Kənan Məmmədli, “Ədəbiyyat və incəsənət”

MÜTALİƏ MƏDƏNİYYƏTİNİ NECƏ FORMALAŞDIRMALI?

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının təqdim etdiyi bu silsilə yazılar Azərbaycan Yazıçılar Birliyi Ədəbiyyat Fondunun Azərbaycan Respublikası Mədəniyyət Nazirliyi tərəfindən 2024-cü ildə “Qeyri-hökumət təşkilatları üçün qrant müsabiqəsi” çərçivəsində həyata keçirdiyi “Yeniyetmə və gənclərdə mütaliə mədəniyyətinin formalaşdırılması” layihəsinin tərkib hissəsi olaraq nəşr edilir.

Azərbaycan Ədəbiyyat Fondu@

19.

KİTABXANA İŞİ HAQQINDA QANUN

Kitabxana işi haqqında Azərbaycan Respublikası Qanununun 22-ci maddəsinə görə, kitabxanalar aşağıdakı vəzifələri həyata keçirməyə borcludurlar:

1.Cəmiyyətin hazırkı mənəvi təlabatını yaxşı bilmək, ona uyğun olaraq öz fondunu komplektləşdirmək.

2.Mövcud və yeni kitabxanaların varlığı haqqında əhaliyə müntəzəm məlumat vermək.

3.Bütün klassik və müasir təbliğat üsullarından istifadə etməklə kitab təbliğatını həyata keçirmək.

4.Əhalinin mütaliə səviyyəsini həm kəmiyyət, həm də keyfiyyət etibarı ilə tədqiq etmək və onun yüksəldilməsinə çalışmaq.

5.Kitabxanaya oxucu gəlişini, eləcə də kitabxanaların cəmiyyətin həyatında yaxından iştirakını artırmaq.

Növbəti: 20.Uşaq kitabxanalarına diqqət artır

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(17.09.2025)

Nigar Xanəliyeva, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Şərqin böyük şairi və mütəfəkkiri Nizami Gəncəvi yaradıcılığı o qədər zəngin, o qəsər çoxşaxəlidir ki, nə qədər müraciət etsən, hansı aspektdən yanaşsan belə, yenə də tam bələd ola bilməyəcək, tam qavramağın mümkünsüz olacaq.

Təsadüfi deyil ki, Nizami Gəncəvi bütün dünyada, o cümlədən türk dünyasında – Türkiyədə, Qazaxıstanda, Özbəkistanda və digər ölkələrdə sevilir, təbliğ olunur, təkrar-təkrar nəşr edilir.

Ötən gün Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondunun Bakı şəhərindəki mərkəzi qərargahında təşkilatın əməkdaşı, şair, Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin Gənclər Şurasının sədri Fərid Hüseynin dahi şair Nizami Gəncəvinin “Xəmsə”sindəki ölüm məqamlarına həsr olunmuş “Aqibətnamə” kitabının təqdimat mərasimi keçirildi - “Aqibətnamə” Nizami Gəncəvinin “Xəmsə”sindəki ölüm mövzularına dair ədəbi şərhlərdən ibarət esselər toplusudur.

Tədbirdə TÜRKPA-nın baş katibi Mehmet Süreyya Er, Azərbaycanda akkreditə olunmuş türk ölkələri diplomatik korpus nümayəndələri, həmçinin dövlət xadimləri, elm adamları və ədəbiyyat  dünyasının nümayəndələri, media təmsilçiləri iştirak edirdilər.

Tədbirdə çıxış edən Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondunun prezidenti Aktotı Raimkulova bildirdi ki, fond türk xalqlarının zəngin mədəni irsinin qorunması və təbliği istiqamətində mühüm layihələr həyata keçirir.

“Fondun təşəbbüsü ilə hazırlanmış nəşrlər və müxtəlif beynəlxalq tədbirlər türk xalqlarının zəngin ədəbi və mədəni ənənələrinin geniş auditoriyaya çatdırılmasına xidmət edir. Bu istiqamətdə Fərid Hüseynin əməyi böyükdür. O, fondun bir çox tədbirlərində iştirak edərək Azərbaycan, Qazaxıstan, Qırğızıstan, Türkiyə və digər ölkələrdə fondu uğurla təmsil edib. Onun redaktorluğu ilə hazırlanan nəşrlər müxtəlif kitab sərgilərində nümayiş etdirilib", - deyə A.Raimkulova vurğuladı.

Tədbirin moderatoru olan  Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin Beynəlxalq əlaqələr üzrə katibi, şair və tərcüməçi Səlim Babullaoğlu fondun nəşrləri və tədbirin əhəmiyyəti barədə məlumat verdi. O bildirdi ki, fondun təşəbbüsü ilə hazırlanmış nəşrlər yalnız klassik və müasir ədəbiyyatın təqdimatı deyil, həm də türkdilli ölkələr arasında mədəni əlaqələrin möhkəmlənməsinə xidmət edir.

Səlim Babullaoğlu Nizami irsinin öyrədilməsi və təbliğində qiymətli bir mənbə olaraq bu nəşrə daim müraciət ediləcəyinə əminliyini bildirdi.

Azərbaycan Atatürk Mərkəzinin direktoru, akademik Nizami Cəfərov Fərid Hüseynin yaradıcılığından danışaraq bildirdi ki, şairin əsərlərində milli dəyərlərin qorunması və türk dünyasının ortaq mədəni irsinin təbliği açıq şəkildə görünür. 

“‘Aqibətnamə" oxuculara insan taleyi, mənəviyyat və mədəniyyət mövzularını dərindən təqdim edir. Əsərdəki hekayələr və təhlillər milli dəyərlərin qorunması, insan xarakterinin incəlikləri və cəmiyyətlə fərd arasındakı münasibətləri geniş şəkildə əks etdirir”, - deyə akademik bildirdi.

Kitabın redaktoru, filologiya üzrə fəlsəfə doktoru, dosent, nizamişünas Zəhra Allahverdiyeva, filologiya elmləri doktoru, professor Rüstəm Kamal fondun təşəbbüsü ilə işıq üzü görən nəşrlərin oxucular arasında böyük maraq yaratdığını, həmçinin türkdilli xalqlar arasında mədəni əməkdaşlığın möhkəmlənməsinə xidmət etdiyini vurğuladılar. Onlar Fərid Hüseynin əsərlərində milli dəyərlərin qorunması və insan taleyi mövzularını ustalıqla işləməklə yanaşı, türk dünyasının ortaq mədəni irsinin təbliğini də yüksək qiymətləndirdilər.

Nizami Gəncəvi adına Azərbaycan Ədəbiyyatı İnsitutunun direktoru, filologiya üzrə fəlsəfə doktoru Mehman Həsənov, şair Qismət nəşrin ədəbi-fəlsəfi məziyyətlərindən söz açaraq gənc müəllifin yaradıcılığını yüksək qiymətləndirdilər.

Tədbir boyu Fərid Hüseynin şeirləri tanınmış qiraətçilər Tural Əhməd, Günel Həmidova, Sabirə Abdullayevanın ifalarında səsləndi, gənc şairin şeirlərinə bəstələnən mahnılar Elgiz Əliyev, Aişən Mehdiyeva, Yaqut Xəlilzadənin ifalarında dinlənildi. Xanəndələri tarda Səxavət Məmmədov, kamançada Toğrul Qasımov, pianoda Ağarəhim Salah müşayiət edirdilər. 

Tədbirin sonunda F.Hüseyn oxucular üçün kitablarını imzaladı və xatirə fotosu çəkildi.

Bəli, dahi Nizami Gəncəvi yüzlərlə, minlərlə kitaba mövzu verib, hələ bundan sonra da verəcək. Yetər ki, şairin “Xəmsə”sini bir dəfə vərəqləyəsən.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(17.09.2025)

Turanə Orucova,

QHT rəhbəri, “Ədəbiyyat və incəsənət” üçün 

Azərbaycan dövləti son illərdə əldə etdiyi siyasi uğurlar, beynəlxalq nüfuzu və strateji qərarları ilə yalnız regionun deyil, dünyanın aparıcı və söz sahibi olan dövlətlərindən birinə çevrilmişdir. Bu yüksəliş, ölkə başçısı İlham Əliyevin milli maraqlara əsaslanan, praqmatik və uzaqgörən liderlik strategiyasının birbaşa nəticəsidir. Prezidentin apardığı uğurlu daxili və xarici siyasət nəticəsində Azərbaycan, müstəqil qərar vermə qabiliyyətini qoruyan, suverenliyinə tam sahib çıxan və eyni zamanda beynəlxalq sülh təşəbbüslərində fəal iştirak edən bir dövlət kimi tanınmaqdadır.

Məhz bu müstəvidə  Prezident İlham Əliyevin “Nəyi necə, nə vaxt etmək lazımdır, bunu mən bilirəm” fikri təkcə bir bəyanat deyil, milli liderlik fəlsəfəsinin və dövlət idarəetməsində qətiyyətli mövqeyinin rəmzidir. Bu ifadə, onun situasiyaları düzgün analiz etmə qabiliyyətini, zamanlamanı dəqiq seçmək bacarığını və xalqına inamdan güc alaraq qərarlar qəbul etdiyini göstərir.

Bu inamdan qaynaqlanan qərarlar isə təkcə siyasi rasionallığın deyil, həm də xalqla lider arasında yaranmış etimadın təcəssümüdür. Bu səbəbdən atılan hər addım düşünülmüş, hər qərar məsuliyyətli və gələcəyə hesablammış olur.

Azərbaycanın son illərdə keçdiyi strateji yol – istər siyasi, istər hərbi, istər diplomatik sahədə – bu iradənin nəticəsidir. Qarabağ Zəfəri də məhz bu prinsipə söykənən ardıcıl siyasətin, səbrli və ağıllı strateji planlaşdırmanın nəticəsi oldu.

Prezident İlham Əliyev hadisələrə ani, emosional reaksiya vermək əvəzinə, zamanın və şəraitin diktə etdiyi anda qərar verir. Bu, onun liderlik modelinin əsasını təşkil edir. O, dövlətin və xalqın mənafeyini hər şeydən üstün tutaraq, lazım olan anda lazımi addımı atır və bunun məsuliyyətini üzərinə götürməkdən çəkinmir.

Azərbaycan xalqı da bu iradəyə güvənir. Xalqın etimadı, Prezidentin siyasi gücü ilə vəhdət təşkil edərək ölkəmizin dayanıqlı inkişafının təməlini qoyur.

Bu gün Azərbaycan regionda söz sahibi olan, gücünü yalnız hərbi deyil, diplomatik və iqtisadi sahələrdə də sübut edən bir dövlətə çevrilibsə, bu, məhz "nəyi necə və nə vaxt etmək" prinsipinə əsaslanan siyasi idarəetmənin nəticəsidir.

Bugünkü sabitlik, əmin-amanlıq və inkişaf məhz bu siyasi iradənin və zamanında atılmış qərarların nəticəsidir. Liderlik – xalqın güvənini daşımaqdır, o güvənə cavab verməkdir. Prezident İlham Əliyev bu güvənin daşıyıcısı və cavabdehi olaraq üzərinə düşən bütün öhdəlikləri layiqincə yerinə yetirməkdədir.

Sülhün  Paraflanması  və Beynəlxalq  danışıqlar

2025-ci ilin avqust ayında Vaşinqtonda, Ağ Evdə Azərbaycan və Ermənistan liderləri arasında imzalanan sülh müqaviləsi, uzun illər davam edən Dağlıq Qarabağ münaqişəsinə son qoymaqla yanaşı, iki ölkənin münasibətlərini normallaşdıran və “Trump Route for International Peace and Prosperity” (TRIPP) adlı strateji tranzit koridorunun təşəbbüsünə yol açan mühüm razılaşma kimi tarixə düşüb.

Bu müqavilə, Prezident İlham Əliyevin qətiyyətli liderliyinin və düzgün zamanlama ilə verilən qərarların nəticəsi olaraq, Azərbaycanın beynəlxalq arenada artan nüfuzunu və sülhə olan sadiqliyini nümayiş etdirdi.

Bundan əlavə, 2025-ci ilin ikinci yarısında Çində keçirilən danışıqlar da regionda sülh və sabitliyin təmin olunmasına yönəlmiş addımların davamı kimi qiymətləndirilir. Bu danışıqlar, Azərbaycanın diplomatik səylərinin və beynəlxalq əməkdaşlıq prinsiplərinə sadiqliyinin bir göstəricisidir.

Prezident İlham Əliyevin liderliyi altında Azərbaycan, nəinki öz ərazi bütövlüyünü bərpa etmiş, həm də regionda sülh və sabitliyin təmin olunmasında əsas rol oynayan bir dövlətə çevrilmişdir. Vaşinqtonda imzalanan sülh müqaviləsi və Çində aparılan danışıqlar, bu uğurun beynəlxalq miqyasda tanınmasının və Azərbaycanın diplomatik səylərinin nəticəsidir.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(17.09.2025)

İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Azərbaycanda xalq yazıçıları və şairlərini hər kəs tanıyır. Sayları çox azdır, hamısı da ulduzdur, görkəmlidir. Rəssamlar, teatr və kino xadimkəri də eləcə. Yəni bu sahələrdə ən yüksək fəxri ad almaq üçün illərini xərcləməli, xalq tərəfindən sevilməli, ölkə mədəniyyətinə böyük töhfələr verməlisən. Yeganə bir sahə musiqidr ki, burda bəzən elə xalq artistlərinə rast gəlinir ki, dörd ətrafa səslənib kim olduğunu soruşsan, kimsə bir şey bilməz.

Belələrinin bioqrafiyası da çox kasaddır. Oturub düşünürsəm ki, axı niyə xalq artisti?

Azərbaycan Respublikasının xalq artisti Eldar Axundov 15 mart 1949-cu ildə Lənkəranda anadan olub. Səhnə fəaliyyətinə Azərbaycan Dövlət Mahnı Teatrında başlayıb və 1971–1973-cü illərdə buranın solisti olub. O, 1974-cü ildə Azərbaycan Estrada-Simfonik Orkestrinin, 1996-cı ildən isə Azərbaycan Respublikası Müdafiə Nazirliyi Əlahiddə Nümunəvi orkestrinin solisti olub. Repertuarında əsas yeri Azərbaycan bəstəkarlarının mahnıları tutub.

Cəmi bu qədər.

Filmoqrafiya

- Əzablı yollar

Mükafatları

1. "Azərbaycan Respublikasının əməkdar artisti" fəxri adı

2. "Azərbaycan Respublikasının xalq artisti" fəxri adı

Eldar Axundov 17 sentyabr 2014-cü ildə Bakı şəhərində vəfat edib.

Allah rəhmət eləsin!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(17.09.2025)

İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Pianosunda son musiqi ifası yarımçıq qalıbdır. Hələ də o piano o musiqinin davam edəcəyini gözləyir...

Azərbaycan Respublikası Əməkdar incəsənət xadimi Elmira Səfərova 16 sentyabr 1934-cü ildə Bakıda anadan olub. Atası Yusif Səfərov tanınmış mühəndis-neftçi, Azərbaycan Respublikasının əməkdar mühəndisi, iki dəfə dövlət mükafatı laureatı, texnika elmləri namizədi və Xəzər dənizində yerləşən qeyri-adi şəhər – «Neft daşlarının» əsasını qoyanlardan biri olub. Hazırda Bakı şəhərinin küçələrindən biri onun adını daşıyır. Yusif müəllim incəsənəti, xüsusən də musiqini çox sevib.

ElmiraSəfərovanınanası Cəvahirxanımisə gözəlsəsə və böyükmusiqiistedadınamalikolub. Gənc yaşlarında o, dahi Üzeyir Hacıbəyovun xorunda oxuyurdu və solist kimi də müxtəlif konsertlərdə çıxış edib. O, Azərbaycan mahnılarını çox gözəl ifa edib. Lakin malik olduğu istedad və qazandığı uğurlara baxmayaraq Cəvahir xanım uşaqlarının (Elmiradan savayı onun bir qızı və bir oğlu da olub) xatirinə səhnəni tərk etməyə məcbur olub.

Xalq musiqisinə, muğamlara və Azərbaycan bəstəkarlarının, xüsusən də Üzeyir Hacıbəyovun yaradıcılığına olan sevgilərini valideynlər öz uşaqlarına aşılayıblar və onları musiqi incəsənətinə dərin məhəbbət və böyük maraq mühitində böyüdüblər.

Elmira böyüdükdən sonra özünə musiqi yolunu seçib. «Molodyoj Azerbaydjana» qəzetinə 30 Yanvar 1992-ci il müsahibəsində Elmira xanım özü bu haqda belə deyib: «… gələcək həyatımda sənət seçimi ilə bağlı heç bir zaman sual meydana çıxmayıb. Belə bir təəssürat var idi ki, musiqi mənimlə birgə doğulub və mən öz həyatımı musiqidən kənar heç cür təsəvvür edə bilmirdim.»

1942-ci ildə Elmira Üzeyir Hacıbəyov adına Azərbaycan Dövlət Konservatoriyasının nəzdində fəaliyyət göstərən 10-illik məktəbə, gözəl pedaqoq, Peterburq konservatoriyasının məzunu, məşhur pianoçu A.N.Yesipovanın şagirdi T.S.Qruşkonun sinfinə daxil olub. Onun musiqi istedadının təşəkkül tapmasında və inkişafında mühüm rolu Azərbaycanın görkəmli pedaqoqları K.K.Səfərəliyeva, L.N.Yeqorova və R.I.Siroviç da oynayıblar.

Məktəbi bitirdikdən sonra 1952-ci ildə Elmira xanım Üzeyir Hacıbəyov adına Azərbaycan Dövlət Konservatoriyasına – Azərbaycan fortepiano məktəbinin banilərindən biri olan Azərbaycanın xalq artisti, bir neçə pianoçu nəsli yetişdirən professor M.R.Brennerin sinfinə daxil olub. Qeyd etmək lazımdır ki, M.R.Brennerin məktəbi yüksək peşəkarlıq, gözəl səslənmə və müəllif mətninə son dərəcə diqqətli münasibətilə fərqlənib. Bütün bu keyfiyyətləri Elmira xanım müəllimindən mənimsəyib və sonralar öz pedaqoji təcrübəsində tətbiq edib.

Elmira Səfərova 11 yanvar 1997-ci ildə 62 yaşında vəfat edib.

Allah rəhmət eləsin!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(16.09.2025)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı Hekayə saatı rubrikasında Tural Cəfərlinin “Qəlpə” adlı hekayəsini təqdim edir.

        Həkim Güləliyevin üzündə  donub qalan təbəssümün ağrıya çevrilməsindən bir az ötmüşdü. Cərahiyyə masasındakı əsgərin sol qolunu qəlpələrdən təmizlədikcə damarları soxulcan kimi tərpənir, təzədən yerinə qayıdırdı. Yarım saat bundan qabaq palataya köçürülən polkovnik Paşayevin yaxınları üstündən barıt qoxusu hələ getməyən zabiti görüb sakitləşdilər.

     Xəstəxana dəhlizində labirtinə düşən qohumlar,  boz dəsmalla gözünü silən qocalar, əlində telefon qurdalanan cavanlar olub-bitənlərdən hələ xəbərsiz idilər.

     Əsgər Ağayevin ürəyi kəfkirli saat kimi işləsə də, əzaları sanki ətçəkən maşınından keçmişdi... Qara xəbərlərin içində ağ xalatlıların hər gəlişi bir dünyanın varlığı və ya yoxluğu haqqında məlumat  demək idi.

-         Cek London, Drayzer, Tven...- Əsgər Ağayevin  xırıltılı səsi palatada sükutu pozdu.  Ağrıdan dodaqlarını gəmirən Ağayev tavanda hörümçək toruna gözünü zilləyib sayıqlamağa başladı.

-         Su, su, su verin... Ağayevin səhra çölünə dönən dili ağzında qurumuşdu.

    Tibb bacısı dəmir stəkanda suyu Ağayevə uzatdı. Bir qurtum su içib, dayandı. Ətrafa göz gəzdirdi. Hər tərəf ağ pambıq kimi görünürdü...

     Ağayev filologiya fakültəsini keçən il bitirmişdi. Magistraturaya qəbul olsa da,  maddi çətinliklərdən dolayı təhsilini davam etdirə bilməmişdi. Beləliklə hərbi xidmət və taleyinə yazılan qanlı müharibə...

     Əsgər yoldaşlarını soyadlarına görə yox, sevdiyi yazıçıların adları ilə çağırardı. Məsələn, əsgər Məmmədova Mark Tven, əsgər Dadaşova Drayzer, əsgər Cəfərova Cek London deyə müraciət edirdi. Bunu bölük komandiri kapitan İsayev də sezmişdi. Belə müraciət xoşuna gəlsə də, əsgər Ağayevə bunu ümumi vəziyyət üçün qadağan etmişdi...

      Bir dəfə hərbi hissəyə yoxlama gəldi. Əsgər Ağayev yaraşıqlı, qamətli olduğu üçün həmişə ön cərgədə dururdu. Yoxlama rəisi polkovnik  Paşayev qəfil Ağayevə yaxınlaşıb soruşdu:

-Əsgər, kitab oxuyursan?

-Bəli, cənab polkovnik- əsgər Ağayev özünü itirmədi.

-Kimləri oxuyursan?

-Əsasən klassikləri. Tolstoyu, Drayzeri, Çexovu... Ağayev başını daha da dikəltdi.

      Polkovnik bığaltı gülümsəyib, razılıq əlaməti olaraq əlini Ağayevin çiyninə vuraraq onu təbrik etdi. Bu hadisə bütün alaya yayıldı. Hərbi hissənin kitabxanasını əsgər Ağayevə tapşırdılar. Deyilənə görə bunu şəxsən polkovnik Paşayev əmr etmişdi...

***

       27 sentyabr... Səhər “Qalx” komandası bu dəfə daha həyəcanlı və vahiməli səsləndi. Alay döyüş hazırlığı vəziyyətinə gətirildi. Əsgər Ağayev kitabxanaya baş çəkib dərhal geri qayıtdı. Əlində Tolstoyun kitabını görən kapitan İsayev əsəbləşdi:

-Ağayev, kitab oxumağa getmirik. Silahını götür, kaskanı da unutma!

      Əsgər Ağayevin qaşları çatıldı. Cəld yaxasını açıb, kitabı sinəsinə qoydu. Silahını götürüb, dəmir kaskanı başına keçirdi.

-İrəli, addımla marş!-Kapitan İsayev var gücü ilə bağırdı. Səsinin vahiməsi müharibənin sərt üzündən xəbər verirdi...

- "Birinci” mən "Şahinəm” necə başa düşdün qəbul....

-....................

- Birinci, birinci!!!

-Birinci qəbulda!

-Biz kəndi aldıq, kənd bizdədi.... Necə başa düşdün qəbul!

-........

***

    Xəstəxana həyətində skamyanın yanında bardaş qurub oturan yaşlı kişinin görüntüsü ətrafa vecsiz bir görüntü saçırdı. Pencəyinin yaxası qədimi orden və medallarla dolu idi. Elə bil üstündə dəmirdən çiçəklər açmışdı... Heç kim ona fikir vermir, yanından yel kimi ötüb keçir, bu vecsizliyin fərqinə varmırdılar.

    Əsgər Ağayevin yaxınları əllərini boş ciblərinə salıb çıxarır, baxışlarında közərən ümidlərini dən kimi ətrafa səpirdilər. Palatada zarıltı səsləri artırdı, əl-ayağa dolaşan xadimələr acığını pol dəsmalını döşəməni bərk-bərk silməklə çıxmağa çalışırdı...

***

-Aaa, işə bax, Mark Tven topa güllə qoyandı. Hələ Drayzerə bax, snayperçidi. Əsgər Ağayev dəli kimi gülməyə başladı. Kapitan İsayev bunu görüb Ağayevə tərəf qaçdı.

-Özünə gəl, Ağayev, pusquya düşmüşük. Cəld ol!!!-Ağayev özünə gəldi. Tez silahını götürüb irəli atıldı.

Mark Tvenin ayağını qoparan qəlpə əsgər Ağayevin qoluna girmişdi. Ağayev qolundan həmin qəlpənin bir hissəsini çıxarıb cibinə qoymuşdu. Bundan sonra qanaxması dayanmadı. Sanitarın üzündəki dəhşət ifadəsi buza dönmüş dağ kimi böyüməyə başladı…

    Aytacın telefonuna gələn sonuncu mesajdan sonra halı xarab olmuşdu. Kirpiklərinə şeh düşmüş, ala gözləri dan yeri kimi qızarmışdı. O nişanlısının yaralı bədəninə toxunduqca titrəyir, aya bənzər bənizi qəmin xəzanında saralırdı. Hərbi xidmətinin bitməsinə cəmi bir ay qalmışdı. Cəmi otuz gün. Otuz gecə. Həsrətin, ayrılığın bitməyən otuz təqvim günü- sanki sonsuzluq kimi görünürdü.

   İndi isə o nişanlısının soyuq bədəninə duyğularını, hisslərini, sevgisini ötürmək istəyir, sızıldayan ağrılarına məlhəm olmağa çalışırdı...

    Palata on səkkiz... Tibb bacısının üzünə qonan kədərin bir adı var: “Ölüm”... Bu adı heç kim eşitmək istəmir, xəbəri özündən uzaqlaşdırmaq üçün var-gəl edir, addımlarının sayını çoxaldırdı . 

   Cərahiyyə otağından qara bulud kimi dolan baş həkimin ağ xalatında ağ nöqtələr güclə sezilirdi. Həmin gün baş həkim Abbasov  rəsm emalatxanasından çıxan rəssam kimi üstü al-qırmızı rəngə boyanmışdı, soyuq tərin içində buza dönən üzünü hamıdan gizlətməyə çalışırdı...

***

    Əsgər Ağayevin nişanlısı Aytacın söyüd salxımı kimi çiyninə düşən saçları bir ayın içində ağardı. Əlində Ağayevin cibindən çıxan qəlpəni saxlayır, onunla yatıb, onunla durur, hamıya qəlpənin tarixçəsindən danışırdı. Bir ara qohum-əqrəba qəlpəni gizlətmək istədi, ancaq Aytac qəlpəni qoynuna basıb bütün varlığı ilə onu özündə saxlayırdı…

     Həkimlərin bütün səylərinə baxmayaraq əsgər Ağayevin Vətən eşqi ilə döyünən ürəyinin döyüntüsü kilidə düşdü. Nə Aytacın büllür kimi göz yaşları, nə də yaxınların duaları kömək olmadı. Dəfn günü güclü qar yağdı. Hər yan ağ pambıq kimi idi… Aytacın göz yaşları kirpiklərində buzlayıb, donmuş şəlaləni xatırladırdı…

***

"Bir azdan öləcəm. Lap az vaxtım qalıb... Kimə nə deyim, kimi çağırım bu son anımda?” Dəftərin axırıncı vərəqindəki yazı bu sualla başlayır…

 Mərmi yağış kimi yağırdı. Birdən uzaqdan ayağı qucağında uzanan Mark Tven göründü, arxasında sağ qoluna sarı uzanan Drayzer də orda idi… Cek London üzü səmaya sarı gülümsəyirdi. Sanki buludları izləyir, nəsə xəyal edirdi…

Bitdi… Post bizdədi. Qələbə! Eşidirsən Drayzer, eşidirsən Mark, eşidirsən Cek London?  Eşidirsiz? Post bizdədi… Qə-lə-bə…!!!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(16.09.2025)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Güney Azərbaycan Ədəbiyyatı Antologiyası layihəsində Təbriz təmsilçimiz Əli Çağlanın növbəti təqdim etdiyi şair Parsabadda yaşayan Vida Heşmətidir.

Vida Heşməti

Təbriz

SƏN

Barı 

Bölmək olsaydı

Sevincləri, ağrıları.

Mən də sənə göndərərdim

Çərşəmbə bayramımı,

İsti günlərimin söyüdlərini,

Qış ocağımın kabab könlünü.

          Ama neyləyim?!

Sən Müşfiqin tarında yeniləndin

NazPərinin səsində qocaldın.

               Yenə sağ ol ki, 

Kölgə kimi yerə sərilib,

Çinar kimi ucaldın...

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(16.09.2025) 

Nigar Xanəliyeva, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondunun “Ədəbiyyat və incəsənət” portal ilə birgə layihəsinin bugünkü mövzusu türk folklorunda su motivləri və müasir ekoloji fəlsəfədir.

Su, türk folklorunda həyatın, təbiətin və kosmik tarazlığın əsas simvolu kimi çıxış edir. Çaylar, bulaqlar, göllər və yağış folklorda təkcə təbii resurs kimi deyil, həm də mənəvi və mifoloji məna daşıyan elementlərdir. Su motivləri qədim türklərin dünyagörüşündə həyatın davamlılığını, bərəkəti və təmizliyi təmsil edirdi. Bu araşdırmada folklorda su motivlərinin mənası, funksiyası və onların müasir ekoloji fəlsəfə ilə əlaqələri incələnəcək.

Türk mifologiyasında su canlılığın əsas mənbəyi, Tanrının yaratdığı həyat qüvvəsi kimi təsvir olunur. Su pəriləri, bulaq ruhları və göl xanımları folklorda qoruyucu qüvvə simvolu kimi qəbul edilirdi. Bu motivlər insanın təbiətlə harmoniyada yaşamasının vacibliyini vurğulayırdı.

Türk xalqlarında su ilə bağlı ritual və mərasimlər geniş yayılmışdı. Bulaq başında edilən dualar, yağışın çağırılması və suya hörmət nümayiş etdirən mərasimlər həm kənd təsərrüfatında məhsuldarlığı təmin edir, həm də icmanın sosial-mədəni bağlılığını gücləndirirdi. Su motivləri eyni zamanda doğum, təmizlənmə və yenilənmə kimi rituallarda əks olunurdu.

“Kitabi-Dədə Qorqud” və Orta Asiya dastanlarında çay, bulaq və göl kimi su obyektləri qəhrəmanların sınaqdan keçməsi, həyat və ölüm məsələlərində simvolik funksiyaya malikdir. Su həm qoruyucu, həm də çətinlik yaradan element kimi təsvir olunaraq folklorun dramatik strukturunu zənginləşdirir.

Folklordakı su motivləri müasir ekoloji fəlsəfədə ətraf mühitin qorunması və təbiətlə harmonik yaşama prinsipinə paralel aparılır. Qədim türk inanclarında suya hörmət, bugünkü suyun qorunması və təmiz saxlanması ideyalarını əks etdirir.

Su motivləri həm də sosial məsuliyyət və kollektiv etik dəyərlərlə bağlıdır. Folklorda suya hörmətsizlik faciəli nəticələrlə bağlı olduğu kimi, müasir ekoloji fəlsəfədə təbii resursların qorunmaması ekoloji böhranla nəticələnir. Bu baxımdan folklor və müasir fəlsəfə arasında ideya bağlantısı mövcuddur.

Folklorda su motivləri yalnız danışıq dilində deyil, həm də rəssamlıq, musiqi və teatr performanslarında simvolik vasitə kimi istifadə olunur. Bu, müasir ekoloji sənətdə suyun metaforik istifadəsi ilə paralellik təşkil edir.

Türk folklorunda su motivləri həyat, bərəkət və təbiət ilə bağlı fundamental anlayışları təmsil edir. Bu motivlər həm mifik, həm rituallarda, həm də ədəbiyyat və mədəniyyət sahələrində öz əksini tapır. Müasir ekoloji fəlsəfə baxımından isə su motivləri qədim türklərin təbiətə hörmət və məsuliyyət ideyalarını bugünkü ekoloji şüurla birləşdirir. Beləliklə, folklor və müasir fəlsəfə arasında ideya paralelləri mövcuddur və bu, türk mədəniyyətinin ekoloji dəyərlərini anlamağa imkan verir.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(16.09.2025)

Elman Eldaroğlu, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Təmənnasız adamdır, imkanı, gücü daxilində başqalarına kömək etməyə hazırdır. Çalışqan, işgüzar və əzmkardır. Səiqə-səhmanı xoşlayır, çoxuna nisbətən daha sağlam həyat tərzi keçirir, çox səbirlidir. Necə deyərlər, iti gözləri var- ən xırda təfərrüatları görür. 

Dərin zəka və ağlı sayəsində gözəl müşahidəçidir. Ətrafa nüfuz etmək qabiliyyəti fitrətindən gəlir. Əşyaların quruluşuna, insanların rəftarına çox diqqətlidir. Öz üzərində işləməyi bacarır- bir işi ən yaxşı tərzdə görmək üçün zəruri olan vərdişlərə yiyələnməyə can atır. Bunun üçün kifayət qədər səbri və dözümü var...

Deyir ki,- “Vəzifə yüksəlişinə can atmaq heç vaxt ağlımdan keçməyib. Çünki hər bir tərəqqinin nə vaxtsa tənəzzülə uğrayacağına əminəm. “Ədəbiyyat qəzeti”ndəki baş redaktorluq görəvim məndən heç nə almadı. Əksinə, ədəbi ideallarımı gerçəkləşdirmək baxımından geniş imkanlar açdı. Müasir Avropa ədəbiyyatına doğru yola çıxdıq. Ədəbiyyatımızı dünya ədəbiyyatı ilə paralel təqdim etdik. Burda həm Apoliner var, həm də Çingiz Əlioğlu, həm Musa Yaqub, həm də Bodler var. Həm Rembo var, həm də Məmməd İsmayıl. Həm Sabir Rüstəmxanlı, həm də Adonis. Həm Nəriman Həsənzadə, həm də Andre Morua. Həm Anar, Elçin, Kamal Abdulla, həm də Rolan Bart var. Həm Nizami Cəfərov, həm də İvan Qoll. Həm Vaqif Səmədoğlu var, həm də Van Qoq. Həm Mircavad var, həm də Pirosmani. Həm Vaqif Mustafazadə var, həm də Bayron. Həm klassika, həm sürrealizm, həm də postmodernizm. Ən əsası, bütün yersiz qarşıdurmaları, mənasız qovğaları görməzdən gəlib ədəbiyyatı önə çəkirik...”

Bir işi öyrənməmişdən əvvəl onu yaxşı başa düşməyə çalışır. Səmimiyyətinə söhbət ola bilməz. Məntiqi hər zaman hisslərindən yüksək tutur. Bəzən dostları arasında və şəxsi həyatında ciddi çətinlikləri olur. Hərdəmxəyal adamlardan uzaq olmağa çalışır... 

1963-cü ildə Neftçalada anadan olub. Orta təhsilini doğma yurdda alıb. Sonra Azərbaycan Dövlət İncəsənət Universitetini bitirib. Neftçala İcra Hakimiyyətində müxtəlif vəzifələrdə çalışıb. "Yeni Azərbaycan" qəzetində humanitar şöbənin müdiri, "Ədəbiyyat" əlavəsinin məsul redaktoru olub. "Ədəbiyyat qəzeti"ndə baş redaktorun müavini, baş redaktor əvəzi vəzifələrində çalışıb. Hazırda "Ədəbiyyat qəzeti"nin baş redaktorudur. "Hüseyn Cavid yaradıcılığının ədəbi-fəlsəfi qaynaqları" mövzusunda dissertasiya müdafiə edib. Filologiya üzrə fəlsəfə doktorudur...

Əlbəttə ki, söhbət Azər Turandan gedir. Bir sıra mükafatların laureatıdır. Prezident Təqaüdünə layiq görülüb. "Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin 100 illiyi (1918-2018)" yubiley medalı və TÜRKSOY tərəfindən “Vamberi” medalı ilə təltif olunub..

O, həm də yüksək təşkilatçılıq bacarığı ilə tanınır. Nizam-intizamı sevir və hər şeyi müəyyən bir qayda ilə etməyi xoşlayır. Onu əhatə edən kiçik detalların belə fərqinə varır və onları diqqətlə nəzərdən keçirir, bu da ona həm işdə, həm də şəxsi həyatda çox vaxt uğur gətirir...

Bəli, mən Azər Turanı belə tanıyıram. bu gün onun həyatında əlamətdar günlərdən biridir. Çünki 62 il bundan öncə həmin gün dünyaya gəlib. Gəlin, Azərbaycanın bu dəyərli oğlunun sevincinə sevinc qatıb, onu ad günü münasibətilə ürəkdən təbrik edək.

Çox yaşasın!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(16.09.2025)

Azərbaycan Ədəbiyyat Fondunun “Yazıçı” nəşriyyatında Xalq yazıçısı Anarın “2=3+4, yaxud iki ailədə üç Xalq yazıçısı, dörd Xalq şairi” adlı kitabı işıq üzü görüb. Nəfis tərtibatlı, illüstrasiyalı kitab Azərbaycan ədəbiyyatı irsinə böyük töhfələr vermiş iki nəsildən, onlar barədə həqiqətlərdən və onların ədəbi nümunələrindən ibarətdir.

608 səhifəlik bu unikal kitabı tərtib edən Xalq yazıçısı Anar uzun illər ərzində təkcə öz yazdıqlarını yox, qəhrəmanlarının – Səməd Vurğun, Rəsul Rza, Nigar Rəfibəyli, Vaqif Səmədoğlu, Ənvər Məmmədxanlı və Yusif Səmədoğlunun yazdıqlarını eyni ideya-estetik yaradıcılıq məcrasına qoşaraq, onları eyni axında birləşdirərək ən yeni ədəbiyyatın ən milli paradiqması olaraq təqdim edibdir.

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı kitabdan hissələri oxucularına təqdim edir. Anar qəhrəmanlarının ən populyar əsərlərini bir daha yaddaşlarda təzələyir:

VAQİF SƏMƏDOĞLU. “DANTENİN YUBİLEYİ” HAQQINDA DÜŞÜNCƏLƏR”

Bu kitab başqalarını anlamaq istəyən və başqaları tərəfindən anlanılmaq istəyən adamın kitabıdır. Bu kitab yazmaq, sevmək və vətəndaş olmaq istəyən insanın yaradıcılığının bir parçasıdır. Anarın da mənsub olduğu yeni nəslin fikirlərini və ümidlərini əks etdirən kitabdır bu.

Anar dənizə və Azərbaycan dilinə, Gürcüstana və Moskvanın Manej meydanına yağan qara heyran olan insandır. Anar elə yazıçıdır ki, onun əsərlərində zamanın şablon düşüncələrindən doğulmuş boş yerlərə rast gəlməzsiniz. Yıpranmış üsullar və kimisə təkrar etmək ona yaddır. Xırda dəqiqliklərə meyil etmir. Ona əta olunan böyük Allah vergisi elədir ki, o, hər yerdə, hər addımda poetik cəhəti görmək və gördüklərini yüksək zövqlə canlandırmağa qadirdır. Hardasa eşitdiyi maraqlı bir cümlə, görürsən, bütöv bir hekayəyə çevrilir, böyük bir əsərin yaddaqalan detalı olur. Bu isə yalnız istedadlı deyil, həm də çox xeyirxah və namuslu yazıçılara xas olan cəhətdir.

Ədəbiyyat böyük bir ölkədir və bu ölkəyə səfərə çıxanda çoxları öz qabında nə olduğunu bilmir. Olsun ki, bu səyahətdə ilk addım elə son addıma çevrilir. Səyahətin ilk və son dayanacağı – qəbiristanlıq da ola bilər. Daxilən kasıb adam bu ölkənin ərazisini, onun hüdudsuz sahələrini keçə bilməz.

Anarın yazdığı hər mətndə çox böyük biliklər ehtiyatı və ümidlər zənginliyi toplanır. O, bilmədiklərini bilmək ehtirasıyla və artıq bildiklərini, təcrübəsini bölüşmək həvəsiylə yaşayır, yazır. Bir sözlə, bayaq söylədiyim kimi, qabında nələr varsa, səxavətlə xərcləyir.

Çap olunmuş elə ilk yazıları nadanlığın küt süngüsüylə qarşılandı. Çox keçmədi ki, bu iradların biri – ənənələrə hörmətsizlik iradı – unuduldu. Yeni iradlar meydana çıxdı. İndi onları heç xatırlayan da yoxdur. Hansı əyri gözləsə onun yazılarında tünd-qara rəngləri görürdülər. Mətnin özünü bir qırağa qoyub sətirlər arasında gizli asi mənalar axtarırdılar. Əgər təpikləyə bilmirsənsə, heç olmasa bədbinlikdə ittiham elə. Amma axı ədəbiyyat səbəbsiz nikbinlik qapısında yaşıl işıq yandırmır.

“Dantenin yubileyi” povestində Kəbirlinski həyatda vurnuxur, taleyinin dar küçələriylə şütüyür. Bəlkə də heç pis olmayan adamlar ona qarşı biganə, laqeyddirlər. O, insanların arasında yabançı görünür. Tutalım, hər həftə radioda ifa etdiyi tülkü rolu növbəti müəllif tərəfindən nəzərdə tutulmayıb. Deməli, Kəbirlinskiyə ehtiyac yoxdur. Amma ürəyiyumşaq “səhnə ulduzu” biçarə aktyoru umsuq olmağa qoymur, onunçün məxsusi kiçik rol – “çaqqal obrazı” uydurur, Kəbirlinski də razı qalır. Hər halda ona da iş tapılıb. Kəbirlinski belə düşünür, özünə belə təsəlli verir. Yazıçı Anarın bu povestdəki qəhrəmanı kimdir? Böyük xarüqələr yaradılan bir dövrdə, yeni dünya quran insanların arasında bir Kəbirlinski kimisi də yaşayır. Sütül alma ağacı möhtəşəm palıdların böyründə boy atdığı kimi yaşayır. Avarlı qayıq okean laynerlərinin böyründə üzən kimi üzür. O, həyatın böyük tablosunun kiçik, amma vacib bir ünsürüdür. İnanın ki, Kəbirlinskisiz bu əzəmətli həyat mənzərəsi daha sönük, daha solğun olardı. Ona görə də Anarın Kəbirlinskisi oxucular üçün böyük və güclü insanların obrazları qədər doğmadır. Həyatın bir ünsürü olan “kiçik adam” yazıçı qələmiylə böyük sənət əsərinin obrazına çevrilir və buna görə müəllifə minnətdar olmalıyıq.

Yazıçının bədii aləmi onun ailəsidir və o, güclü, parlaq ailə üzvləriylə qürur duyduğu kimi, zəif, uğursuz qohumlarının da qayğısını çəkməlidir, lazım gələrsə, onlara qahmar durmalıdır, onları incidənləri cəzalandırmalıdır. Anar Kəbirlinskiyə yardım əlini uzadaraq, başqalarının da onu anlamasına yol açır.

Anarın qəhrəmanları doğuluşdan ölümə qədər gülüb nəşələnməklə gün keçirmirlər, onlar yaşayırlar – sevincləriylə, kədərləriylə. Onların talelərində hər şey ola bilər: qanunauyğun məqamlar da, təsadüfi görüşlər də. Bütün bunlar bir-birinə qovuşaraq gözəl və həqiqi ədəbiyyat dünyası yaradır.

İnsana nə isə bir şey gərəkdir, heç olmasa bir əşya. Anarın bütün yazılarından bir-birinə bənzəməyən müxtəlif şəkillərdə bu tema keçir. “Ağ liman” povestində qoca mühasibin telefonu onun həyanıdır. Heç kəs ona zəng eləməsə də, özü heç kəsə zəng etməsə də, tənha yaşadığı evində özünü yalqız hiss etmir. Telefon ona yaxınlarını əvəz edir. Mehrini itə, ya pişiyə salanlar kimi, o da telefonuyla isinişib. İtin hürməsini, pişiyin miyoltusunu telefon zummeri əvəz edir. Və nəhayət, özü-özünə telefon etməklə təskinat tapır. Bu barədə hekayə də yazmaq olardı, Anarda bu, yalnız təsirli bir povestin təsirli epizodudur.

Ümumiyyətlə, Anarın yaradıcılığında məişətdə istifadə etdiyimiz cihazlar süjetlərin tamhüquqlu personajlarına çevrilir. “Keçən ilin son gecəsi” hekayəsində olduğu kimi, onlar böyük məna daşıyıcılarıdır. Cihazların şəxsi adları yoxdur, amma öz taleləri var... Qoca mühasibin telefonu “Mən, sən, o və telefon” hekayəsindəki telefona bənzəmir. Onların sahibləri bir-birinə bənzəmədikləri kimi…

Anarın elə həmin hekayəsində təyyarənin uğultusu da süjetin diri iştirakçısıdır. Əşyalar, cihazlar, səslər insan taleləriylə bağlanır və sanki özləri də canlanır, dirilirlər. Sonralar əsasında pyes yazdığı “Keçən ilin son gecəsi” hekayəsində maqnitofon həm müttəhim, həm ittihamçıdır, süjetin həm iştirakçısı, həm müşahidəçisidir.

Ümumiyyətlə, Anar nə yazırsa, yazdıqları əyanidir, görümlüdür. Onun hekayə və povestlərini oxuyarkən elə bil kinokameraya ehtiyac duyursan ki, bütün bu epizodları çəksin. Bir çox nəsr əsərlərinin səhnələşdirilməsi və ekranlaşdırılması təsadüfi deyil.

Bir neçə kəlmə də Anarın “Asqılıqda işləyən qadının söhbəti” hekayəsi haqqında demək istəyirəm. Bu mətndə əslində ustalıqla işlənmiş iki hekayə var – qoca qarının asqılıqda paltoları asılan iki gəncin məhəbbəti haqqında söhbəti. Bir də qoca qarının özü haqqında hekayə... Bu hekayəni, yəqin ki, çətin tərcümə etmək olar, şeiri çevirmək çətin olduğu kimi... Çünki hekayə Azərbaycan dilinin müxtəlif dialektlərində yazılıb.

Öz ömründə də, yaradıcılığında olduğu kimi, Anar həyatın ona göndərdiyi hesabları məntiqiylə və xeyirxahlığıyla, istedadıyla və səxavətiylə ödəyir. O, heç vaxt ictimai və intellektual passivliyə məruz qalmır. Onun ictimai və intellektual fəaliyyəti Azərbaycan ədəbiyyatının dəyərlərinin keşiyində dayanır. O ədəbiyyatın ki, o, bağbanın və bənnanın əməyiylə, balıqçının həyəcanlarıyla və Təbriz xalçalarının naxışlarıyla bir sıradadır.

Bu gün Anar Azərbaycanın ən məşhur ədiblərindəndir. Yazıçı kimi qazandığı nüfuzundan savayı, o, bütün nəsillərdən olan qələm sahiblərinin böyük hörmətinə və ehtiramına nail olmuşdur.

Məişətdə iddiasızdır, sadədir. Ailəsinə və dostlarına bağlıdır. Tez-tez Moskvadakı təhsil illərini xatırlayır. Dostlarının hər uğuruna sevinir və onlar işlə məşğul olanda özü də rahatlaşır. Hamını, hətta bəzilərinin izahsız hərəkətlərini başa düşməyə çalışır. Və istəyir ki, onu da başa düşsünlər.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(16.09.2025)