“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının “Ulduz” jurnalı ilə birgə BİRİ İKİSİNDƏ layihəsində bu gün debüt vaxtıdır, debyutant isə “İndinin simfoniyası” hekayəsi ilə Məryəm Bağırovadır.

 

DEBÜT

Məryəm BAĞIROVA

İNDİNİN SİMFONİYASI

 

          Bir anlıq düşün… Sənin də heç vaxt qopara bilmədiyin, illərdir ardınca sürüyüb gəldiyin görünməz zəncirlərin varmı? Keçmişin acıları, qərarsızlıqları, peşmanlıqları… Bəs gələcək? Hələ üz-üzə gəlmədiyin qorxular, gerçəkləşməmiş arzular… Hər birimiz, zamanın bu iki ucu arasında sıxılıb qalmışıq, sanki nə tam olaraq keçmişdən qopa bilirik, nə də gələcəyə addımlamağa cəsarət edirik. 

          Hər gün Nurlan keçmişin ağırlığı ilə oyanır, gələcəyin qorxusu ilə yatırdı. Xatirələri onu geriyə çəkir, xəyalları isə qarşısında bilinməz bir yola çağırırdı. Həyatın həqiqi mənası, bəlkə də, indi idi, amma Nurlan bunu hələ dərk etməmişdi…

          Nurlanın gələcəkdən bu qədər narahat olmasının kökündə uşaqlıqdan bəri yaşadığı travmalar dayanırdı. O, bu travmaların onun həyatına necə təsir etdiyini uzun müddət dərk edə bilməmişdi, lakin düşüncələri ona bu travmaların iç üzünü açmağa başlamışdı. Keçmişin kölgələri  gələcəyi ona qaranlıq və təhlükəli göstərirdi, çünki o, keçmişdəki bəzi təcrübələrini hələ də tam olaraq qəbul edə bilməmişdi.

          Nurlanın ən böyük travması atası ilə olan münasibətində gizlənmişdi. Atası həmişə sərt, tələbkar və qaydalara çox bağlı bir insan olmuşdu. O öz oğlu Nurlandan daim mükəmməllik gözləmiş, ona kiçik yaşlardan etibarən böyük məsuliyyətlər yükləmişdi. Nurlan atasının gözündə heç vaxt yetərli olmamış, daim tənqid və təzyiq altında böyümüşdü. O, uşaq vaxtlarından atasının sevgisini qazanmaq üçün nə qədər çalışsa da,  bu arzusuna nail olmamışdı. Atası onu nə oxşayar, nə də bir dəfə olsun “Səni sevirəm” deyərdi. Hər doğum günü, hər uğuru sanki atasının gözündə əhəmiyyətsiz idi, bir təbrik, bir gülümsəmə belə çox görülürdü ona. Nurlan bir baxış, kiçik ilıq söz arzulayırdı – bəlkə, bir dəfə onun da gözlərində qürur, sevgi görərdi. Amma o səs heç vaxt gəlmədi, o baxışlar heç vaxt ona yönəlmədi. Gecələr qaranlıqda göz yaşlarını gizlədərək atasının soyuq baxışlarını düşünərdi. “Niyə?” – deyə öz-özünə sual verirdi. “Mən nəyi yanlış etdim?” Atasının sevgisizliyi onun ruhunda dərin, sağalmayan bir yara açmışdı. Hər il, hər uğur bu boşluğu daha da böyüdürdü, qəlbində bir uçuruma çevrilirdi. O nə qədər çalışsa da, atası heç vaxt onu olduğu kimi qəbul etmədi, ona yetərli olmadığını hiss etdirdi. Nurlanın ürəyi, bir ömür boyu arzuladığı ata sevgisinin boşluğunda boğulurdu.

          Hər dəfə bir işdə uğursuzluğa düçar olanda atasının sərt sözləri və məyusluğu onu  özünə daha çox qapadırdı. “Sən bunu bacarmalısan!”, “Niyə başqa uşaqlar qədər ağıllı deyilsən?”, “Sənin bu qədər zəif olmağın məni utandırır” – bu cümlələr onun uşaqlığında hər gün eşitdiyi sözlər idi. Hər dəfə atası ona belə sərt yanaşanda Nurlanın içində bir dərin qorxu yaranırdı: gələcəkdə də yetərsiz olacağı, heç vaxt atasının gözləntilərini qarşılaya bilməyəcəyi qorxusu.

          Nurlanın travmalarının başqa bir hissəsi isə anasının erkən itkisi ilə bağlı idi. Nurlan uşaq ikən, anası ağır bir xəstəlik nəticəsində dünyasını dəyişmişdi. O hələ çox kiçik idi və bu itkini tam olaraq dərk edə bilməmişdi. Anası onun üçün həmişə bir güvən mənbəyi idi – atasının sərtliyindən onu qoruyan, onu anlayan və qəbul edən tək insan idi. Anasının gedişi Nurlanın həyatında boşluq yaratdı. O, özünü bu itkini həzm edə bilməyəcək qədər tənha və zəif hiss edirdi. Anasının ölümündən sonra Nurlan sanki bu dünyada tək qalmışdı. O, atasının sərt və duyğusuz yanaşmalarına qarşı daha çox həssaslaşmış, içində özünə qarşı dəyərsizlik hissi formalaşrmışdı. Anasının məhəbbət dolu qucağı artıq yox idi və o bunun boşluğunu hiss etdikcə həyat ona daha çətin gəlirdi. Gələcəyi düşünmək onun üçün ağrılı idi, çünki bu itki ilə gələcəyin də eyni şəkildə onu yarıda buraxa biləcəyindən qorxurdu. O tez-tez anasının xatirələri ilə keçmişə səyahət edirdi. Keçmişdə anası ilə keçirdiyi hər bir an Nurlana qızıldan qiymətli gəlirdi. Amma bu xatirələr ona təsəlli verməkdən daha çox acı verirdi. Anası olmadıqca, gələcək daha soyuq və təhlükəli görünürdü. O, gələcəkdə də belə itkilərlə üzləşəcəyindən qorxurdu. Bu, Nurlanın gələcəklə bağlı əsas narahatlıqlarından biri idi – itkilərin və yalnızlığın təkrarlanması.

        İndi atası və anası həyatda deyildi, amma onun ruhunda dərin izlər qoymuşdular. Hər dəfə yeni bir addım atanda, atasının sərt səsi qulaqlarında əks-səda verirdi. Ancaq bir tərəfdən də o, xatirələri itirmək istəmirdi. Onun bütün keçmişi, kimliyi bu xatirələrdə gizlənmişdi. Onlardan imtina etmək, özündən imtina etmək idi.

        Nurlan hər səhər işə gedərkən yolun kənarındakı ağacların altında oturan qocanı görməyə öyrəşmişdi. Bu qoca sanki şəhərin səs-küyündən, qarma-qarışığından uzaqda öz dünyasına qərq olmuşdu. O elə bir tərzdə oturardı ki, elə bil həyatın keçmişindən nələrsə xatırlayır, düşüncələri isə onu uzaqlara aparırdı. Onun hər zaman bir əlində təsbeh, o biri əlində isə səhifələri saralmış kiçik bir kitab olurdu.  Bu qocanın simasında  dərin kədər və təcrübə var idi. Nurlanın qocaya yaxınlaşması isə təsadüfi deyildi. O, çoxdan bu qocayla danışmaq, ondan həyatın sirrini öyrənmək istəyirdi. Bir səhər yenə onu yerində görəndə içindəki maraqla ona tərəf  addımladı.  Qoca başını qaldırıb Nurlana baxdı və gülümsədi.

Salam, – dedi, – Nurlan yavaşca – “Hər səhər sizi burada görürəm. Bir neçə dəqiqə vaxtınızı ala bilərəm?”

Qoca başını tərpədib təsbehi barmaqlarının arasında fırlatmağa davam etdi.

Nurlan onun yanına oturdu və nədən başlayacağını düşünərək susdu. Qoca bu səssizliyi hiss edib öz yaşadıqlarından danışmağa başladı, elə bir səmimiyyətlə ki, sanki uzun müddət kimsəylə ürəyini bölüşməmişdi.

– Həyat qəribə yoldur, bala, – deyə başladı qoca. Bəzən elə vaxtlar olur ki, sanki zaman bircə  anda dayanır. Gözləyirsən, amma heç nə dəyişmir. O anlarda öz keçmişinə qayıdırsan, xatirələr səni sarmalayır. Nurlan qocanın hər cümləsini diqqətlə dinləyir, onun danışdıqları ilə öz həyatını müqayisə edirdi. Qocanın sözlərində sanki dərin bir həqiqət var idi.

           – Məncə, xatirələr də  yoldaşdır,-dedi Nurlan. – Hər an bizə bir şey öyrətmək üçün bizimlə bərabər gəlir. Qoca başını tərpədib təsbehi əlində saxlayaraq dedi:

– Düz deyirsən, oğlum. Xatirələr bəzən bizi yükləsə də, onlar bizim özümüzdür. Biz onlardan qaça bilmərik,çünki  onlarsız kim olduğumuzu da unudarıq. Keçmiş sənə dərsdir, gələcək isə bir xəyal, oğul. Əslində, hər kəs zamanda səyahət edir, xatirələri ilə keçmişə, xəyalları ilə gələcəyə... Lakin əsl sual budur: İndiki zamanda, indi və burada tam var ola bilirsənmi?

Nurlan qocanın sözlərini düşündü. O, keçmişi ilə barışa bilməmişdi, amma gələcəyi də tam olaraq idarə edə bilmirdi. Qoca isə yenidən davam etdi:

– Keçmiş sənə öyrətdi ki, həyat sərtdir. Gələcək isə sənə hələ heç nə öyrətməyib. Amma bir şey var ki, sən indi yaşayırsan. Bu anı dərk etmədikcə nə keçmişin dərslərini qəbul edə bilərsən, nə də gələcəyin şanslarını dəyərləndirə.”

Qoca yavaşca gülümsədi və başını təsdiq mənasında tərpətdi. “Çətin deyil, oğlum. İnsanlar çox zaman keçmişin acısını və gələcəyin ümidini özləri ilə daşıyır. Amma ən vacibi indini hiss etməkdir. İndi… bu an… o, həyatın simfoniyasının ən vacib notudur.”

Bu sözlər Nurlanın ruhuna toxundu. Qoca davam edirdi: “Hər bir yaşadığımız an bizə dərs verir, oğlum. Sən indini anladıqca o keçmişin ağrısını da, gələcəyin qeyri-müəyyənliyini də sakitləşdirəcək.”

        Bu görüşdən sonra Nurlan Qocanın yanına tez-tez gəlirdi. Hər dəfə bir sual, bir müdrik cavab ilə geri dönürdü. Qoca ona yalnız həyatın izahını vermir, həm də onu öz içində olan güclə tanış edirdi. Həyatın ritmini, simfoniyasını duymağı öyrədirdi.

“İndinin simfoniyası,” deyirdi Qoca, “ancaq onu dinləməyə qərar verəndə səni öz sehrinə alar”.

          Nurlan ilk dəfə olaraq dərin bir nəfəs aldı. O hələ də keçmişin zəncirlərindən tam qurtula bilməmişdi, amma qocanın sözləri ona yeni bir şey öyrətmişdi: “Keçmiş dərsdir, gələcək isə ümid”. Ancaq indi onun əlində olan tək şey indiki zaman idi, və o bu anı anlamadan nə öz keçmişi ilə barışacaq, nə də gələcəklə bağlı xəyallarına sarıla biləcəkdi.

          Nurlanın qoca ilə növbəti söhbətində gələcəklə bağlı bu narahatlıqlar üzə çıxdı. O,  nəhayət, ürəyindəki sıxıntını açıq şəkildə dilə gətirdi:

– “Gələcək barədə düşündükcə qorxu içində oluram. Gələcəyin mənim üçün yaxşı bir şey gətirəcəyinə inanmıram. Hər dəfə nə isə planlayanda beynimdə uğursuzluqlar canlanır. Sanki həyatımın qabağında bir uçurum var və hər addımımda ona yaxınlaşıram.”

Qoca, hər zamankı kimi, Nurlanı səbrlə dinlədi. Bu narahatlıq qocaya tanış idi, çünki o da öz gəncliyində eyni qorxularla üzləşmişdi. Sakit bir səs tonu ilə dedi:

– “Gələcək heç vaxt tam nəzarətimizdə olmayıb və olmayacaq da. Gələcəyi düşünmək yaxşıdır, amma onu narahatlıq mənbəyi kimi deyil, ümid dolu bir xəyal kimi düşünməlisən. Çünki narahatlıq sənə gələcəyin heç bir faydasını verməyəcək, yalnız indini yaşamağı əlindən alacaq”.

Bu sözlər Nurlan üçün düşündürücü idi. Qocanın dediyi kimi, gələcəyi hər zaman təhlükə kimi görürdü və onun bu gününü yaşamasına mane olurdu. O, gələcəyin gətirəcəyi bütün uğursuzluqlara qarşı sanki mübarizə aparmaq istəyirdi.

          Nurlan bir daha qocanın sözləri üzərində düşünərkən ürəyində hələ də gələcək haqqında narahatlıqlar olduğunu hiss edirdi. Amma eyni zamanda o başa düşdü ki, gələcəyin qorxuları ilə mübarizə aparmaq üçün ilk addım keçmişdəki kimi gələcəyi də olduğu kimi qəbul etməkdir. O, gələcəyin tamamilə naməlum olduğunu qəbul etməli, lakin onu narahatlıq və qorxu ilə deyil, fürsət və ümidlə qarşılamalı idi. Həyat həmişə sürprizlərlə doludur.

          Nurlan yavaş-yavaş dərk edirdi ki, onun gələcəklə bağlı narahatlığı əslində keçmişdən gəlirdi. Atasının sərt tənqidləri, anasının itkisi, uşaqlıqdan gələn boşluq, bu qorxuların təməlini təşkil edirdi. Amma indi o öz həyatının rəhbəri olmalı idi. Gələcək nə gətirəcəksə, gətirsin – o, bu vəziyyəti qəbul edib qarşılamalı idi. Gələcəyi qorxu ilə deyil, cəsarət və inamla qarşılamalı idi. Əgər o, indiki anda var ola bilərsə, gələcəkdə baş verənlərə qarşı da daha hazırlıqlı olardı.

          Sonra Nurlan kəndin ortasında kiçik bir dükan sahibiylə qarşılaşdı. Yaşlı qadın ona kənddəki dəyişikliklərdən danışdı. O, həyatda nəyin sabit qaldığını, nəyin dəyişdiyini izah edirdi:

– “Hər nəsil bir əvvəlkini əvəz edir, biz, sadəcə, keçib gedirik”.

Bu sözlər də Nurlanın ağlında bir iz buraxdı. O hələ də nə keçmişini, nə də gələcəyini tam olaraq idarə edə bilməsə də, yaşlı qadının sadə, lakin dərin fikirləri onun gözünü bir az da açmışdı.

       Bir neçə gün sonra Nurlan bir gənclə qarşılaşdı. Gənc həyat dolu idi, o, gələcək haqqında xəyallar qururdu və bunları həyata keçirəcəyinə əmin idi. Nurlan gəncdən gələcəkdən qorxub-qorxmadığını soruçdu:

– “Qorxmaq nədir ki? Gələcək hələ yaşanmayıb. Nə üçün yaşanmamış bir şeydən qorxaq ki?” – deyə gənc həyəcanla cavab verdi. Onun bu güclü sözləri Nurlanı sarsıtdı. Həqiqətən, niyə qorxmalı idi? Gələcək hələ mövcud deyildi, amma o, keçmiş barəsində düşündükcə keçmişin ağırlığı altında əzilirdi. 

          Nurlan hələ uzun bir yolun başlanğıcında idi, amma o artıq gələcəyin qeyri-müəyyənliyini qəbul etməyi, onunla dost olmağı öyrənirdi. Gələcəkdən qorxmaq yerinə, ona ümidlə baxmağı öyrənirdi. Yavaşca irəlilədikcə Nurlan yenidən qocanın sözlərini xatırladı. Qoca demişdi ki, hər şeyin açarı indiki anı dərk etməkdir. Amma bu anı necə dərk etmək olar? Keçmiş xatirələr insanın zehnini tutub buraxmadıqca, gələcəyin qeyri-müəyyənliyi insanı təhdid etdikcə indiki anın həqiqi mənasını necə yaşamaq mümkündür? Bu suallar Nurlanı dərin düşüncələrə qərq etdi.

          Nurlan artıq dərk etdi ki, qocanın ona verdiyi məsləhətlərin arxasında yatan məna, sadəcə, keçmişin və gələcəyin yüklərindən qurtulmaq deyil, onları olduğu kimi qəbul etməkdir. Keçmişi unutmağa ehtiyac yoxdur, çünki keçmiş bizim bir hissəmizdir. Gələcəyi də tamamilə planlamağa gərək yoxdur, çünki o hələ mövcud deyil. Əsas məsələ bu iki zamandan asılı qalmadan indiki anda var olmaqdır. O, keçmişdəki səhvlərindən öyrənməli idi, amma onları təkrar yaşamaqla özünü məhv etməməli idi. Eyni zamanda gələcəyin qaranlığına da çox dərin bir mənfi məna yükləməməli idi. Gələcək bir şansdır, lakin heç bir zəmanəti yoxdur. O, gələcəyi qəbul etmək üçün açıq olmalı, lakin qorxularına təslim olmamalı idi. Həyat bir az risk deməkdir və bu riski qəbul etmədən, tam mənası ilə yaşamaq mümkün deyil. 

          Nurlan bu düşüncələrlə kəndin təpələrinə doğru addımlayırdı. Günəş artıq batmaq üzrə idi, lakin bu, onun içindəki yeni bir oyanışın başlanğıcı idi. Təpələrin ucunda dayanıb gün batımını seyr edərkən o, nəhayət, başa düşdü ki, keçmiş və gələcək həmişə olacaq, amma insanın öz qərarları ilə indiki zamanda necə davranacağı hər şeyin təməlini təşkil edir. Həyat ona həm keçmişin dərslərini, həm də gələcəyin ümidsizliyini eyni anda vermişdi. Amma onun əsl azadlığı, keçmişin ağırlığı və gələcəyin qaranlığı ilə deyil, hazırda nə etdiyində idi. O, keçmişini dərk edib gələcəyinə hazır olmaqla indiki anı yaşamağı öyrəndi. Nurlan bir daha keçmişin zəncirlərinə qayıtmayacağını, gələcəyin qorxusunu isə bir kənara ataraq hər bir anı bütünlüklə yaşayacağını dərk etdi.

          Aradan illər keçdi. Nurlan həyatında böyük bir dönüş yaşamışdı. Bir vaxtlar keçmişin kölgələri onu boğurdu, amma indi o, daha güclü və daha dərin bir insan idi. Hərdən keçmişi xatırlasa da, artıq o xatirələr onu incitmirdi. O, atasını bağışlamış, öz içindəki yaraları sağaltmışdı.  Bu gün Nurlan böyük və nüfuzlu bir mərkəzin rəhbəridi – orada uşaqlara və gənclərə psixoloji dəstək göstərir, onları çətinliklərlə üzləşdikdə necə ayaqda qalmağı öyrədirdi. Öz təcrübəsini bölüşmək, uşaqlara güvən vermək onun həyatının ən böyük məqsədinə çevrilmişdi. Nurlanın səsində, hərəkətlərində bir zamanlar özü kimi itirilmiş insanlara yol göstərmək arzusunun alovu vardı.

          Nurlan uzun illərdir daşıdığı ağırlığı, nəhayət, üzərindən atdığı anı heç vaxt unutmayacaqdı. Gözlərinin önündə atasının silueti dayanırdı – bir zamanlar ona ağrı gətirən, ürəyində acı xatirələr buraxan həmin insan. Amma bu dəfə o, qəlbində nifrət və ya kədər hiss etmirdi. Əksinə, bir bağışlama gücü içində alovlanmışdı. “Hər kəsin öz yaraları var,” düşündü. Atasının etdiyi səhvləri onun öz yaralarının nəticəsi kimi qəbul etmək, Nurlana daha böyük bir anlayış gətirmişdi. Bir vaxtlar onu sıxan keçmiş, indi Nurlana güc vermişdi. O, artıq keçmişinin əsiri deyildi. Özünü azad hiss edirdi və gələcək haqqında narahat olmaq əvəzinə, indiki anı yaşamağı öyrənmişdi. Bu gün o, xəyalları ilə yaşayan bir insana çevrilmişdi. Keçmişini anlamaq və onu bağışlamaqla böyümüşdü. Və indi onun kimi çətinliklər yaşayanlara dəstək olaraq öz təcrübəsini başqalarına işıq kimi saçırdı.

          Nurlanın keçdiyi yolda bir həqiqət var: Keçmişini qəbul et, gələcəyindən qorxma, amma ən əsası – indiki anı yaşa. Keçmişin zəncirlərini qırıb gələcəyin yükünü daşımağı dayandırmaq mümkündürmü? Axı biz hamımız keçmişdəki xatirələrimizlə addımlayır, gələcəklə bağlı xəyallarımıza sarılırıq. Ancaq çoxumuz indiki anı yaşamırıq. Həyat daim bizi zamanın bu iki ucu arasında dartır və biz ya peşmançılıqla, ya da qorxuyla addımlayırıq.

          Bütün keçmiş və gələcək düşüncələrimizi bir kənara qoyub hazırda, indi, olduğumuz yerdə tam olaraq nə qədər var ola bilirik? Ən vacib anlar – sənin indi yaşadığın anlardır. Keçmişi dəyişdirə bilmərik, gələcəyi isə tamamilə idarə edə bilmərik. Amma bu an sənin ixtiyarındadır. Bunu anlamamaqla nələr itiririk?

          “İndinin simfoniyasının notlarını hiss edin, hər anın melodiyasında öz yolunuzu tapın və gələcəyinizin harmoniyasını qurun”.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(13.06.2025)

 

 

“Diaspor TV”nin çəkiliş qrupu Ər-Riyad şəhərində  yaşayan və Səudiyyə Ərəbistanının NEOM meqalayihəsində çalışan soydaşımız Sevinc Qurbanova ilə görüşüb. O, nəhəng layihənin mahiyyəti haqqında fikirlərini bölüşüb və bu böyük inkişafa qoşulmaqdan qürur duyduğunu ifadə edib.

 

Soydaşımız qeyd edib ki, NEOM layihəsi təkcə texnologiya və infrastruktur cəhətdən deyil, həm də insanların həyat tərzini dəyişmək baxımından mühüm bir yenilikdir.

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalına Diasporla İş üzrə Dövlət Komitəsindən verilən məlumata görə, Sevinc Qurbanova 2 ildir ki, Səudiyyə Ərəbistanı Krallığında yaşayır. 2021-ci ildən NEOM layihəsində mütəxəssis vəzifəsində çalışır. Bundan öncə Dubayda liman sahəsində çalışan soydaşımız əvvəllər Azərbaycanda neft-qaz sektorunda fəaliyyət göstərib.

NEOM Səudiyyə Ərəbistanının inşa etməyi planlaşdırdığı yüksək texnologiyalı ağıllı şəhər layihəsidir. "Xəyalpərəstlər şəhəri" adlandırılan NEOM şəhər həyatını yenidən formalaşdırmağı, innovasiya, dayanıqlılıq və texnologiya üçün qlobal bir mərkəz yaratmağı hədəfləyir. NEOM-un ilk hissəsinin 2025-ci ilə qədər tamamlanması və ənənəvi investisiyalardan uzaq, tamamilə ekoloji və innovativ enerji mənbələri ilə işləyən şəhər olması nəzərdə tutulur. Yeni layihənin sərmayəçilərə 500 milyard dollardan çox gəlir gətirəcəyi barədə fikirlər səslənir.

Soydaşımızın müsahibəsini aşağıdakı linkə keçid edərək izləyə bilərsiniz:

https://www.youtube.com/watch?v=53_GeT-QqnI

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(13.06.2025)

 

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı POEZİYA SAATInda sizlərə Xuraman Hüseynin şeirlərini təqdim edir.

 

Ağ sap

 

İlk dəfə

qara köynəyinin düyməsinin

ağ sapla tikilməyindən bildim

evinin

qadın əllərindən ötrü darıxdığını.

Sonra mənə hədiyyə etdiyin kitabların tozu

və

saralmış vərəqlərdəki tənhalıq qoxusu

anlatdı həyatını.

Ürəyim sənindi, bilirəm.

Saçlarım, gözlərim, ruhum...

Amma daha çox

əllərimin sənin olmasını istəyirəm.

Saçını tumarlayar,

süfrə bəzəyər sənə

əllərim.

Bir də

qara köynəyinə

qara,

ağ köynəyinə ağ sapla tikər düymələri...

  

 

Əllərin

Hər dəfə
əllərin toxunduqca yanaqlarıma
sildikcə göz yaşımı
utandım onlara əzab verməkdən.
Təbəssümün düşməni kədər imiş-
gündüzdən qorxan yarasa kimi gizlənər o
gülümsəsən,
günəş doğsa qəlbində...
Gülə bilsən,
silahın qəhqəhələr olsa
əliyalın düşmən kimi geri çəkilər
kədər.
Gülüşüm gözlərimə qayıtdı
qaranquş öz yuvasına qayıdan kimi.
əllərin unutsun göz yaşımı
sərçələr qürbət elləri unudan kimi.

 

 

O yol

 

Bu yolun başlanğıcı

o yolun bitdiyi yerdi.

O yol mənim gəldiyim,

sənin getdiyin yerdi.

Biz o yolda görüşməliydik.

Mən gəldim,

sən getmədin.

Orda bir yol yoruldu

səni gözləməkdən,

məni gözlətməkdən.

 

 

*** 

Susuz səhrada çiçək açdı,
xarabalıqda bülbül oxudu,
bir yetimin saçına
bir əl sığal çəkdi.
Elə təkdim,
sən gəldin...

 

 

Meh əssə

 

Həmişə məni aldatdı ümidim,

daha ona inanmaq

Istəmirəm.

Ondan əlimi üzmüşəm artıq.

İndi ipdən asılı qalıb ümidim,

bir az meh əssə qopub düşəcək.

Hava haqqında məlumatda isə

xəzri əsəcəyi deyilir.

                        

 

Qayıdasan deyə...

 

Bundan sonra

daş basacam bağrıma,

daha ürəyimi ovxalanıb

sən gedən yolların

tozuna dönməyə qoymayacam.

Göz yaşlarım

unudacaq səni,

göynətməyəcək yanaqlarımı.

 

Kədərdən ağlayan

gözlərimi sildim.

Yorğun gözlərim

sevincdən ağlasın,

etdiyim bir damla yaxşılıq

su kimi də çıxsın qarşıma,

arxanca atım,-dedim.

Xəyanət yolu

toz olsun, duman olsun,

ayaq izlərin dağ çəkməsin

o yolun bağrına.

 

İçməyə bir qurtum

suyum qalsa da

onu atacam sənin arxanca.

Dağlar aşacam,

dərələr keçəcəm,

çöllərdəki, çəmənlərdəki

çiçəklərə deyəcəm

içdikləri bulaq suyundan

mənə də versinlər

arxanca atım.

 

Sevgimi saxta sevgilərə

dəyişdiyin zaman

sevən ürəyimin döyüntüsü

oyadacaq səni.

Xəyanətə gedən yolda

azmağın üçün

su atacam arxanca

bulaq suyu.

Getdiyin yerdən

getdiyin kimi də

qayıdasan deyə...

 

 

Sədəqə kimi

 

Hər sevən dünyanı cənnət sanırsa,

Sevgi çiçəyini dərməyi öyrən.

Pərvanə şam üçün odda yanırsa

Özünü gözümdə görməyi öyrən.

 

Bəlkə sevgi deyil, bu bir xəyaldı,

Xəyallar qoynunda bəsləyir məni.

Qəlbini dindirmə, bilirəm, laldı,

O da baxışıyla səsləyir məni.

 

Yenə öz-özümlə qalım baş-başa,

Yenə həmdərd bilim, kədəri, qəmi.

Get öz taleyini özünçün yaşa,

Mənə ümid vermə sədəqə kimi.

 

 

 

***

 

Gözlərimi yığ yollardan,

səp buludlara.

Sən gələndə

toz olmasın.

 

 

Sabahım    

Çək əlini əllərimdən get daha
Əllərimi mən də çəkim əlindən.
Ümid etmə açılmayan sabaha,
Sonra da nə mən ağlayım, nə də sən...

Hər sabahım bir gecədə boğulur,
Hər tərəfi yara yeri, qan yeri.
Günəşi də qan içində doğulur
Yarasından boy göstərir dan yeri.

 

Yenə günüm göy əskiyə bükülür,
Şimşək mənim ürəyimdə çaxacaq.
Gözlərimdən sevinc göyə çəkilir,
Yaralansam, göydən duz da yağacaq.

Ölü doğub sabahımı göy üzü
Tanrı “qara kağız”a da bəxt yazır.
Qara geyib yas saxlayır göy özü,
Yeriyirəm, yeridiyim yol azır...

                                        

 

Həsrət yağışı

 

Sevmək belə asanmı? Necə ayrıldın məndən?

Qaldı göz yaddaşımda sənin o lal baxışın.

Sevgini soruşummu indi çöldən, çəməndən,

Yanan qəlbə su səpir yenə həsrət yağışı.

 

Tənhalığın önündə boynum yenə büküldü,

Əzaba, iztiraba yenə də möhtac oldum.

Sevinən ürəyimdən sevinc göyə çəkildi,

Susuz qalan çiçəktək artıq saraldım, soldum.

 

Həsrət yağışı döyür pəncərəmi bu axşam,

Ayrılıq əzabını saf sevgiyə bağışla.

Selə dönür göz yaşım, yenə sənsiz qalmışam,

Mənim də gözlərimin payı var bu yağışda.

 

 

***

 

Dünyanın

dörd yol ayrıcındayam.

Bütün yollar ürəyinə aparır...

Hara gedim?

 

 

Sevgi çiçəyi

 

Yenə günəş sönür, hava qaralır,

Ulduzlar duz kimi səpilir göyə.

Günəşin yerini yenə ay alır,

Həyat qara günü görməsin deyə.

 

Ana təbiət də gedir yuxuya,

Yumulur sarmaşıq göz qapağıtək.

Həyat möhtac olur ulduza, aya,

Könül nur içində yaşasın gərək.

 

Qonur ürəklərə eşq kəpənəyi,

Heç vaxt görünməsin həsrətin yeri.

Açsın könüllərdə sevgi çiçəyi,

Ətri bihuş etsin daş ürəkləri.

     

 

Təsəlli

 

“Gedənin arxasınca danışmazlar”,-deyiblər,

Danışıram özümlə. Soruşuram: ”Bilmədin,

niyə tərk etdi səni? İllərin getdi hədər”.

Demə: “Elə ağladın, gülənlə də gülmədin.”

 

Ağladım e, nə olsun, qədrimi kim bildi ki?

Gedən qayıtmaz oldu, gələn yolunu azdı.

Elə bildim gələcək, hara gəlir, gəldi ki?

Qismətimə fələklər belə bir yazı yazdı.

 

İnan, elə yoruldum, getsin yolun soluyla,

Bəlkə səndən ayrılıb arzuya, kama çatdı.

Daha sil göz yaşını, qoy getsin, öz yoluyla,

Yenə üzmə qəlbimi, bir də gördün, qayıtdı.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(05.06.2024)

 

 

Pəncərəm

 

Pəncərəm günah iş görür.

külək gəlir otağıma,

tumarlayır jalüzləri.

 

Heç belə görməmişdim mən

ehtiraslı gecələri,

üzüyola gündüzləri

 

Sevgi yatır pəncərəmdə,

gecə düşəndə yumulur

güllərin ləçək gözləri.

 

Gecə ay ulduzlar ilə

nur saçmağından danışır,

nağıla dönür sözləri.

 

Açır günəş düyməsini -

göyün yaxasında qalır

buludların əl izləri...

 

Bir ovuc arpa

 

Anasının qoynuna sığınan körpə kimi

buludların arxasına sığınıb ay.

Otağımda sükut var

sanki səssizliklə boyanıb divarlar

hərdənbir səslər qopur gecənin bağrından,

uzaqlardan gəlir gecəyə keşik çəkən

itlərin səsi...

Göy üzünə dən kimi səpilib

ulduzlar.

Bir azdan gecənin bağrı yarılacaq
bir ovuc arpa kimi dağılacaq
yuxusu gecələrin.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(13.06.2025)

 

 

 

 

 

 

 

 

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı PORTAL AKADEMİYASInda növbəti, üçüncü abituriyent kurslarına davam edir. Həyatda necə uğur qazanmalı, hədəfi necə seçməli, hədəfə doğru necə irəliləməli, necə lider olmalı – bu sayaq suallar hər birinizi düşündürür, bilirik. Onlara PORTAL AKADEMİYASI məşğələlərinə qatılmaqla çavab tapacaqsınız.

Rubrikanı millət vəkili, motivasiya spikeri, yazıçı Əlibala Məhərrəmzadə aparır.       

 

 

Devid Şvartsın Axmaq frazaları başdan çıxarmaq təlimi

 

 Bir müddət əvvəl belə bir eksperiment elədim. Oxuduğum bütün informasiyalardan, kitablardan beynimdə qalanları qısa konspekt formasında kompüterin yaddaşına köçürdüm.

Eyni zamanda öz düşüncələrimi, bu və ya digər hadisənin beynimdəki inikasını, oxuduğum və eşitdiyim hər hansı informasiyaya, məqaləyə reaksiyamı da ardıcıl həmin fayla yükləməyə başladım. Çox maraqlı düşüncə və mülahizələr, faydalı məsləhətlər, qənaətlər silsiləsi əmələ gəldi.

Uğur qazanmaq yolunda bunlara riayət etməklə insanın çox böyük fayda əldə edəcəyini duydum.

Əslində, tək elə bu konspektim olduqca qalın bir kitab ola bilər. Burada nələr yoxdur. Amma bu nəhəng materialın bizim kitabın cəmi bir bölümü olacağı reallığı məni məcbur etdi ki, böyük ixtisarlar edim. Amma hansı hissələri? Başımı hey sındırdım. Hamısı bir-birindən maraqlı. Axırda əlacım ona qaldı ki, elə əvvəldən ardıcıl yazılanları kitabın bu hissəsi üçün lazım olan işarə sayı qədər götürüb dərc edim.

Beləliklə, buyurun, tanış olun. Uğur qazanmağın daha bir şərti: axmaq frazaların başınızdan çıxarılmasıdır.

 

                                                   ***             

 

Əyləclər avtomobilin sürətini azaltmaq və tam dayandırmaq üçündür. Heç fərqinə varmısınız ki, insanın beyninin də əyləcləri var? Bəzi frazalar var ki, insan beynini əsilcə tormozlayır. Bunları mən gündəlik həyatda həmişə hiss eləyirdim. Müvəffəqiyyətə, uğura köklənmiş fəaliyyətimizi bədbin hisslərin, düşüncələrin necə tormozladığının həmişə şahidi olmuşdum.

Bədbinlik və qətiyyətsizlik adlı nəsnələrin gətirdikləri fəsad çox böyükdür.

Devid Şvartsın «Masştablı düşünmək sənəti» kitabını oxudum və müəllifin «Beynin işini bloklayan 4 təhlükəli fraza» ümumiləşməsi ilə tanış oldum.

Beyni bloklayan bir neçə fraza var. Onlar, necə deyərlər, insanın əlini-qolunu yanına salır, beyni fəaliyyətsizliyə kodlaşdırırlar, deyirlər, daha düşünməyinə, həllər axtarmağına ehtiyac yoxdur. Qəribədir ki, insan tez-tez belə frazalardan istifadə edir, amma heç düşünmür də ki, bu necə təhlükəlidir.

Bəli, neyropsixoloqlar həyəcan təbili çalaraq insanları bu adətdən kənarlaşmağa çağırırlar. Devid Şvartsın diqqət yönəltdiyi belə məhvedici frazalardan biri budur: «Mənim heç vaxt bəxtim gətirmir». İş ondadır ki, bəxti gətirmək, əslində təsadüfi bir şey deyil. Hər hansı bəxtigətirməyə diqqətlə baxsaq, görərik ki, onun içində hazırlıq, planlaşdırma, düşüncənin müəyyən obrazı vardır ki, insanı uğura məhz bunlar gətirir. Ona görə də, özünüzdə qələbə üçün lazım olan xüsusiyyətlər formalaşdırın, özünüzü qalib kimi aparın, tezliklə mütləq sizin də bəxtiniz gətirəcək.

Başqa bir fraza budur: «Mənim sağlamlığım zəifdir». Yadda saxlayın ki, mütləq sağlam adam yoxdur. Devid Şvartsa görə, iş onda deyil ki, insanın nə qədər gücü var. İş ondadır ki, insan gücündən necə istifadə edir. Və müəllif maraqlı bir nümunə gətirir: Qolf oyununda böyük uğurlar qazanan tək əlli insandan bəhs edir, deyir, bir əl üstəgəl düzgün münasibət iki əl üstəgəl yanlış münasibətdən daha üstündür.

Əgər sizdə sağlamlığınızın olduqca zəif olması anlamı varsa, əvvəlcə öz emosiyalarınızı idarə etməyi öyrənin. Doktor Şindler özünün «İlin 365 gününü necə yaşayaq» adlı kitabında boş yerə yazmır ki: «Bu gün xəstəxana yataqlarının dördündən üçündəkilər emosiyalardan doğan xəstəliklərin qurbanlarıdır».

Devid Şvartsın təhlükəli sandığı növbəti fraza «Mənim başım yaxşı işləmir» frazasıdır.

Əgər siz özünüzü kifayət qədər ağıllı hesab etmirsinizsə, məlumunuz olsun ki düşüncə tərzi İQ göstəricisindən daha önəmlidir (İQ göstəricisi – testlərlə müəyyənləşdirilən intellekt əmsalıdır). Daha dəqiq desək, intellektin səviyyəsi yox, ondan bizim necə istifadə etməyimiz daha vacibdir. Ən müxtəlif, hətta ən dolaşıq məsələ üzərində qətiyyətlə, ciddiyyətlə, yorulmadan düşünmək böyük potensiallı, ancaq tənbəl beyinə malik olmaqdan xeyli qiymətlidir.

Hər hansı bir həll olunası məsələ qarşınıza çıxarsa, ilk öncə düşünün: Sizin hansı yüksək xüsusiyyətləriniz onu həll etməyə kömək edər. Vasitə tapmaq həmişə mümkündür. Və hər kəsdə də bu vasitə müxtəlif olacaq. Özünüzə etibar edin, dünyaya pozitiv baxmağa çalışın. Qızıl şərtə əməl edin: Müvəffəqiyyət 90% psixoloji əhvaldan asılıdır.

Və ən nəhayət, Devid Şvartsın göstərdiyi insan beynini tormozlayan dördüncü fraza budur: «Mən çox qocayam (yaxud, gəncəm)».

Hər yaşda insan öz uğursuzluğunu yaşının üstünə atmağa çalışır, bu, insan xislətindən əmələ gələn bir şeydir. Amma nəzərə almaq lazımdır ki, dünyada bir çox uğurlu əhvalatlar insanların ahıl dövrünə təsadüf edib. Məsələn, məşhur Amerika rəssamı Anna Meri Robertson Morez 70 yaşında rəsm çəkməyə başlayıb. Həyat yoldaşı dünyasını dəyişəndən sonra başını rəsm çəkməklə qatan bu xanımın 10 ildən sonra ilk fərdi sərgisi olub. 90 yaşının tamam olduğu ildə isə yalnız 70 yaşında rəssamlıq karyerasına başlayan xanım o qədər pul qazanıb ki, bu, bütün buna qədərki 89 il ərzində qazandığının cəmindən artıq olub.

Şvarts məsləhət görür ki, əgər siz öz yaşınızı hansısa bir işi görmək üçün uyğun olmayan hesab edirsinizsə, yaxşısı budur qarşıda nə qədər məhsuldar ilinizin qaldığını hesablayasınız. 50 yaşlı adamın özünü bitmiş hesab etməsi yanlışlıqdır, axı onu hələ 40% məhsuldar həyat gözləyir.

Unutmayın – sevimli işlə məşğul olmaq heç zaman gec deyil.

Mən gündəlik elanlara diqqət edəndə nəyi müşahidə edirəm? Fərq eləməz, bu qəzet, yaxud küçə elanları olsun, işverənin tələbləri işaxtaranlardan adətən belə olur: «40 yaşadək», «50 yaşdan yuxarı olmayan» və s.

Mən həmişə belə elanlarla rastlaşanda içimdə bir razılaşmamaq fırtınasının qopmasını hiss etmişəm. Əziz iş verən, niyə 40 yaşadək olmalıdır işə götürdüyün adam? Zəmanət hardadır ki, 39 yaşlı insan 41 yaşlı insandan daha çox fayda gətirə bilər?

Ona görə də Devid Şvartsın insan beynini bloklayan frazalarından söhbət açdıqdan sonra mütləq bu iradımı da çatdırdım. Bu cür işə yanaşma müəssisə rəhbərinin  həm uğur qazana biləcək bir insanın qarşısında sədd çəkib onu uğurundan məhrum etməsidir, həm də özünün fəaliyyətini hər hansı istedadlı, işgüzar, fayda gətirəcək bir şəxsdən istifadədən məhrum etməsidir.

Beləliklə, bu hissəni oxuduqdan sonra, əziz oxucum, siz əmin oldunuz ki, müsbət düşünmək, bədbin fikirləri başınızdan qovmaq, pozitiv olmaq son dərəcə vacibdir. Bu şərtlər əsasında uğura yolunuz da yaxınlaşacaq.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(13.06.2025)

 

 

 

 

Azərbaycan Ədəbiyyat Fondunun “Yazıçı” nəşriyyatında Xalq yazıçısı Anarın “2=3+4, yaxud iki ailədə üç Xalq yazıçısı, dörd Xalq şairi” adlı kitabı işıq üzü görüb. Nəfis tərtibatlı, illüstrasiyalı kitab Azərbaycan ədəbiyyatı irsinə böyük töhfələr vermiş iki nəsildən, onlar barədə həqiqətlərdən və onların ədəbi nümunələrindən ibarətdir.

 

608 səhifəlik bu unikal kitabı tərtib edən Xalq yazıçısı Anar uzun illər ərzində təkcə öz yazdıqlarını yox, qəhrəmanlarının – Səməd Vurğun, Rəsul Rza, Nigar Rəfibəyli, Vaqif Səmədoğlu, Ənvər Məmmədxanlı və Yusif Səmədoğlunun yazdıqlarını eyni ideya-estetik yaradıcılıq məcrasına qoşaraq, onları eyni axında birləşdirərək ən yeni ədəbiyyatın ən milli paradiqması olaraq təqdim edibdir.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı kitabdan hissələri oxucularına təqdim edir. Anar qəhrəmanlarının ən populyar əsərlərini bir daha yaddaşlarda təzələyir:

 

 

QƏZƏLLƏR

 

Könlün yenə min dərdinə bir çarə tapılmaz,
Bir dərdimi ərz eyləyən ol yarə tapılmaz.

Axşam qızaran göylərə endikdə qaranlıq
Könlüm evini yandıran odlarə tapılmaz.

Bir incə gülün, bir çiçəyin aşiqiyəm mən,
Şərh eyləyən ol sirrimi dildarə tapılmaz.

Çıxdım gecələr seyrinə ahəstə o mahın,
Gördüm ürəyimtək alışan narə tapılmaz.

Aşiqlərə sordum, dedilər: Ey qəmi-pünhan,
Gizlin yaradan ağrısı çox yarə tapılmaz.

Min tən eyləyib eşqinə, öldürdü Nigarı,
Bilməm necə oldu o gözü qarə tapılmaz.

 

***

 

Unudulmuş da, atılmış güli sevda kimiyəm,

Gözlərindən çəkilən bir dəmi-röya kimiyəm.

 

Hicr əlindən ürəyim qanə dönər şamü-səhər,

Üzünün nuruna həsrət şəbi-yelda kimiyəm.

 

Neyləmişdim sənə mən, böylə vəfasız çıxdın,

Həsrətindən üzülən bülbüli-şeyda kimiyəm.

 

Hər keçən yolçudan ağlar gözüm əhval sorar,

Hər buluddan su uman bir quru səhra kimiyəm.

 

Sənə bel bağladım, atdın məni, ey munisi can,

İndi sənsiz yaşaram, tariki-dünya kimiyəm.

 

Əhdə sadiq, gözü yollarda Nigaram sənsiz,

Bivəfa, eşqinə pərvanə Züleyxa kimiyəm.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(13.06.2025)

 

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Ooxucularımızın yaradıcılığı rubrikasında bu gün sizlərə jurnalist İlahə Allahverdiyeva özünün “Dolabdakı xatirələr” adlı hekayəsini təqdim edir.

 

Həyətdə, divarın dibində kölgədə qalmış bir dolab dayanmışdı. Onun mövcudluğu adi görünürdü, amma səssiz duruşu ilə sanki keçmişdən qopan bir səslə danışmaq istəyirdi — illərin içindən gələn bir pıçıltı kimi. Qapısı birtərəfə sallanmış, taxtası çatlamış, boyası solmuşdu. Zaman onu yeyib-bitirmiş, amma silə bilməmişdi. O dolab sadəcə taxtadan ibarət deyildi — içində illər vardı, baxışlar vardı, toxunuşlar vardı. Onun hər rəfində bir yaddaş, hər izində bir nəfəs gizlənmişdi. Dolabın qarşısında dayananda, elə bil nəfəsini eşidirdim. Sanki o nəfəs mənə nələrisə xatırlatmaq istəyirdi — bir vaxtlar uşaqların oynadığı, ananın gülərək açdığı, atanın səssizcə yanından keçdiyi anları.

-Cehizimdəndir, — dedi evin xanımı, yumşaq, amma dərin bir səslə, — Atmağa qıymıram.

Bu sözlərdə keçmişin hüznü vardı. Elə bil, bir yaylıq kimi illərlə qorunmuş xatirələrdi bunlar — səliqə ilə qatlanıb dolabın içində saxlanılan. İndi dolab boş idi. Amma yox, tamamilə boş deyildi. İnsanın gözü ilə görə bilmədiyi, amma ruhu ilə hiss edə bildiyi şeylər vardı içində. Bəlkə də bir vaxt bu dolabın içində məktəbli qızların formaları asılmışdı. Bəlkə bir bölməsində cehizlik tül pərdələr, gül-çiçək naxışlı yaylıqlar, nadir hallarda istifadə olunan bəzəkli fincanlar sıralanmışdı. Hər biri bir arzunun, bir gözləntinin nişanəsi idi.

Bir qız köçməzdən əvvəl həmin dolabın önündə dayanıb, tələsik şəkildə dolabın alt gözündən balaca bir güzgünü götürüb çantasına qoymuşdu. Anası arxadan baxıb kövrəlmişdi. O an dolab sanki susmuşdu. Amma o səhnə, taxtanın içində iz salmışdı. Dolabda zamanın özü gizlənmişdi. Onun içində yaşanmış və yaşanmaqdan vaz keçilmiş günlər vardı. Qızlar bir-bir bu evdən köçəndə, hərəsi bir dəfə bu dolabın qarşısında durmuş, son dəfə bir əşyasını yığmış, baxıb içini çəkmişdi. Ana göz yaşlarını silib, yenidən qapısını örtmüşdü. Oğul isə hələ evin içində dolaşırdı — dolabın səssizliyini hiss etmədən.

Dolabın içində körpə əllərin toxunuşu da vardı, bəlkə də səsli-səsli gülüşlər, gizlənqaç oyunlarının səsi. Taxtaların arasına hopmuş uşaq qoxusu... Zaman keçmiş, dolab sükuta qərq olmuşdu. Amma heç nə itib-batmamışdı — sadəcə görünməz olmuşdu.

 İndi o dolab bir ömrün lal şahidiydi. Taxta səthində günəşin yuxarıdan vurduğu işıq zolaqları asta-asta yerini kölgəyə verirdi. Hər bölməsi, hər qapısı bir yaddaş pəncərəsi idi. İnsan içini açmasa da, dolab danışırdı. Boşluğun içində qəribə bir doluluq vardı. Elə bir zənginlik ki, ancaq illərlə yaşanaraq yaranır. Bəzən bir dolabın içi boş olanda, o daha çox danışır. Çünki onda yalnız əşyalar deyil, xatirələr də gizlənir. O dolab illərin yükünü səssizcə daşıyırdı. Hər izində bir zaman öz əlamətini buraxmışdı. Hər yarığında bir kəsin baxışı ilə dərinləşmişdi. Bəzən bir evin tarixini yazmaq üçün kitab yox, bir köhnə dolab yetərlidir.

Günəş batırdı. Dolab kölgənin içinə çəkilirdi. Amma mən bilirdim — onun içində hələ də nəfəs var. Onu görmək üçün sadəcə bir az dinləmək, bir az duymaq kifayətdir. Çünki bəzən ən böyük hekayələr, ən səssiz əşyalarda gizlənir. Və həmin hekayələr, səssizcə gözləyir — biri gəlib qapısını açsın deyə.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(13.06.2025)

 

 

 

Nigar Xanəliyeva, “Ədəbiyyat və incəsənət”

 

Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondunun “Ədəbiyyat və incəsənət” portal ilə birgə layihəsində “Divanü lüğat-it Türk” əsərində oyun və əyləncə ilə bağlı leksikdan danışacağıq.

 

Türk dillərinin ən mühüm və erkən leksik-mədəni qaynaqlarından biri olan Divanü Lüğat-it-Türk, XI əsr türk cəmiyyətinin mədəni, sosial və dil xüsusiyyətlərini əks etdirən unikal bir əsərdir. Mahmud Kaşğarinin yazdığı bu monumental əsər, yalnız lüğət funksiyasını deyil, eyni zamanda türk dünyasının etnoqrafiyası, mifologiyası, hərbi və gündəlik həyat tərzi haqqında da zəngin məlumatlar verir. Bu araşdırmada “Divanü lüğat-it Türk” əsərində oyun və əyləncə ilə bağlı işlənən leksik vahidlər, onların mənşəyi, funksiyası və mədəni əhəmiyyəti araşdırılır.

1. Oyun və əyləncə leksikasının mədəni konteksti

XI əsr türk toplumunun oyun və əyləncə anlayışı yalnız əyləncəyə yönəlik deyil, həm də fiziki hazırlıq, sosiallaşma və rituallarla sıx bağlı idi. Oyunlar həm uşaqlar, həm də böyüklər arasında yayılmış və müəyyən hallarda dini-törəvi funksiyalar da daşımışdır. Bu oyunlar arasında at yarışları, ox atma, güc sınama və intellektual oyunlar geniş yer tuturdu.

2. Fiziki güc və çeviklik tələb edən oyunlar

Əsərdə rast gəlinən "urmaq" (vurmaq), "taş atmak", "yaylamak", "köbək" kimi sözlər atışma və döyüşə hazırlıq oyunlarını əks etdirir. Məsələn, “köbək” oyunu uşaqlar arasında oynanan bir güc oyunu olub, eyni zamanda cəldlik və strategiya tələb edirdi. Bu oyunlar gələcək döyüşçülərin hazırlanması baxımından önəm daşıyırdı.

3. Heyvanlarla bağlı oyunlar

At yarışı və ovçuluqla bağlı oyunlar da əsərdə geniş yer tutur. “Çövken” oyunu, at üstündə oynanılan və sonralar polonun prototipi sayılan oyunlardan biridir. Mahmud Kaşğari bu oyunu xüsusi vurğulayaraq türk tayfalarının bu sahədə ustalığını qeyd edir. Ovçuluq da bir əyləncə forması olaraq təqdim edilir: “Avlanmak” sözü yalnız ov deyil, həm də asudə vaxt keçirmək anlamı daşıyır.

4. Musiqi, şeir və əyləncə

Əsərdə “toy”, “şölən”, “yır” (mahnı), “kopuz” (musiqi aləti) və “ozan” (aşıq) sözləri musiqi və şifahi poeziyanın əyləncə mədəniyyətindəki rolunu göstərir. Toylar və bayramlar zamanı ozanların çıxışı əyləncə ilə bərabər, ictimai maarifləndirmə funksiyası da daşıyırdı. Kaşğari toyun sosial tənzimləmə vasitəsi olduğunu da vurğulayır.

5. Uşaq oyunları və sosial öyrənmə

Uşaq oyunları da əsərdə az da olsa yer alır. “Küçikler yalaşur” (uşaqlar qaçışır) kimi ifadələr, bu yaş qrupunun sosial oyunlarla böyüdüyünü göstərir. Oyun vasitəsilə uşaqlar həm fiziki, həm də sosial bacarıqları öyrənirdi. "Sıçramaq", "dönmək", "tutmaq" kimi fellər oyun dilində sıx istifadə olunurdu.

6. Əyləncə və söz yaradıcılığı

Əyləncə ilə bağlı leksik materiallar yalnız konkret adlardan ibarət deyil, həm də semantik genişlənməyə meyllidir. Məsələn, “oynamak” felinin müxtəlif mənaları (“rəqs etmək”, “əylənmək”, “oyun oynamaq”) əsərdə kontekstdən asılı olaraq fərqli şəkillərdə işlənmişdir. Bu, dilin çoxqatlı funksionallığını və sosial həyatla inteqrasiyasını göstərir.

7. Semantik təhlil və leksik sahələrin quruluşu

Oyun və əyləncə leksikası “Divanü lüğat-it Türk” əsərində semantik baxımdan üç əsas qrupa bölünə bilər:

·       Hərəkət və fiziki oyunlar: urmaq, atmak, koşmak

·       Musiqi və performans: yır, kopuz, oynamaq

·       Sosial əyləncələr və mərasimlər: toy, şölən, içgü

Bu sahələr bir-biri ilə kəsişən şəkildə işlənir və bir çox söz həm fiziki, həm də mənəvi fəaliyyətləri ifadə edə bilir.

 “Divanü lüğat-it Türk” əsərində oyun və əyləncə ilə bağlı leksik vahidlər türk xalqının gündəlik həyatının, əxlaqi dəyərlərinin, fiziki inkişafının və sosial münasibətlərinin əksi kimi çıxış edir. Bu leksika vasitəsilə qədim türklərin oyunlara verdiyi əhəmiyyət, onların sadəcə zaman keçirmə vasitəsi deyil, həm də ictimai institut kimi rolu aydın olur. Mahmud Kaşğarinin bu sahəyə verdiyi önəm, oyunların təkcə uşaqların deyil, cəmiyyətin bütövlükdə formalaşmasında necə əhəmiyyətli rol oynadığını göstərir.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(13.06.2025)

 

 

 

 

İmran Verdiyev,

Azərbaycan Respublikasının Əməkdar müəllimi. “Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Oğuz təmsilçisi

 

Azərbaycanın ictimai həyatının ən mühüm hadisələrindən biri də milli mətbuatımızın formalaşması olub. 1875-ci il iyunun 22-də naşiri, redaktoru, həm də korrektoru Həsən bəy Zərdabi olan “Əkinçi” qəzetinin nəşrə başlaması bütün Qafqazda böyük əks-səda doğurmuş və Azərbaycanın milli demokratik zəmində inkişafı üçün böyük rol oynamışdır. Milli Mətbuatımız 150 ildir ki, şərəfli və məsuliyyətli bir yol gəlir. Bu illər ərzində çoxlu sayda yeni-yeni qəzet və jurnallar çap olunmuş və olunmaqdadır.

 

“Əkinçi”nin nəşrə başlamasından düz 59 il sonra Azərbaycanın Vartaşen (indiki Oğuz) rayonunda da qəzet çıxmağa başlamışdı. Onun llk nömrəsi 1934-cü ildə "Vartaşen kolxozçusu" adı ilə çıxmışdır. Qəzet 1965-ci ildən 1990-cı ilədək "Lenin bayrağı", 1990-cı ildən isə "Oğuz yurdu" adı ilə çap edilmişdir. Qəzetin birinci və ikinci adları yuxarıdan – MK-dan verilmişdir. “Oğuz yurdu” adı isə Oğuz ziyalılarının və rayon içtimaiyyətinin tələbi ilə reallaşmışdır.

Şübhəsiz ki, qəzet şəraitdən asılı olaraq ayrı-ayrı dövrlərdə müxtəlif ideologiya və fərqli formatda işıq üzü görmüşdür. Lakin hansı ad altında çıxmasından asılı olmayaraq rayon qəzeti öz ənənəsinə sadiq qalmış, rayonda yeganə informasiya mənbəyi kimi 90 ilə yaxın bir müddət ərzində oğuzluların maarifləndirilməsində, məlumatlandırılmasında, rayonun siyasi, iqtisadi, sosial-mədəni həyatının işıqlandırılmasında əvəzsiz rol oynamışdır.

Bu istiqamətdə öz funksiyanı uğurla yerinə yetirmiş, rayon həyatının güzgüsü və görən gözü olmuşdur. Ötən illər ərzində qəzet nöqsan və problemlərə də öz münasibətini bildirmiş, onların aradan qaldırılmasında mühüm rol oynamışdır. Qəzetin arxivdəki sayları rayonun tarixinə, burada aparılan tikinti-quruculuq işlərinə, iqtisadiyyatın, həyatın müxtəlif sahələrinə aid materialları, faktları və şəkilləri yaşadır. Ümumiyyətlə, qəzet rayon həyatının bütün sahələrini özündə əks etdirərək Oğuzun 90 illik tarixinin salnaməsini yaratmışdır.

"Əkinçi”nin əyalət davamçılarından olan “Oğuz yurdu” qəzeti milli-mənəvi dəyərlərimizin qorunmasına, xalqımızın müstəqillik ideyalarının, hərbi vətənpərvərlik hisslərinin güclənməsinə, müstəqil Azərbaycan dövlətinin möhkəmlənməsinə də yaxından kömək etmişdir. Rayon sakinlərinin mədəni səviyyəsinin yüksəldilməsində, onların informasiya təminatında mühüm rol oynamışdır.

Qəzet nəşrə başladığı gündən rayonun içtimai fəallarının, ziyalılarının və yazarlarının (şair və yazıçılarının) tribunasına çevrilmişdi. Sonralar rayonda, regionda və ölkə miqyasında tanınmış bir sıra oğuzlu şair və yazıçıların, eləcə də elm adamlarının ilk qələm təcrübələri də bu qəzetdə çap olunmuşdur.

Qəzetin ilk redaktoru 1929-cu ildə rayonun Xalxal kəndində muəllim kimi fəaliyyətə baslayan Sultan Əfəndiyev (1943-1954) olmuşdur. Sonralar qəzetə Qara Abidzadə, Abuzər Qasımov, Həsən Nəcməddinov, Sirin Salahov, Nemət Əhmədov, Əyyub Yusifov, Rasim Amanov, Adil Tağıyev, Nazim Hüseynli redaktorluq etmişlər.

1980-ci illərin axırlarından başlayaraq, 5 mindən çox tirajla həftədə 3 dəfə buraxılan rayon qəzeti əvvəlcə həftədə bir dəfə, sonra ayda iki dəfə çap olunmağa başlayıb. Onu da qeyd edək ki, bir çox iri rayonların qəzetləri öz fəaliyyətini dayandırdığı dövrlərdə Oğuz rayon qəzeti çətinliklərə sinə gələrək özünü qorumuş, oxucularla görüşlərini dayandırmamışdır. Uzun illər qəzetin redaktoru kimi fəaliyyət göstərən N.Hüseynli ən çətin dövrlərdə belə qəzetin nəşr olunması işini ləngiməyə qoymamış, onun fəaliyyətini davam etdirmişdir

“Oğuz yurdu”nun 90 illik fəaliyyəti yalnız rəqəm deyil, həm də bir rayonun, orada yaşayanların həyatının, mübarizə ruhunun tarixidir. Bu gün biz təkcə "Oğuz yurdu"nu yada salmırıq, eyni zamanda onun redaksiyasında çalışmış insanları da xatırlayırıq. Ötən illərdə rayon qəzetinin redaksiyasında onlarla qələm sahibi çalışmışdır. Belələrinə M.Əsədovanı, M.Həsrətovanı, Z.İbrahimovanı, Ə.Məmmədovu, S.Salamovanı, İ.İskəndərovu, A.Yaqubovanı, Q.Qurbanovu, Ə.Hüseynini, Y.Rzanı, A.Babayevanı və digərlərini nümunə göstərmək olar. Onlar sözün həqiqi mənasında peşəkarlar olublar.

 

22 il həmin qəzetin əməkdaşı olmuş A. Babayeva öz xatirələrində deyir: ” ...Qəzet mənə sözü necə və harada deməyi öyrətdi. Həyatda isə bu çox köməyimə çatıb. Rayon qəzeti mənə o qədər əziz olub ki, heç vaxt burdan getməyi (hətta 7-8 ay maaş almadığımız vaxtlarda belə), başqa sahədə işləməyi ağlıma belə gətirməmişəm. Dəyərlərin, jurnalistikaya, jurnalistlərə münasibətin dəyişməsi də məni bu fikrə gətirmədi. İndi çevrilib geri baxanda saralmış qəzet səhifələrində təmənna və qərəzdən uzaq məqalələri, müsahibələri, şərhləri, tənqidi yazıları görürəm. Ən başlıcası hər yazının arxasından insanlarla ünsiyyət boylanır. Maddi demək olar ki, heç nə qalmayıb. Qazandığım böyük, mənəvi bir dünyadır. Belə bir dünya üçün isə yaşamağa, işləməyə dəyər”.

 

“Respublika” qəzetinin bölgə müxbiri, “Oğuz yurdu”nun sabiq əməkdaşı və redaktoru, mərhum R.Amanov isə yazırdı: “Rayon qəzetində işləmək həm çətin, həm də çox şərəflidir. Ötən dövrdə nə qazanmışamsa, jurnalistik peşəmdə hansı uğura nail olmuşamsa orada çalışdığım iyirmi bir illik fəaliyyətimə minnətdaram. Bu gün rəsmi dövlət qəzetinin, “Respublika” qəzetinin bölgə müxbiri işləyirəm. Böyük cəsarətlə deyə bilərəm ki, müxtəlif rayonlardan, müxtəlif sahələrdən materiallar hazırlayanda “Oğuz yurdu”nda qazandığım təcrübə, topladığım güc mənə dəstək olur. Bax, ona görə də o dövrləri jurnalistik fəaliyyətimin canlı tarixi adlandırıram”.

Qəzetin keçmiş əməkdaşı, AYB-nin üzvü, şair-tədqiqatçı Y.Rza(yev) isə söyləyir ki, “Fəxr edirəm ki, mən bu qəzetin əməkdaşı olmuşam, onun yetirməsiyəm. Mənim rayon ictimaiyyəti arasında tanınmağımda və sevilməyimdə, yaradıcılığımın inkişafında, respublika mətbuatına və Azərbaycan ədəbi-ictimai mühitinə yol tapmağımda "Oğuz yurdu”nun əvəzedilməz rolu olmuşdur”.

 

Redaksiya rayon üçün kadr hazırlanmasında da mühüm rol oynayıb. Bir çox qəzet işçisi redaksiyada yetişdikdən sonra digər sahələrdə irəli çəkiliblər. Onlardan biri də qəzetin sabiq əməkdaşı, sonralar Oğuz RİH-nin başçısı olmuş, mərhum M.Salamov idi. O, qəzetin yubileyi münasibəti ilə təbrikində yazmışdı: “Uzun illər (əlli ilə yaxın) müxtəlif vəzifələrdə müxtəlif kollektivlərdə işləmişəm. Qətiyyətlə deyə bilərəm ki, qəzet qədər insanı öyrədən, səfərbər edən və saflaşdıran ikinci bir iş yeri tanımıram”.

Redaksiyada müxtəlif vəzifələrdə çalışaraq maraqlı yazıları ilə oxucuların diqqətini cəlb edən əməkdaşlar indi də hörmət və ehtiramla yad olunurlar. İnanırıq ki, onlar on ildən, yüz ildən sonra da minnətdarlıqla xatırlanacaqdır.

Onu da deyək ki, 2009, 2014 və 2019-cu illərdə qəzetin 75, 80 və 85 illiyi yüksək səviyyədə qeyd olunmuşdur.

Təəssüf ki, son bir neşə ildir maddi səbəblərdən qəzet öz fəaliyyətini dayandırmışdır.

Halbuki rayonda ənənəvi və ya elektron mətbuata ehtiyac hiss olunmaqdadır.

 

Arxiv fotosunda: illər öncələrin “Oğuz yurdu”çuları.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(13.06.2025)