Kənan Məmmədli, “Ədəbiyyat və incəsənət”

 

 

Ölkəmizə gələn ərəb turistlərinin əlindən çoxumuz zinhara gəldiyimizi deyirik. Amma ərəblər təkcə bu turistlər deyillər axı.

Ərəb dünyası həmişə bizə sirli sehirli gəlib. Səhralar, dəvələr, ağ örpəyə bürünmüş insanlar, palmalar, canalan isti… İslam dininin təşəkkül tapdığı və peyğəmbərin mənsub olduğu xalq. Bu qədər. Səudiyyə Ərəbistanı Krallığına səyahətdən əvvəl bu ölkə haqqında məlumat öyrənmək üçün mütləq internetdə axtarışlara ehtiyac var.

 

Əgər 5 il əvvəl qaydaların sərtliyi, ölkəyə qadınların yalnız başıbağlı daxil olması, din polislərinin təhdidi ilə rastlaşması və s. "qorxu hekayələri"ndən başqa nəsə tapmaq mümkün deyildisə, indi müasirliyə meyil, turizmin inkişafı, dünyaya açılma ilə bağlı xoş xəbərlər səyahətçilərə unudulmaz səfər vəd edir. Bizə tanış olan stereotiplərdən hansının mif, hansının doğru olması ilə bağlı suallara cavabı isə yalnız bu ölkəyə səyahət zamanı tapmaq mümkündür. Səudiyyə Ərəbistanına bir həftəlik səfər müddətində həm heyrətləndik, sevindik, həzz aldıq, həm də vəcdə gəldik, bir sözlə, bütün emosiyalardan istifadə etdik.

Səudiyyə Ərəbistanı tarixən qapalı və mühafizəkar ölkə olub. Dünya turistləri krallığı "kəşf olunmamış, sirlərlə dolu ölkə" də adlandırırlar. Ancaq vaxt keçir və hər şey dəyişir. Sərhədlər yavaş-yavaş ziyarətçilərin üzünə açılır, viza şərtləri asanlaşır. Planetin ən zəngin dövlətlərindən biri sayılan Səudiyyə Ərəbistanı getdikcə daha əlçatan olur və müxtəlif yerlərdən olan insanlar onun mədəniyyəti, tarixi və görməli yerləri ilə tanış olmaq imkanı əldə edirlər. Ölkədə artıq turizmə, müxtəlif beynəlxalq tədbirlərin keçirilməsinə üstünlük verilir.

Paytaxt Ər-Riyad bizi rəngbərəng işıqlara bürünmüş uca göydələnləri, gözqamaşdıran işıq seli ilə qarşılayır.

"Dünyanın heç yerində belə parlaq işıqlar yoxdur. Elə bil şəhərin üzərinə göydən zər səpilib", - deyə ilk təəssüratımızı bir-birimizlə bölüşürük. Ər-Riyad müasir tikinti və ənənəvi mədəniyyətin təzadlarını, Şərq koloriti ilə Qərbin elementlərini bir arada görə biləcəyiniz şəhərdir.

Ər-Riyad ölkənin ən böyük siyasi, iqtisadi və mədəni mərkəzidir. Şəhərdə böyük sənaye müəssisələri fəaliyyət göstərir. Paytaxtın bir neçə ali məktəbində ərəb və ingilis dilində təhsil, İslam Universiteti dünya ölkələrindən tələbələri də cəlb edir. Səudiyyə Ərəbistanından olan gənclərin bir qismi isə Qərbi Avropa və Amerika universitetlərində təhsil alırlar.

Ərəb qadınları dünya brendlərinin bahalı mallarından ibarət ticarət mərkəzlərində gəzməyi xoşlayırlar. Bütün qadınlar abaya geyinsələr də, ürəklərində dəb aludəçisidirlər. Ölkədəki alış-veriş sistemi əsasən nəhəng ticarət mərkəzlərindən ibarət olduğundan, ticarət və əyləncə mərkəzində ehtiyac olan hər şeyi tapmaq mümkündür.

Ölkənin əksər hissəsinin quraqlıq və səhra qumları olmasına baxmayaraq, marketlərdə həmişə təzə tərəvəz və meyvələrin geniş seçimi var.

Səudiyyə Ərəbistanının mətbəxi kifayət qədər çeşidli və ləzzətlidir. Burada zövqə uyğun təamlar dadmaq olur. Fast food həvəskarları böyük Qərb şirkətlərinin obyektlərinə üz tuturlar. Ər-Riyad çeşidli yemək menyuları təklif edən restoran və kafelərlə zəngindir. Hər yerdə təklif olunan ərəb qəhvələrinin və çeşidli xurmaların dadı uzun müddət damaqda qalır.

Səudiyyə Ərəbistanında diskoteka tapılmır, ancaq  bayram və ya adi günlərdə və işdən sonra ailələr şəhərə çıxır, kafelərdə oturur, canlı konsertlərə tamaşa edirlər. 10 ölkənin kiçik pavilyonunu birləşdirən "Dünya bulvarı" adlı yeni məkan təkcə səudiyyəlilərin deyil, turistlərin də əsas gəzinti yerinə çevrilib. Böyük ictimai park, Kral Əbdüləziz Xalq Kitabxanası, Kral Əbdüləziz Məscidi, Kral Əbdüləziz Auditoriyası və Qədim Əsərlər Mərkəzi kimi mütləq görüləsi məkanlar da turistlərə açıqdır.

Marağımıza səbəb olan məqamlardan biri - Səudiyyə Ərəbistanında qapalı məkanlarda mərkəzi istilik sisteminin yoxluğu oldu. Fəsildən asılı olmayaraq yalnız sərinlik sistemi işləyir.

İctimai nəqliyyat nadir halda gözə dəyir. Şəhəri piyada gəzmək mümkün deyil, məsafələr çox böyükdür. Digər tərəfdən, uzun yollarda qızmar günəşdən və çöldəki isti havadan qorunmaq lazım gəlir. Ona görə burada hər ailənin şəxsi avtomobili var.

Ər-Riyadda səhnəsində quruluşu müasir texnologiyalarla müşayiət olunan teatr da, ölkənin tarixini bütünlüklə əks etdirən muzeylər də, qədim və nadir kitabları ilə öyünən kitabxanalar da var.

Turizm ölkədə iqtisadiyyatın əsas dayaqlarından birinə çevrilir. Səudiyyə Ərəbistanı yalnız 2019-cu ildə fəal şəkildə xarici qonaqları qəbul etməyə başladığı üçün burada turizm infrastrukturu qeyri-bərabər inkişaf edib. Son vaxtlara qədər bura yalnız diplomatlar, iş adamları və zəvvarlar gəlirdisə, indi ölkə turistlərə açıqdır. Səyahət sevən insanlar böyük şəhərləri - Ər-Riyad, Əl Xobar, Dammam, Ciddə və Taif şəhərlərini seçirlər. Turistlər Qırmızı dəniz və Fars körfəzindəki kurortlarda, çimərliklərdə dincəlməyə, heyrətamiz dağ panoramalarından zövq almağa, bədəvilərin min illər boyu gəzdiyi səhralara, milli parklara ekskursiyalarda iştirak etməyə gəlirlər. 

2017-ci ildə ölkədə turizmin inkişafına hesablanan "Baxış 2030" proqramı qəbul edilib. Bu proqramın reallaşdırılması ölkənin sürətli inkişafını nəzərdə tutur. Həmçinin proqram turizm sahəsində böyük inkişafa səbəb olub. Məsələn, təkcə 2021-ci ildə ölkəyə 63 milyondan çox insan səfər edib. 2019-cu ildə xarici turizmin inkişafı strategiyası işə salınandan bəri krallıq ölkəyə səfər etməkdə əsas məqsədi İslamın müqəddəs yerlərini ziyarət etmək olan ziyarətçilərin sayını iki dəfə artıra bilib. İsti və quraq iqlimə baxmayaraq, ölkəyə gələn turistlərin və zəvvarların sayı ildən-ilə artır. "Biz pandemiyadan sonra nəinki əvvəlki həcmləri bərpa edə bildik, həm də əsasən, daxili turizm hesabına rəqəmləri xeyli artırdıq", - deyə iqtisadi forumlarda qeyd edilir. Elektron viza xidmətinin işə salınması sayəsində ölkəyə daxil olmaq üçün tələb olunan sənədlərin işlənməsi xeyli asanlaşıb.

Azərbaycan vətəndaşlarının krallığa səfəri viza ilə tənzimlənir. İnanclı insanlarımız arasında bu ölkəyə dini turizm məqsədilə gələnlər üstünlük təşkil edir. Kiçik Həcc (Ümrə) və böyük Həcc ziyarətlərinə gələn azərbaycanlıların sayı kifayət qədər çoxdur. İslam dininin mərkəzinə - Məkkəyə gəlib dünyanın ən böyük məscidi sayılan Əl-Haramda namaz qılmaq, müqəddəs Kəbəni, Mədinəni ziyarət etmək, bu mistik ab-havanı duymaq əksər inanclı insanlarımızın arzusudur.

Krallıqda həmvətənlərimiz də çalışır. Belə ki, 2000-ci illərin əvvəllərində həkimlər bu ölkəyə gəlməyə başlayıb. Ölkənin şərqindəki "Saudi Aramco" neft şirkətində azərbaycanlı mühəndislər fəaliyyət göstərir. Son dövrlər ölkənin tanınmış restoran və digər iaşə obyektlərində idarəedici heyət olaraq, əsasən, azərbaycanlıların xidmətlərindən istifadə etməyə başlayıblar.

Son illər Körfəz ölkələrində qadınların hüquqlarını liberallaşdırmaq üçün bir sıra qanunlar qəbul edilib. 2017-ci ilin sentyabrında Səudiyyə Ərəbistanı kralı ölkədə qadınlara avtomobil sürməyə icazə verən fərman imzalayıb. Artıq küçələrdə sükan arxasında qadınlara rast gəlinir.

Paytaxt Ər-Riyad tez-tez beynəlxalq tədbirlərə ev sahibliyi etdiyindən gələn qonaqları və turistləri yerli əhali artıq olduqları kimi görməyə öyrəşib.

İctimai yerlərdə bütün qadınların uzun qara don - abaya geymələri məcburi deyil. Bu geyim yalnız müqəddəs yerlərə ziyarət zamanı məcburidir. Ölkədə islahatları ilə sevilən vəliəhd şahzadə Məhəmməd bin Salman Əl Səud deyib ki, qadınların belə sərt geyim tərzindən imtina etmək hüququ var. Düzdür, daha mühafizəkar - qara abaya, niqab və əlcək geyinən qadınlara da rast gəlmək olur. Amma qadınlara çox açıq, qolları dirsəkdən yuxarı paltarlar, qısa ətəklər və şortlar geyinmək qadağandır.

Ölkəyə səfər edən turistlər üçün də sərt məhdudiyyətlər yoxdur.

Körfəz ölkələrinin ailə məsələləri və qadın hüquqları uzun illər bir sıra beynəlxalq konfransların qaynar müzakirə mövzusu olsa da, krallıqda artıq bu istiqamətdə buzlar əriməyə başlayıb. Məsələn, qadının təhsili, işləməsi müzakirə mövzusu deyil. Ailə münasibətlərində qadın və kişilərin boşanmalarına qadağa yoxdur. Ayrılandan sonra hər ikisi yenidən evlənə, istədikləri şəxslə ailə qura bilirlər. Amma ilk dəfə evlənəndə mütləq yerli sakinlə ailə qurmaları şərtdir. Minimum evlilik yaşı yoxdur. Formal olaraq məcburi nikahlar qadağandır, lakin bəylə qızın atası arasında razılaşma məcburidir.

Krallıqda çalışanların üçdə biri əcnəbilərdir. Əsasən, yoxsul Asiya və Afrika ölkələrindən olan işçilər ölkədə daimi yaşayır və işləyir.

Krallıqda başqa bir əcnəbi işçi qüvvəsi də var  - onlar yüksək ixtisaslı mütəxəssislərdir. Avropa, ABŞ və Kanadadan olan mühəndislər, pilotlar, neftçilər və digər mütəxəssislər ailələri ilə birlikdə krallığa bir neçə illik müqavilə əsasında gəlirlər. Belə işçilərə yüksək maaş, mənzil, avtomobil, bütün ailə üçün tibbi sığorta verilir.

Səudiyyə Ərəbistanında hazırda cümə və şənbə istirahət günü sayılır. Namaz vaxtı bütün mağazalar və ofislər 15-20 dəqiqə bağlanır və alıcılardan, o cümlədən gələn turistlərdən bayırda və ya foyedə gözləmələri xahiş olunur. Böyük supermarketlərdə bütün müsəlmanların toplaşdığı ibadət otağı var. Mağazada asılmış səsgücləndiricilər vasitəsilə içəridə olan insanlara namaz vaxtı əvvəlcədən xəbər verilir.

Səudiyyə Ərəbistanı hələ də Məhəmməd Peyğəmbərin Mədinəyə hicrət etdiyi tarixdən - İslam təqvimi - Hicri-Qəməri təqvimindən istifadə edir. Hazırda ölkədə 1447-ci ildir.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(25.09.2025)

 

 

 

 

 

Nigar Xanəliyeva, “Ədəbiyyat və incəsənət”

 

Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondu ilə “Ədəbiyyat və incəsənət” portalının birgə layihəsində bu gün qədim türklərin heyvan simvollarından danışacağıq.

 

Qədim türk toplumlarının dünyagörüşü və sosial təşkili onların təbiətə, canlılara və xüsusilə də heyvanlara münasibətində öz əksini tapmışdır. Bu münasibətin ən sistemli və simvolik ifadə formalarından biri onqon anlayışında təcəssüm olunmuşdur. Onqon qədim türklərdə hər bir tayfanın mənşəyi ilə əlaqələndirilən müqəddəs ruh-heyvan idi və həmin tayfanın qoruyucusu hesab olunurdu. Bu inanışa görə, tayfanın əcdadları bir heyvanın ruhundan törəmiş və bu ruh tayfa üzvlərinə həm mənəvi, həm də fiziki qüvvə bəxş etmişdir. Beləliklə, onqon sistemi yalnız dini-sakral deyil, həm də sosial-identik funksiyalar daşıyırdı və tayfa kollektivliyinin əsas simvolik sütunlarından biri kimi fəaliyyət göstərirdi.

 Onqon simvolları içərisində ən geniş yayılmışı qurd (börü) olmuşdur. Qurd qədim türk mifologiyasında əcdad obrazı ilə birləşərək həm mənşə miflərinin, həm də dövlətçilik ideologiyasının əsas elementinə çevrilmişdi. Göytürk mənşə əfsanəsində türklərin qırğına uğradıqdan sonra bir dişi qurd tərəfindən xilas edilib onun nəslindən çoxalmaları motivi bu simvolizmin təməlini təşkil edir. Qurd onqonu döyüşkənlik, çeviklik, itaətsizlik və həmrəylik rəmzi sayılırdı və türk tayfalarının döyüş bayraqlarında, damğalarında, hətta qəbir daşlarında belə təsvir olunurdu. Qurdla yanaşı, qartal da mühüm onqonlardan biri idi. Qartal göy ünsürü ilə bağlanır, ucalıq, hakimiyyət, nəzarət və ilahi iradə simvolu kimi qəbul edilirdi. Şamanlar qartal ruhunun köməyi ilə göy qatlarına yüksəlib tanrılarla təmas qura bildiklərinə inanırdılar. Bu, qartalın həm dini, həm də siyasi hakimiyyətlə assosiasiya edilməsinə səbəb olmuşdur.

 Bəzi türk tayfalarının onqonu maral olmuşdur. Maralın sakit və zərif təbiəti, eyni zamanda güclü yön tapma qabiliyyəti onu məhsuldarlıq, bərəkət və yolgöstəricilik rəmzinə çevirmişdi. Maral həm də qadın başlanğıcının simvolu kimi ana kultu ilə əlaqələndirilmişdir. At isə həm nəqliyyat, həm döyüş, həm də sosial status baxımından qədim türk mədəniyyətində mərkəzi yer tuturdu və bu səbəbdən bir çox tayfa üçün at onqonu qəhrəmanlıq, çeviklik və yüksək mənşə göstəricisi sayılırdı. Bununla yanaşı, ayı güc və dözümün, öküz zəhmət və bolluğun, tülkü isə hiyləgərliyin və ağıllılığın simvolu kimi onqon sistemində yer almışdır.

 Onqonlar yalnız mifoloji inancların elementi deyil, həm də siyasi və sosial sistemin legitimləşdirici mexanizmi idi. Tayfaların damğalarında, bayraqlarında və döyüş nişanlarında onqon təsvirlərinin yer alması bu simvolların tayfa kimliyinin vizual göstəricisinə çevrildiyini göstərir. Onqon tayfanın birliyi və müqəddəs mənşəyi haqqında ideyanı möhkəmləndirərək tayfa üzvlərinə mənəvi güc verirdi. Hakim nəsillər və hökmdarlar öz mənşələrini onqon ruhu ilə bağlayaraq, ilahi seçilmişlik və legitimlik iddiasını əsaslandırırdılar. Bu baxımdan onqon sistemi qədim türk dövlətçiliyinin ideoloji dayaqlarından biri olmuşdur.

 İslamın qəbulundan sonra belə onqon sistemi tamamilə yoxa çıxmamış, yeni dini təsəvvürlərlə sintez olunmuş formada yaşamağa davam etmişdir. Xalq dastanlarında, nağıl və əfsanələrdə qəhrəmanların heyvan donuna girməsi, heyvan ruhlarının onlara yol göstərməsi və ya qoruması motivləri bu qədim inancın izlərini qoruyub saxlamışdır. Bu fakt göstərir ki, onqon anlayışı təkcə dini ritualların deyil, həm də kollektiv yaddaşın, mədəni kimliyin və simvolik ünsiyyətin bir parçası olmuşdur. Heyvan simvolları vasitəsilə qədim türklər həm təbiətlə harmonik münasibət qurur, həm də sosial nizamın mənşəyini kosmik və ilahi düzənlə əlaqələndirirdilər.

 Beləliklə, qədim türk onqon sistemində heyvan simvolları yalnız təsəvvüri və mifoloji obrazlar deyil, həm də tayfa strukturunun, sosial dəyərlərin və ideoloji sistemin əsas elementləri kimi çıxış edirdi. Onlar tayfa kimliyinin qorunmasında, kollektiv mənəviyyatın formalaşmasında və dövlətçilik ideyasının legitimləşdirilməsində mühüm rol oynamışdır. Bu baxımdan onqon sistemi qədim türk sivilizasiyasının həm dini, həm siyasi, həm də mədəni təməl sütunlarından biri kimi dəyərləndirilə bilər.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(25.09.2025)

 

 

 

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Güney Azərbaycan Ədəbiyyatı Antologiyası layihəsində Təbriz təmsilçimiz Əli Çağlanın növbəti təqdim etdiyi şair Kəleyberdə yaşayan Vüqar Nemətdir.

 

 

Vüqar Nemət

Kəleybər

 

 

YAZIQLAR OLSUN

 

Mən bir fidan əkdim, “tutmaz” – dedilər,

Mənsə tutan bildim, yazıqlar olsun!

“Bu hicran, bu həsrət bitməz” – dedilər,

Nəsə bitən bildim, yazıqlar olsun!

 

Mənim o ulduzum, de, harda qaldı?

Ya göyə çəkildi, ya yerdə qaldı,

Mənə “Tən” deyənim bəs harda qaldı?

Mən onu tən bildim, yazıqlar olsun!

 

Sənə nə “Get” – dedim, nə də ki, “Qayıt”,

Buna göy şahiddir, buna yer şahid,

Bu yolda hər zaman özümü şəhid

Səni vətən bildim, yazıqlar olsun!.. 

 

“Ədəbiyyat  və incəsənət”

(25.09.2025)

 

 

İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

 

Bəlkə də mənə feminist deyəcəksiniz, amma mən qadın rejissorlara daha çox önəm verirəm. Niyə? Bəlkə də ona görə ki, qadın rejissura daha zərif, daha duyğusaldır.

Bu gün sizə ilk qadın rejissorlarımızdan biri barədə danışacağam. Nu gün həm də onun anım günüdür.

 

Rejissor Zeynəb Kazımova 27 dekabr 1912-ci ildə anadan olub. Kinoda 1937-ci ildən rejissor, ssenari müəllifi, rejissor assistenti, montaj üzrə assistent, ikinci rejissor, rejissor köməkçisi və aktrisa kimi çalışıb.

Xatırladaq ki, o illərdə kinoda qadın çox az idi. Xüsusən, rejissor və ssenarist.

 

Filmlərinə nəzər salaq: 

Axırıncı namaz, Akif Cəfərovun briqadası, Almaz, Arşın mal alan, Azərbaycan SSR, Bakının işıqları, Bəxtiyar, Bir ailə, Biz bu xatirəyə sadiqik, Dağ meşəsindən keçərkən..., Dəcəl dəstə, Əzim Əzimzadə, Fətəli xan, Gəmilər tarlaya çıxır, Həyat öyrədir, İgidliyin əbədidir sənin, İliçin döyünən qəlbi, İşıqlı yol, Kolxoz tarlalarının qəhrəmanları, Muğan qızı, O geri çəkilməlidir, Odlu burulğanın ram edilməsi, Oktyabrın qələbə addımı ilə və s.

Bu filmlərdən kommunist ideologiyasının təbliği mövzularına həsr edilənlər daha çox olsa da, sırf mədəni hadisə olan, xalqımız üçün faydalı sayıkan mövzular da az olmayıbdır.

Tarix elə tarixdir də.

O dövrdə Rusiya İmperiyasına döyüşsüz təslim olub vassallığı qəbul edən Quba xanı Fətəli xan qəhrəman, sonadək mübarizə aparıb qətlə yetirilən Gəncə xanı Cavad xansa düşmən idisə, indi əksinədir. Odur ki, Fətəli xan filminə görə Zeynəb Kazımovanı qınamaq da olmur. Kolxozdan, oktyabrdan, İliçdən bəhs edən filmlər hara, Bəxtiyar, Arşın mal alan, Əzim Əzimzadə hara?

 

Zeynəb Kazımova 25 sentyabr 1984-cü ildə, 71 yaşında vəfat edib. 2019-cu ildə rejissorluğu Sənan Sultanova aid olan AzTV istehsalı “Kinomuzda zərif izlər” adlı film Zeynəb Kazımovanın həyat və yaradıcılığına həsr olunub.

Allah rəhmət eləsin!

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(25.09.2025)

 

 

 

Azərbaycan Ədəbiyyat Fondunun “Yazıçı” nəşriyyatında Xalq yazıçısı Anarın “2=3+4, yaxud iki ailədə üç Xalq yazıçısı, dörd Xalq şairi” adlı kitabı işıq üzü görüb. Nəfis tərtibatlı, illüstrasiyalı kitab Azərbaycan ədəbiyyatı irsinə böyük töhfələr vermiş iki nəsildən, onlar barədə həqiqətlərdən və onların ədəbi nümunələrindən ibarətdir.

 

608 səhifəlik bu unikal kitabı tərtib edən Xalq yazıçısı Anar uzun illər ərzində təkcə öz yazdıqlarını yox, qəhrəmanlarının – Səməd Vurğun, Rəsul Rza, Nigar Rəfibəyli, Vaqif Səmədoğlu, Ənvər Məmmədxanlı və Yusif Səmədoğlunun yazdıqlarını eyni ideya-estetik yaradıcılıq məcrasına qoşaraq, onları eyni axında birləşdirərək ən yeni ədəbiyyatın ən milli paradiqması olaraq təqdim edibdir.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı kitabdan hissələri oxucularına təqdim edir. Anar qəhrəmanlarının ən populyar əsərlərini bir daha yaddaşlarda təzələyir:

 

 

ANAR, ŞEİRLƏR

Şeir yazmaq bir həvəsdi...

 

Şeir yazmaq bir həvəsdi,

Bilmirəm, bəlkə əbəsdi.

Beş-on şeir mən də qoşdum,

Dedim ki, həvəsdi, bəsdi”.

 

Bir vaxt belə yazmışdım,

Nə biləydim axı mən

Düşdünmü bu azara

Nə əlac var, nə çara.

Şeir özü hökm edir,

Şeir özü yazdırır

Misra-misra yazara.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(25.09.2025)

 

 

 

Nemət Tahir, “Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Qarabağ təmsilçisi

 

Gəzən "Şəhid" əbədiyən torpağa qovuşdu. Ağdam camaatının əfsanələşdirdiyi “Xanı” – Səyyaf Əhmədov elə Ağdamda, minaya düşərək şəhidlik zirvəsinə ucaldı.

 

Ağdamı görməyənlər, onun taleyini anlamaq istəyənlər “ruhlar şəhəri” haqqında ilk növbədə məhz Səyyafdan soruşardı. O, Ağdamı nə internet məlumatlarının, nə də çəkilmiş videoların öyrətdiyi kimi təqdim etməzdi – onun izahında şəhər tam başqa, daha canlı və daha dərindən duyulurdu. Elə bil bir ensiklopediya idi Səyyaf Əhmədov.

Birinci Qarabağ müharibəsində vuruşmuş, Vətən müharibəsində könüllü olaraq döyüşlərə qatılmış bu kəşfiyyatçı həmişə vətən qarşısındakı borcunu mərdliklə yerinə yetirmişdi. O, tez-tez deyirdi: “Mənim yaşımda olanların övladı şəhid olub. Mənim danışmağım, sinəmə döyməyim yersizdir”. Bəlkə də müsahibə istəklərinə “sonra” cavabı verməsi də elə bu təvazökarlığından doğurdu.

Keçmiş neytral zonada minaya düşən “Xanı” ömrü boyu Ağdama və Qarabağa heç vaxt neytral olmamışdı. Onun ürəyinin mərkəzi doğma torpaqlarda döyünürdü. İşğal illərində də tez-tez ərazilərimizi gəzər, sanki sahibləri kimi o yerlərin havasını udardı.

“Xanı” ləqəbinin yaranma hekayəsini isə özü belə xatırlayırdı: “Mənim azca səsim var. Tədbirlərdə Raquf Orucov tez-tez deyirdi: ‘Xanı, bir ‘Ana’ segahı oxu’. Mən sonradan öyrəndim ki, Raqufun anası şəhid olubmuş”.

Elə dostlarının dediyi kimi, onu heç kim Səyyaf adı ilə çağırmırdı – qazandığı ləqəbi bütün varlığı ilə yaşadırdı.

5 aprel 1971-ci ildə Ağdamda dünyaya gəlmişdi. Şəhidlərin xatirəsinə ehtiramından heç vaxt doğum günü keçirməzdi. Əksinə, hər yerdə bir cümləni təkrar edərdi: “Döyüşdə gördüyünüz qəhrəmanlar qardaşdan əziz olur. Onları unutmaq olmaz. Mənim üçün həyatda ən vacibi vətəndir. Vətəni sevin!”

 

Onun ölümü ilə bağlı söhbətləşdiyim Vətən müharibəsi iştirakçısı, veteran futbolçu Asif Məmmədov isə böyük bir itkinin acısını belə ifadə etdi: “Elə bil müdafiə nazirimi itirmişəm”.

Səyyaf Əhmədov yalnız igidliyi ilə yox, həm də səsi ilə tanınırdı. Azadlıqdan sonra Ağdama daxil olunan ilk gecə Cümə məscidinin minarəsinə qalxaraq azan yerinə Qarabağ şikəstəsi oxumuşdu. Bu, onun illərlə ürəyində gəzdirdiyi arzu idi. Və həmin gecə o arzu reallaşdı: şikəstənin misralarında deyilən kimi, “Havalansın Xanı(n) səsi”.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(25.09.2025)

Könül, “Ədəbiyyat və incəsənət”

 

 

MÜTALİƏ MƏDƏNİYYƏTİNİ NECƏ FORMALAŞDIRMALI?

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının təqdim etdiyi bu silsilə yazılar Azərbaycan Yazıçılar Birliyi Ədəbiyyat Fondunun Azərbaycan Respublikası Mədəniyyət Nazirliyi tərəfindən 2024-cü ildə “Qeyri-hökumət təşkilatları üçün qrant müsabiqəsi” çərçivəsində həyata keçirdiyi “Yeniyetmə və gənclərdə mütaliə mədəniyyətinin formalaşdırılması” layihəsinin tərkib hissəsi olaraq nəşr edilir.

Sizlər üçün çağdaş yazıçı və şairlərimizin ən yaxşı ədəbi nümunələrini seçərək təqdim edəcəyik.

Azərbaycan Ədəbiyyat Fondu@

 

 

POEZİYA

 

İBRAHİM İLYASLI

 

QARŞINIZDA BİR ÖMÜR SAYĞI DURUŞUNDAYIZ

 

                                           Vətən müharibəsinin şəhid və qazilərinə

 

Vətən sizə can dedi, Vətənə can verdiniz,

Damarları təpimiş torpağa qan verdiniz.

Otuz il otuz yerdən yaraları çatlayan,

Millətə qırx dörd gündə şəfayla şan verdiniz!

Adınızla tarixə möhürləndi bu payız,

Qarşınızda bir ömür sayğı duruşundayız!

 

Bir çağrışı bəs etdi ali baş komandanın,

Yüz illərə tən oldu – hökmünə bax bir anın?!

Vahimədən yağılar pərən-pərən oldular,

Haləsi böyüdükcə çəkdiyiniz hilalın.

Adınızla tarixə möhürləndi bu payız,

Qarşınızda bir ömür sayğı duruşundayız!

 

Belə cəng, belə savaş yer üzü görməmişdi,

Nə dağı, nə dərəsi, nə düzü görməmişdi...

Bu xalq on min doqquz yüz əlli gecə yaşayıb,

On min doqquz yüz əlli gündüzü görməmişdi.

Adınızla tarixə möhürləndi bu payız,

Qarşınızda bir ömür sayğı duruşundayız!

 

Xan Araz Sizi görcək qəhərlənib ağladı,

Köhlən Xudafərinin şahə qalxdı tağları.

O taydan bir ün qopdu, yer-göy lərzəyə gəldi,

Bu tayda ucalınca sənin zəfər bayrağın!

Adınızla tarixə möhürləndi bu payız,

Qarşınızda bir ömür sayğı duruşundayız!

 

Azğın düşmənlərinə çoxları çıxdı yiyə,

Avropa diş qıcadı, Asiya getdi küyə...

Ancaq birə-beş artdı gücünüz, qüdrətiniz,

“Hər zaman yanındayız!”- haykırınca Türkiyə.

Adınızla tarixə möhürləndi bu payız,

Qarşınızda bir ömür sayğı duruşundayız!

 

Nərənizdən Şuşada qaya qopdu, daş yandı,

O gün qaş qaralmadı, qaralacaq qaş yandı.

DƏMİR YUMRUĞunuzun zərbindən yer titrədi,

Odlu nəfəsinizdən düşmən başa-baş yandı!

Adınızla tarixə möhürləndi bu payız,

Qarşınızda bir ömür sayğı duruşundayız!

 

Ruhlar səltənətində ucalıqlar sizindi,

Uca başlar sizindi - uca dağlar sizindi.

Başqa yerdə gəzməsin haqqı haqq arayanlar,

Məmləkətdə haqq olan bütün haqlar sizindi.

Adınızla tarixə möhürləndi bu payız,

Qarşınızda bir ömür sayğı duruşundayız!

 

Ürəyim pasrçalansın, üzüm ağ olsun!- dedi

Heç nəyimiz olmasın, Qarabağ olsun!- dedi.

Bundan böyük ibadət görünməyib cahanda -

Şəhid doğan analar: “Vətən sağ olsun!”- dedi.

Adınızla tarixə möhürləndi bu payız,

Qarşınızda bir ömür sayğı duruşundayız!

 

Azərbaycan adını sinənizdən asdınız,

Yeni tarix yaradıb, yeni dastan yazdınız.

Qazi hüzurlarıdır daha səcdə yerimiz,

Şəhid məzarlarıdır ən müqəddəs andımız.

Adınızla tarixə möhürləndi bu payız,

Qarşınızda bir ömür sayğı duruşundayız!

 

 

MƏNİ BU QƏLƏMDƏN QORU, İLAHİ

 

Küfr mənlik deyil... Əstəğfürullah!-

Sənə can atıram, sənə, ilahi!

Şeytan bardaş qurub kürəyimizdə,

Aman vermir gələk dinə, ilahi!

 

Burdan daşlayırsan, o yandan çıxır,

Ordan təpinirsən, burda hazırdı.

Dünən gözlərimlə gördüm, masamda

Əyləşib yerimə şeir yazırdı.

 

İşə yüyürürsən – iş yerindədi,

Dükana girirsən – vitrindən baxır.

Meyxanadan qovub rədd eləyirsən,

Məscidin önündə qarşına çıxır.

 

Gah əziz dost kimi girir qollara,

Gah qarşı səngərdə top dalındadı.

Gah dilənçi misal çıxır yollara,

Gah milyonçu misal qul halındadı.

 

Bir əli göydələn saraylar tikir,

Bir əli ehmalca qazır altını.

Söyürəm, əlimdən özgə nə gəlir,

Hərçi-pətərinin yeddi qatını.

 

Elə qucaqlayıb yer kürəsini,

Bir küncü-bucağı çıxmır yadından.

Şərqdə müharibə alovlandırır,

Qərbdə dil-dil ötür “barış” adından.

 

Yerdə sahibidi küll-ixtiyarın,

Bildiyi məkrdi, duyduğu kindi.

Şahlar ən sevimli oyuncaqları,

Rəiyyət ovcunda plastilindi.

 

Yoxmu bu gedişin dönüşü, yoxmu,

Yoxmu bu gərdişin sonu, ilahi?!

Bu şeirdə şeytan barmağı varsa,

Məni bu qələmdən qoru, ilahi!

 

 

ƏFƏNDİM

 

Düşmən də çəkməsin mən çəkənləri,

Mən çəkən zülümdən olmaz, əfəndim.

Adamlar bir yana, bu məmləkətdə

Quş da salamımı almaz, əfəndim.

 

Həmdəmim odlardı, sirdaşım sular

Könlümü qəriblik bular, ha bular.

Qeybdən nida gəldi:–Boşalan dolar!

“Quyu su tökməklə dolmaz”, əfəndim.

 

Boranlar adlayaq, xəzanlar keçək –

Ömür-gün yalandı, vaxt-vədə gerçək.

Mənim gözlərimlə sulanan çiçək,

Ömrü billahında solmaz, əfəndim.

 

Yeddinci qatında haqqım var deyə,

Sidqinən eşqimi bağladım Göyə.

Tutlar saza dönə, qarğılar neyə

Qoşub qəmlərimi çalmaz, əfəndim.

 

Tapdım çəmini də, tutdum dilə də,

Necə hökm elədi, getdim elə də.

DÜNYA söylədiyin qaldı belə də,

Bə deyirdin «belə qalmaz, əfəndim»?

 

 

SİZİN DƏ MƏHLƏYƏ YAĞIŞ YAĞIRMI?

 

Sizin də məhləyə yağış yağırmı,-

Sular oynaşırmı navalçalarda?

Ala gözlərinə qonan buludun

Neçə yaşı olur bu sonbaharda?

 

Evinə torpağın ətri dolurmu,-

Açıb pəncərəni çölə baxanda?

Yenəmi ürkəksən həminki kimi,-

Yenəmi qorxursan şimşək çaxanda?

 

Kəndə dönürsənmi xəyallarında,-

Yadına düşürmü o payız günü?..

Birlikdə məktəbdən evə dönürdük,

Yeni haqlamışdıq “Sarı körpü”nü.

 

...Və qəfil başladı leysan tökməyə,

Sel ağzına aldı bərəni-bəndi.

Bir anın içində çay aşıb-daşdı,

İki yerə böldü “İncəsu” kəndi.

 

Başqa yermi vardı daldalanmağa?-

Qaçıb akasyanın altında durduq.

Birdən çəpərində Osman dayının

İşıq dirəyini ildırım vurdu...

 

Titrəyib əsirdin həyəcanından,

Tutub əllərindən,- qorxma, - söylədim.

Qorxulu nağıllar düşdü yadıma,-

Sənin qəhrəmanın olmaq istədim.

 

Xəyalən özümü çaya vururdum,

Ağaclar axırdı pərli-budaqlı...

Guya traktor da keçə bilməyən

Seli yaracaqdım... Eh, uşaq ağlı...

 

Yadındamı o nur, o ipək qarı?-

Sənəm nənə... Qaşdan bizə baxırdı.

-Ay bala, sətəlcəm olarsınız ki!-

Deyib, əl elədi, evə çağırdı...

 

Sonrası... Nə deyim, sonrası heç nə,

Buludlar dağıldı, yağış da kəsdi...

Ancaq, ürəyimdə şırım açmağa

Mənə bu xatirə bir ömür bəsdi.

 

Sizin də məhləyə yağış yağırmı?-

Sular sevişirmi navlçalarda?

Qırx ildi həmincə ağacın altda

Səni gözləyirəm, hardasan, harda?

 

 

DEYNƏN

 

Bu günü ömürlük saxla yadında,-

Adına günlərin gözəli deynən.

O gün bir ürəyi atdım odlara,

Alovu dünyamı bəzədi,- deynən.

 

O hər gün fələyin qalxar yanına,

Öz ruhu özünü bələr qanına...

Qəsəmi yollara, qəsdi canına,

Sevdası sən adda sözədi,- deynən.

 

Əzabı yenidi, ağrısı köhnə,

Ötdükləri tərdi, qarğısı köhnə.

Dəvası, dərmanı, sarğısı köhnə,

Yarası bir ömür təzədi,- deynən.

 

Havalı başında çən var, çisək var,

Onda eşq adına nə istəsək var...

Dəstində bir qoma qannı çiçək var,

Billahi, güzarı bizədi,- deynən.

 

Könlümün gizli bir şahzadəsidi,

AYın sirri, GÜNün ağ haləsidi...

Bu qoşma bir ahın şəlaləsidi,-

İbrahim eləcə mirzədi,- deynən,

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(25.09.2025)