İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

 

Bəstəkar Taleh Hacıyev. Bu ad yəqin sizə heç nə demədi. Amma söyləsəm ki, o, 1959-cu il, avqustun 19-da Bakıda, Azərbaycan bəstəkarı, şərqin ilk opera yazan qadını Şəfiqə Axundovanın ailəsində anadan olub, onda artıq fikirləriniz toparlanacaq.

 

Anası ilə atası ayrıldığından kiçik Taleh anasının və onun yaxınlarının sevgisi, qayğısı ilə əhatələnib. Kiçik yaşlarından musiqiyə böyük həvəs göstərib və öz istedadı ilə diqqət çəkməyə başlayıb. Bülbül adına Orta İxtisas Musiqi Məktəbində və Üzeyir Hacıbəyov adına Azərbaycan Dövlət Konservatoriyasının (indiki Bakı Musiqi Akademiyası) "bəstəkarlıq və pianoçuluq' fakültəsində təhsil alıb.18–20 yaşlarından bəstəkar və pianoçu kimi fəaliyyətə başlayıb.

İlk yazdığı "Belə qəmli dayanma" mahnısı, "Həyat, sən nə şirinsən" mahnıları bu gün də sevilir. Xüsusi mahnı yazmaq istedadı olmasına baxmayaraq sonralar Taleh Hacıyev daha çox pianoçu kimi tanınmağa başlayıb. Anası Şəfiqə Axundovanın tərəfindən yazılan ilk operanın konsertmeysteri də Taleh Hacıyev olub. Opera və Balet teatrında Şəfiqə Axundovanın "Gəlin qayası" operası səhnləşdirilərkən tamaşanın daxili baxışına qədər operanı Taleh Hacıyev müşayət edib.

Xalq artisti Flora xanım Kərimova Taleh Hacıyev haqqında danışanda onu "insan orkestr" adlandırıb.  Bu o deməkdir ki, Taleh Hacıyevin bir tək piano ifası böyük bir orkestri əvəz edə bilib.

Onun ən uğurlu işlərindən biri isə anası Şəfiqə Axundovanın "Həsrətindən" mahnısının pifano ifasıdı. Taleh Hacıyevin bəstəkar olduğu ən uğurlu iş isə hələ gənc yaşlarında bəstələdiyi "Belə qəmli dayanma" mahnısı olub və elə ilk dəfə 1976-cı ildə Flora Kərimova bu mahnını ifa edib.

Mahnıları xalq artistləri Flora Kərimova, Məmmədbağır Bağırzadə, Elmira Rəhimova, Gülyaz Məmmədova, Gülyanaq Məmmədova ifa edib. Bir çox dövlət tədbirlərində konsertmeystr kimi çalışıb. Yaradıcılığının ən parlaq vaxtında gənc yaşlarında ruhi xəstəliyə tutulub. Bu da onun həm sağlamlığına, həm də psixoloji durumuna çox pis təsir edib. Uzun müddət bu xəstəliklə mübarizə aparsa da, o, 2008-ci ilin iyul ayında Maştağada yerləşən ruhi əsəb xəstəxanasında vəfat edib.

Bax belə bir acı tale.

Allah rəhmət eləsin!

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(19.08.2025)

 

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının “Ulduz” jurnalı ilə birgə Biri ikisində layihəsində bu gün sizlərə Şeir vaxtında Günel Şamilqızının şeirləri təqdim ediləcək.

 

 

ŞEİR VAXTI

Günel ŞAMİLQIZI

 

***

 

Salam, özüm, necəsən? 

Xatirələrin necədi? 

Papağın, əlcəklərin,

düymələrin necədi?

 

Hayandadı əsl ay?

Görsən, bizdən salam de,

Kənddən gəlib-gedən yox,

ulduzsuzdur komam, de.

 

Salam de duz gölünə,

dağdakı ilk qəbirə.

Uçuq dayanacağa,

quyulara, tinlərə.

 

Salam dəyirmanlara,

çuval ağızlarına.

Salam oymaq gəlinə,

yumaq baldızlarına.

 

Salam, nənəm canamaz,

Salam, atam qapısı,

Salam, anam yorğanı,

ev ətri, cəftə pası...

 

Necədi təsbeh əmi,

zər kimi cüt qonşular?

Övladdan, nəvədən bol,

dövlətdən lüt qonşular.

 

Susub qaz sayğacları

hər gün qəpik güdəcək.

Qışı peşman elədiz,

qara həsrət gedəcək.

 

Orda səma böyükdü...

Doludurmu sinəsi? 

Bu qıza pay göndərin,

sevinsin yurd küpəsi...

 

...Baxdığım filmlərin

ən gözəliydi o kənd.

Kədəri pürrəngi, tünd,

sevinci qənd kimi sərt.

 

Salam, özüm, necəsən?

Günəşi görürsənmi? 

Görsən, bizdən salam de,

gedim bitirim filmi.

 

 

YAMAQLI ŞEİR

 

Biz yamağın nə olduğunu bilən, 

əslini görən,

istisindən pay alan, 

xəritəsi bədənimizə iz salan son nəsildik.

 

Nənəm birinci qar düşməmiş 

qışın bağrın yarardı 

yaraşdırdığı, 

yarışdırdığı rənglərlə.

Hamının ayrıydı onda

ev paltarı, çöl geyimi.

O çöl geyimi ki, eviçi olardı,

yamaqlılara qarışardı günlərin bir günü...

 

Nənəm ən çox corab yamayardı,

birləşdirərdi köhnəliklə yeniliyi,

gecikdirərdi köhnəlməyini yenilərin.

Dabanlarımızı möhkəm basardıq yerə 

ağır-ağır yeriyərdik,

yamağımız qalın olardı nəfsimiz kimi;

hər təzəyə umsunmazdıq.

Ayaqlarımızın altında düyün-düyün 

xallanardı yollar...

 

Nənəm ən çox corab yamayardı,

iynəsini həmişə biz saplayardıq,

o qədər sevinərdik ki

sanki böyük bir iş görmüşük.

Sonra da gözləyərdik 

hansımızın canını isidəcək növbəti yamaqlı.

 

Nənəm ən çox corab yamayardı,

yamaq vura-vura danlayardı

uşaqdan-böyüyə hamını,

yamaq vura-vura

barışdırardı küsənləri,

yamaq vura-vura qapayardı

soyuq gələn dəlmə-deşiyi,

qırılsa da, yenidən birləşdirərdi bağları,

möhkəm vurardı düyünləri.

Bağlar yumşaq, ləngərli,

düyünlər ağır, zəhərli olsa da, 

öyrəşərdik.

Öyrəşərdik qopmamağa,

saplanmağa,

bağlanmağa,

könüllü yamanmağa,

yamaq olmağa...

 

Nənəm ən çox corab yamayardı,

bilirdi, bizi bilənlər başa, bilməyənlər ayağa baxar –

Ayıb olar yalın çıxsaq qışların, qarların qarşısına...

 

Sonra yamaq dəb oldu, 

ala bilmədiyimiz kostyumların dirsəyinə qondu.

Sadəcə, “qondu”,

çünki o dirsəklər hiss edə bilməzdilər

damar-damar kəsikləri, ona qonşu tikişləri,

birinci və sonuncu düyünü...

 

 

HİSLİ ŞEİR

 

Yaddaşımın kar küncündə

kimsə qışı söyür yenə.

Yaddaşımın kor küncündə

kimsə baca döyür yenə.

 

Bu qış his qoxuyur, elli,

qarışıb, itib öz qoxum.

Baca vururlar birəlli,

o səsə bürünüb qorxum.

 

Uzaqdan görünmür üzü,

tanımadım bir baxmaqla.

Baca döyən, kimsən axı?

Azan verilir, əl saxla!

 

Bəlkə, Tanrı səssiz, sakit,

keçib gedər bu küçədən.

Götürüb atar bu qızı

uşaqlığa qırxneçədən.

 

Məni görüb susmur külək,

kəndə ayaq basdığımdı.

Qar yağmış evlərin damı

ağ pişiyin yastığıdı.

 

Qonağam e, icazə ver,

buralar xoşuma gəlsin.

Baca döyən, bir bəri bax,

yorğun qolların dincəlsin.

 

Cığır açsın ləpirlərim

bu, ağ yoldu, bu, qara yol.

Uzansın ta buludlardan

bu yağışa bu qara yol.

 

Əllərimi qoşalayıb

“ho” eləsin babam yenə.

Bir qənd batırsın çayıma,

“Mumu” doldursun cibimə.

 

Nənəm bizə qutab versin,

qatığa batırıb yeyək.

Qatlayanda ləpələnsin,

üstümüzdən göy dənləyək.

 

Anam yuyub pərdələri,

heyif olmasın, ay əmi.

Çəkici at, fasilə ver,

təmizləyim ətəyimi.

 

Bağışla, düzün deyəcəm,

gözü dolub o ocağın.

Buralarda çox qaldıqca

buz, buz kəsəcək qucağın.

 

Bir çəkic alıb əlinə

çıxacaqsan öz çölünə

yağış tökəcək başına,

nəm hopacaq yaddaşına...

 

Dilinin bildiyi adlar

hamısı yoxa çıxacaq.

Döyəcəksən o bacanı,

sədası sonra çıxacaq.

 

Bu gün səndən uzaqdırsa,

keçmiş ondan da o yana.

Bəs xatirələr his olub

necə uçurlar bu yana?

 

Toxunsan, qaralar əlin,

üstün-başın xal-xal olar.

Bu qışdan başqa bahara

Inanmıram, macal ola.

 

O ocağın gözü haqqı,

qızarmayan közü haqqı,

bu qəmləri qədim yurdda

kimsə yaşamır sən adda.

 

Keçmiş ləpirsiz, yol azıb,

Sən çoxdandı sən deyilsən.

Başqa ocaqdan köz umub

başqa bacanı döyürsən.

 

Sən axı içindən küsdün,

bu ki evin bayırıdır.

Qaranlıq günlər həmindi,

işıqlı günlər ayrıdır.

 

Təkcə ömrün fəsilləri

yaddaşında bütün qalıb...

Bacadöyən, sən bilərsən,

Novruza neçə gün qalıb?

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(19.08.2025)

 

Rəqsanə Babayeva, rejissor, yazıçı, “Ədəbiyyat və İncəsənət” üçün

 

Bir vaxtlar xalqı düşündürən, xalqla danışan, xalqın dilində danışan Azərbaycan kinosu indi niyə bu qədər səssizdir?

Zaman dəyişib, texnologiya irəliləyib, cəmiyyət dinamikləşib. Bəs kino niyə buna ayaq uydura bilmir? Niyə biz bu gün ekran qarşısında “bizim filmimiz budur” deyə biləcəyimiz əsərləri az görürük?

Əgər kino bir millətin aynasıdırsa, biz o aynada özümüzü görürükmü? Yoxsa, sadəcə bir zamanlar çəkilən filmlərlə nostalji dolu bir susqunluqda yaşayırıq?

 

Kino millətin yaddaşıdır – amma yaddaş təzələnmir

 

Azərbaycan kinosunun qızıl dövrü olan 1950–1980-ci illər bu sənətin həm ideya, həm forma baxımından ən məhsuldar illəri idi. “Bəxtiyar”, “Dədə Qorqud”, “Arşın mal alan”, “İstintaq”, “Nəsimi”, “Yeddi oğul istərəm” kimi filmlər mədəniyyətin daşıyıcısına çevrilmişdi.

Amma indi...

İndi tamaşaçılar ya xarici seriallara qaçır, ya da nostalji kanallarda köhnə Azərbaycan filmlərinə baxır. Yeni filmlər ya azdır, ya zəifdir, ya da kinonun ruhunu itirmiş kommersiya məhsuludur.

 

Problemin kökü – ssenarisizlik və məqsədsizlik

 

Bugünkü Azərbaycan kinosunun əsas problemi ssenari problemidir. Güclü ideya, orijinal süjet, dərin dialoq, sosial-fəlsəfi alt qat – bunlar azdır, ya da heç yoxdur.

Ən acınacaqlısı odur ki, bəzi filmlər sanki “görünsün ki, çəkmişik” deyə ərsəyə gəlir. Tamaşaçı isə süjetin yarısından sonra ekran qarşısından uzaqlaşır, çünki filmdə həyat yoxdur.

Əgər ssenari – kinonun ürəyidirsə, biz bu gün o ürəyin döyüntüsünü eşitmirik.

 

Bəzən elə olur ki, texnika var – amma ruh yoxdur

 

Müasir kino avadanlıqları, rəqəmsal montaj proqramları, işıqlandırma sistemləri – hamısı var.

Amma film yalnız texnika ilə yaranmır. Film insanın içindən çıxmalıdır.

Məsələnin texniki deyil, ideoloji və mənəvi böhranla bağlı olduğunu etiraf etməyin vaxtıdır.

Çünki kino sadəcə vizual sənət deyil – o, düşüncədir, zamanla dialoqdur, xalqla ünsiyyətdir.

Əgər bu ünsiyyət yoxdursa, texniki mükəmməllik tamaşaçını aldada bilmir.

Gənc rejissorlar, ssenaristlər var. İstedadlı, cəsarətli, fərqli baxışa sahib gənclər. Amma onların çoxu ya imkan tapmır, ya dəstək görmür, ya ...

Təəssüf ki, bəzi hallarda film çəkmək istedadla yox, tanışlıqla, dəstəklə, inzibati resursla bağlı olur. Bu isə sənətin mahiyyətinə ziddir.

 

Kommersiya filmləri: Əyləncəmi, yoxsa süstlük?

 

Son illər “kommersiya məqsədli” filmlər artıb. Əsasən gülüş üzərində qurulmuş, bəzən bayağı, bəzən isə tamam mənasız olan bu filmlər kinonu sənət yox, biznes kimi təqdim edir.

Əyləncəyə ehtiyac var – bu, doğrudur. Amma bayağılıqla əyləncə eyni şey deyil.

Xalqın gülmək haqqı var, amma gülərkən düşünmək də onun haqqıdır.

 

Kino Vətəndir: Qarabağ mövzusuna sənətcənsə yanaşma lazımdır

 

2020-ci ildə əldə edilən tarixi Zəfərdən sonra Qarabağla bağlı bir çox sənədli və bədii filmlər çəkildi.

Cəmiyyət bu gün Qarabağ haqqında sadəcə hadisə yox, insan taleləri, psixoloji portretlər, azadlığın mənəvi yükü ilə bağlı filmlər gözləyir. Vətən mövzusu –, insanın ruhuna toxunmaqla ekranlaşdırılmalıdır.

Bu sahə həm bədii cəsarət, həm də mədəni məsuliyyət tələb edir.

 

Bəs nə etməli?

 

Azərbaycan kinosunun nəfəs alması üçün yalnız maliyyə dəstəyi yox, həm də ideya dəstəyi, azad sənət mühiti, professional ssenari məktəbi vacibdir.

1. Ssenarist yetişdirmə proqramları

2. Gənc rejissorlar üçün açıq müsabiqələr

3. Klassik ədəbiyyatın ekranlaşdırılması yenidən gündəmə gəlməsi halı genişlənməlidir.

 

 

Kino danışacaqmı?

 

Kino susursa, deməli biz danışmırıq. Kino dirçəlmirsə, deməli bizim düşüncəmiz də kütləşir.

Film – millətin ruhunun ekranlaşdırılmış formasıdır.

Bu ruhu oyatmaq üçün yeni nəfəs lazımdır.

Və bu nəfəsi gətirmək – yalnız rejissorların deyil, cəmiyyətin ortaq vəzifəsidir.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(19.08.2025)

 

Şərəf Cəlilli,

Filologiya üzrə fəlsəfə doktoru, “Ədəbiyyat və incəsənət” üçün

 

Ötən əsrin əvvəli Çar Rusiyasından qoparaq müstəqillik əldə edən ölkələr arasında Tacikistanın da öz yeri vardı. 1918-ci ildə Türküstana varan Basmaçılar hərəkatına dəstək verən Ənvər Paşa və onun qəhrəman əsgərləri XI Qafqaz İslam Ordusunun Nuru Paşanın komandanlığı ilə Azərbaycanda gerçəkləşdirdiyi fütühatları Türküstanda həyata keçirdi. Bolşevik Rusiyasının Türküstana hücumları zamanı Ənvər Paşanı və onun qəhrəman əsgərlərini qorumaq, Bolşeviklərə təhvil verməmək üçün ölümü gözə alan Tacikistanın Obi-Dara köyünün bir məğrur əyilməz ailəsi Qurban Bayramında qana boyandı...

 

Qurban Bayramının ilk günü 44 əsgəri ilə Bayram namazında bir araya gələn Ənvər Paşanı iki casusu namaz üstdə satdı. Ənvər Paşanın köydə olduğunu KKB-yə xəbər verdi. Paşanın əsgərləri ilə bolşevik cəlladları arasında baş verən atışma zamanı Ənvər Paşa, onun yavəri Fərrux bəy və dəstənin bütün üzvləri 1922-ci il avqustun 4-də Şəhid edildi. Ənvər Paşanın nəşini alıb Obi-Dara şəlaləsinin oyuğuna götürən Tacik əsgər onu orada dəfn etdi. Ailəsinə Paşanın nəşinin qorunmasını vəsiyyət edən əsgər iki gün sonra bolşeviklər tərəfindən ələ keçirilən zaman Paşanın cənazəsinin yerini nişan vermədiyinə görə yerindəcə güllələdi. Basmaçılar Hərəkatının üzvü olan Ogide çavuş, həm də Ənvər Paşanın yavəri Fərrux bəy kimi etibarlı silahdaşı idi.

 

37-ci ilin dəhşətli repressiyalarında belə Paşanın mübhəm məzarı mühafizə edildi

 

Şura hökumətinin əsarətinə, basqılarına baxmayaraq 37-ci ilin dəhşətli repressiyalarında belə Paşanın mübhəm məzarını mühafizə edən Ogide ailəsi bir müsəlman olaraq Tanrı qarşısında vicdan və vəfa borcundan çıxdı. Ənvər Paşanın nəşini Cəncər təpəsində, Obi - Dara şəlaləsinin qaynadığı yerdə - gözündə Nur kimi qoruyan taciklər SSRİ dağıldıqdan, Tacikistan müstəqillik əldə etdikdən sonra 1996-cı ildə onu Türkiyə Cümhuriyyətinə təhvil verdi. “Şişli məzarlığı”nda, Ata yurdunda torpaq müqəddəsliyinə qovuşan Ənvər Paşa “Abide-i Hürriyət Anıtı”nda mücahid Şəhid ucalığı ilə ziyarətgaha çevrildi. Adını təkcə Sakaryadan Çanaqqalaya, Çanaqqaladan Cankaya köşkünə varan Atatürkün qəlbinə deyil, həm də Türkiyə Cümhuriyyətinin, Azərbaycanın, Türküstanın, Tacikistanın İstiqlal tarixinə yazdı.

XI Qafqaz İslam Ordusunun komandanı Nuru Paşanın ruhunun atası kimi Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin xilaskarlarından birinə çevrilən, Bakının Fətih dastanının yazılmasında mühüm rol oynayan Ənvər Paşa generallar Əliağa Şıxlınski, Səməd bəy Mehmandarov, general və polkovnik rütbəsi ilə Cümhuriyyət qurucularının sırasında yer alan Bəhmən Mirzə Qacarın soyuna bağlı Qacarlar kimi adını hərb tariximizə həkk etdi.

Bu, bir türk-müsəlman sərkərdəsi kimi Doğudan Batıya at çapıb şöhrət qazanan, ayağı dəydiyi torpaqlarda Türküstanda, Azərbaycanda belə Osmanlıda olduğu kimi sayğı ilə anılan Ənvər Paşanın ana südü kimi halal haqqı idi.

 

 

Bu savaş İslama qarşı XX yüzildə başlanan bir Xaç Səfəridir!

 

Ənvər Paşa Avropanın, daha doğrusu Osmanlı üzərinə növbəti dəfə xaçlı yürüşə çıxan, bütün həyatını Şərqin, Turanın, Türk dünyasının məhvi kimi müthiş planlarının icrasına həsr edən Avropa Krallarının hücum xəbərini, müharibə elanını eşidərkən söyləmişdi: “Qəzetlərdə yazılan, içilən and nə gözəl! Demək bu savaş, İslama qarşı XX yüzildə başlanan bir Xaç Səfəridir! Görürsünüzmü, sizə müsəlman olduğumuzu söyləyirdim həmişə. Bu da Avropanın bağışlamayacağı ən böyük və tək xəta!”

Ənvər Paşanın Osmanlı, Anadolu, Azərbaycan, Türküstan uğrunda savaşı ötən əsrin 30-cu illərində “pantürkist”, “panislamist” damğası vurulan türk-müsəlmanların səsinə verilən haqq Səsi idi. O səsə olan sonsuz sevgi onun nəşini Şura hökumətinin qılıncının dalının-qabağının kəsdiyi illərdə Abidəyə çevirdi. Dostluğun, qardaşlığın, əyilməzliyin, məğrurluğun Abidəsinə! Tacikistanda, Cəncər təpəsində, Obi-Dara şəlaləsinin gözündə qorunan Abidə üstündən 74 il ötəndən sonra Tacikistan Respublikası ilə Türkiyə Cümhuriyyətinin Birlik, Bütövlük rəmzinə döndü.

Bolşevik Rusiyasının əlindən alınan, Vətən torpağına qovuşan iki müqəddəs cənazəmiz var. Biri “Turana qılıncdan daha kəskin ulu qüvvət, yalnız mədəniyyət, mədəniyyət, mədəniyyət!” nidası ilə Qələm çalan Hüseyn Cavidə, digəri isə “Türklər mövcudatını qoruyunca kimsə müsəlman üzərinə yeriyə bilməz!” əzəməti ilə  İstanbuldan Türküstana yeriyib, bu torpaqların qəvi düşməni “Qırmızılara” qılınc sıyıran Ənvər Paşaya məxsusdu. Sibir çöllərindən Naxçıvana, Türküstandan İstanbula gətirilən, abidəyə çevrilən hər iki məzar milli mənlik, milli kimlik uğrunda mücadiləmizin nümunəsidir.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(19.08.2025)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Tələbə yaradıcılığı rubrikasında bu gün sizlərə

Naxçıvan Dövlət Universitetinin Filologiya ixtisası üzrə lll kurs tələbəsi, "Gənc yazarlar və ədəbiyyatşünaslar" klubunun üzvü Sədaqət Babayevanın yazdığı hekayəsi təqdim edilir.

 

 

SƏDAQƏT BABAYEVA

MÜŞFİQİN XƏYALI

HEKAYƏ 

 

Balaca bir otaqda yazırdı şeirlərini. Otaq əşyalarla yox, düşüncələrlə dolu idi. Pəncərədən otağa sızan zəif işıq içərini dumanlı göstərirdi. Balaca bir kitab rəfində köhnə, sararmış kitablar, yazı stolunda açıq dəftərdə yarımçıq bir şeir var idi. Pəncərənin önündəki, solmağa başlayan çiçəyi hər gün sulayırdı. Bir gün açacağına dair ümidini itirmirdi.

 

Divarda asılı saatda zaman axdıqca, “tik-tak” səsləri otaqdakı sükutu pozan yeganə şey idi. Pəncərənin qırıq şüşəsindən içəri dolan soyuq hava ona təsir etmirdi. Dərin düşüncələrin ağuşunda idi.

Dilbərin “Müşfiq!” — deyə səslənişi onu fikirlərindən ayırdı. Dilbərin gözlərinə baxanda onu ilk gördüyü günü xatırladı — gözlərində payızın bütün yarpaqlarının rənglərini daşıyan Dilbəri. Onunla tanış olmağı, evlənməyi — hər şey bir yuxu kimi keçdi gözlərinin önündən. Xoşbəxt idi, özü də çox, amma vətəninin taleyi onu narahat edirdi. Müşfiq uzun-uzun baxdı Dilbərin gözlərinə. Onun gözlərində nəsə narahatlıq duydu.

— Nə oldu? Nə çox baxdın elə? — deyə səsləndi Dilbər. — Bayaqdan səni çağırıram, eşitmirsən. Nə olub? Yenə bütün dərdi, qəmi yükləmisən özünə?

— Vətənimi alan qara buludlar narahat edir məni, Dilbər. Nə vaxta kimi belə olacaq? Xalqım nə zaman bir səhər günəşi ilə qaranlığa yox, azadlığa oyanacaq?

— Müşfiq... — deyə o astadan dilləndi. — Bu qaranlıq günlər işıqla dolacaq, bir gün səhər ümid işığı ilə aydınlanacaq. Sən özünü belə sıxma. Amma...

— Hə, nə oldu, niyə susdun? — deyə Müşfiq dilləndi. — Amma nə, Dilbər, niyə susursan?

— Amması odur ki, sənin üçün qorxuram, Müşfiq.

Müşfiq tərəddüdlə baxdı Dilbərin ala gözlərinə.

— Sənin bu düşüncələrin şəxsi deyil, böyük bir xalqın ağırlığıdır, Müşfiq. Və bunları ifadə etməkdən çəkinmirsən. Səni xalq düşməni adlandırıb, məndən, bu xalqdan qopararlar deyə...

Müşfiq onun sözünü yarıda kəsdi:

— Məgər ki, səhv edirəm, Dilbər? — deyə qətiyyətlə dilləndi. — Xalqım üçün yazmaq borcumdur. Qoy mənim qələmim xalqımın ümid yeri olsun. Lap öldürürlər, öldürsünlər — mən milyonların şairi olaraq daim qəlblərdə yaşaram, bundan yaxşı nə var?

Otağın zəif işığı altında aydınlanan vərəqdəki şeirə sataşdı Dilbərin gözləri. Lakin bir bəndini oxuya bildi:

Ah, mən gündən-günə bu gözəlləşən

İşıqlı dünyadan necə əl çəkim?

Bu yerlə çarpışan, göylə əlləşən

Dostdan, aşinadan necə əl çəkim?

Müşfiq bunu hiss edib, tez dəftəri örtdü. Dilbər küskün-küskün ona baxdı.

— Bəs oxuyurdum, niyə qapadın?

— Axı tam bitirməmişəm. Bitirim, ilk sən oxuyacaqsan, küskün ədasına qurban olduğum.

— Heçnə, elə olsun, — dedi Dilbər.

Otağı tərk edib yeməyə keçdilər.

 

 

***

 

Bakının dar, tozlu küçələrində Müşfiq Cavidlə qoşa addımlayırdı. Cavid əziz dostu Müşfiqi nəzəri baxışlarla süzdü:

— Səni uzun müddətdən sonra sevinən görürəm, Müşfiq. Bunu nəyə borcluyuq?

— Sənin, mənim kimi ədiblərimizin tək istədiyi var idi, Cavid: xalqımızı azad görmək.

— Bilirəm, Müşfiq, elədir ki, var. Şeirlərində ürək dolusu bundan bəhs edirsən. Sən heç vaxt əqidəndən dönmədin, bütün təhlükələrə rəğmən, heç əleyhimə də yazmadın.

— Mənim sağ əlim sənin əleyhinə yazsa, sol əlimlə onu kəsib ataram. Mən çox bəxtiyaram! Günəşli günlərə az qalıb, çox az!

Cavid başını qaldırıb, boz səmanı seyr etdi:

— Amma bilirsən ki, bu qara buludlu günlərdə hər şairin sözü öz qanıyla yazılır, Müşfiq. Qorxuram, o günlər biz gəlib çatmamış, bizdən keçsin...

Müşfiq gülümsədi:

— Qoy bizdən keçsə də, sözümüzdən keçməsin. Söz yaşasa, xalq da yaşayar.

Müşfiq əlini dostanə Cavidin çiyninə qoyub, yenicə yazdığı şeirindən bir bənd səsləndirdi:

— Mənim könlüm deyir ki,

Hələ bunlar nədir ki...

Böyük günlər, şanlı günlər, şən günlər,

Yoluna düşən günlər

Hələ qarşımızdadır!

 

***

Həftələr ayları, aylar illəri gətirdi. Müşfiq yenə otağında şeir yazmaqla məşğul idi. Pəncərəsinin yanındakı gül açmış, otağa dolan günəş şüalarını sevinclə qucaqlayır, yaşıl yarpaqları ümidlə parlayırdı.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(19.08.2025)

 

İlqar İsmayılzadə,

fəlsəfə üzrə fəlsəfə doktoru, AJB və AYB-nin üzvü, "Ədəbiyyat və incəsənət" portalının Cənub təmsilçisi

 

Ölkəmizin ictimai bəlalarından biri də yas mərasimlərində həyata keçən israfçılıq əməllərindən ibarətdir. Yaxını və əzizini itirmiş insan əzizi üçün əza saxlamaqla qapısına gəlmiş yüzlərlə insana hərtərəfli xidmət göstərmək arasında çaşıb qalır. Yas mərasimlərində dəbdəbəli süfrələr açılır, müxtəlif təamlar, saladlar, meyvə, tərəvəz, həmçinin, çərəz, şirniyyat və qənnadi məmulatları süfrəyə düzülür. Əlbəttə, bu ictimai bəla toy mərasimlərində də müşahidə olunmaqdadır. Bütün bunlar isə dini nöqteyi-nəzərdən israfkarlıq, həmçinin sağlam ağıl və vicdan baxımından qəbahətli əməl sayılır. Yas mərasimlərimiz bir çox hallarda bu və bu kimi digər adətlərə görə öz mahiyyətini itirir və insanlar sanki yemək-içmək üçün bir araya gəlirlər...

 

Təxminən 15 il öncədən (2010) etibarən müxtəlif status və yazılarda, xüsusilə də iştirak etdiyim el məclislərində bu mövzudan söz açmış və bu qəbil işlərin düzgün olmadığını bildirirəm. Hətta, bəzən həmin mərasimlərdəki söhbətimə və eləcə də mərasimdə verilən yeməkdən yemədən üzr istəyib getdiyimə görə məndən incik düşən ev sahibləri də olurdu...

Görünən odur ki, bu qəbil ictimai bəlalar yalnız Dövlətin qərarı və tədbiri ilə aradan qaldırıla bilər. Mən də bunu ilk əvvəldən təkidlə söyləmişəm.

Sözün həqiqi mənasında ölkədə elə qəribə adətlər və elə anormal ənənələr var ki, onları aradan qaldırmaq üçün elmi mühazirə söyləmək və ya öyüd-nəsihət etmək, həmçinin, kitab, məqalə və status yazmağın heç də ciddi təsiri olmur. Həmin sahələrdə mövcud olan anormal ənənələr birbaşa Dövlətin qəti qərarı və atacağı qətiyyətli addımı ilə aradan qalxa bilər. Dəbdəbəli və israfkar yas və toy mərasimləri də bu qəbildəndir.

 

Son aylar müşahidə edilənlər onu göstərir ki, artıq Dövlət bu barədə ciddi qərarını vermiş və "israfkarlıq" adətlərini aradan qaldırmağa dair real addımlar atmağa başlamışdır. Əvvəllər Naxçıvan Muxtar Respublikasının Mahmudkənd kəndində dəbdəbəli yas mərasimləri qadağan edilsə də, indi artıq ölkənin Quba, Kürdəmir, Balakən, Şamaxı, Sabirabad, Bərdə, Saatlı, Şəmkir, Samux, Şirvan və Biləsuvar rayonlarında da dəbdəbəli və israfkar yas mərasimləri ləğv edilmişdir. Həmin yerlərdə yas mərasimləri olduqca sadə tərzdə keçirilir və məclisə gələnlərə yalnız çay, xurma və ya halva təqdim olunur. Bu da əhalisinin 93,4 %-i müsəlman olan xalqın mənsub olduğu dinin təlimləri ilə tam uyğundur. Çünki İslam təlimlərinə görə, yaxınlarından birini itirmiş insana yük olmamaq, onun dərdinə şərik olmaq, xüsusilə də belə yerlərə təam (yemək) aparmaq tövsiyə olunmuşdur. Halbuki insanların çoxu bunun əksini həyata keçirir, bəziləri isə yas mərasimində az qala səhər, günorta və şam yeməklərini belə yeməyə həvəs göstərir. Əlbəttə, heç şübhəsiz bu sahədə sadə vətəndaşları qınamaq düzgün olmazdı. Çünki belə məsələləri ilk növbədə səlahiyyətli din xadimləri xalqa aşılamağa mükəlləfdirlər.

 

Hər halda bu gün yas mərasimləri ilə bağlı müşahidə edilən bu qəbil tənzimləmə və islahat işləri olduqca sevindirici bir haldır.

Bu baxımdan hər bir vətəndaş Dövlətin uyğun sahədə qərarı və tövsiyəsinə hörmətlə yanaşmalı, bu günümüz və gələcəyimizin yaxşılaşması naminə bu sahədə səhlənkarlığa yol verməməlidir...

Bütün Azərbaycanımızın bu və bu kimi digər ictimai bəladan tam şəkildə qurtulmaq ümidi ilə!

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(19.08.2025)

 

İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

 

XX yüzillik Azərbaycan şeirinin görkəmli yaradıcılarından biri — Xalq şairi Mirvarid Dilbazi 70 ildən artıq yaradıcılıq yolu keçib, lirikamızın rəngarəng və kamil nümunələrini yaradıb.  O, Azərbaycanın ilk qadın Xalq şairidir və bu gün onun doğum günüdür.

 

Mirvarid Dilbazi 1912-ci il avqust ayının 19-da Qazax qəzasının Musaköy (indiki Xanlıqlar) kəndində anadan olub.

 APİ-nin dil və Ədəbiyyat-İctimayyət fakültəsində təhsil alıb. İnstitutu bitirdikdən sonra gənc şairə Quba Partiya Məktəbinə ədəbiyyat müəllimi təyin olunub. İki ildən sonra Bakıya qayıdan Mirvarid xanım Azərbaycan EA-nın Əlyazmaları fondunda şöbə müdiri, Azərbaycan Dövlət Nəşriyyatında tərcüməçi vəzifələrində çalışıb.

Şairənin əsas yaradıcılıq fəaliyyəti xalqa, onun həyatında baş verən böyük inqilabi dəyişikliklərlə bağlı olub. "Qadınların hüriyyəti" adlı ilk şeiri 1927-ci ildə "Oktyabr alovları" adlı məcmuədə dərc edilib. Bu dərgidə, o cümlədən şairənin keçən əsrin 20-ci illərinin axırlarında yazılıb, Azərbaycan qadınlarının yeni həyat yollarını tərənnüm edən "Zəhra", "Qurtuluş", "Qadın" kimi şeirləri dərc olunub. Onun əsəslərinin ana xətlərindən biri məhz şərq qadının taleyi ilə bağlı olub.

Mirvarid Dilbazi əmək adamlarını, onların həaytını təsvir edən şeirlərinə örnək olaraq "Xəzər üstə şəhərim var", "Abşeronda gün doğanda", "Günəş kimi", "Çiçəklər şəhəri", "Qoçağım Zeynəb" və s. göstərmək olar. Bu illərdə şairənin yeddi kitabı çap olunmuşdur ki, bunların altısı Vətən müharibəsinə həsr edilib. "Məhsəti", "Əlcəzairli qız", "Partizan Aliyə" poemalarının müəllifidir.

Şairin "Məhsəti" poeması süjetinin genişliyi, məzmun zənginliyi baxımından seçilən əsərlərindəndir. "Məhsəti" poeması məşhur rübai ustası M. Gəncəvinin həyatı, ədəbi və ictimai fəaliyyətindən bəhs edir. "Əlcəzairli qız" əsəri real faktlar əsasında yazılıb. İkinci Dünya müharibəsindən sonra Şərqdə genişlənən azadlıq hərəkatı, müstəmləkəçiliyə qarşı mübarizə yeni mərhələyə daxil olub. Bu illərin siyasi mənzərəsini diqqətlə izləyən şairə Əlcəzair hadisələrinin mərkəzində dayanan Cəmiləni və onunla bağlı azadlıq hərəkatını poeması üçün mövzu seçib.

 

Kitabları

"Müharibəyə qədər işıq üzü görən kitabları"

Bizim səsimiz

İlk bahar

 

"Müharibə mövzusuna həsr olunmuş kitabları"

1. Döyüş mahnıları

2. Kamal

3. Ağarzayev

4. Neft

5. Vətən eşqi

6. Qoçaq ataların qoçaq övladlarına

7. Xatirələr

 

"Sonrakı dövrlərdə çap olunan kitabları"

- Sənətkarın xəyalı

- "Seçilmiş şerlər"

- Məhəbbət bizimlə qoşa doğulur

- Şerlər

- Xatirələr olan yerdə

- Həyat lövhələri

- Bənövşələr üşüyəndə

- Ana qanadı (şeirlər, poemalar və hekayələr)

 

"Uşaqlar üçün yazdığı kitablar"

1. Nağıllar

2. Şerlər

3. Kiçik dostlarıma

4. Gülbahar

5. Yaz gəlir (Bahar nəğmələri)

6. Lalənin ağacları

 

Azərbaycanlı şairə və tərcüməçi Mirvarid Dilbazi 2001-ci il iyulun 12-də vəfat edib. Allah rəhmət eləsin!

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(19.08.2025)

 

 

Şahanə, “Ədəbiyyat və incəsənət” üçün

 

Bu günlərdə Azərbaycan Yazıçılar Birliyi, Rəssamlar İttifaqı və Bəstəkarlar İttifaqının üzvləri üçün fəaliyyət göstərən "Şabran" İstirahət Kompleksində şair, publisist, "Ulduz" jurnalının baş redaktoru Qulu Ağsəsin yaradıcılığına həsr olunmuş poeziya axşamı keçirilib.

 

Tanınmış aktrisa Simuzər Ağakişiyeva və rəhbəri olduğu "SAY Production" tərəfindən hazırlanmış tədbirdə şairin qələm dostları, istirahət kompleksinin qonaqları və gənclər iştirak ediblər.

Gecədə Azərbaycan Dövlət Mədəniyyət və İncəsənət Universitetinin tələbə və məzunları - Kənan Hüseynov, Murad Hacızadə, Hüseyn Rzayev, Zəhra Əliyeva, Fəxri Ələsgərli, həmçinin, Azərbaycan Milli Konservatoriyasının tələbəsi Şəkurə Rəhimli iştirak edərək şairin yaradıcılığından şeirlər, sözlərinə yazılmış mahnılar səsləndiriblər.

Tədbirin əlamətdar hadisələrindən biri də balaca ədəbiyyatsevər İpək Məcidin iştirak olub. Belə ki, İpək Məcid Qulu Ağsəsin ona həsr etdiyi "İpək" şeirini səsləndirib, gənc incəsənət nümayəndələri də həmin şeirə bəstələnmiş mahnını ifa ediblər.

Sonda Qulu Ağsəs qısa zamanda yüksək peşəkarlıqla hazırlanmış tədbirə görə təşkilatçı Simuzər Ağakişiyevaya və gənclərə öz təşəkkürünü bildirib.

Simuzər Ağakişiyeva bu cür tədbirlərin gələcəkdə də müxtəlif zonalarda, fərqli istirahət məkanlarında keçirilməsinin vacibliyini vurğulayıb, yaxın zamanda bir layihə şəklində ədəbiyyat, poeziyasevərlərə təqdim etmək arzusunu dilə gətirib.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(19.08.2025)