İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

 

Sovet dönəmində hər sahədə trenddə olan adlar olub. Diktorluq sahəsində isə ən məşhur isim Levitan olub ki, 2-ci dünya müharibəsində faşistlərin hücumu zamanı onun müharibə elanı verdiyi səs öz tembrinə, yaratdığı həyəcan və yaşatdığı misilsiz qorxu və kədər səbəbindən günü bu gün də dinlənməkdədir.

Azərbaycanın da öz Levitanı olub – Aydın Qaradağlı.

 

Azərbaycanlı diktor, Azərbaycanda peşəkar diktorluq məktəbinin yaradıcısı Aydın Qaradağlı 20 avqust 1929-cu ildə Qubada anadan olub. 1944-cü ildə orta məktəbi, 1945-ci ildə Gəmiçilik məktəbini (Azərbaycan Dövlət Dəniz Akademiyasını) bitirib. 1946-cı il dekabr ayın 18-də Azərbaycan SSR dövlət radiosuna diktor vəzifəsinə işə qəbul olunub. 1948-ci ildə M.F.Axundov adına Azərbaycan Dövlət Teatr məktəbini (aktyor ixtisası ilə), 1949-cu ildə Moskvada Ümumittifaq diktorluq kurslarını bitirib. 1951–1954-cü illər (1951-Gürcüstan SSR, 1952–1954-Rumıniya) Sovet Orsusunda xidmət edib.

1955-ciildə GültəkinCabbarlı (AzərbaycanSSRəməkdarartisti)  ilə ailə həyatı qurub. 1956-cı ildə Xanım, 1959-cu ildə Aygül (Azərbaycan Respublikasının əməkdar mədəniyyət işçisi) adlı qızları, 1966-cı ildə isə Vüqar (Azərbaycan Respublikasının əməkdar jurnalisti) adlı oğlu anadan olub.

M.A.Əliyev adına Azərbaycan Dövlət Teatr İnstitutunda oxuyub. 1964-cü ildə Azərbaycan SSR əməkdar artist (diktorlar arasında ilk dəfə) fəxri adına layiq görülüb. Dövlət Radiosunun Baş rejissor, Proqram Baş redaksiyasının Baş redaktoru vəzifələrində də çalışıb.

Azərbaycan radiosunun "Qızıl fond"unda Aydın Qaradağlının ifasında dünya klassiklərinin, o cümlədən, Nizami, Füzuli, Natəvan, Cəfər Cabbarlı, Məhəmmədhüseyn Şəhriyarın və digər klassiklərinin, habelə Səməd Vurğun, Süleyman Rüstəm, Rəsul Rza, Hüseyn Arifin əsərlərinin ifası səs yazması qorunub saxlanılır.

 

Görkəmli diktor 1980-ci ilin 28 yanvar tarixində vəfat edib.

Allah rəhmət eləsin!

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(20.08.2025)

Elman Eldaroğlu, “Ədəbiyyat və incəsənət”

 

Dalbadal, 16 günün içində ədəbiyyatımızın üç korifeyini dalbadal itirdik – Elçin Əfəndiyevi, Vidadi Babanlını və budur, az əvvəl də Məmməd İsmayılı.

 

Məmməd İsmayıl yaxşı şair olduğu kimi, həm də yaxşı kişilərdən biri idi. Zamanında xeyli gənc istedadların üzə çıxmasında, araya-ərsəyə gəlməsində danılmaz zəhməti olub. Azərbaycan poeziyasına gözəl nümunələr bəxş edib. Xidməti yüksək səviyyədə dəyərləndirilməsə də xalq arasında sevilib, rəğbət qazanıb...

 

İndicə qarşıma şair dostum Ehtiram Ilhamın Məmməd İsmayılın vəfatından il yarım öncə, 2024-cü ildə "Kulis. Az" xəbər portalına verdiyi bir açıqlama çıxdı. O vaxt Ehtiram bəy söyləmişdi: "Məmməd İsmayılın vəziyyəti heç də ürəkaçan deyil. Görkəmli şairimizin bu halda olması, ömrünün bu çağında ona qarşı laqeyd münasibət heç birimizə başucalığı gətirməz. İnanın, Məmməd İsmayıl heç vaxt giley-güzarını dilə gətirməyib. İndi də dişini dilinə sıxıb ağrılarla mübarizə aparır. Amma onun bu vəziyyətinə biganəlik mənim kimi neçə-neçə qələm adamını məyus edir. Açıq deyim, əlimizdən də nəsə gəlmir. Gözümüz görə-görə Məmməd İsmayılın iztirablar içində sonunu gözləməsi faciədi. Ağrılara dözümü qalmayıb." 

 

Sonra o, Məmməd İsmayılın xidmətlərini sadalayaraq bir sıra aidiyyatı təşkilatları xeyirxahlığa, şairə xəstəliklə mübarizədə yardımçı olmağa çağırırdı:

 

 “Məmməd İsmayıl təsadüfi şəxsiyyət deyil. Hər şeydən əvvəl o, Azərbaycanın sevimli şairidir. 1966-1973-cü illərdə "Azərbaycan Dövlət Radio və Televiziya" komitəsində redaktor, böyük redaktor, şöbə müdiri, 1975-1976-cı illərdə "Ədəbiyyat və incəsənət" qəzetində müxbir, 1976-1980-ci illərdə "C.Cabbarlı adına Azərbaycanfilm" studiyasının Elmi-kütləvi sənədli filmlər birliyində baş redaktor, 1980-1983-cü illərdə "Yazıçı" nəşriyyatında şöbə müdiri və baş redaktorun müavini, 1983-1987-ci illərdə "İşıq" nəşriyyatının direktoru, 1983-1992-ci illərdə Respublika Komsomolu Mərkəzi Komitəsi nəzdində gənc yazıçıların Respublika "Gənclik Ədəbi Birliyi"nin rəhbəri, 1988-1992-ci illərdə "Gənclik-Molodost" jurnallarının baş redaktoru, 1992-1993-cü illərdə "Azərbaycan Televiziya və Radio Verilişləri" komitəsinin sədri vəzifələrində çalışıb. Bədii yaradıcılıqla yanaşı, Məmməd İsmayıl uzun illər Türkiyədə elmi-pedaqoji fəaliyyətlə məşğul olub, professor dərəcəsinə qədər yüksəlib."

 

Amma nə yaxşı ki, Məmməd İsmayıl xeyli yaşaya bildi. 86 yaşının tamam olmasına üç ay qalmış bu dünyaya əlvida dedi. Burada yadıma BDU-nun jurnalistika fakültəsinin professoru hörmətli Allahverdi Məmmədlinin aforizmə bənzəyən kəlmələri düşür: "Qocalıqdan yaranan xəstəliyə əlac olmur..."

 

Allah xalqın şairi- Məmməd İsmayıla rəhmət eləsin!

 

"Ömür səksəni keçəli

Təklənib təklik olmuşam.

Nə təbib var, nə də dərman;

Ayaqlarım tutulalı

Yorğan-döşəklik olmuşam..."

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(19.08.2025)

 

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Nəsr saatı rubrikasında sizlərə Əfsanə Laçının “Rəngli fillər” hekayəsi təqdim ediləcək.                                                      

 

NƏSR

ƏfsanəLAÇIN

 

RƏNGLİ FİLLƏR

 

Salam, dostum, mənim adım Filidir. Balalarım Lili, Fifi və Lifi ilə birgə Afrika cəngəlliklərində yaşayıram. Burada  hamı bizi tanıyır və sevir. Hətta başqa ölkələrdən, şəhərlərdən belə bizi görməyə gəlirlər. Yox, yox, dünyanın hər yerində qohumlarımız, dostlarımız yoxdur. Onlar, sadəcə, bizə tamaşa etməyə gəlirlər. Bilirəm, indi düşünürsən ki, nə çox Afrikada fil. Hələ Hindistanı demirəm. İş orasındadır ki, biz adi boz  fillər  deyilik.  Göy qurşağı kimi rəngbərəngik. Elə bu səbəbdən də hamı bizi görmək həvəsi ilə buralara qədər gəlir. Fotoqraf  Cece də onlardan biri idi. Onun çəkdiyi bir foto bizim bütün ailəmizin həyatını dəyişdi. Bilmək istəyirsən? Hər şey belə başladı...

 

                                      ***

 

Afrika cəngəllikləri

Çayın kənarında yuyunurduq. Bilirsən də biz necə yuyunuruq. Xortumumuzla suyu çaydan sovurub başımızdan fəvvarə kimi səpələyirik. Çox əyləncəli səslənir, eləmi? Bu elə bizim özümüzündə xoşuna gəlir.

Hə,  nəisə. Qayıdaq əsas söhbətimizə. Yuyunurduq, birdən Fifi  bir fotoqrafın bizim şəklimizi çəkdiyini gördü:

– Lili, o  fotoqrafa bax. Şəklimizi çəkməyə çalışır. Gəl ona kömək edək, qəşəng kadrları çox olsun.

– Nə etmək lazımdır, Fifi?

– Ana,  Lifi haradadır?

– Buradayam, – deyə Lifi kolların arasından  çıxıb qaça-qaça onlara tərəf gəldi.

– Lifi, fotoqraf üçün əla poza  vermək  lazımdır.

Balaca fillərim  xortumlarını bir-birinə sarıyıb gülümsədilər. Çak! Şəkil hazırdır!

– Lili, o nə üçün çıxıb gedir?  Bəs şəklimizi bizə verməyəcək?!

          Cece gözdən itdi. Lili ağlamağa başladı:

– Ana, mən də o şəkildən istəyirəm. Axı bu ədalətsizlikdir!  Öz şəklimizi bizə vermədi! Mən də sevinmişdim ki, nəhayət, bizim də şəklimiz olacaq. Onu çarpayımın başından asacaqdım.

Mən günlərlə cəngəllikdə  Ceceni axtarsam da, tapa bilmədim. Bu hadisə balalarımın qanını qaraltmışdı.

          Günlər ötmüş, şəkil əhvalatı unudulmuşdu.  Ta ki Tuto əlində həmin şəkil cəngəlliyə gələnə qədər...

Tuto kimdi? Tuto milliyyətçə rus idi. Moskvada yaşayırdı. Sirkdə işləyirdi.

 

***

 

Mənimbalaca şirinlərim palma ağaclarının altında topla oynayırdılar. Birdən Fifi gördü ki, bir gonbul kişi dayanıb onlara baxır. Əlində isə Cecenin çəkdiyi şəkillər.  Həyəcanlandı və xortumu ilə fit verdi:

– Lifi, bir bax, görürsən, o gonbul kişinin əlində bizim şəklimiz var.

– Fifi, gəl xahiş edək, şəkli bizə versin.

– Mən utanıram, Liliyə de, istəsin.

         Bu zaman Lili uşaqları xortumunda yellədərək əylənirdi. Fifi dedi:

– Lili, bax,  o gonbul kişidə bizim şəklimiz var.

– Hansı kişidə ?

– Ora-bura boylanan keçəldə.

– Yaxşı, amma üçümüz də gedək.

Tuto ona sarı gələn fil balalarını görəndə sevincindən meymun kimi atılıb-düşməyə başladı.

– Salam, gonbul əmi. Mən Lili, bu, bacım Fifi, bu isə qardaşım Lifidir. Sizdə bizim şəklimiz var. Zəhmət olmasa onu bizə verə bilərsiniz?  Otağımızdan divarından asacağıq. Bizim heç şəklimiz yoxdu. Bu isə bizim yeganə ailə şəklimizdir.

Tuto çox hiyləgər idi. Özünü itirmədən dedi:

– Məndə bu şəkildən bir neçə  nüsxə yenə var. Hərənizə birini bağışlaya bilərəm. 

          Balaca fiillərim çox sevindilər.

– Ardımca gəlin. – Tuto hiyləgərliklə dedi.

Fillər Tutonun ardınca onun yük maşınına tərəf getdilər. Tuto onları yük yerinə mindirdi və bir böyük qırmızı qutunu göstərib dedi:

– Baxın, şəkillər o qutunun içindədir.

Fillər qutunun ağzını açmağa macal tapmamış  Tuto qapını bağladı. Qutunun qapağı açılan kimi yuxarıdan bir qəfəs fillərin başına düşdü. Onlar nə baş verdiyini anlamırdılar. Fifi maşının hərəkət etdiyini hiss edən  kimi ağlamağa başladı:

– Ana, ana. Anamı istəyirəm! Mənə şəkil lazım deyil!!!

Lili və Fifi də onunla baş-başa verib ağlamağa başladılar.

Bu zaman mən balalarımı tapmaq üçün bütün cəngəlliyi ələk-vələk edirdim. Təbii ki, bu heç bir nəticə vermədi. Məyusluqdan o qədər göz yaşı tökmüşdüm ki, ətrafımda böyük bir göl yaranmışdı. Bütün cəngəlliyin sakinləri  başıma toplaşıb mənə təsəlli verirdilər:

– Narahat olma, göyə uçmayacaqlar ki, yəqin, haradasa oynayırlar. Bir azdan gəlib çıxarlar.

Amma aylar keçir, onlar qayıtmırdılar...

Bilirəm,  indi düşünürsən ki, Tuto fillərin şəklini haradan tapmışdı? Hadisə belə olmuşdu:  

 

Tretyakov qalereyası

Tuto, bədbəxtlikdən Moskvada Cecenin fotosərgisində iştirak etmişdi. Zala daxil olan kimi, onun diqqətini ilk cəlb edən bu şəkil olmuşdu. Hətta onun rəsm əsəri olduğunu düşünmüşdü. Müəllifi taparaq bu sualı ona da ünvanlamışdı:

– Bağışlayın, ser, bu peşəkarlıqla çəkilmiş rəsm əsəridir?

         Cece ona belə cavab vermişdi:

– Yox, bu rəsm əsəri deyil. Mən onu Afrikada olarkən lentə almışdım. Bu alabəzək üçlük Afrika cəngəlliklərində yaşayır. Afrikaya səfərim zamanı orada gördüm və düşünmədən lentə aldım. Gördüyünüz kimi, sərgimin şah əsəridir.

Tuto Ceceyə təşəkkür edib  şəkli  telefonu ilə çəkdi. Sərgidən çıxıb öz sarı yük maşınına mindi. Bəlkə, inanmayacaqsan, amma o birbaşa Afrikaya yollandı. Sonra nə baş verdiyini artıq sən də bilirsən.

                   

***

    

Tuto yol boyu fil balalarının sirk səhnəsində göstərəcəkləri fəndləri, tamaşaçıların alqışlarını xəyal ediridi.

 

                            TUTONUN  XƏYALLARI

 

Moskva.  Böyük  Dövlət  Sirki.

Kiçik fillər səhnədə dombalaq aşır, tamaşaçılar əl çalır. Lifi iki ayaq üstündə, Fifi çəlləyin üstündə, Lifi ipin üzərində gəzir, fotoqraflar onların şəklini çəkir, TV kanalların muxbirləri reportaj hazırlayır.

Tuto ORT TV-nin muxbirinə müsahibə verir:

Filləri Afrika cəngəlliklərindən sirkimizə xüsusi olaraq gətirmişəm. Əminəm, rəngli fillərin sayəsində sirkimiz bütün dünyaya səs salacaq. Bizi fillərimlə birgə ardı-arası kəsilməyəcək səfərlər gözləyir. Diqqətinizə görə təşəkkür edirəm. Çox sağ olun.

        

***

 

Fillər isə onun xəyallarını puç etdilər. Sirkə gələndən iki gün sonra şir balalarının köməyi ilə oradan qaçdılar. Necə?

          Rəngli fillər sirkdəki bütün heyvanların xoşuna gəlmişdi. Onların bütün günü ağlayan fillərə yazığı gəlirdi. Ona görə də qaçmaqda onlara kömək etdilər. Əsl macəra da elə bundan sonra başlayıb.

 

 

         RƏNGLİ FİLLƏR QƏFƏSDƏ

 

Pələng Leo:

– Siz nə qəribə fillərsiniz?  Elə bil sizi rəngləyiblər.

Ayı Bobi:

– Tuto elə buna görə onları sirkə gətirib.

Lifi:

– Mən burada qalmaq istəmirəm! Anamı istəyirəm! Evə getmək istəyirəm!

Pələng  Leo:

– Sizin ananız  var?

Fili:

– Əlbəttə ki, var. Kim bilir, indi nə qədər pərişandır. Bütün cəngəlliyi ələk-vələk edib bizi axtarır. Canım anam, çox üzüləcək...

Lili:

– Sizin ananız yoxdur?  Bəs siz ananız üçün darıxmırsınız?

Ayı Bobi:

– Bizi Tuto doğulan gündən buraya gətirib. Anamızı heç xatırlamırıq...

Pələng  Leo:

– Görəsən, anamız bizi xatırlayır?...

Lili:

– Əlbəttə. Əmin ola bilərsən. Analar öz övladlarını çox sevir. İndi o sənin üçün darıxır...

Ayı Bobi:

– Biz sizə qaçmaqda kömək edərik. Bizim anamız yoxdu, barı siz anasız qalmayın! Bu, haqsızlıqdır...

        

 

LEONUN QAÇIŞ PLANI

 

Cimi çox cılız, cansız olduğundan asanlıqla qəfəsə girib-çıxmağı bacarırdı. Leo Cimini yuxudan oyatdı. Tənbəl meymun səssizcə bir çiyni üstə qəfəsdən çıxdı və atılıb divardan asılmış ağır açar topasını birtəhər sürüyüb yerə saldı. Fillərin qəfəsinə zorla dırmaşıb qapını açdı. Açarlar ağır olduğundan bu bir az uzun çəkdi. Bütün heyvanlar dua edirdilər ki, Tuto gəlib çıxmasın. Nəhayət, fillər xilas oldu.

Fifi:

– Çox sağ olun dostlar. Bu yaxşılığınızı heç vaxt unutmayacağıq. Əminəm, siz də bir gün ananızı tapacaqsınız...

Pələng  Leo ağlayaraq:

– Çox çərənləməyin, indi Tuto gələcək...

        

***

 

Fillər qərara aldılar ki, evə geri qayıtsınlar. Amma necə? Axı onlar yolu tanımır.

Fifi təklif etdi:

– Gəlin hərəmiz  bir tərəfə gedək. Kim yolu birinci tapsa, xortumu ilə fit verib o birilərinə xəbər verər.

Beləliklə, vidalaşıb hərəsi bir tərəfə yollandı.

 

                      

                   LİLİNİN YENİ DOSTU XRİSTOFOR KOLUMB

 

Artıq gec idi. Bir qərar verilmişdi. Bacısı, qardaşı yanında deyildi. Çox qorxurdu, amma cəsarətini toplayıb yoluna davam etməliydi.

Axı mən Moskvanı tanımıram. Buradan evimizə nə qədər yol var, təsəvvür belə etmirəm. Bu şəhər bizim evimizə heç oxşamır. Hər tərəf daş-divar. Başqa fillər  belə yoxdu.

Düşünə-düşünə Lili söyüd ağacının altındaca yuxuya getdi. Lili yuxuda mənimlə   oynayırdı. Mən  onu sığallayır, tumarlayırdım.

Əslində, onu tumarlayan Kolumb idi. O,  birinci dəfə idi  ki, rəngbərəng fil görürdü. Lilini sığallayanda onun gülümsədiyini sezdi və anidən qəhqəhə çəkməyə başladı. Lili yuxudan oyandı. Cəld ayağa qalxıb şam ağaclarına tərəf qaçdı. Kolumb isə gülməyə davam edirdi.

Qorxma, mən sənə zərər vermərəm. Ovçu deyiləm, əmin ola bilərsən. Sən çox sevimli və şirinsən. Bu dünyada səndən başqa rəngli fil varmı?

Lili köks ötürərək dedi:

– Var, bacım, qardaşım, anam...

– Bu kiəladı!

Kolumb əvvəlkindən daha çox sevindi.

– Mən onları da görmək istəyirəm.

– Mən də...

– Anlamadım, siz birlikdə yaşamırsınız?

– Yaşayırdıq. Tuto bizi oğurlayana qədər. İndi anamız Afrikada, biz isə Moskvada tək qalmışıq.

– Qardaş-bacın da buradadır? Bəs mən onları niyə görmürəm? 

– Biz evə qayıtmaq üçün yol axtarırıq. Ona görə də hərəmiz bir tərəfə getdik. Kim yolu birinci tapsa, xortumu ilə fit çalıb o birilərinə xəbər verəcək. Amma mən evə dönə biləcəyimə, ailəmi bir də görəcəyimə inanmıram...

– Yox, inan!

– Niyə?

– Çünki mən sənə kömək edəcəm.

– Necə?

– Mən səyahətçiyəm. Bir həftə sonra Afrikaya getməyə hazırlaşıram. Səni özümlə apararam.

– Doğurdan?

– Əlbəttə.

– Mənim adım Lilidir.

– Mənim isə Xristofor Kolumb.

Lili yerə uzanaraq ayaqlarını qaldırıb gülməyə başladı.

– Ola bilməz,  Xristofor Kolumb çoxdan bu dünyada yoxdu. Onda heç  atam-anam da hələ doğulmamışdı.

– Yox, o, mənim ulu babamdı. Mən onun  kötücəsi hesab olunuram. Bu adı mənə atam qoyub. Mən də səyahət etməyi çox sevirəm.

        

***

 

– Əla! Bir həftə sonra evə qayıdacam.

Lili fit çalmağa başladı.

– Lili, sən nə edirsən?! İndi adamları başımıza toplayacaqsan. Planlarımız pozulacaq evə yox, zooparkda yaşamağa gedəcəksən.

– Qardaşımı, bacımı çağırıram. Sözləşdiyimiz kimi... Axı mən yolu tapmışam.

– Yox, onlar səni eşitməz, dostum... Amma əmin ol, onlar da yolu tapacaqlar. Kim bilir, bəlkə, biz haradasa rastlaşacağıq...

– Yaxşı!

Lili qəmləndi. Amma evə qayıdacağı üçün xoşbəxt idi. Mənim üçün çox darıxmışdı.

– Bəs bu bir həftəni mən harada qalacağam?

– Mənim bağçamda. Orada sənə rahat olacaq.

– Yaxşı, çox sağ ol. Sən xeyirxah adamsan.

– Hey Lili, sən bura necə gəldiyini mənə hələ danışmamısan.

– Bu, çox uzun məsələdi.

– Eybi yox, bizim hələ bir həftə vaxtımız var.

– Danış deyirsən,  danışım da. Bir gün Cece bizim şəklimizi çəkdi...

 

 

                                 FİFİ VƏ GƏNC ARXEOLOQ

 

Lili Kolumbla dostlaşdığı zamanda Fifi arxeoloqla rastlaşmışdı. O, yol axtara-axtara düzənlik bir yerə gəlib çıxmışdı. Ətrafda heç kim, heç nə yox idi. Birdən Fifi “xurt-xurt”a bənzəyən bir səs eşitdi. Tez ətrafa boylandı. Tələsə-tələsə təngnəfəs yeri qazan adamı görüncə özünü itirdi. Sevindiyindən qaça-qaça gedib  onun qazdığı yeri bacardıqca dərin qazdı.

– Aman Allah, sən nə edirsən!? Dayan! Sümükləri qırıq-qırıq edəcəksən! Səninləyəm, rəngli yekəpər!

Fifi dayandı və ağlayaraq:

– Mən hər şeyi korladım?

Arxeoloq dizlərini yerə qoyub Fifinin qazdığı quyuya diqqətlə baxdı:

– İnana bilmirəm. Burada çoxlu qədim əşyalar var.

– Bu, yaxşıdı? Mən heç nəyi korlamamışam?

– Xeyr, əksinə, deyəsən, sən mənim yeni kəşfimə yol açdın. İndi mən bunların hansı dövrə aid olduqlarını araşdırmalıyam.

– Mən sənə necə kömək edə bilərəm?

– Məni belinə qaldır. Birlikdə buradan gedək. Burada nəqliyyat yoxdur. Şəhərə piyada gedə bilmərəm.

– Bəs buraya necə gəlmişdin?

– Taksi ilə. Sürücüyə nə qədər dil töksəm də, məni gözləməyə razılaşmadı.

Fifi aşağı əyilərək:

– Yaxşı, gəl gedək.

Yeni tanışlar yavaş-yavaş şəhərə tərəf yol aldılar.

– Başım qarışdı, heç soruşmadım. Sən hara, bura hara? Sirkdən qaçmısan? Səni rəngləyiblər?

Fifi gülərək:

– Nə qədər sual verdin. 1.  Məni rəngləməyiblər. 2.  Mən sirkdən qaçmışam. 3.  Amma sirk oyunçusu deyiləm. Mənim evim Afrikadadır.

– Oldu, sualları bir-bir verərəm. Bəs Moskvada nə işin var?

Bir gün Cece bizim şəklimizi çəkdi...

Fifi yol boyu bacardıqca qısa və  tez-tez başına gələnləri arxeoloqa nağıl etdi.

– Qəmli əhvalatdı. Bəlkə, hekayənin xoşbəxt sonluğunu yazaq?

– Necə?

– Səni evinizə aparım. Özüm də oralarda qazmağa bir yerə taparam (gülür).

– Ura! Sən çooooox yaxşı insansan.

 

                      

FİLİ RƏQQASƏNİN PƏNCƏRƏSİNDƏN BAXIR

 

Arbat küçəsi

Fili qəşəng  musiqi səsi  eşitdi. Atılıb-düşüb rəqs etmək istəyirdi. Bu musiqi ona evini, anasını xatırladırdı. Bir azca qəmləndi də. Məhəccərdən boylananda gördü ki, içəridə ucaboy, arıq, sarı bir qız rəqs edir. Fili ona tamaşa etməyə başladı. Rəqsin bitməsini gözlədi. Pəncərəni döyəclədi. Rəqs edən qız təəccüb dolu gözlərini pəncərəyə zilləyib donub qalmışdı.

Fili qışqırırdı:

– Sən düz oynamırsan. Düzdür,  o qədər də pis deyil, amma afrikalılar belə rəqs etmirlər. Qapını aç, mən sənə öyrədərəm.

Rəqqasə nə edəcəyini bilmirdi. Əlbəttə, Moskvanın ortasında fil görmək, həm də rəngbərəng – möcüzə kimi bir şey idi.

– Tez ol! Qapını aç! Daha gözləyə bilmirəm. Xahiş edirəm, qapını aç.

Qız ehtiyatla qapını açdı. Ona elə gəlirdi ki, yuxu görür.

– Salam. 

– Sa...l...am. Sən bura necə gəlmisən?

Fili qəmli-qəmli:

– Məni evimizə apara bilərsən? Özün də bu rəqsi daha yaxşı öyrənərsən.

– Sənin evin haradadır ki?

– Afrikada

– Bəs bura necə düşmüsən?

– İçəri keçməyə icazə versən, hamısını danışaram.

         Bir gün Cece bizim şəklimizi çəkdi...

        

***

 

Mən nə o sirkin sahibini, nə də ki fotoqrafını qınamıram. Məncə, dünyada rəngli fillərin olması möcüzədi. Bu yalnız nağıllarda mümkündür. Əminəm, Tuto  sizi axtarmağa davam edir. Hələ polisi demirəm.

– Niyə elə düşünürsən?

– Səncə, rəngli fillər kiminsə gözlərindən qaça bilərmi?

– Bəs onlar bizə nə edəcəklər?

– Yəqin, düşünürlər ki, siz insanlara zərər verə bilərsiniz. Nəhəngsiniz axı.  Rəngli olduğunuz üçün də zooparka  yerləşdirməyə çalışacaqlar. Orada sizi qəfəsə salacaqlar. Adamlar gəlib sizə tamaşa edəcəklər.

– Yox, yox, mən istəmirəm!

– Qorxma, qorxma, mən sənə kömək edəcəm.

– Əla, çox sağ ol...

– Bəs bacım, qardaşım?

– Gəl onları tapaq.

– Necə?

Alyona internetə girdi. Qısa araşdırma apardı. Bir neçə saytın xəbərlərinə göz gəzdirdi. Həqiqətən də Tuto, Cece, polis  fil balalarını axtarırmış. Hətta saytların birində zooparkın müdirinin sevinc dolu müsahibəsi yerləşdirilmişdi. Bütün bunlar Fili üçün bəd xəbər hesab olunurdu. Amma şad xəbər də var idi. Xəbərlərdə yazırdılar:

"Moscow Times":

Bildiyiniz kimi, Moskvada 3 rəngli fil balası peyda olub. Polis və zooparkın rəhbərliyi həmin filləri axtarmaqla məşğuldur. İki fil balası artıq Rusiya sərhədini keçib. Fillərin qaçırılmasında səyahətçi  Kolumb və naməlum arxeoloq şübhəli bilinir. Faktla bağlı aidiyyəti orqanlar tərəfindən araşdırma aparılır. Üçüncü fil balasının  harada olması barədə isə hələ də məlumat yoxdur.

 

– Bax, üçüncü fil balası sənsən. Biz tezliklə getməliyik ki, səni tapa bilməsinlər.

– Bəs bunu necə edəcəyik? Axı mən böyüyəm. Məni görməmək mümkün deyil.

– Yük maşını kirayələyərik.

– Axı qızlar yük maşını idarə edə bilməz.

– Başqa yolumuz yoxdur. Əminəm, qardaşının dostu Kolumb, bacının dostu arxeoloq da sərhədi belə keçiblər.

– Yaxşı, mən razı...

 

Afrika xalqlarının rəqsləri xor ifası, müxtəlif  musiqi alətləri, əsasən, zərb alətləri ilə müşayiət olunur. İfaçılar xüsusi geyimdən, taxta ayaqlardan, zınqırovlardan istifadə edirlər. Ənənəvi rəqslər ovçuluq, əkinçilik, şaman  mərasimlərinə daxildir və bunlar əcdadlara hörmət kimi qəbul edilir.  Ovçuluq ayinlərinin iştirakçıları vəhşi heyvanların hərəkətlərini təqlid edir, onlar kimi səslər çıxarır; yağışın yağmasını arzulayan ayin iştirakçıları öz hərəkətləri ilə uçan buludları təsvir edirlər.

 

                     

ANA FİL BALALARININ YOLUNU GÖZLƏYİR

 

Övladlarım itəndən bəri özümə yer  tapmırdım. Hər gün gecə-gündüz ağlayırdım. Ümidlə onların qayıtmağını gözləyirdim. Bütün günü TV qarşısında əyləşib xəbərləri izləyirdim. Əmin idim ki, rəngli fillər haqqında mütləq bir məlumat verəcəklər. Yanılmamışdım. Bütün radio və televiziyalar fillərim  haqqında danışır, şəkillərini göstərirdilər.

NTV:

– Çox qəribə də olsa, Moskvada üç rəngli fil balasına rast gəlinib. Amma təəssüflər olsun ki, onların hal-hazırda harada gizləndiyi məlum deyil. Fillər tapılan kimi zooparka təhvil veriləcək.

         STS TV:

– Çox təəssüflər olsun ki, fillərdən ikisi Rusiya sərhədini keçməyə müvəffəq olmuşdur. Üçüncü fil isə hələ də Moskvadadır. Ümid edirik ki, tezliklə onu tapacağıq. 

    Polis gücləndirilmiş iş rejimində çalışır.

Lifi:

– Ah, afərin mənim balalarıma, demək, evə qayıdırlar. Görəsən, Moskvada kim qalıb; Fifi, Fili, yoxsa Lili?

 

 

                            FİLLƏR EVƏ QAYIDIRLAR

 

Alyona doğru düşünürdü. Kolumb və arxeoloq da filləri sərhəddən yük maşınında keçirmişdilər. Afrikaya beləcə getməyi düşünürdülər.

 

MOSKVA-SOÇİ-QARA DƏNİZ

 

Alyona və Fifi də sərhədi keçməyi bacardılar. Xoşbəxtlikdən müxtəlif məsafələrdə həm səyahətçinin, həm də arxeoloqun yük maşınında nasazlıq yaranmış, yolda qalmışdılar. Kömək gözləyirdilər.

           Bilirəm, bu uğursuzluğa sevinməyim sənə qəribə gəldi. Amma belə olmasa idi, Alyona nə arxeoloqla, nə də ki səyahətçi ilə qarşılaşmayacaqdı.

 

TÜRKİYƏ – ARALIQ DƏNİZİ

 

O, ilk öncə arxeoloqla rastlaşdı. Arxeoloq yük maşınının yanında var-gəl edirdi. Rəqqasə onu görən kimi maşından düşdü:

– Salam, sizə necə kömək edə bilərəm? Hara gedirsiniz?

– Aa, mən də ... Gəlin birlikdə gedək.

– Yox, təşəkkür edirəm. Mən tək deyiləm.

– Dostunuz da bizimlə gələ bilər. O haradadır?

 

Arxeoloq maşında fil balası olduğunu tanımadığı bir adama deməyə ehtiyat edirdi. Qəfildən yük maşını silkələnməyə başladı. Fifi artıq içəridə darıxmışdı.

Alyona:

– Bu nədi belə?

Arxeoloq məcbur olub yük maşının arxa qapısını açdı.

Alyona fifini görən kimi soruşdu:

–        İnana bilmirəm. Əla! Siz arxeolqsunuz, yoxsa səyahətçi?

– Nə?

Alyona sevincək öz yük maşınının arxa qapısını açdı. Fifi və Fili bir-birlərini gördüklərinə inana bilmirdilər. Arxeoloq da heykəl kimi donmuşdu. Nə baş verdiyini anlamağa çalışırdı.

Beləcə arxeoloq və rəqqasə yollarına birlikdə davam etdilər. Fifi və Fili yeni dostları ilə necə tanış olduqlarını bir-birinə nağıl edir, Lilinin harada ola biləcəyi barədə düşünürdülər.

Elə arxeoloq və Alyona da fil balaları ilə necə tanış olmaları barədə söhbət edirdilər.

        

***

 

MİSİR-ŞİMALİ AFRİKA

 

Kolumbun yük maşınının təkəri partlamışdı. Əlavə təkəri yox idi ki, dəyişsin. Yolun kənarında oturub nə edəcəyi barədə fikirləşirdi ki, Alyona maşını düz onun yanında saxladı:

– Təsadüfən Lili sizin yük maşınınızda deyil?

 

Kolumb təəccüblə başını qaldırıb:

– Siz Lilini haradan tanıyırsınız?

– Çünki Fifi və Fili mənim maşınımdadır. Bəlkə, yola birlikdə davam edək?

Lilini qardaşlarının olduğu yük maşınına mindirdilər. Balalarım xoşbəxt idilər. Bircə Afrikaya çatmaq, analarına, yəni mənə qovuşmaq qalmışdı. Amma hələ yol uzun idi...

 

***

 

AFRİKA.CƏNGƏLLİK

 

Gecə idi. Ağlamaq məni o qədər yormuşdu, istəmədən yuxuya getmişdim. Yuxuda yağışa düşmüşdüm. Bərk islanmışdım, amma daldalanmağa yer tapmırdım. Birdən yağış kəsdi və səmada üç göy qurşağı yarandı. Fit səsi eşidildi. Şirin röyadan ayıldım. Fit səsi hələ də gəlirdi. Qəfildən qapı döyüldü. Gözlərimi ovub qapıya tərəf qaçdım. Qapını açdım. Qapının kandarında Kolumb dayanmışdı.

– Salam. Buyurun, sizə kim lazımdır?

Elə bunu demişdim ki, gizlənmiş balaca fillərim  üstümə atıldılar. Özümü tamam itirdim. İnana bilmirdim. Alyona və arxeoloq da yanlarında idi. O qədər darıxmışdım ki, körpələrimin hansına sarılıb qoxlayacağımı bilmirdim. Lap çaş-baş qalmışdım. Alyona bizim şəkillərimizi çəkdi. Bir-birimizə bərk-bərk sarılmışdıq. Elə bil daha heç vaxt ayrılmayacağıq...

 

***

 

Bütün gecəni bu zamana kimi yaşadıqlarımızı bir-birimiz ilə bölüşdük. Mən də balaca fillərimin yeni dostları ilə dostlaşdım...

 

        

ƏN GÖZƏL GÜN

 

Uzun müddətdən sonra açılan ilk gözəl gün başladı.  Kolumba onu belimdə bütün Afrikanı gəzdirəcəyimə söz vermişdim.  Ona görə də obaşdandan yola düzəldik. Lili Alyona Afrika rəqsləri öyrənə bilsin deyə, onu  Ruandaya “İntore” Peşəkar Rəqqaslar İnistitutuna  apardı.

Fifi və Lifi arxeoloqla birgə qazmağa yer axtarırdılar.  Beləcə bir neçə ay yeni dostlarımızı qonaq etdik. Artıq zaman yetişmişdi. Getməli idilər. Alyona bizə şəkillərimizdən ibarət albom hədiyyə etdi. Şəkillərdən birini çərçivəyə salmışdı. Lili arzuladığı kimi şəkli çarpayısının üstündən asdı...

Hə, dostum. İndi biz evimizdə şən-firavan, xoşbəxt yaşamağa davam edirik. Bəs sən necə, bizi görmək istəyirsən?

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(19.08.2025)

 

 

Azərbaycan Ədəbiyyat Fondunun “Yazıçı” nəşriyyatında Xalq yazıçısı Anarın “2=3+4, yaxud iki ailədə üç Xalq yazıçısı, dörd Xalq şairi” adlı kitabı işıq üzü görüb. Nəfis tərtibatlı, illüstrasiyalı kitab Azərbaycan ədəbiyyatı irsinə böyük töhfələr vermiş iki nəsildən, onlar barədə həqiqətlərdən və onların ədəbi nümunələrindən ibarətdir.

 

608 səhifəlik bu unikal kitabı tərtib edən Xalq yazıçısı Anar uzun illər ərzində təkcə öz yazdıqlarını yox, qəhrəmanlarının – Səməd Vurğun, Rəsul Rza, Nigar Rəfibəyli, Vaqif Səmədoğlu, Ənvər Məmmədxanlı və Yusif Səmədoğlunun yazdıqlarını eyni ideya-estetik yaradıcılıq məcrasına qoşaraq, onları eyni axında birləşdirərək ən yeni ədəbiyyatın ən milli paradiqması olaraq təqdim edibdir.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı kitabdan hissələri oxucularına təqdim edir. Anar qəhrəmanlarının ən populyar əsərlərini bir daha yaddaşlarda təzələyir:

 

 

VAQİF SƏMƏDOĞLU,

“Şikəst pencəyinin boş qolu...”

 

Şikəst pencəyinin

boş qolu

gecəylə dolu...

Ürəyin yeganə yeridir

içimizin gecəsi

İnsan səsi

qaranlıqdan çıxır.

Bulaq

yer altının gecəsindən axır.

Qarı süd sağır

inək əmcəyinin qaranlığından.

Ana bətninin

gecəsindən gəlir dünyaya insan.

Bəlkə elə yaşayırıq

bir gecədən

o birinə keçmək üçün.

Sona gecikmək üçün.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(19.08.2025)

 

ANALAR DÜNYAYA QIZ UŞAĞI GƏTİRMƏKDƏN İMTİNA ETMƏKDƏDİRLƏR

 

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı Könül Cəfərlinin günümüzün çox aktual bir probleminə toxunan yazısını diqqətinizə çatdırır. Gözəllik bölümündə gedən yazı təbii ki, gözəllik simvolu olan qadınlar barədədər. Amma bəri başdan deyək ki, heç də ürəkaçan mövzu barədə danışmayacağıq.

 

 

Qadınların özünəgüvəni uşaq yaşlarından formalaşmalıdır: Qız-oğlan övladı seçilmədən, qızların üstünlükləri əlindən alınmadan, xanımlığı, dəyəri kiçildilmədən. Kişilərlə qadınlar arasında əksər hallarda ayrı-seçkilik qoyulur: istər hələ cinsiyyəti bəlli olmadan ana bətnində, istərsə də cəmiyyətdə müxtəlif statuslarda qərarlaşdıqlarında.

Cəmiyyət olaraq ev öhdəliklərinin, əsas yükün qadınların üzərinə düşməsi onların əksəriyyəti üçün zaman və enerjinin böyük bir qisminin tükənməsi deməkdir. Kişilərdə isə bu yük bəlli bir yaşdan sonra formalaşır. Cəmiyyət olaraq oğlanlara "kişidir, gücü buna çatır, bunu edir" deyib bəraət qazandıra bilirik. Amma qadınların yükü hətta "pul gətirən" işlərlə məşğul olduğu hallarda belə dəyişməz olaraq qalır.

Bütün bunlar cəmiyyətdə gender əsaslı çətinliklərin formalaşmasına gətirib çıxarır.

Bununla belə, yetkinlik yaşlarında psixoloji təzyiqə məruz qalan, yanlış anlaşılma nəticəsində, ailə münaqişəsi zəminində qətlə yetirilən yenə də qızlar olur. Bunun səbəbi nədir?

Ucu-bucağı bilinməyən dünyada qızlar üçün rahat yaşayacağı mühit yaratmaq, özünü inkişafına şərait yaradaraq dəstək olmaq nə üçün çətindir?

Görün nə vəziyyətdir ki, Azərbaycan doğulanların cins nisbətinin pozulduğu ölkələr arasında birincidir. Bu ayrı-seçkilikdə əsas səbəblərdən biri isə selektiv abortlardır. Belə davam edərsə, bu, gələcəkdə ciddi demoqrafik problemə səbəb olacaq.

Statistikaya əsasən, 2021-ci ildə Azərbaycanda doğulan hər 100 qıza 116 oğlan düşürdü.

2022-ci ildə isə bu rəqəm müvafiq olaraq 100 qız, 112 oğlan təşkil edib. Bioloji normaya görə isə hər doğulan 100 qıza 102-106 oğlan düşür.

Selektiv abortlar bu məsələnin sadəcə bir hissəsidir. Qadınların gender əsaslı çətinliklərə məruz qalması yalnız Azərbaycanda deyil, bütün dünya ölkələrində belədir.

Bütün dünyada iş yerlərində belə cinsi qısnama əsasən qadınları hədəfləyir. Avropa İttifaqında (Aİ) qadınların 40-50 faizi iş yerində arzuolunmaz hərəkətlərlə, fiziki təmas və ya cinsi qısnamanın digər formaları ilə üzləşir. Aparılan araşdırma göstərir ki, qısnama qorxusu özəl sektorda çalışan qadın respondentlər arasında mövcuddur. Həmçinin, bu problem ailələr tərəfindən qadınların özəl şirkətlərdə çalışmasına etirazın səbəbi kimi tez-tez qeyd edilirdi.

 

"Günahkar qadın" obrazı yaratmaq…

 

İctimaiyyət düşüncəsi "qurbanı günahlandırmağa" çevrildikdə qadınlar bəzi  hallarda gender əsaslı ayrı-seçkiliklə üzləşirlər və yaşadıqları xoşagəlməz halları gizlətməyə üstünlük verirlər.

Hətta bəzən cəmiyyətdə zorakılığa, şiddətə və xəyanətə məruz qalan qadınların özlərini belə günahkar çıxarmağa çalışan ifadələr səsləndirilir. Bir çox hallarda şiddət görən qadınlar bənzər problemləri, yəni yoldaşlarının içib, çəkib, onları döydüyünü, xəyanət etdiklərini dilə gətirirlər. Problemin həlli üçün çıxış yolu axtaran bəzi "psixoloqlar" və "sosioloqlar" isə "niyə bəs o kişini seçmişdiniz?" sualını verərək səhvin qadında olduğuna onları bir növ inandırmağa çalışırlar. Təbii ki, heç kim şiddət göstərən kişini həyatında istəməz. Cavab da şikayət kimi bir qədər standart olur. Bəzi qadınlar "yoldaşım əvvəl normal insan idi" deyirlər.

Cəmiyyətdə bir qrup insan qadına "günahkar sənsən" deməyin daha üslublu formasını tapır. Məsələn, "öz özünə sual ver, sən normal insanın başına nə oyunlar açdın ki, yazıq içməyə, döyməyə və xəyanət etməyə başladı?"

Həyatdakı uğursuzluqların səbəbinin özünün ola biləcəyinə dair fikirlər yavaş-yavaş qadının şüuraltısına yeridilir.

"Bəlkə səbəb sənsən, amma bunu etiraf etməkdən qorxursan?" - Bu psixoloji təzyiq sevgisizliyə, özünəinamsızlığa, intihara gətirib çıxarır.

Sosioloq Əhməd Qəşəmoğlu mövzu ilə əlaqədar Oxu.Az-a açıqlamasında bildirib ki, bütün bunlara səbəb Azərbaycanda ailə institutunun düzgün formalaşmamasıdır.

Belə ki, metodoloji cəhətdən bu məsələ kökündən yanlış gedir:

"Biz qadınların, qızların hüquqlarının pozulması ilə bağlı dəfələrlə məsələ qaldırmışıq. Amma görürük ki, nə insanlardan, nə də aidiyyəti qurumlardan lazımı reaksiya gəlmir. Gərək məsələni ailə modeli üzərindən qabardıb, çıxış yolu tapasan. Qadını, kişini yox, ailəni qorumaq lazımdır. Bu zaman ahəng qorunur və hər iki tərəf özünü normal aparır. Uzun illər qadınları müdafiə məqsədilə kişiləri vəhşi, kobud, zorakı kimi, qadınları isə zəif, məzlum, zorakılığa məruz qalan biri kimi qələmə verdik. Biz əslində bununla da müəyyən mənada səhv etmişik.

Bilirsiniz necədir? Ailədə münaqişə yaranıbsa, qadının qohumu qadını, kişinin qohumu kişini müdafiə etdi. Nə ailələr, nə də aidiyyəti qurumlar düzgün tərəf tuta bilmədi. Bu, hədsiz dərəcədə yanlış oldu. Beləliklə bu məsələlər də müəyyən mənada özbaşına qaldı".

 

Azərbaycanda ailələrin 80%-i gərginlik içindədir…

 

Sosioloqun sözlərinə görə, bu gərginlik gələcəkdə daha çətin və çıxılmaz problemlər yarada bilər:

"Bu məsələdə laqeydlik göstərmək, kənardan müşahidə etmək olmaz.2014-cü ildən bu günə qədər boşanmaların sayı artaraq gedir.Bu, çox təhlükəlidir.Cəmiyyət mürəkkəbləşir, insanların sinir sistemləri gərginləşir.Boşanmalar artır, amma bu, təkcə onlarla bitmir.

Boşanmayan ailələr onlardan 2 dəfə çoxdur. Ailələrin 80 faizində xoşbəxtlik yox, gərginlik hökm sürür. Bu ailələrdə isə görün necə gənclik böyüyür.Yeni nəsil bu qədər mürəkkəb, gərgin mühitdə nə qədər sağlam fərd kimi yetişə bilər?

Düşünün ki, bu gərginlik ailədə uşaqların səhhətinə, insanlara qarşı münasibətinə, həyata baxışına, problemlərlə mübarizə formasına, təhsilinə, şəxsiyyət kimi formalaşmasına və s. mənfi təsir edir. Cəmiyyətin tələblərinə uyğun ailə institutu ilə bağlı ciddi fəaliyyət proqramları hazırlanmalıdır.Biz bu qədər zorakılığı görürük, amma məsələyə yenə də günlük, saatlıq reaksiyalar göstəririk.Həmin o zorakılığa gətirib çıxaran səbəblə mübarizə aparılmalıdır ki, o neqativ hallar, cinayətlər, zorakılıqlar baş verməsin.

Ölkənin ən böyük sərvəti onun əhalisinin keyfiyyətidir. Ən güclü silahımız əhalinin sağlam təfəkkürlü fərdlər kimi yetişməsidir. Bu məsələyə ya aidiyyəti qurumlar vaxtında diqqət etməlidir, ya da bu dəhşət böyüyərək cəmiyyəti məhvə doğru aparacaq".

Artıq gender əsaslı çətinliklə qarşılan və hüquqları tapdanan qadınları müdafiə edən, onlar üçün mübarizə aparanların sayı günbəgün artır. Bizi dünyaya gətirən bir qadındır, bunu unutmaq olmaz. Çox təəssüf ki, elə hər gün bir qadın digər qadının dünyaya gətirdiyi şəxs (kişi) tərəfindən zorakılığa məruz qalır və ya qətlə yetirilir.

Psixoterapevt Elmir Əkbər mövzuya münasibət bildirərkən deyib ki, problemlər valideynlərin övladlarından öncə özlərini düşünməsindən yaranır və yaşa, mühitə, situasiyaya görə şaxələnir:

"Valideynləri zorakılıq, şiddət görən övladlarının ailə durumundakı çətinliyi görmək istəmirlər. Bəzən bu, əlavə məsuliyyəti öz üzərinə götürməkdən irəli gəlir. Azərbaycan mentalitetinə sırınmış, manipulyasiya edilən bir məsələ var. Valideyn öz övladını mənfəətinə uyğun düşünür və buna görə də evlənəndə də dinc qulağını fikirləşir. Qadının boşanması ailəsi üçün yükdür.

Digər problem isə qadınların öz günahıdır. İqtisadi cəhətdən qadınların əksəriyyəti əziyyət çəkmək, iqtisadi cəhətdən özünü, övladını təmin etməkdən qorxur. Bu səbəbdən də istər öz ailəsində, istərsə də ata evində onu maddi cəhətdən təmin edən şəxs və ya şəxslərin diktəsinə, yeri gələndə zorakılığına, təzyiqinə də boyun əyməli olur. Əgər qadın öz ayaqları üzərində dayana bilmirsə, daim o kimdənsə maddi cəhətdən asılı qalacaq.Bu zaman da təzyiqlər, zorakılıqlar qaçılmaz olacaq".

 

Bakalavr təhsili qızlar üçün imtahansız olsun…

 

Elmir Əkbər düşünür ki, qızların hüquqlarını bilməsi üçün onların bakalavr səviyyəsində ali təhsil müəssisəsinə qəbulu imtahansız keçirilməlidir:

"Ailələr şərait yaratmırlar ki, qızlar oxusun, hazırlaşsın. 21 əsrdə yaşasaq da, bu məsələ hələ də aktualdır. Tibb Universiteti və hüquq fakültələri istisna olmaqla, digər ixtisaslar üzrə bu şəraiti yaratmaq mümkündür. Qızlar hamısı bakalavr təhsili almalıdırlar.Onlar oxumağa davam etməsələr də, dünyagörüşləri olacaq.

Mən Avstriyada təhsil almışam. Orada ali təhsil müəssisəsinə daxil olmaq çox asandır, çətin olan orada oxumaq, qiymət almaq, məzun olmaqdır. Bizim təhsil oradakı təhsildən üstün ola bilər? Səmimi deyək ki, xeyr. Dünyanın ən inkişaf etmiş ölkələrində - Yaponiyada, İsveçrədə təhsil bu formadadır.

Baxın bu məsələləri ayrı-ayrı müzakirə edəndə görürük ki, zorakılığa məruz qalan qadın hara müraciət etsin, kimə sığınsın?Ailə geri qəbul etmir, ər şiddət göstərir, sığınacaqlar məhdud sayda, öz ayaqları üzərində də dayana bilmirlər.Nəticə?Bu çıxılmazlıq gətirir ölümə çıxarır. Bir insanın digərini öldürməsi üçün heç bir səbəb ola bilməz. Həmin insan sadəcə psixopatdır.Bu da şizofreniyadan fərqlidir. Şizofreniya psixozda olan insan anlaqlı deyilsə, nə etdiyini dərk etmirsə, manyak, xəstə etdiyi hərəkətlərə görə cavabdehdir. Amma qadın öldürüldükdən sonra artıq heç bir mənası yoxdur ki, cinayətkarın şizofren, ya psixopat olduğu dəqiqləşsin. Ölünü geri qaytarmaq olmur".

 

Qızlar bərabər hüquq əldə etməlidir…

 

Elmir Əkbər onu da əlavə edib ki, maarifləndirmə ilə əlaqədar heç bir qurum, təşkilat qız övladları olan ailələrə və ya zorakılıq görən qadınların evlərinə bir-bir baş çəkə bilməz. Ona görə də bu məsələdə beynəlxalq təşkilatlar, media mütəmadi materiallar hazırlamalıdır.

 

Affekt vəziyyətində törədilən cinayətin qurbanları…

 

Tez-tez cinayət motivlərində eşitdiyimiz "affekt vəziyyətində olub" ifadəsidir. Niyə affekt vəziyyətində törədilən cinayətlərin qurbanları çox hallarda məhz qadınlar olur?Bu gün cəmiyyətimizdə aktual mövzulardan biri affekt, digər adı ilə güclü ruhi həyəcan vəziyyətində cinayət törədilməsidir. Affekt vəziyyətində olan insan öz emosiyalarını, nitqini, hərəkətlərini idarə edə bilmir. Bu halda insan nə etdiyini anlamır. Nə etdiyini anlamayan insan affekt vəziyyətdə elə özünü bıçaqlasın, özünü pəncərədən atsın, özünəqəsd etsin də. Nə üçün qadına, uşağa qəsd edir? Demək ki, bu, heç də affekt vəziyyətin nəticəsi deyil…

Psixoterapevt məsələyə münasibət bildirərkən qeyd edib ki, bu vəziyyətdə olan insanlar özünə yox, başqasına xətər yetirir:

"Affekt vəziyyətindəki insan özgəsinə zərər yetirir, yaralayır, hətta qətlə yetirə bilir. Onlar o halda özlərinə ziyan vurmur.Bu, məsələnin bir tərəfidir. Amma daha ağır problem odur ki, bizim cəmiyyətdə insanlar affekt vəziyyətinin nə olduğunu bilmirlər.İ nsan sadəcə əsəbiləşir, şüurlu şəkildə cinayət törədir, sonra da affekt vəziyyətində olduğunu deyir. Əsəbiləşmək affekt vəziyyəti deyil.Emosional nəzarəti itirmək onsuz da problemdir. Amma affekt hər adamda olmur. Affekt vəziyyətində olan insan ancaq düşmənini, sevmədiyi insanı yox, ən əziz adamını da öldürə bilər. Bir müddət sonra özünə gələndə heç nədən xəbərsiz cinayət törətdiyini görə bilər. Yəni, affekt vəziyyətində cinayət motivi ola bilməz.

Affekt vəziyyəti müəyyən patologiyası olan insanlarda rast gəlinir. Təəssüf ki, bəzən ekspertizalarda rüşvət alınaraq emosional problemləri bu adla qeyd edirlər.Xeyr, əzizim, affekt vəziyyətində olan insan heç nəyi anlamaz. Bu, çox spesifik bir haldır. Canilərə haqq vermək üçün affekt vəziyyətindən istifadə edirlər. Bu, mənə görə heç doğru bir şey deyil".

 

Analar, qayınanalar qadınların ilk düşmənləridir…

 

Gender əsaslı çətinlikləri, qadınların məruz qaldığı zorakılıqları aradan qaldırmaq üçün böyük çevrilişə ehtiyac olmadığını deyən psixoterapevt xırda-xırda dəyişikliklərin edilməsinin vacibliyinə toxunub:

"Qadınların bu vəziyyətdə istismara məruz qalmasının səbəbi də məhz özləri olurlar. Mütəmadi, stabil şəkildə anaları, qayınanaları, eləcə də hər kəsi maarifləndirmək lazımdır.İnsan səhv edə bilər. Bir fikri başa düşün ki, qəhrəmanları hamı alqışlayır.İnsanın əzizi səhv etdiyi anda yanında olmalıdır.Bütün intiharların, cinayətlərin məsuliyyəti ölən insanların yaxınlarının günahıdır. Vaxtında insana arxa çıxsalar, heç kim ölməz. Ölüm bir anda gəlmir.Nə qədər qadının hüquqları öz yaxınları tərəfindən tapdalanır. Qadın var ki mənəvi olaraq hər gün qətlə yetirilir. Şüuraltına yeridilən belə bir misal var ki, yuxuda qız uşağı görsən, şərə, oğlan uşağı görsən, xeyirə yozulur.Görün bu nə deməkdir? Mən çox təəssüf hissi keçirirəm.Bu mövzu mənim çox həssas nöqtəmdir. Cəmiyyətdə bu mövzu ilə bağlı mübarizə aparan hər kəsə hər zaman əlimdən gələn dəstəyi verməyə hazıram".

Sizi dünyaya gətirən qadınlara qarşı mərhəmətsiz olmayın. Bir insan səhv edə bilər, amma bunun cəzası ölüm ola bilməz. Bir insanı sevməyə bilərsiniz, amma onu ölümə sürükləməməlisiniz. Bir insanın fikrini bəyənməyə bilərsiniz, amma ona hörmətlə yanaşmağı bilməlisiniz. Ən azından bu mövzuda bərabərhüquqlu olmağa çalışın, ardı mütləq gələcək...

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(19.08.2025)

 

 

 

 

 

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Güney Azərbaycan Poeziyası Antologiyası layihəsində Təbriz təmsilçimiz Əli Çağlanın növbəti təqdim etdiyi şair Xiyavda yaşayan Sürəyya Xəliq Xiyavlıdır.

 

 

Sürəyya Xəliq Xiyavlı

Xiyav

 

ŞEİR DƏSMALI

 

Mikrofonların ürəyi

Çirkinləşir

Çırpınır yalanlarla...

 

Ah!

Mikrofonların dalında gizlənən qaranlıq!

Qan tər içində çalışan canların

Əllərinin cığırlarından;

Yol çəkilməz cənnətə!

 

Kim asfalt tökəcək

Çapıq əllərin, caddələrinə?!

 

Can verdikcə bu caddələr

Niyə çörəyə yetişmirlər?

 

Açıqla!

Ac insanların

Ürəklərinin cığırlarında nə var?

Qan

Dilək

Od

Öfkə?

 

Ah! Mən kiminlə danışıram!

Qaranlıq, qanların çiyinlərində oynayır.

 

Qanı yaşadan səsdir

Mikrofonları,

Şeir dəsmalı ilə

Silmək gərək

Silmək

Gərək...

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(19.08.2025)

 

İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

 

Bu gün əslən Güney Azərbaycanından olan xanəndə Rövşən Behcətin anım günüdür. Rövşən Behçət 13 mart 1945-ci ildə Cənubi Azərbaycanda dünyaya gəlib. 1961-ci ildən ailəsi ilə birlikdə Gəncədə məskunlaşıb. 1984-cü ildə SSRİ vətəndaşlığını qəbul edib. 1969-cu ildən 1993-cü ilədək "Göy göl" xalq çalğı alətləri ansamblında çalışıb. 1993-cü ildə iflic keçirdikdən sonra sənət fəaliyyətini dayandırıb.

Onun ifasında bir çox mahnılar, muğamlar, təsniflər və s. "Qızıl fond"da saxlanılır.

Rejissor Miri Rzayev 2007-ci ildə onun həyat və yaradıcılığından bəhs edən "Yorulmamışam" filmini ekranlaşdırıb. Rövşən Behcət uzun sürən xəstəlikdən sonra 2011-ci ilin avqust ayının 19-da vəfat edib.

Allah rəhmət eləsin!

 

Həmidə Nizamiqızının mərhum xanəndəyə həsr etdiyi “Hər ömür bir nağıl iimiş” adlı yazısını təqdim edirik.

 

 

  Hər ömür bir nağıl imiş…

 

   Ötən illərin mahnıları

  

   Yəqin, bu nağıllar, yəni hərəmizin həyatının bir az uydurulmuş, bir az gerçək nağılı biz doğulmazdan öncə yaranıb. Sonra şirin dilli, bəmbəyaz saçlı nənələrimizin dilində dönə-dönə təkrarlanıb. Bəlkə elə bu nağılların sonunu da onlar daha gözəl bilirmişlər. Belə olmasaydı, acı-şirin sonluqdan asılı olmayaraq, hər dəfə bizi «Burda nağıl sona yetdi, göydən üç alma düşdü. Biri» -, deyə ovutmazdılar, aldatmazdılar, üç almadan biri ilə könlümüzü almağa çalışmazdılar...

    Onun da ömrü bir nağıl idi. Amma həsrətlərlə, nisgillərlə, ağrılarla dolu nağıl. Bir zamanlar şövqlə, sonrakı nisgillərdən bixəbər oxuduğu «Xatirəsən, yar» mahnısında dediyi kimi “Bir sən idin ömrün bəzəyi, dərdimə dərman dağ çiçəyi. Bu halımı, əhvalımı bir biləsən, yar”.

   Beləcə, çox keçmədən o da xatirəyə çevrildi. Bir az kədərli, bir az nisgilli, bir az da şirin Rövşən Behçət xatirəsinə. Hər nağılın sonundakı üç almanın röyasına qapılıb ömrün sonunu ağrılar, əzablar, məşəqqətlə yaşayan sənətkarı da elə ölümünün birinci ildönümündə bu məqsədlə xatırladıq. Amma üç almanı heç kimə vəd etmədən.

  

   Rövşən Behcət nağılı

  

   Behcətin ömür nağılını bir zamanlar özünün yazdığı məktubdan və oğlunun xatirələrindən düzüb-qoşdum. Açığı, həm məktubdan, həm də ata itkisini birinci ilində yepyeni kədər və köks ötürməklə müşayiət edən oğulun dediklərindən sarsıldığım anlar da oldu. Amma hər halda, o da bir ömür idi və yaşandı.

   Onun əsli Cənubi Azərbaycandandır. Behcət soyadı da ordan gəlmədir. Atasıgil 1938-ci ilə qədər Gəncədə yaşayıb. Ölkədə məşum repressiya “maşını” işə düşdükdə Təbrizə köçmək məcburiyyətində qalıblar. Atası orada evlənib. 1945-ci il martın 17-də isə ailənin ilk övladı - Rövşən Behcət dünyaya göz açıb. Ondan sonra daha 3 qardaş və 2 bacı. Ancaq ailə İranda da çox qala bilməyib və çox böyük çətinliklə də olsa, 1961-ci ildə gecə gizli yolla yenidən Arazın bu tayına qaçıblar. Gəncəyə gəliblər. Çünki atasının bacıları, dayıları burada qalmışdılar. Beləliklə, ailə yenidən Gəncədə məskunlaşır. Uşaqlar məktəbə gedir. Ancaq çoxuşaqlı ailənin dolanışığı o qədər də yaxşı olmur. Ona görə də İranda 9-cu sinfə qədər fars dilində oxuyan Rövşən Gəncədə təhsilini gecə məktəbində davam etdirməli olur. Ailəsinə kömək etmək məqsədilə Alüminium Zavodunda işləməyə başlayır. Gündüzlər işə, gecələr məktəbə gedir. Görünür, bu da bir qismət idi. Çünki məhz o zavod Rövşən Behcətin müğənni kimi tale yolunu müəyyənləşdirir. Zavodun bədii özfəaliyyət kollektivinə üzv olur. Bir gün gənclərin yığışdığı məclisdə o zamanın məşhur mahnılarından olan “Ya Mustafa”nı oxuyur. İfası hamı tərəfindən o qədər bəyənilir ki, bundan sonra təşkil olunacaq bütün tədbirlərə onu dəvət edirlər.

   Həmin gün gənc Rövşənin həyatının ən unudulmaz anlarından birinə çevrilir. Məhz həmin gün bilir ki, onun bənzərsiz səsi var. O vaxta qədər isə bundan bixəbər idi...

  

   Bununla da sənət yolu başlandı

  

   Fərqli ifa, gözəl səs və maraqlı improvizələr sayəsində Rövşən get-gedə tanınmağa başlayır. Bir qədər sonra respublika üzrə özfəaliyyət baxışında iştirak edir. Ancaq üzləşdiyi bir problem vardı. Azərbaycan dilində mahnı bilməməsi və ifa tərzinin fars boğazlarına, cənub ladına köklənməsi, təbii ki, sonradan ona maneə olacaqdı. Məlum rejimin senzurası mütləq əngəl törədəcəkdi. Azərbaycan dilində danışmasına baxmayaraq, mahnı öyrənməməsi onu çox narahat edirdi. Çünki o vaxtadək fars musiqiləri eşitmişdi, onları əzbərləmişdi. Elə ona görə baxışda lirik fars mahnısı oxuyur. Amma buna baxmayaraq, çıxışı böyük maraqla qarşılanır. Hətta tərcüməçi gətirib “Vışka” qəzeti üçün ondan müsahibə alırlar. Qəzet işıq üzü görəndə isə təəccübdən gözlərinə inanmır. Ona böyük bir məqalə həsr olunmuşdu. Və yazılmışdı - “O, peşəkar deyil, amma peşəkarcasına oxuyur”.

   Bu məqalə ona bir ruh verir. Musiqiyə, sənətə olan həvəsi, marağı daha da artır. Tədricən Gəncədə tanınmağa, sevilməyə başlayır. Gəncə şəhər mədəniyyət evinə dəvət olunur. Artıq toylara, şənliklərə, festivallara da çağırılır. 1967-ci ildə keçirilən festivalda “Dəşti” təsnifinin ifasına görə qızıl medal qazanır. 1968-ci ildə Ümumdünya Gənclər Festivalının onluğuna düşür. Ona ən böyük uğur gətirən çıxışı isə Bakıda keçirilən “Gəncə günləri” zamanı olur. Həmin günləri dünənin anı kimi xatırlayan müğənninin yazısından bir məqam: “Yeddi günlük tədbirin “Azdrama”da keçirilən son konserti televiziya vasitəsilə canlı nümayiş olunurdu. Hərə bir mahnı oxuyurdu. Mənə icazə verdilər, dedilər, sən ikisini oxu. Birinci mahnıdan sonra zal bir-birinə dəydi. Alqışların ardı-arası kəsilmədi. İkinci dəfə fars mahnısı oxudum. Bu ifamdan da sonra alqış səsləri qulaq batırırdı. Düz 15 dəqiqə çıxış etdim. O 15 dəqiqə ərzində məni Azərbaycanda demək olar ki, çoxları tanıdı. O vaxt indiki kimi deyildi. Bircə televiziya vardı, hamı da onu izləyirdi. Məni camaata sevdirən əsas cəhət heç kimə bənzəməməyim oldu. Əlibaba Məmmədov, Teymur Mustafayev, İslam Rzayev kimi sənətkarların ifasını dinləyirdim, onlardan öyrənirdim. Amma səhnəyə çıxanda özüm kimi oxuyurdum. Hamı da gördü ki, bu, yeni səsdir”.

  

   «Göygöl»ün şirin səsi

  

   Onun da sənət uğurları, tamaşaçı ordusu tərəfindən tanınıb sevilməsi bir çox gözəl sənətkarlarımızın yoluna işıq saçan məşhur «Göygöl» ansamblının adı ilə bağlıdır. Belə ki, Rövşən Behcət 1969-cu ildə Əməkdar artist Fikrət Verdiyevin yaratdığı ansamblda çalışmağa başlayır. Az müddətdə repertuar təşkil olunur. Televiziyada çıxış edir. Filarmoniyada konsert vermək təklif olunur. Təbii ki, artan şöhrət, fərqli görünüş və yeni səsli gənc oğlan hər kəsdə maraq oyadır. Xatirələrdən daha bir məqam: “Birinci konsertə gələn tamaşaçıları görəndə gözlərimə inanmadım. Zal bütünlüklə dolmuşdu. Tanınmış müğənnilər də gəlmişdi. İlk konsert çox böyük uğurla keçdi. Bir neçə həftədən sonra daha bir konsert verdik. Üçüncü dəfə isə bizi üçgünlük konsertə dəvət etdilər. Bu konsertlərin də hər üçü anşlaqla keçdi”.

   Həyat onun üzünə gülməyə başlamışdı. Artıq hər şey yaxşılığa doğru, yüksələn xətt üzrə gedirdi. “Göygöl” 1977-ci ildə dövlət mahnı və rəqs ansamblı statusu alır. 1984-cü ildə SSRİ vətəndaşlığını qəbul etdiyinə görə, xarici ölkələrə də gedə bilirdi. İttifaq respublikalarında, Almaniyada, Meksikada konsertlərdə iştirak edirdi.

   Görkəmli bəstəkar Cahangir Cahangirov məxsusi onun üçün «Göygöl» mahnısını yazmışdı. «Çahargah» və «Dəşti»yə özünəməxsus ifa tərzini, “Gəl, inad etmə”, “O yana döndər məni”, «Dözə bilmirəm», «Cavab gözləyirəm», «Hacıkəndə gedən yollar» mahnılarına şirin səsini, xoş avazını qatan sənətçi tamaşaçılar tərəfindən sevilirdi. Artıq kifayət qədər məşhurlaşmışdı. Bu məşhurluqdan istifadə edib asanlıqla Bakıya gələ, böyük şəhərin zəngin mədəni həyatında özünə yer tapa bilərdi. Özünün xatirələrində qeyd etdiyi kimi, bir dəfə bu arzuya düşsə də, Fikrət Verdiyev onu fikrindən daşındırır.

  

   Xəbərsiz xəstəlik hər şeyi alt-üst etdi

  

   Gəncədə də hər işi yaxşı gedirdi, ansamblın tərkibində xaricdə qastrollarda olurdu, məclislər, konsertlər ara vermirdi. Ailə qurmuşdu, övladları dünyaya gəlmişdi. Bir sözlə, həyatından şikayəti yox idi. Lakin birdən hər şey dəyişdi, sanki qara rüzgar əsdi. 1993-cü ildə iflic oldu. Müğənni bununla da hər şeydən əlini üzdü. Sanki həyatdan, hər kəsdən küsdü, özünə qapıldı. Bir neçə il musiqidən, sənətdən uzaqlaşdı, “Göygöl” ansamblında da fəaliyyətini dayandırdı. “Göygöl”dən ayrılan ifaçı bir müddət sonra Gəncədə fəaliyyət göstərən başqa bir ansamblda çalışmağa başlayır. İki il sonra onu yenidən “Göygöl”ə dəvət edirlər. Ancaq bu qayıdış da uğurlu olmur və 2000-ci ildə yenidən ansamblı tərk edir.

   Uzunmüddətli fasilə, maddi sıxıntılar, ailə qayğıları onu sənətdən uzaqlaşdırsa da, o yenidən qəlbinin səsinə qulaq verib musiqi, çox sevdiyi sənətinə qayıdır. Bu dəfə Azərbaycan Dövlət Neft Şirkətinin "Azərneftyağ" neft emalı zavodunun direktoru, mərhum Ramiz Mirzəyevin təklifi ilə müəssisənin nəzdində yaradılan “Neftçi” ansamblına işə düzəlir. Amma bu ansamblın da ömrü uzun olmur. Oradan da ayrıldıqdan sonra müğənni ümidsizliyə qapılır. Bütün bunlara rəğmən o, yaşamaq istəyirdi. Bunu məlum məktubundakı bəzi sətirlərdən də sezmək olar. Görünür, ağır xəstəliyə, acı sonun yaxınlaşmasına rəğmən o, ümidlərini hələ tam üzməmişdi. Sağalacağına ümid edir, yaşamaq istəyirdi.

  

   Sonu kədərli nağıl

  

   Ötən ilin elə bu günlərində informasiya agentlikləri, telekanallar, qəzet səhifələri bu xəbərlə silkələndi: «Tanınmış müğənni, “Göygöl” ansamblının keçmiş solisti Rövşən Behcət uzun sürən ağır xəstəlikdən sonra Bakıdakı evində vəfat edib. 66 yaşında dünyasını dəyişmiş sənətkarla vida mərasimi avqustun 19-da Gəncə Dövlət Dram Teatrında keçiriləcək. Xanəndə Gəncədəki İmamzadə məzarlığında dəfn olunacaq...”.

   Beləcə, iki-üç cümlə ilə bir ömrün nağılı da sona yetdi. Nağılçıya və ona qulaq asanlara isə Rövşən Behcət sənətkarlığının yaddaşlardan silinməyən səsi qaldı. Daha əbədi və daha gözəl ərməğan kimi...

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(19.08.2025)

 

 

 

 

Quliyeva Pərvanə Cavanşir qızı Səməd Vurğun adına Sumqayıt Mərkəzi Kitabxanasının fəal oxucusu, 28 nömrəli məktəbin məzunudur.

Utana- utana bir yazısını göstərdi, düşüncələrimdir,- dedi.

Düşüncə trayektoriyası,paralelgəzişmələri marağımı çəkdi. Kövrək addımlarını atan Pərvanənin essesini hər zaman istedadlı gənclərə yol verən “Ədəbiyyat və incəsənət”in oxucularına təqdim edirəm.

                                                                Hafiz Ataxanlı

 

Bir günah işləndi… Bütün bəşəriyyət bundan nəsibini aldı. Geriyə yalnız qaranlıq qaldı – bəlkə də cəhənnəm.

Bəziləri geridə qaldı, hər zamankı kimi. Digərləri arxasına baxmadan qaçdı – yenə də hər zamankı kimi. Birini öldürərək həyatdan qopardılar, digəri isə qaçaraq ruhunu şeytana təslim etdi. Dünya, geridə qalanların və qaçanların cəhənnəminə çevrildi. İnsanlar bir sual qarşısında qaldı: Şeytan olacaqlarmı, yoxsa yenə susaraq hər şeyə gözmü yumacaqlar?

Ruhunu iblisə satmış hər kəs başqalarına cənnətdən bəhs etsə də, reallıq tamamilə fərqli idi. Reallıq bəzən bir bıçaq olub insanı kəsirdi, bəzən də bütöv bir cəmiyyətin ölüm səbəbinə çevrilirdi. Dünya həqiqətə ağladı, insanlar isə yaşananlara güldü.

Bir cinayət işləndi… Qabil Habili öldürdü. Bu, sadəcə bir qardaşın qardaşına qıyması deyildi. Bütün aləm buna səssiz qaldı. İblislər insanların itaətkar varlıq olmadığını gördülər və hakimiyyətlərini onların üzərində qurmağa davam etdilər. Əsrlərdir ki, bu belədir və görünür, hələ də bitmir. Qabilin Habili öldürməsi ilə qısqanclıq doğruluğu, ədaləti məhv etdi. Bəlkə də, bütün pisliklərin bünövrəsi o an qoyuldu.

Həyat, əslində, iradəsi zəif olanların imtahan meydanıdır. Hüseyn Cavid “İblis” əsərində çox gözəl qeyd etmişdi:

   – İblis nədir?

   – Cümlə xəyanətlərə bais…

   – Bəs hər kəsə xain olan insan nədir?

   – İblis!

Bəli, iblis yalnız bir mifoloji varlıq deyil. O, insanın içində gizlənən, hər zəif anında qələbə çalmaq istəyən bir qüvvədir. Tarixin əvvəlində qoyulan bu qaranlıq bünövrə əsrlər boyu dəyişmədən davam edir. Qabilin cinayətindən bu günümüzə qədər insanlıq gah sükutla, gah da biganəliklə iblisin hökmranlığını gücləndirib.

Və sual hələ də açıqdır: İnsan öz daxilindəki iblisi məğlub edə biləcəkmi, yoxsa hər dəfə yeni bir Qabil doğulacaq?..

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(19.08.2025)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı Lirika dəftəri rubrikasında sizlər üçün Əvəz Qurbanlının şeirlərini dərc edir.

 

 

 

YOLAM – YOLÇULARDAN BEZƏN ŞAİRƏM

 

Mən dövrün sözünü deməyə gəldim –

Bu gizli hikməti sezən şairəm.

Mən yolçu deyiləm, yollardan bezəm,

Yolam – yolçulardan bezən şairəm.

 

Çox gördüm canını yol üzən şair,

Küsüb bu dünyadan əl üzən şair.

Sən ey söz bağından gül üzən şair,

Mən söz dənizində üzən şairəm.

 

Ruzimi verən var əl bəhrəsindən,

Yoxdu umacağım Yer kürəsindən.

Minnət götürmərəm el süfrəsindən,

Heybəsi çiynində gəzən şairəm.

 

Əyrilər düzümün qabağındadı,

Min qoşun sözümün qabağındadı.

Dar qəbrim gözümün qabağındadı,

Gen səbrim ondandı – dözən şairəm.

 

Kimi istəyirlər, alqışlasınlar,

Kimi istəyirlər, qarğışlasınlar.

Qoy məni yamanlar bağışlasınlar,

Nəfsi yaxşılıqla əzən şairəm.

 

Məni küsdüyümlə barışdırmayın,

Yanaşı qoymayın, yarışdırmayın.

Başqa şairlərlə qarışdırmayın,

Mən yazan deyiləm, düzən şairəm.

 

Elə bir cihaz qur, tərəzi burax:

Məndə cövhəri tut, ərəzi burax.

A kişi, gördüyün Əvəzi burax,
Özümü özümdən süzən şairəm...


KÖRPÜ MƏSƏLƏSİ...

 

Sən də mən yaşdasan, özünü dartma,
Lap olsun arada ay məsələsi.
Yerimiz səhv düşüb, neyləyək indi,
“Çuval dağarcığa tay” məsələsi?..

 

Həyat sərt üzünü yaman göstərər,
Nə qohum tanıyar, nə qan göstərər.
Nə nə cür olacaq, zaman göstərər –
Nəydi o... “payızda say” məsələsi...

 

Yaşı körpəmizin əlli olacaq,
Onda taleyimiz bəlli olacaq?!
Nə cür məsələ var, həlli olacaq,
Amma bu “torpaqdan pay” məsələsi...

 

Deyirlər, yaltaqlıq toxumu artıb,
Azımı çoxalıb, çoxumu artıb?
Əvəz məşhurlaşıb, qohumu artıb –
Körpü məsələsi, çay məsələsi...

GİZLƏDİRƏM 

Görməmiş deyiləm, gözə soxulam,
Göz-gözə gələndə göz gizlədirəm.
Qorxuram itirəm, bir sifətim var,
Demə, həyalıyam, üz gizlədirəm.

Hər sözü, incimə, sap eləmirəm,
Kitablar yığılır, çap eləmirəm.
Hər bekar qulağa səpələmirəm,
Biganə görəndə tez gizlədirəm.

Atılır ünvana, dəyir hədəfə,
Enir dərinliyə, çatır sədəfə.
Özümdən böyükdü iyirmi dəfə,
Beş göstərirəmsə, yüz gizlədirəm.

Təbin ürəyində döyünə gərək,
Sirri verməyəsən beyinə gərək.
Əhli olmayanın nəyinə gərək?
Əcəb eləyirəm, düz gizlədirəm.

Durub öz ölçünü əynimə biçmə,
Min dəfə seçdiyim sözləri seçmə.
Sözümün yanından kor kimi keçmə,
Mən sözün içində söz gizlədirəm...

ÖPÜRƏM, “ABİ...”

Gözümü açandan qaçaqaçdayam,

Ömrümü yollara səpirəm, abi!

Bəlkə də, bir yana çıxmadım özüm

Baxma kimlərəsə ləpirəm, abi...

 

Dərdimi dillərdən yan gəzdirirəm,

Dilimdə bir ovuc qan gəzdirirəm.

Bir-iki xurmaya can gəzdirirəm,

Mən ki nə dərvişəm, nə pirəm, abi!

 

Hayana üz tutum? Nə umacam ki?

Elə bağlanmayıb qapım-bacam ki...

Yaxşılıq görməyə elə acam ki,

Görəndə gözümə təpirəm, abi...

 

Yalan otururlar, yalan dururlar,

Haqqı büt başına dolandırırlar.

Elə ürəyimi bulandırırlar,

Az qalır hər şeyə tüpürəm, abi!

 

Harda dolaşıq var, rastıma çıxır,

Çözürəm, bir ucu sistemə çıxır.

Zibil qalaqlanıb üstümə çıxır,

Bilmirəm, hansını süpürəm, abi!..

 

...Dünənin işləri sabaha qalıb,

Ümid nə gədaya, nə şaha qalıb.

Sən get yat, mənimki Allaha qalıb,

Gecən xeyrə qalsın... öpürəm, abi...

 

BASABAS

 

Burda bu təzə hamamı,

köhnə libası kim qoyub?

Bapbalaca adamlara

bu boyda tası kim qoyub?

 

Mən bu şəhəri seçməzdim,

bu şəhər məni seçsə də...

Mən bu küçədən keçməzdim,

bu küçə məndən keçsə də...

 

Ey tak-tuk oyaq səsləri!

Ey tək-tük ayaq səsləri!

Bu üç adamlıq küçədə,

Bu üç addımlıq küçədə

Bu basabası kim qoyub?!

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(19.08.2025)

 

 

 

Fariz Əhmədov, “Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Naxçıvan təmsilçisi

 

Son zamanlar ən çox rastlaşdığımız yazılı şuarlardan biri də budur: “bura zibil atanın...” Gəlin etiraf edək ki, elə ilk zibil atanlardan biri o sözü yazan adamlardır. Bir qrup adam da var ki, bu sözdən sonra acığa düşüb zibil atmağa başlayır. Və beləcə başlayır həmin ərazidə zibil qəbristanlığı yaranmağa. Bir tərəfdə inkişaf etməkdə olan mədəniyyət hadisələri, digər tərəfdə qalaq-qalaq, topa-topa zibil dağları.

 

Əsasəndə binaların və yaşayış sahələrinin ətrafında. Məhlələr əzələn və əbədən uşaqların oyun meydançası, qonşuların görüş yeri olub. İndi bu ərazilərin yaxınlığında zibil qəbristanlıqları yaranıb. Bura hər gün təzə meyitlər gətirirlər. Bir yanda xoş ətirli güllər, digər tərəfdə üfunət dolu torbalar. Əslində mədəniyyət və zibil təbii simbioz qismində bir-birinə sıx bağlıdırlar. Təxminən insan hər gün 1-1.5 kiloqram tullantının yaranmasına səbəb olur. Bunun aradan qaldırılma yollarından biri də zibilin utilizasiyasıdır. 

Son zamanlar zibilliklərin həcmi daha da artaraq kütləvi hal alıb. Yollarda, meşələrdə, şəhər kənarlarında, kənd yollarında acınacaqlı vəziyyət müşahidə olunur. Hələ dolub-daşan zibil yeşiklərini demirəm. Hər kəsi demək olar ki, bu mövzu narahat etdiyi kimi hər kəs də bir cür narahat yaşayır. Bizi daha çox narahat edən, əslində yandıran, göynədən, ağrıdan məslələrdən biri də istirahət mərkəzlərində, meşələrdə, piknik edən kütlə psixologiyalı insanlardı. İstirahət yerinə çatandan geri dönənə qədər bütün qida tullantılarını əraziyə atır, hətta bununla da ürəkləri soyumur, uzaqdan zibil qutularını tuşlayıb atmağıda öyrənirlər. Sanki basketbol yarışıdı. Artıq bu anlayış yox vərdiş məsələsidi.  

Zibil təbiət ekosistemində əsas da meşələrdə çox önəmli komponentdir. Bu zibillərin təsirindən təbiətdə hər gün nə qədər heyvan tələf olur. Düşünmürük ki, fauna, flora, təmiz hava, təmiz su canlı təbiət sayəsində yaşayır, nəfəs alır.

Təbiətin qorunmasını dəstəkləyən siyasətlər var, bu siyasət proqramları sayəsində Avropada qorunan meşələrin sahəsi son 10 ildə yarım milyon hektar artıb. Biz real baxasaq görərik ki, meşələr fabrikə bənzəyir. Meşələr həm də, iqtisadiyyatı dəstəkləyən  qeyri iqtisadi sərvətdir. Həmçinin meşələrin digər sərvətlərdən fərqi ondadır ki, onlara doğma münasibət olanda yenidən böyüyür. İnsanın həyat tərzini və spesifik şüurunu mədəni mühit formalaşdırdığına görə zibili onun xüsusi məhsulu sayılılır. Beləliklədə bir mədəniyyətin zibil qismində tulladığı şeyi digər mədəniyyət yığır və yenidən istehsal edir. Cəmiyyətin elit təbəqəsi zibil istehsal etdiyi halda digər təbəqə isə bu zibildən kifayət qədər yararlı məhsul istehsal edir. Bu baxımdan da «mədəniyyətin güzgüsü» qismində zibilin kolliziyalarında insanların özünəməxsus həyatı və o cümlədən onların mədəniyyətə və zibilə mental münasibəti koloritli şəkildə özünü büruzə verir. Azərbaycan mentalında da zibil mədəniyyətin çöküntüsüdür. Biz ev zibilini küçəyə süpürüb atdıqda bu zibil hesab olunmur. Bu baxımdan da şəhərlərlə müqayisədə kəndlə daha mühafizəkardır bu məsələyə qarşı.

İnsan üçün təbiət həmişə mədəni missiyasının obyekti qismində təsəvvür olunur. Yeyib-içməyin qalıqları isə haraya gəldi atılır, süfrənin hüdudlarından kənarda yiyəsiz ərazi – mədəni yeyib-içməyin sahəsi başlayır. Əgər hər kəsdə yalnız evinin yox, bütün ətraf mühitin təmizliyi üçün cavabdehlik hissi olsaydı dünyamız cənnətə dönərdi.

Gəlin birlik olub həyətyanı ərazilərimizi “zibil qəbristanlığı” yox “təmizlik parkı” edək. Zibil qabları dolmamış xidmətə zəng edib məlumat verək. Zibili qutunun yanına yox, içinə ataq. Yediyimiz hər hansı bir şokaladın kağızını yerə yox zibil qutusuna daşıyaq.

Lakin hələlik bizim zibil qutularının ətrafı olimpiya kəndidir. Çempionlarımız isə hər gün zibil torbası ilə qutuya uzaqdan penaltı vururlar. Mənsə bu oyunun həm aktyoru, həm də tamaşaçısıyam.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(19.08.2025)