!

Yoxluğumun ucundan, həsrətimin ucundan

Yuxuna qarışaram – özünlə barışmaram!

Dilinin kor tiyəsi öyrənibdi pis kəsə,

Pisini də öyərəm, özgə səni pisləsə.

Dərd qəlbini tək görüb qarmalamaq istəsə,

Dərdinə darışaram – özünlə barışmaram!

Sən yanılan, yandıran, sən küsdürən, sən küsən,

Heç qapından girmərəm, qayıt desən, gəl desən.

Görsəm dara düşmüsən, görsəm yaman gündəsən,

Yağınla vuruşaram – özünlə barışmaram!

Çox əyri düzələrdi qovuşsaydı düz-düzə,

İllər ilmə toxudu, söykənmədi söz-sözə.

Elin yığnaq yerində birdən gəlsək üz-üzə,

Halını soruşaram – özünlə barışmaram!

Axı mənə kim çatar ağ günü diləməkdə,

Qələbəni gəzmərən qırmaqda-şiləməkdə.

Oğul-uşaq böyüdüb başçılıq eləməkdə

Yolunla yarışaram – özünlə barışmaram!

Qəlbə hopur sirdaşın hər baxışı, hər izi,

Düşmən çıxan dostun da ağır olur itkisi.

İşdir, səndən başlayıb ölüm ayırsa bizi,

Qəbrinə sarışaram – özünlə barışmaram!

Şeirin ilk misralarında hiss olunur ki, burada sadəcə bir ayrılıq deyil, bir mövqenin, bir duruşun poetik manifesti verilir:

 “Gedirsənsə, gözünü məndən tamam kəsib get,

Gözünlə barışaram – özünlə barışmaram!”

 Bu misra mənim ruhumun səssiz hayqırışıdır. Bəzən biz kimisə bağışlayırıq, hətta başa düşürük də… amma özünü yaralayan o insanla barışmaq – bu, artıq ruhun izzətindən imtina etmək olar. Mən də bu sətirlərdəki qadın kimi düşünürəm: gedənə yol verərəm, amma mənə susqunluğu, iç savaşları, gecə ağrılarını bəxş edən biri ilə eyni yerdə dayana bilmərəm.

 Susmaq qürurdursa, danışmaq sədaqətdir.

 Şeirin hər bəndi bir qadının həm sevən, həm dözən, həm də susaraq mövqeyini qoruyan halını göstərir. Burada qadın zəif deyil, hətta içindəki sevgini məğlub etmədən qalib gəlir. O deyir:

 “Heç qapından girmərəm, qayıt desən, gəl desən.

Görsəm dara düşmüsən, görsəm yaman gündəsən,

Yağınla vuruşaram – özünlə barışmaram!”

 Bu hissə mənə ən çox toxunan hissələrdəndir. Çünki bu, qadının həm mərdliyini, həm də sevgisindəki sadiqliyini göstərir. Mənim üçün də belədir: kimisə sevirəmsə, onun düşməninə çevrilmərəm. Amma onun etdiyi haqsızlığı da keçib gedə bilmərəm. Bu, bir səsdir – təkcə sevginin deyil, özünə dəyər verən bir qadının səsidir.

 Sonda şeirin ən təsiredici misralarından biri gəlir:

 “İşdir, səndən başlayıb ölüm ayırsa bizi,

Qəbrinə sarışaram – özünlə barışmaram!”

 Burada sevginin zamanla deyil, hisslərlə bağlı bir sonsuzluq olduğu vurğulanır. Bəzən bir insanı sevirik, o bizi incidir, biz susuruq. Zaman keçir, izlər qalır. Amma qəlbin bir yeri daim onunla danışmağa davam edir. Məni bu misrada sarsıdan budur – qəbrə sarılmaq var, amma barışmaq yox. Çünki barışmaq, onu haqq qazandırmaq deyil, öz izzətindən imtina etmək ola bilər.

 Bəlkə də, şeirdə Ağa Laçınlı birbaşa məhz öz duyğularını ifadə edib, lakin mən ilk dəfə bu şeirlə qarşılaşanda, sanki mənim həmin anlardakı iç dünyamın səsinə bürünmüş bir qadınla həmsöhbət oldum. Elə məhz buna görə təhlil edərkən mənə bağışlanan təsirə əsasən hisslərimi qələmə almağa çalışdım. Çünki, məncə, qadınlar duyğularını-nifrət, qəzəb, sevgi, kin və.s, hər birini daha emosional yaşayırlar.

 Bu şeirdəki qadın – həm mənəm, həm də mənim kimi hiss edən minlərlə qadın. Sevir, dözür, bağışlayır… Amma heç vaxt öz içində özünü tərk etmir. Mənim üçün bu şeir sadəcə bir mətn deyil, güclü qadının susan fəryadıdır. Göz yaşları içində dik baxan, ayrılıq içində özünü qoruyan, sevgi içində belə şəxsiyyətindən imtina etməyən qadının heykəlidir bu şeir.

 Oxuduqca səssiz qalıram. Çünki bu şeir mənim yerimə danışır. Bəlkə də, ona görə sevirəm, çünki danışmadan məni anlayır.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(15.07.2025)

Inci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

“Vətən yaxşıdır” mahnısı ilə yaddaşlarda qalan Şəhid Xudayar Yusifzadə - Bu gün onun da doğum günüdür.

Dövlət Sərhəd Xidmətinin Sərhəd Qoşunlarının kiçik giziri Xudayar Yusifzadə 15 iyul 1998-ci ildə Bərdə şəhərində anadan olub. 2004–2015-ci illərdə Bərdə şəhərində Bülbül adına 1 nömrəli Uşaq İncəsənət Məktəbində təhsil alıb.

2016–2018-ci illərdə Dövlət Təhlükəsizliyi Xidmətinin "N" saylı hərbi hissəsində müddətli həqiqi hərbi xidmətdə olub. Hərbi xidmətini başa vurduqdan sonra Dövlət Sərhəd Xidmətinin Sərhəd Qoşunlarının sıralarında müddətdən artıq həqiqi hərbi xidmət qulluqçusu olaraq xidmət edib.

Kursdan keçdikdən sonra "kiçik gizir" hərbi rütbəsi alıb. 2020-ci ilin Tovuz döyüşləri zamanı general–mayor Polad Həşimovun şəhid olmasından sonra öz istəyi ilə Bərdə Rayon Hərbi Komissarlığına müraciət edib.

2020-ci il sentyabrın 27-də Azərbaycan Silahlı Qüvvələri tərəfindən Ermənistan işğalı altında olan ərazilərin azad edilməsi və Azərbaycanın ərazi bütövlüyünün bərpa olunması üçün başlanan İkinci Qarabağ müharibəsində iştirak edib. Əvvəlcə, Füzuli rayonunda sərhəd məntəqəsində xidmət edib.

Daha sonra isə müharibədə döyüşərək xidmətinə davam edib. Murovdağın, Füzulinin, Cəbrayılın və Zəngilanın azadlığı uğrunda gedən döyüşlərdə vuruşub. Xudayar Yusifzadə oktyabrın 22-də Zəngilanın azad edilməsi zamanı rayonun Ağbənd qəsəbəsi istiqamətində döyüş tapşırığının yerinə yetirilməsi zamanı şəhid olub.

Bərdə şəhərinin Şəhidlər Xiyabanında dəfn olunub.

Təltifləri

1. "Azərbaycan Bayrağı" ordeni

2. "Vətən uğrunda" medalı

3. "Zəngilanın azad olunmasına görə" medalı

4. "Cəbrayılın azad olunmasına görə" medalı

Xudayar Yusifzadənin şəxsi əşyaları AMEA Milli Azərbaycan Tarixi Muzeyinin İkinci Qarabağ müharibəsi fonduna şəhidin anası tərəfindən təhvil verilib.

2022-ci ilin iyulunda "Palmali Holding" şirkətinin prezidenti Mübariz Mənsimov şəhidin anası Radə Qurbanovaya zəng edərək oğlunun adının gəmiyə verilməsi ilə bağlı razılıq əldə edib. Sözügedən gəminin yola salınması üçün tədbirə şəhidin anası və ailə üzvləri dəvət olunub.

Allah rəhmət eləsin!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(15.07.2025)

Şərəf Cəlilli, fillgiya üzrə fəlsəfə doktoru, “Ədəbiyyat və incəsənət” üçün

 Nəsir İmanquliyev: “Jurnalist dəqiq, qərəzsiz, vicdanlı olmalıdır!”

Milli mətbuatı milli məfkurənin təməl daşına çevirən, “Hər kəsi çağırıram gəlmir...” nidası, həm də kədəri ilə tarix yaradan, mümkün olmayanları mümkünə çevirən Həsən bəy Zərdabi ilk anadilli mətbu orqanın, “Əkinçi”nin əsasını qoymaqla Əbədi istiqlalın konturlarını müəyyən etdi. Cümhuriyyət qurucularının baş ideoloquna çevrildi. “Əkinçi”dən “Ziya”, “Ziyayi-Qafqaziyyə”, “Kəşkül”, “Şərqi-rus”, “Kaspi”, “Füyuzat”, “Həyat”, “İrşad”, “Tərəqqi”, “Hümmət” doğuldu. Cümhuriyyət Qızıl ordunun qırmızı terroruna məruz qalanda milli mətbuatın incilərini sovet mətbuatı nümunələri əvəz etdi. “Yeni yol”, “Gənc işçi”, “Kommunist”, “Vışka”, “Azərbaycan gəncləri”, “Ədəbiyyat və incəsənət”, “Təşviqatçı”, “Bakı” və “Baku” qəzetləri yarandı. “Əkinçi”dən 83 il sonra işıq üzü görən “Bakı” klassika ilə müasirliyin körpüsünə çevrildi.

Nəsir müəllim “Bakı”nı Bakının aynasına çevirdi

“Bakı” qəzeti fəaliyyətə başlayanda Nəsir müəllim “Gənc işçi”, “Yeni yol”, “Kommunist” , “Döyüşən Krım” qəzetlərində, Bakı Şəhər Sovetində, Mərkəzi Komitədə, Radioinformasiya Baş İdarəsində, Radio və Televiziya Komitəsində məsul vəzifələrdə çalışmışdı. Sənətin, mədəniyyətin himayədarlarına çevrilib varlığını sübut etmişdi.

1958-ci il yanvarın 10-da işıq üzü görən, 35 min tirajla nəşrə başlayan «”Bakı” milli-mətbuat tariximizə özünün səsi, nəfəsi, dəst-xətti ilə yazıldı. Oxucu auditoriyası ilə o dövrün məşhur qəzetlərinin səviyyəsinə çatdı. Dili, üslubu, yazı manerası, hadisələrə münasibəti, ictimai-siyasi və mədəni mühitdə baş verən olayları çevik, operativ şəkildə əks etdirməsi “Bakı”nı təkcə bakılıların deyil, bütün respublikanın sevimlisinə çevirdi. Bu qəzetin səhifələrində ilk dəfə idman şərhləri, beynəlxalq aləmdə baş verən hadisələrə münasibət, rəsmi və qeyri-rəsmi tədbirlərdən birbaşa reportajlar özünə yer aldı. Ana dilinin bütün incəlikləri ilə işıq üzü görən, orfoqrafiya və orfoepiya qaydalarına əməl edən, sözü müxtəlif çalarlarda oxucuya təqdim edən, ona baş yazarının üslubunu gətirən “Bakı” qəzeti ədəbi səhifələri ilə tez bir zamanda şöhrətlənməyə başladı. Respublikamızda və dünyada baş verən hadisələrə ayna tutan “Bakı” dövrünün məşhur qələm sahiblərinin, gənc istedadların, ədəbiyyatda, poeziyada, incəsənətdə, mədəniyyətdə, elmdə öz sözünü deməyə cəhd edən insanların tribunasına çevrildi.

“Bakı” qəzetinin daimi oxucusu tək mən də Həsən Seyidbəylinin, Balaş Azəroğlunun, Qılman İlkinin, Mir Cəlalın, Hüseyn Abbaszadənin, Rəsul Rzanın, Qabilin, Bəxtiyar Vahabzadənin, İsmayıl Şıxlının, Vidadi Babanlının, Anarın, Elçinin nəşriyyat üzü, senzura qayçısı görməyən əsərlərini isti-isti “Bakı” qəzetindən oxumuşam. “Ardı var” sonluğu ilə çap olunan roman və povestlərin baş qəhrəmanlarının taleyini öyrənmək üçün axşam saat 5-i səbirsizliklə gözləmişəm. Hamı kimi mən də qəzet köşklərinin önündə növbələrə dayanmışam. Onu da qeyd edim ki, “Bakı”nın məşhur olduğu dövrlərdə 150-200 min tirajla çap olunan, digər mətbu orqanlara meydan oxuyan qəzetlər var idi. “Kommunist” , “Vışka”, “Bakiniski raboçiy”. Bu qəzetlərin məşhurluğu ancaq tirajında idi. Təkcə şəhərdə deyil, bölgələrdə də saysız-hesabsız məcburi abunəçiləri var idi. Sovet mətbuatının bütün çalarlarını, qayda-qanunlarını özündə yaşadan bu qəzetlərdən fərqli olaraq “Bakı” qəzeti özünün dəst-xətti, hadisələrə münasibəti, sənəti, mədəniyyəti himayə etmək məharəti ilə milli-mətbuatımızın zülmətləri yaran günəşinə çevrilmişdi.

Nəsir müəllimin “Bakı”sı bir Məktəb idi

Milli dövlətçilik tariximizdə iki baş şəhərimizin - Təbrizin və Bakının nazını az çəksək də, adını həmişə sevə-sevə tutmuşuq. Bayatı, dastan qoşmuşuq. Təəssüf ki, müfəssəl tarixini yazmamışıq. Bu böyük xoşbəxtlik, səadət daha çox iki fədakar tarixçi alimə - tarix elmləri doktoru, professor Sara xanım Aşurbəyliyə və düz 70 il ömrünü şama pərvanə edən, redaktə etdiyi yazıların qanadında gündə yüz yol dərgaha gedən “Bakı” qəzetinin baş yazarı, professor Nəsir İmanquliyevə nəsib olmuşdu...

Qəzetin elə birinci sayından, şəhərin qaynar həyatını, quruculuq işlərini işıqlandırmağa çalışan, “Qəzet yaxşı yazıları ilə şöhrətlənir. Onu oxunaqlı edən həm də müəlliflərin nüfuzu, qələmlərinin kəsərliliyidir. Biz ilk növbədə qəzetin ətrafına güclü qələm sahibləri toplamağı, sənət adamlarının yazılarını verməyi vacib sayırdıq. Adlı-sanlı adamların, yazıçı və şairlərimizin qələmindən çıxan hekayələr, oçerklər, reportajlar oxucuların qəlbinə yol tapır, onlar tərəfindən rəğbətlə qarşılanırdı...” “Yazı yazın, səs salıb mis kimi cingildəsin” nidasına tapınıb “Bakı”nı “Əkinçi”nin, “Molla Nəsrəddin”in mənəvi varisinə çevirən, “Jurnalistika elə nadir peşələrdəndir ki, orada peşəkar mükəmməlliyin son həddi yoxdur” deyib, Şamil Şahməmmədov, Cəmşid Əmirov, Qeybulla Rəsulov, Cabir Novruz, Şamil Qurbanov, Famil Mehdi, Fazil Rəhmanzadə, Nüsrət Kəsəmənli, Çingiz Ələkbərov, Rəfail Nağıyev, Adil Cavadlı, Əhməd Rəşidov, Səfər Məmmədov, Şakir Abdullayev, İsmayıl Kərimov, Şaban Şabanov, Oktay Atayev, Mark Peyzel, Kamil Hacıbəyli, Vladimir Matyuşkin, Kamil Rəhimov, Akif Ağayev, Dağbəyi İsmayılov, Ağahüseyn Hüseynov, Zemfira Məhərrəmli, Hacı Babayev, Leonid Qerçikov, Vyaçeslav Sidorenko kimi neçə-neçə istedadlı qələm sahibinin, publisistin püxtələşməsinə, cəmiyyətdə mövqe tutmasına, özünü təsdiq etməsinə ömür əridən Nəsir müəllim ustadlıq zirvəsinin birinci mərhələsini gözünün nuru ilə qurduğu jurnalistika fakültəsinin auditoriyalarında yaşayırdısa, ikinci mərhələsini nəzəriyyə ilə təcrübənin vəhdətində qurub-inkişaf etdirdiyi  “Bakı” qəzetinin redaksiyasında yaşayırdı.

60-70-ci illərin məşhur Bakısı təkcə zahirən tikilib qurulmurdu. Yeraltı keçidlər, metro stansiyaları yerüstü dünyanın yeraltı aləminə körpü olmaqla yanaşı, zülmətləri yarmaq demək idi. Bu gün dünyanın maddi-mədəniyyət inciləri sırasına daxil edilən İçərişəhərin lal sükutu elə o illərdə pozulurdu. Bayır şəhərdə yeni yaşayış massivləri salınır, iri-iri komplekslər, mədəniyyət ocaqları tikilib istifadəyə verilirdi. Bir sözlə, XX əsrin əvvəli təkrarlanırdı. Tağıyevlərin, Nağıyevlərin, Əsədullayevlərin malikanələri “Ağ şəhər”i, əllərindən mazut, tellərindən su daman yorğun insanların üzünü xatırladan yosmaca evlər “Qara şəhər”i yaratdığı kimi, 60-cı illərdən başlayan quruculuq işləri də Bakının ucqarlarını dirçəlişə qovuşdururdu. Neft daşlarının səsi-sorağı isə dünyanın o başına - Nobellərin, Rotşildlərin vətəninə belə gedib çatırdı.

Bu dirçələn, inkişaf edən şəhərin adına dastan bağlayan bəstəkar Tofiq Quliyevin silsilə mahnıları, ölməz Rəşid Behbudovun ifaları isə yeni bir aləm idi. Bu aləmin gücünü, məna tutumunu, ancaq “Bakı” ilə, onun məşhur baş yazarının yüksək təşkilatçılıq bacarığı və öz şəhərinə sıcaq münasibəti, içdən gələn istəyi ilə müqayisə etmək olardı. Bu, üç sənət, söz adamını - Nəsir İmanquliyevi, Tofiq Quliyevi, Rəşid Behbudovu isə bu şəhərdə nə tanımayan, nə də sevməyən var idi...

O gözəgörünməz qüvvə Nəsir İmanquliyevə bütün səlahiyyətləri vermişdi

70-ci illəri milli-mənəvi dəyərlərin qorunması, yaddaşa qayıdış, milli özünüdərk ideologiyasının formalaşması kimi qəbul edənlər, bu uzaqgörən siyasətin ideya müəllifi kimi ümummilli lider Heydər Əliyevi etirafda bulunur. Onun xilaskarlıq və himayədarlıq missiyasını müasir, müstəqil Azərbaycanın nicat yeri bilir. Bu illər ərzində Ümummilli liderin müdrikliyi sayəsində Səfəvi hökmdarı Şah İsmayıl Xətainin 500 il öncə yazdığı tarix yenidən təkrarlandı, yeni konstitusiyada ana dilimiz dövlət dili elan olundu. Bu böyük şəxsiyyətin, dövlət adamının təşəbbüsü ilə Nizaminin, Füzulinin, Nəsiminin, Vaqifin, Mirzə Fətəlinin, Nəriman Nərimanovun, Cəfər Cabbarlının, Səməd Vurğunun, Natəvanın, Bülbülün, Üzeyir bəyin abidələri ucaldıldı. Bir çoxunun ev-muzeyləri yaradıldı. Adlarına küçələr, xiyabanlar salındı. Əsərləri yüksək tirajla nəşr olunub oxuculara təqdim olundu. Hüseyn Cavidin nəşi Sibir çöllərindən gətirilib vətənində torpaq müqəddəsliyinə qovuşduruldu.

Əli qabarlı kolxozçuların, fəhlələrin haqqını mərkəzdən alıb, keçici bayraqları, orden-medalları Vətənə gətirən Heydər Əlirza oğlu Əliyev SSRİ səmasından ən parlaq ulduzları qoparıb, Qara Qarayev, Fikrət Əmirov, Rəşid Behbudov, Niyazi, Rəsul Rza, Mirzə İbrahimov kimi dühaların yaxasından asdı. Nizamilər, Füzulilər, Nəsimilər yetirən, fəqət sinəsinə repressiya, müharibə dağa çəkilən qüdrətli xalqın haqqını özünə qaytardı. Adil İsgəndərov, Bəxtiyar Vahabzadə, Məmməd Araz, Xəlil Rza Ulutürk kimi haqq aşiqlərini himayə edib, “KQB”-nin caynağından aldı.

Bu xilas olunanların, üzdə görünməyən şəxsiyyətin himayəsini hiss edənlərin içərisində Azərbaycan dilinə, Azərbaycan milli-mənəvi dəyərlərinə, ərazi bütövlüyünə, muğamlarımıza, xalq mahnılarımıza, sənət-söz adamlarımıza qarşı səlib yürüşü başlayanda Mircəfər Bağırovun, İmam Mustafayevin, Vəli Axundovun peşəkar kadr, vətənpərvər ziyalı, nüfuzlu dövlət xadimi kimi etiraf və etibar etdiyi Azərbaycançılıq məfkurəsinin, milli-mənəvi dəyərlərin təbliğatçısı kimi dəyər verdiyi Nəsir İmanquliyev – “Bakı” və “Baku” qəzetinin qurucusu, qüdrətli bir şəxsiyyət, ötkəm redaktor da var idi. Fəqət bunu nə o, nə də yuxarılar üzə vururdu.

O gözəgörünməz qüvvə şəhər qəzetini şəhərin, mədəniyyətin, milli-mənəvi dəyərlərin aynasına çevirmək üçün, nədən, niyə və kimin üçün yazdığını bilən redaktora Nəsir İmanquliyevə bütün səlahiyyətləri vermişdi. Bu səbəbdən də “Bakı” özünün ab-havası, yazı manerası, dil-üslub xüsusiyyətləri, hadisələrə çevik münasibəti ilə digər mətbu orqanlardan seçilir, milli mətbuatın dan ulduzuna çevrilir, zülmətləri nura qərq edirdi. Mərkəzi Komitənin qərarlarından, beşilliyin planlarından yazan sovet mətbuatından çox müstəqil qəzeti xatırladan “Bakı”nın 70-ci illərdə söz-mətbuat, fikir və düşüncə azadlığının nümunəsinə çevrilməsinin başlıca səbəblərindən biri də bu idi.

Elə olmasaydı, iki dildə, həftədə 12 sayı işıq üzü görən, sənətin, mədəniyyətin himayədarına, şəhərin ictimai-siyasi, sosial-mədəni mühitinin aynasına, Bakı Dövlət Universitetinin jurnalistika fakültəsinin yaradıcılıq laboratoriyasına çevrilən “Bakı” qəzeti klassika ilə müasirliyin, ənənə ilə novatorluğun sintezində “Əkinçi”dən, “Molla Nəsrəddin”dən, “Füyuzat”dan sovet mətbuatına bitib-tükənməyən yol gələn milli mətbuat nümunəsinə çevrilə bilməzdi.

“Bakı” qəzetinin təməli qoyulanda Nəsir İmanquliyev Radio və Televiziya Verilişləri Komitəsində sədr müavini idi. İndi də ənənəsinə sədaqət hissini qoruyan Milli Radionun başında dururdu. Yetirmələri ilə efirə, ekrana yeni rəng, ahəng gətirir, milli-mənəvi dəyərləri, yaddaşa qayıdış ideyalarını təbliğ edirdi. Amma zaman ömrünün hər anını millətinin inkişafına, el və dil birliyinə bağışlayan bu haqq aşiqinin başqa bir amalını gerçəyə çevirməyə səsləyirdi. Ruhundan qida verdiyi “Bakı” qəzeti ilə o, təkcə yeni bir ədəbi nəsil formalaşdırıb, onlara istiqamət vermədi. Publisistikada, jurnalistikanın ən ağır janrı olan xəbərçilikdə, informasiyanın təqdimatında yeni cığır açdı. Qısa, lakonik xəbərləri ilə dünyanın o başını bu başına caladı. İdman şərhləri, reportajları ilə bayrağını bayraqlar üstə yapan millətin gücünü, qüdrətini sübut etdi. Felyetonları ilə zamanı, quruluşu, məsləkindən uzaq düşən məmurları, saxtakarları qamçılayan “Bakı” yeni ictimai-siyasi mühiti - yaddaşa, əski gələnəklərə qayıdış ideologiyasını formalaşdırdı. Könülləri ovsunlayan müsahibələri ilə insanla insanca, dostla dostca danışmanın yolunu göstərdi.

Hələ 70-ci illərdə ilk reklam bülletenlərinin, futbol təqvim-məlumat kitabçalarının nəşrinə nail olan professor Nəsir İmanquliyev Azərbaycan və rus dilində işıq üzü görən bu nəşrləri ilə təkcə milli mətbuat tariximizə yeni səhifə yazmadı. Bakı Nəşriyyat Poliqrafiya Birliyini formalaşdırdı. Reklam bazarının, menecment fəaliyyətinin təməlini qoydu.

Bu gün azad mətbuatdan, demokratik dəyərlərdən, reklamın mətbuata, cəmiyyətə təsirindən danışanlar, idmanı, futbolu həm də siyasi mübarizə meydanı hesab edənlər unudurlar ki, professor Nəsir İmanquliyev bu qənaətə düz 60 il bundan öncə gəlib, “Bakı”nı bu möhtəşəm ideyanın təməldaşına çevirib.

“Bakı” qəzetinə verilən xüsusi imtiyaz Heydər Əliyevin adı ilə bağlı idi

“Kommunist”, “Gənc işçi”, “Yeni yol”, “Döyüşən Krım” qəzetlərinin əsas yazarı, məsul katibi kimi tanınan, “Radio proqramı”nın, “Bakı” və “Baku”nun təməlini qoyan professor Nəsir İmanquliyevin millət, məmləkət qarşısında ən böyük xidmətlərindən biri, bəlkə də birincisi “Vətənin səsi” qəzetini qurmasıdır.

Sonralar Vətən Cəmiyyətinin mətbu orqanı kimi fəaliyyət göstərən bu qəzetin təməlini qoymaq haqqı da peşəkarlığı, təşkilatçılığı, redaktorluq məharəti ilə ad çıxaran Nəsir İmanquliyevə verilir. Dünya Azərbaycanlılarının birliyinin, bütövlüyünün, diaspora məsələlərinin carçısı olan bu qəzetin ideya müəllifi Azərbaycanın I katibi Heydər Əliyev, onu gerçəyə çevirən isə Nəsir İmanquliyev idi: “...Heydər Əliyev I katib kimi fəaliyyətə başlayandan sonra hər sahədə inkişaf özünü büruzə verdi. Mətbuatda da azad fikirlilik hökm sürməyə, üstüörtülü olsa da, milli siyasət yürüdülməyə başladı. “Bakı” qəzetinə verilən xüsusi imtiyaz da I katibin - Heydər Əliyevin adı ilə bağlı idi. Onun diqqəti, xüsusi qayğısı və səyi nəticəsində “Bakı” və “Baku” milli mətbuat orqanına çevrildi, o dövrün qəzetlərindən fərqləndi. Belə bir zamanda onun tapşırığı ilə yeni bir qəzet təşkil etmək məsələsi Mərkəzi Komitədən mənə tapşırıldı. Müharibə dövründə əsir düşmüş, kənarda qalmış azərbaycanlılar üçün “Vətənin səsi» adlı bir qəzet işıq üzü gördü. Xarici Ölkələrlə Əlaqə Cəmiyyətinin orqanı kimi nəzərdə tutsaq da, ilk vaxtlar gizli çıxırdı bu qəzet, KQB imkan vermirdi.. Çox böyük faydası oldu. Bizdən uzaq düşənlərlə aramızda bir körpü yaratdı “Vətənin səsi”. Neçə-neçə azərbaycanlının vətənə dönmək qeyrətini gücləndirdi “Vətənin səsi”!..”

Bu gün ümummilli lider Heydər Əliyevin 70-ci illərdə, hakimiyyətinin ilk mərhələsində həyata keçirdiyi Azərbaycanın özgürlüyünə hesablanan möhtəşəm, genişmiqyaslı layihələrdən hər kəs ürək dolusu danışır. 90-cı illərdən sonra dekabrın 31-ni Dünya Azərbaycanlılarının Həmrəylik Günü elan edən, Dünya Azərbaycanlılarının qurultayını çağıran, Xaricdə Yaşayan Azərbaycanlılarla İş üzrə Dövlət Komitəsini yaradan Ümummilli Liderin danılmaz xidmətlərini qeyd edənlər unudurlar ki, o müdrik insan, qüdrətli Dövlət Adamı bu ideyanın da təməlini 70-ci illərdə qoyub, onu gerçəkləşdirmək üçün də professor Nəsir İmanquliyev kimi peşəkar, vətənpərvər, əzəmətli, əyilməz kişilərə, cismi Bakıda, ruhu Təbrizdə dolanan, varlığında paralanmış Vətəni - Odlar yurdunu bütövləşdirən mühacirlərə, bütün həyatını Azərbaycançılıq məfkurəsinin inkişafına, təbliğinə həsr edən ictimai-siyasi xadimlərə söykənib.

“Güney Azərbaycan bizim tarixi torpağımızdır”

İkinci Dünya Müharibəsi illərində bir qrup Azərbaycan ziyalısı ilə ön cəbhədə döyüşən Nəsir İmanquliyev dövrünün müqtədir qələm sahiblərilə birlikdə Güneydə qurulan Pişəvəri dövlətində - Güney Azərbaycan Cümhuriyyətində məhz mətbuat məsələləri ilə məşğul olmuşdu. 50-ci illərdə Azərbaycan dili məsələsini Ali Sovetin gündəliyinə çıxaran, Sovet İKP MK-nın, Xruşovun hədəfinə gəlsə də, vəzifəsini, yüksək titullarını itirsə də, Azərbaycan kişisinə xas qürurunu, qeyrətini qoruyan, 1941-ci ildə Mircəfər Bağırovun göstərişi, görkəmli dövlət xadimi Əziz Əliyevin rəhbərliyi ilə “Güney Azərbaycan missiyası”nın tərkibində Təbrizə gedən, Sovet ordusunun əsgərlərinin sırasında təbliğat – təşviqat qrupunun məşhur üzvləri Süleyman Rüstəm, Məmməd Rahim, Səməd Vurğun, Rəsul Rza, Qılman İlkin, Ənvər Məmmədxanlı, Cəfər Xəndan, Qulam Məmmədli kimi qələm sahibləri ilə xalq yazıçısı, akademik Mirzə İbrahimovun redaktorluğu ilə işıq üzü görən “Vətən yolunda” qəzetinin nəşrinə nail olmuşdu. Güneyli soydaşlarımıza, daha doğrusu, öz həmvətənlərinə ana dilinin badəsindən şərbət süzmüşdü. Məhəmməd Əmin Rəsulzadə, Nəriman Nərimanov, Cəlil Məmmədquluzadə kimi milli mətbuatımızın Güney Azərbaycan salnaməsini yaradan Mirzə İbrahimovla çiyin-çiyinə sözün səngərində dayanmışdı. Azərbaycanın birliyi, bütövlüyü üçün Qələmini Süngüyə çevirmişdi. Bununla həm də o, Rza şah Pəhləvi ilə görüşəndə Güney Azərbaycanda yürütdüyü milli siyasətə görə şahın etiraz notasını alan, görüş zamanı “Güney Azərbaycan bizim tarixi torpaqlarımız, burada yaşanlar qan qardaşlarımızdır. Onların ana dili, sağlıq, mətbuat məsələləri bizi qayğılandırır!” nidası ilə mənsub olduğu millətin və məmləkətin haqq səsinə dönən polkovnik – komissar Əziz Əliyevin başladığı möhtəşəm işlərə, ümummilli məsələlərə öz töhfəsini vermişdi.

Nəsir İmanquliyev müəllimdən müqəddəs ad, jurnalistikadan müqəddəs peşə tanımayıb

Tanrının ona bəxş etdiyi ömür payını müxtəlif vəzifələrdə əritsə də, professor Nəsir İmanquliyev ömrü boyu mətbuatla, jurnalistika ilə bağlı olub. Müəllimlik edib. Müəllimdən müqəddəs ad, jurnalistikadan müqəddəs peşə tanımayıb. Elmi əsərləri, monoqrafiyaları, dərslikləri ilə peşəsinə sədaqət hissini sübut edib. Bir vaxtlar böyük Həsən bəy Zərdabinin müdrikcəsinə söylədiyi: “Elm gərək sel kimi axsın ki, hər kəs onu içə bilsin” kəlamını gerçəyə çevirib.

1947-ci ilin martından universitetin qurucu müəllimlərinin sırasında yer alan, düz yarım əsrdən çox ruhunu tələbələrinin beyninə köçürən Nəsir müəllim universitet auditoriyalarından cismən 1998-ci il martın 7-də ayrıldı. Həmin gün dünyaya vida nəğməsi oxuyan Nəsir İmanquliyev üstündən 27 il keçməsinə baxmayaraq, jurnalistika fakültəsinin auditoriyalarında mühazirələr oxuyan yetirmələrinin Ustad sevgisində yaşayır. Ömrü boyu çalışdığı “Jurnalistikanın nəzəriyyəsi və təcrübəsi kafedrası”nın fasadındakı barelyefindən boylanan təbəssüm dolu baxışları isə hər gələn yeni nəslə: “Vicdan yaradıcı insanın qələminin ucundadır” söyləyir!

“Qəzet kitablar”a kimi Nəsir müəllimin əfsanəsi, kimi də Şah əsəri dedi

Bütün dahilər, istedadlı insanlar kimi, həyatı keşməkeşlərdən, eniş-yoxuşlardan ibarət olan Nəsir müəllim də ömrünün ilk çağlarını və sonunu ağrılar, kədərlər içində yaşadı. Uşaqlığı vətən həsrətində, Güney Azərbaycanın nisgilində, ata sığalından uzaq, ana himayəsində, at başına oxşayan taxta buruqların, mazut qoxuyan neft çəlləklərinin, od püskürən çilingər, qaynaqçı sobalarının əhatəsində, gəncliyi 1937-ci ilin repressiya burulğanında, İkinci Dünya Müharibəsinin qanlı-qadalı illərində keçən Nəsir müəllim ömrünün son illərini inandığı quruluşun millətinə xəyanətinin acılarında, qanlı 20 Yanvar gecəsinin, Xocalı dəhşətinin, Şuşa nisgilinin acısında, unudulmaz Gövhər xanım Sultanzadənin, tək və yeganə övladı, Ərəb-məhcər ədəbiyyatının dünyada ilk qadın tədqiqatçısı, AMEA-nın Şərqşünaslıq İnstitutunun ilk qadın direktoru, professor Aida xanım İmanquliyevanın həsrətində keçdi.

Vaxtsız gələn payız ömrünü xəzan eylədi. Payızda köçən durnalar baharda qayıtsa da, qəmin, hicranın köçünə qoşulan doğmalarının intizarı, onu ondan, dostlarından, doğmalarından, tələbələrindən aldı. Uzaqlara, lap, lap uzaqlara, “biz olmayan yerlərə” apardı.

60-cı illər mətbuatının nəfəsliyi olan, ustad ucalığından jurnalistika adlı nəhrə boylanan, doğmaları, yetirmələri ilə qürur duyan Nəsir müəllim qalın yox, qalan kitablar qoydu. Bu, düz 30 il oxucularını deyib sevə-sevə köşklərə gələn “Qəzet kitablar” idi. Vaxtı, zamanı özü ilə çəkib aparan “Qəzet k  itablar”a kimi Nəsir müəllimin əfsanəsi, kimi də Şah əsəri dedi.

Kim nə deyir, desin! O əfsanənin, Şah əsərin özü – “Yeni Yol” qəzeti bağlandıqdan sonra düz 20 ilə yaxın “əhalisinin yarısından çoxu azərbaycanlılardan ibarət olan şəhərin günahı nədir ki, ana dilində çıxan qəzeti bağlasın” deyib Mərkəzi Komitənin dincliyini əlindən alan, tərcümeyi-halına “ötkəm redaktor”, “təşkilatçı mühərrir”, “peşəkar jurnalist”, “kişi adam” kəlmələrini yazan Nəsir İmanquliyev idi!

İrsdə varislik – “Bakı” qəzetindən “Bakı” dərgisinə

Peşəkar jurnalist, qüdrətli pedaqoq, ictimai-siyasi xadim kimi tarix yaradan Nəsir İmanquliyev indi həm də irsdə varislik prinsipi ilə qələm çalan sevimli nəvə-nəticələrinin gerçəkləşdirdiyi, təşkil etdiyi humanitar forum və konfranslar, genişmiqyaslı layihələrlə sivilizasiyaların, mədəniyyətlərin, dinlərin dialoquna töhfələr verən, Avroviziya Mahnı Müsabiqəsi, I Avropa Oyunları, İslam Həmrəyliyi Oyunları ilə bəşəriyyəti Birliyə, Bütövlüyə, Dostluğa, Qardaşlığa çağıran, 30 il kürsülərdən Qarabağın, Şərqi Zəngəzurun, Xocalının haqq səsinə, ədalət carçısına dönən, 44 günlük Vətən savaşından sonra Qarabağda, Şərqi Zəngəzurda qurtuluşun, qayıdışın, dirçəlişin dastanını yaradan, Müzəffər Ali Baş Komandan, Prezident İlham Əliyevin silahdaşına çevrilən, Molla Pənah Vaqifin Məqbərə Kompleksinin yenidən ucaldılmasına nail olan, Vaqif Poeziya Günlərinə, Xarıbülbül Musiqi Festivalına ruhundan qida verən, multikulturalizmin Azərbaycan modelinin konturlarını yenidən cızan, İçərişəhəri, Qobustanın qayaüstü abidələrini, tarı, sazı, neyi, Novruz bayramını, Azərbaycan muğamlarını, Azərbaycan xalısını, Azərbaycan kəlağayısını dünyanın maddi-mədəni irsi siyahısına yazdıran Azərbaycan Respublikasının birinci Vitse-prezidenti, birinci xanım, Azərbaycan Mədəniyyət Fondunun, Heydər Əliyev Fondunun prezidenti xanım Mehriban Əliyevanın təməlini qoyduğu, publisistikasını, redaktorluq məharətini yaşatdığı “Azərbaycan-İrs” və “Muğam” dərgilərində, “ÜNS”ü, “Qarabağnamə”si ilə dünyanın sənət-mədəniyyət məbədlərinin mələyinə dönən, M.V.Lomonosov adına Moskva Dövlət Universitetinin Bakı filialının təməlini qoymaqla milli-mənəvi, dini qarşıdurmaların əleyhinə çıxıraq, elmi-mədəni əlaqələrin, dostluğun, tolerantlığın körpüsünə çevrilən, Azərbaycan – İngiltərə Cəmiyyətinin xətti ilə Şərq-Qərb dialoquna xidmətdə bulunan, Nizamişünaslıq və Qafqazşünaslıq elminin yeni əsaslarını müəyyənləşdirən, Beynəlxalq Nizami Mərkəzinin qurucularından biri kimi adını tarixə yazan, “Molla Nəsrəddin” irsinin yeni əlifba ilə nəşrinə nail olan, Moskva Dövlət Universitetinin Bakı filialının rektoru, AMEA-nın vitse-prezidenti, akademik Nərgiz xanım Paşayevanın duyğularında, Heydər Əliyev Fondunun vitse-prezidenti Leyla xanım Əliyevanın ruhundan qida verdiyi “Bakı” jurnalının səhifələrində, Bakı Media Mərkəzini qurmaqla medianın həyatımızdakı rolunu və yerini müəyyənləşdirən, Azərbaycan həqiqətlərini medianın imkanları çərçivəsində dünyaya müasir biçimdə təqdim edən, milli kinonun tarixini müasir kino sənayesinin nailiyyətləri ilə zənginləşdirən, milli istiqlal, milli dövlətçilik istiqamətində mücadiləmizin açılmamış səhifələrinə, istiqlal, özgürlük mücahidlərinin ömür yoluna ayna tutan Arzu xanım Əliyevanın millət, məmləkət sevgisində, “Yarat” Müasir İncəsənət Məkanının rəhbəri Aida xanım Mahmudovanın rənglər dünyasında, “Nargis” jurnalı ilə incəsənət, mədəniyyət və jurnalistika tarixinə imzasını atan Ülviyyə xanım Mahmudovanın fəaliyyətində yaşayır!

Nəsir müəllim ərazi bütövlüyü pozulan, milyondan çox vətəndaşı qaçqına, məcburi köçkünə çevrilən Odlar Yurdundan, Şuşadan, Qarabağdan, Şərqi Zəngəzurdan, Qərbi Azərbaycandan, taleyin sərt üzündən özü öz tarixi torpaqları ilə həmsərhəd olan Vətəndən nigaran getdi. 44 günlük tarixi savaşdan, haqq davasından, Vətən müharibəsindən sonra Ali Baş Komandan, Prezident cənab İlham Əliyevin, qüdrətli Azərbaycan Ordusunun iradəsi, Şəhidlərin və Qazilərin sonsuz Vətən, torpaq sevgisi ilə Şuşa qalasında, Xudafərin körpüsündə Bayrağa dönən millətinin, məmləkətinin əzəmətini görüb indi Tanrı Dərgahında huzur dolu anlarını, günlərini yaşayır. Şeyx Ədəbalının dili ilə üzünü millətinə, məmləkətinə tutub deyir: “Torpağı su ilə qarışdırarsan çamur, Şəhid qanı ilə yoğurarsan Vətən olar!”, “İgid sərkərdə olarsa, gedərmi ordu bada?”

Nəsir İmanquliyev: “Jurnalist dəqiq, qərəzsiz, vicdanlı olmalıdır!”

Heydər Əliyev sıradan bir şəxs, dövlət xadimi deyildi. O, Təhlükəsizlik orqanlarında ən kiçik vəzifədən ən ali rütbəyə, vəzifəyə qədər yüksəlmişdi. “Canından əziz bildiyi Azərbaycan”ın sarayına Sultanı, ölkəsinə Birinci xanımı, varislərinə ananı, nəvə-nəticələrinə nənəni seçəndə övlad məhəbbəti ilə yanaşı, şübhəsiz ki, Mircəlal təmizliyini, Nəsir İmanquliyev əyilməzliyini də nəzərə almışdı.

Zaman onun nə qədər müdrik, uzaqgörən bir lider, tarixi şəxsiyyət olduğunu sübuta yetirdi. Millət, Məmləkət sevgisi ilə abidələr ucaldan, abidəsini könüllərdə yapan Ulu Öndər Heydər Əliyevin adına ən möhtəşəm abidəni Heydər Əliyev Fondu adında ölkənin Birinci xanımı, “Kölgədə bitən ağacın kölgəsi olmaz!”, “Yada satmaram!”, “Dilini, millətini sevməyəndən, vətən təəssübü çəkməyəndən Böyük Vətəndaş, vətənpərvər olmaz!” nidası ilə müəllim, alim, yazıçı, publisist ucalığı, müqəddəsliyi  yaşayan Babaların – Mir Cəlalın, Nəsir İmanquliyevin genetik kodlarının daşıyıcısı edə bilərdi.

Son 30 ildə əldə olunan tarixi nailiyyətlər deyilənlərlə yanaşı, həm də Peyğəmbər əleyhissəlamın: “İnsan dünyasını dəyişəndə ondan üç şey qalır: əməl, əsər, övlad!” hikmətini gerçəyə çevirdi.

“Əkinçi”, “Füyuzat”, “Molla Nəsrəddin” ənənələrinə söykənərək, milli mətbuatın “Nəsir İmanquliyev” və “Bakı” zirvələrini yaradan Nəsir müəllim bünövrəsini qoyub, peşəkar kollektivini formalaşdırıb düz bir qərinə – 30 il rəhbərlik etdiyi “Bakı” və “Baku” qəzetlərinin onlayn rejimdə Bakı Şəhər İcra Hakimiyyətinin dəstəyi ilə yenidən oxucuların görüşünə gəlməsi “Jurnalist dəqiq, qərəzsiz, vicdanlı olmalıdır. Ürəyinin səsinə qulaq asmalıdır. Peşəsini kiminsə pul kisəsindən asmamalıdır!.. Bir yazı yazanda düşünməlidir ki, haradasa onu bir nəfər oxuyur, bax o oxucu naminə yalan yazmamalıdır, saxtakarlıq etməməlidir” nidası ilə nə az, nə çox düz 60 il qələm çalan Nəsir İmanquliyev irsinə, şəxsiyyətinə ehtiramın əlamətidir.

“Bakı” qəzeti “Əkinçi”dən 83 il sonra nəşrə başladı. Zərdabinin müəyyənləşdirdiyi təməl prinsiplərlə millətə, məmləkətə təmənnasız xidmətdə bulundu. Dəqiq, qərəzsiz, vicdanlı dünyası ilə cəmiyyətin tərəqqisinə töhfələr verdi. Həsən bəy Zərdabinin ənənələrini davam etdirdi. Yüz minlərlə tirajı ilə meydan sulayan mətbu orqanların sırasında özünəməxsus dili, üslubu, yazı manerası, məlumatlandırmaq, maarifləndirmək missiyası ilə tarixlə müasirlik arasında körpüyə çevrildi. Zərdabinin irsinə, şəxsiyyətinə ehtiram hissi ilə yanaşan redaktorun – Nəsir İmanquliyevin peşəkarlığı, əzəməti, əyilməzliyi sayəsində “partiyanın təkərciyinə, vintciyinə çevrilən” qəzetlərdən fərqləndi. Bu il milli mətbuatın 150 illiyidir. Bu illər ərzində əldə olunan nailiyyətlərdə “Bakı”nın öz yeri, dəsti-xətti, imzası var. O, Zərdabinin imzasına bərabər Nəsir İmanquliyev imzasıdır.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(15.07.2025)

Aynur İsmayılova, “Ədəbiyyat və incəsənət”

İnsan həyatdan uzaqlaşdıqca, özünə daha yaxın olmağa başlayır.

Bu — bir küncə çəkilib səssizcə öz içində yaşamaq deyil.

Bu — özünü sorğulamağa, kəşf etməyə, suallar verməyə və hər birinin cavabında daha çox özünə çatmağa bənzəyir.

Əvvəllər başqalarının gözündə kim olduğumu düşünürdümsə, indi öz gözümə kim göründüyümü anlamağa çalışıram.

Və bunu gənc yaşımda dərk etdiyim üçün özümü xoşbəxt hiss edirəm.

Bir zamanlar hər kəs olmağa çalışan, hər şeyə sahib olmaq istəyən qız indi heç kimə bənzəmək istəmir, sadəcə öz səsinə qulaq asmaq, özü olmaq istəyir.

Mən, Aynur İsmayılova.

Ömür yolumun 26-cı dönümünə bir neçə saat qalmış bu yazını yazıram.

Bu — 25 yaşımın son sətirləri, bəlkə də epiloqudur.

Bəlkə də yeni bir başlanğıcın ilk pıçıltısıdır.

Bu gün sadəcə hiss etmək və düşünmək istəyirəm.

25 il əslində çox da deyil, ancaq kifayət qədər çoxdur ki, insan özündən qaçmağı və yenidən özünü tapmağı öyrənsin.

Hansı ki, hər şeyi bacarmağa çalışan Aynur, indi yalnız özünü tanımaq istəyir.

Aynur uşaqlıqdan yarım qalmadı. Gəzirdim, əylənirdim, sevinirdim.

O yaşların içində sevgi də, mübarizə də, qayğı da vardı.

Amma zaman keçdikcə Aynur o uşağı susdurdu.

O səs qayğılar altında boğulmağa başladı.

Bəzən isə tamamilə səssizləşdi.

Və mən qurban olmağa başladım.

Bir zamanlar sərhəd tanımayan, özünü səmanın sonsuz sərhədlərində hiss edən,

“yox” sözünü sevməyən inadkar bir qız —

İndi hər ehtiyaca çatmağa, heç kəs inciməsin deyə özünü sıxmağa başladı.

Artıq onun üçün “özüm” demək ayıb sayılırdı.

Hər dəfə özünə qayıtmaq istəyəndə ehtiyaclar daha çox artırdı.

Heç zaman bitmirdi...

Amma o tükənirdi — səssizcə, içində.

Hardasa dərinlərdə o səsi axtarırdı. Bir yol... bir işıq...

Çünki içində qəribə bir hiss vardı — aid olmama hissi.

Hər kəsə yaxın olsa belə, əslində hər kəsə yad idi.

Bəlkə də bu yadlıq ən çox özünə qarşı idi.

Kim olduğunu bilmirdi.

Bəzən Şəkər Portağalındakı Zeze,

bəzən Balaca Şahzadədəki tənha planet sakini,

Simyacıdakı Santiago,

“Cinayət və cəza”dakı Sonya idim...

İndi isə...

Mən özüm belə bilmirdim kiməm.

Bəlkə batan ulduz, bəlkə yanan şamam — başqalarına işıq verən, özü əridikcə susan...

İndi içimdə bir qız var.

O, sadəcə Aynurdur.

Uşaqlığı ilə barışmaq, gəncliyini yaşamaq, özünü tapmaq istəyən bir qadındır.

Bəlkə də bu yazı bir başlanğıcdır.

Səsini unutduğum özümə səssizcə “xoş gəldin” deməyin yolu.

İndi mən kiminsə ehtiyaclarını qarşılayan, hamıya yetməyə çalışan biri deyil,

özüm olmaq istəyirəm.

Bu — mənim yolum, mənim hekayəmdir.

Dərin, səssiz və tam mənə aid bir yol.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(15.07.2025)

Nərgiz Qəribli-Qaya, şair-jurnalist, Türkiyə. “Ədəbiyyat və incəsənət” üçün

Bir müddət öncə Azərbaycana səfərim oldu və orada ASAN Xidmətlə tanış olmaq imkanı qazandım. Əvvəllər adını eşitmişdim, amma təcrübə etməmişdim. Türkiyədə dövlət idarələrində hələ də bürokratik proseslərlə bağlı yaşadığım çətinliklər səbəbindən bir az tərəddüd edirdim, amma ora gedəndə bütün öncədən olan fikirlərim dağıldı. ASAN Xidmət həqiqətən də inqilabi bir sistemdir.

Sumqayıt şəhərindəki 2 nömrəli ASAN Xidmət  mərkəzə daxil olduğum andan etibarən, mühitin sakitliyi, nizam-intizamı və  peşəkarlığı məni çox təsirləndirdi. Əməliyyatlar çox sürətli və problemsiz irəliləyirdi, buna çox heyran qaldım. Uzun növbələr və ya mürəkkəb sənəd işləri yox idi. Gülərüz personal məni düzgün istiqamətləndirdi və ehtiyac duyduğum işi dəqiqələr içində başa çatdırdım. İnsanlara göstərilən hörmət və diqqət xidmət almağı tam fərqli bir təcrübəyə çevirmişdi.

Açığı həmin vaxtı Türkiyədə bəzən dövlət idarələrində uzun saatlar keçirdiyimi və əməliyyatlar üçün təkrar-təkrar geri qayıtmalı olduğumu xatırladım. ASAN Xidmət texnologiya və insan yönümlü yanaşması ilə bunu tamamilə dəyişib. Bütün işlərin rəqəmsal infrastrukturla dəstəklənməsi və lazım olduqda üz-üzə  dəstək almaq çox böyük üstünlükdür. İnsan belə bir mühitdə özünü daha dəyərli hiss edir və dövlətlə əlaqəsi daha etibarlı olur.

Bu təcrübə mənə göstərdi ki, dövlət xidmətləri əslində nə qədər insanlara toxunan, asanlaşdıran və vaxt qazandıran proses olmalıdır. ASAN Xidmət yalnız sürətli əməliyyat aparmaqla qalmır, həm də vətəndaşla dövlət arasında möhkəm etimad, inam, sevgi  körpüsü qurur. Bu sistem həm vətəndaşın, həm də dövlətin işini asanlaşdırır, bürokratiyanı minimuma endirir.

Türkiyədə də e-dövlət kimi rəqəmsallaşma addımları çox önəmli və doğru istiqamətdə atılır, amma ASAN Xidmət kimi fiziki mərkəzlərin genişləndirilməsi və xidmət keyfiyyətinin daha da artırılması vətəndaşların dövlətlə əlaqəsini gücləndirəcək. Bəlkə gələcəkdə Türkiyədə də belə geniş və insanlara toxunan, tez kömək edən xidmət nöqtələri artar, xalq daha sürətli və problemsiz xidmət ala bilər. Mənə elə gəlir ki, bu müasir  xidmət növü dünyanın hər ölkəsində olmalıdır və insanların problemini tez həll etməkçün  çox vacibdir.

Nəticə olaraq, Azərbaycanda ASAN Xidmətlə tanışlıq mənimçün çox dəyərli bir təcrübə  oldu. Həm texnoloji infrastrukturu, həm də insana verdiyi dəyər ilə nümunəvi bir model olduğunu düşünürəm. Belə layihələrin yayılması təkcə dövlət xidmətlərini deyil, cəmiyyətlərin həyat səviyyəsini də yüksəldəcək. Bu gözəl təcrübə səfərimdə ağlımda qalan ən müsbət və təsirli anlardan biri oldu.

Mən iyirmi il idi ki, Azərbaycanda, doğulduğum Sumqayıt şəhərində olmurdum. İyirmi ildən sonra yenidən Azərbaycana, doğulduğum Sumqayıt şəhərinə gələndə gözlərimə inanmadım. Azərbaycanın bu iyirmi ildə necə sürətlə inkişaf etdiyinə, doğulduğum Sumqayıt şəhərinin necə gözəlləşdiyinə heyran oldum. Açığı çox təəccüb elədim ki, az bir vaxtda Azərbaycan belə qüdrətli dərəcədə inkişaf  edə bilərmiş. Hər yerdə gördüyüm gözəlliklər, çox müasir üslubda tikilən binalar, körpülər, parklar, meydançalar  məni heyrətləndirirdi.

Sumqayıtın yeni dənizkənarı bülvarı, salınan yeni parklar, müasir yollar, yaraşıqlı binalar və əsasən də Bakıdan Sumqayıta gələndə salınan yaraşıqlı yollar və unikal yaşıllıqlar  bu şəhərə  çox böyük gözəllik, müasirlik  verir. İnsan özünü dünyanın ən inkişaf etmiş gözəl bir şəhərində görür.

Bir vaxtlar oxuduğum Sumqayıt şəhərindəki 11 nömrəli tam orta məktəbin və eləcə də çoxlu məktəblərin yaraşıqlı binaları  insanı heyrətə gətirir. Bəli. Mən sevindim ki, bu şəhərdə doğulmuşam və ömrümün on dörd ilini bu şəhərdə keçirmişəm.

İndi mən Türkiyədə olan həmkarlarıma Azərbaycan və Sumqayıt haqqında çox böyük şövqlə, həvəslə danışıram və deyirəm: “Mən belə gözəl bir məmləkətdə doğulmuşam. Bu məmləkət mənim Vətənim Azərbaycandır. Qarabağ kimi cənnətməkan bir yeri düşmənlərdən tam təmizlənmiş bənzəri olmayan diyardır”.  İndi mən böyük həvəslə dahi Səməd Vurğunun “Azərbaycan” şeirinin bu bəndini türkiyəli dostlarıma deyirəm:

El bilir ki, sən mənimsən,

Yurdum-yuvam məskənimsən.

Anam doğma Vətənimsən,

Ayrılarmı könül candan,

Azərbaycan, Azərbaycan!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(15.07.2025)

Inci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Mən bu aktrisanın ifasını hədsiz bəyənirəm. Köhnə filmlərimizin yaraşığıdır.

Kimi deyirəm? Azərbaycanın tanınmış teatr və kino aktrisası, Xalq artisti Sədayə Mustafayevanı. Bu 15 iyul günü onun doğum günüdür.

Sədayə Mustafayeva düz 99 il bundan əqdəm, uzaq 1926-cı ilin iyul ayının 15-də Şəki şəhərində anadan olub. 5 illik orta təhsilini bitirdikdən sonra Böyük Vətən Müharibəsi başladığından atası İsmayılı və qardaşı Məhəmmədi müharibəyə yola salan Sədayə Şəkidə fəaliyyət göstərən İpəkçilik kombinatında Lətifə adlı bir ustanın yanında işləməyə başlayıb. Şəkidə boyu çox uca olduğundan və həmişə də səmaya baxdığından Günəbaxan Muxtar adı ilə tanınan bir şəxsin vasitəsilə Şəki Dövlət Dram Teatrına aktrisa kimi gətirilib.

 Bir müddət burada bir-birinin ardınca maraqlı obrazlar qaleriyası yaradan xalq artisti Sədayə Mustafayeva daha sonra fəaliyyətini Ağdaş və Göyçay teatrlarında davam etdirib. 1950-ci ilin mart ayında Gəncə Dövlət Dram Teatrının direktoru, respublikanın xalq artisti, teatr və kino aktyoru, rejissor Məhəmməd Bürcəliyevin dəvəti ilə Sədayə xanım Gəncə Dövlət Dram Teatrına aktrisa kimi gətirilib. Bu teatrın səhnəsində 400-dən artıq maraqlı obrazlar qalereyası yaradıb.

"Vaqif" də Xuraman, Gulnar, "Aydın"da Gültəkin, "Pəri Cadu" da Pəri, "Solğun çiçəklər" də Sara, Pəri, Gülnisə, "Otello"da Emilya, "III-Riçard"da Yelizaveta, "Sokratla söhbətlər"də Ksantipa, "İtkin gəlin"də Səbihə, "Yad qızı"nda Həcər xanım, "Dairəni genişləndirin"də Aliyə, "Təbilçi qız"da Nila, "Kəndçi qız"da Bənövşə, "Dəli Kür"də Şahnigar, "Ana vüqarı"nda Ana, "Bəraət"də Rəşidə xanım, "Atayevlər ailəsi"ndə Dilşad xanim, "Xurşudbanu Natavan"da Natavan, "Qonşular"da Mətanət, "Almaz"da Almaz, "Sən həmişə mənimləsən"də Nargilə, "Mahnı dağlarda qaldı"da Rəxşəndə xanım və s. obrazları xalq artisti Sədayə Mustafayeva yaradıcılığının ən gözəl nümunələrindəndir.

Bu gün Gəncə Dövlət Dram Teatrında fəaliyyət göstərən əksər aktyor və aktrisa truppası məhz Sədayə Mustafayeva məktəbinin yetirməsidi.

Mustafayeva həmçinin Azərbaycanfilmin istehsalı olan 20-dən artıq filmə çəkilib. "Qanun naminə"də Xatun, "Mən ki gözəl deyildim"də Gözəl, "Şərikli çörək"də Şamama, "Qaynana"da Mülayim, "Ölsəm... bağışla"da Suğra xala, "Ağ atlı oğlan"da Mirvari nənə, "Həm ziyarət, həm ticarət..."də Ana, Amerika kinemotoqrafcılarının istehsal etdiyi "İlk körpü" filmində Əsmər və s. filimlərini misal göstərmək olar.

Mükafatları

- Azərbaycan SSR Əməkdar artisti

- Azərbaycan SSR Xalq artisti

- Azərbaycan Respublikası Prezidentinin Fərdi təqaüdü

Aktrisa 2004-cü il avqust ayının 13-də Gəncə şəhərində vəfat edib. Allah rəhmət eləsin!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(15.07.2025)