İçərişəhərdə yeni “ağıllı qoruq” konsepsiyasının hazırlanması üzərində iş aparılır. Bu konsepsiya ərazidə təhlükəsizlik, nəzarət, məlumatlandırma və ziyarətçiyönümlü xidmətlərin rəqəmsal həllər vasitəsilə təkmilləşdirilməsini nəzərdə tutur. Hazırda qarşımıza üç əsas hədəf qoymuşuq: müasir muzeyçilik yanaşmasının tətbiqi, universal əlçatanlığın təmin olunması və abidələrin təhlükəsizliyinin texnoloji əsaslarla gücləndirilməsi. Yeni texnologiyaların tətbiqi ilə həm tarixi irsi qoruya, həm də ziyarətçilərin təcrübəsini zənginləşdirə bilərik.

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı AzərTAC-a istinadən xəbər verir ki, bu fikirləri “İçərişəhər” Dövlət Tarix-Memarlıq Qoruğu İdarəsinin İdarə Heyətinin sədri Rüfət Mahmud Milli Məclisin Mədəniyyət komitəsinin bu gün keçirilən ictimai dinləməsində bildirib.

R.Mahmud çıxışında tarixi qoruq ərazilərində abidələrin mühafizəsinin böyük maliyyə, texniki və inzibati resurslar tələb etdiyini vurğulayıb. Onun sözlərinə görə, İçərişəhər kimi memarlıq baxımından unikal və UNESCO-nun Dünya İrs Siyahısına daxil edilmiş bir ərazidə tarixi irsin qorunması həm peşəkarlıq, həm də texnoloji yeniliklərə əsaslanan kompleks yanaşma tələb edir: “Tarixi abidələrin bərpası və qorunması yalnız fiziki işlərdən ibarət deyil. Əlilliyi olan şəxslər üçün keçidlərin təşkili, turizm axınının balanslaşdırılması və muzey infrastrukturunun yenilənməsi kimi məsələlər də bu prosesin tərkib hissəsidir. Muzeylərimiz müasir texnologiyalara uyğunlaşdırılmalı və ziyarətçilərin gözləntilərinə cavab verən təcrübə təqdim etməlidir”.

O, həmçinin bildirib ki, İçərişəhərdə bir sıra bərpa layihələri artıq başa çatdırılıb. Hazırda XIX əsrə aid Qala "Bayraməli hamamı”nın bərpasına başlanılıb və yaxın müddətdə onun ilkin görünüşünün bərpası istiqamətində işlər intensivləşdiriləcək.

Sonra o qeyd edib ki, İçərişəhər yalnız tarix və mədəniyyətin deyil, həm də müasir şəhər idarəetmə modellərinin tətbiq olunduğu canlı irs məkanı olmalıdır.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(07.07.2025)

Hazırda Azərbaycanda 4300 tarixi-mədəni abidə Mədəniyyət Nazirliyinin nəzarətindədir və bu abidələrin hər biri milli-mədəni sərvət kimi qiymətləndirilir. 

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı AzərTAC-a istinadən xəbər verir ki, bu fikirləri mədəniyyət naziri Adil Kərimli parlamentin Mədəniyyət komitəsinin bu gün keçirilən ictimai dinləməsi zamanı söyləyib.

O bildirib ki, dövlət səviyyəsində tarixi abidələrin mühafizəsi üçün yeni hüquqi və inzibati mexanizmlər formalaşdırılıb: “Bu istiqamətdə qanunun qəbulu da mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Bu gün ölkəmizdə vahid sistem əsasında tarixi abidələrin pasportlaşdırılması prosesi həyata keçirilir. Bu, abidələrin hüquqi statusunun müəyyənləşdirilməsi, qorunma vəziyyətinin monitorinqi və gələcəkdə bərpa işlərinin planlaşdırılması üçün əsaslı baza yaradır”, – deyə nazir vurğulayıb.

O, eyni zamanda, qeyd edib ki, tarixi-mədəni irsin qorunması təkcə dövlətin və ya nazirliyin deyil, bütün cəmiyyətin üzərinə düşən bir məsuliyyətdir. Bu mənada, ictimaiyyətin, xüsusilə də gənc nəslin bu sahədə maarifləndirilməsi olduqca vacibdir.

“Təəssüf ki, bu gün əhalinin bir hissəsi tarixi abidələrin əhəmiyyəti və onların qorunması ilə bağlı kifayət qədər məlumata malik deyil. Halbuki hər bir vətəndaşın bu abidələrə münasibətdə hüquqi və mənəvi öhdəliyi var. Cəmiyyətin bu prosesə cəlb olunması bizim üçün prioritet məsələlərdən biridir”, – deyə Adil Kərimli əlavə edib.

Nazir, həmçinin qeyd edib ki, bu məqsədlə müxtəlif maarifləndirmə proqramları, ictimai kampaniyalar və mədəni irsin təbliğinə yönəlmiş tədbirlər hazırlanır. Məktəblərdə və ali təhsil müəssisələrində bu mövzular üzrə tədrisin gücləndirilməsi və abidələrin qorunmasına ictimai nəzarətin təşviq olunması da gələcək planlar sırasındadır.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(07.07.2025)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı PORTAL AKADEMİYASInda növbəti, üçüncü abituriyent kurslarına davam edir. Həyatda necə uğur qazanmalı, hədəfi necə seçməli, hədəfə doğru necə irəliləməli, necə lider olmalı – bu sayaq suallar hər birinizi düşündürür, bilirik. Onlara PORTAL AKADEMİYASI məşğələlərinə qatılmaqla çavab tapacaqsınız.

Rubrikanı millət vəkili, motivasiya spikeri, yazıçı Əlibala Məhərrəmzadə aparır.

Bir neçə gündür ki, sizlərə lider stillərinin xarakteristikasını təqdim edirdim. İndi də gəlin qısaca 4 lider stilinin xarakteristikasına nəzər yetirək:

1.     Direktiv stil.

Məğzində işçinin stimullaşdırılması dayanan bu stil işçilərin müstəqilliyə və muxtariyyata can atmamaları zamanı təşəkkül tapır. Stimullaşacaqlarını bilən işçilər əmr və tapşırıqları alıb görüləcək işləri mümkün qədər tez görmək istəyirlər. Lider isə dəqiq tapşırıqlar verməklə işin müsbət sonluğunu şərtləndirir.

2.     Dəstəkləyici stil.

Bu stildə stimullaşacaqlarını bilən, bununla belə yenə də özlərinə hörmət tələb edən işçilərlə onlardan qayğısını əsirgəməyən liderin münasibətləri öz əksini tapır.

3.     Nailiyyətə köklənmiş stil.

Bu stildə işçilər nailiyyətlərə tam köklənmiş olur, hədəfi vuracaqlarına tam əminlik duyurlar. Lider isə onların hər biri qarşısında dəqiq məqsəd qoyaraq onlara yüksək nəticə qazanmağın vacibliyini aşılayır.

4.     İdarəetmədə iştirak stili.

İşçilərin özlərini idarəetmədə görmələri bu stilin əsasını təşkil edir. Lider onlarla informasiya bölüşür, onların fikirləri ilə heçablaşmalı olur.

Beləliklə, uğur qazanmanın növbəti mərhələsi olan liderlik əldə etmək, liderlik qazanmaq yollarının ən qabaqcıl metodikası ilə qısaca tanış olduq. Və bu tanışlıq, bizə ən əsası, onu öyrətdi ki, liderlik xüsusiyyətləri qazanmaq yolunda öz üzərində çalışıb bir fərd kimi liderə xas bütün üstünlükləri (bilik, savad, müsbət davranış, müsbət xüsusiyyətlər, qabaqcıl praktik təcrübə) əxz etməyinlə yanaşı, öz potensial elektoratınla, ardıcılların və işçilərinlə münasibəti düzgün təməl üzərində qurmağın da əhəmiyyətli rol oynayır.

Bizim oteldə bir işçi vardı, tez-tez ondan şikayətlər gəlirdi ki, nizam-intizamı pozur, digər işçilərlə yola getmir. Hətta əlinin əyri olması, əyintilərə yol verib gizli pullar qazanması da bildirilirdi. Otel rəhbərliyi ondan canlarını qurtarmaq istəyir, məndən onu işdən azad etməyi xahiş edirdilər. Əlbəttə, bilavasitə bu işçi mənim rəhbərliyim altında olmadığından, mən Bakıda, onun iş yeri isə Qubada olduğundan elə bir tanışlığımız da yox idi, mən ona birbaşa təsir də göstərə bilməzdim.

Bir gün eşitdim ki, illərdir ailə qurub övlad sevinci yaşamadığı halda indi dünyaya övladı gəlib. Qubaya gedəndə pay-pürüşlə onun qapısını döydüm, təbrik etdim. İnsan bu gözlənilməzlikdən o qədər sevinmişdi ki, dili söz belə tutmurdu.

Ertəsi gündən o tamamilə dəyişildi. Artıq otel rəhbərliyi barəsində yalnız müsbət şeylər söyləyir, onu hey tərifləyir, möcüzə baş verdiyini deyirdilər.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(07.07.2025)

Cavidan Hacıyev ixtisasca hüquqşünasdır. Şeirə marağı isə sonsuzdur. Və bu maraq da onu ara-sıra şeir yazmağa kökləyir. Yazır, özü də pis yazmır, get-gedə də püxtələşir.

Buyurun, “Ədəbiyyat və incəsənət”in Həvəskarlar rubrikasında bu gün Cavidan Hacıyevin şeirləridir.

Eyni yolla

Eyni yolla gedirik biz fərqli-fərqli mənzillərə
Eyni yolu gedirik biz, heç bilmirik mənzil nərə.
Heç bilmədən səbəbini lal sularda axanlarıq,
Diriləri basdırırıq, meyitlər ilə yaşarıq.

Sevgimizlə isidirik qəlbimizdə nifrətləri,
Sonra isə üşüyürük, qucaqlayıb cəsədləri.
Dönüb biz də buz oluruq, qucaqlayıb buz meyiti -
Məzardakı nəfəslərdən qalxıb yerin hərarəti.

Peyğəmbəri çarmıqlayib, peyğəmbəri daşlarıq biz.
Tanrıları öldürmüşük, indi adi daşlarıq biz. 
Atmayın siz daşı suya, min bir dərdi, min ahı var.
Daş nə qədər daş olsa da, onun da bir Allahı var.

Təzə top

Qəlbimdə incidim güzgüdən o gün,
Baxanda, gözümə sataşdı ağ saç.
Yadıma düşmür ki, nə vaxt böyüdüm?
Dünən oynayırdıq axı gizlənpaç.

Axı o günlərdə dəlilər kimi
Həyətdə səs-küylə biz top qovardıq.
Bəzən də qırardım evdə şüşəni,
Anam əsəbləşib, küncə qoyardı.

O gün də təzə bir oyuna baxdım,
Almaqçün atamdan pul da istədim. 
Evə çatandasa… qapını açdım,
Qızım «ata» deyib, üstümə gəldi.

O anda ad günüm yadıma düşdü:
Üç, iki yazmışdı tordakı şamlar.
Saç hara tələsir? — bu nə vərdişdi?
Otuzu saymasaq, iki yaşım var.

Otuzu saymasaq dünya dağılmaz.
İsanı satıblar otuz qəpiyə.
Zaman ki hissizdir, zaman acımaz:
Ürəksə top istər oynasın hələ.

Dünya başdan-başa ucsuzdur bəlkə,
Ancaq o dünyada doğma küncüm var.
Anam, topdan göz ol, qurbanam sənə.
O topla hələ də oynayasım var. 

Yox, qəti küsmürəm mən o aynadan.
Bu otuz eyləyib məni ərköyün...
...Ana, az qalsın ki, çıxmışdı yaddan,
Qızıma təzə top almışam o gün.

Aşıqsayağ

Bir cənnətdir Vətənimin torpağı.
Ulu onun hər dərəsi, hər dağı.
Həsəd etdi qara libaslı yağı:
Qarlı qışdı — eldən düşdük didərgin.

Nə biləydik dostlar Yalıncıq oldu?
Ədən saydığımız bağçalar soldu.
Biz Əyyubduq — səbr kasamız doldu.
Həmin gecə sonu gəldi zülmətin.

Divə dönüb -  düşmənləri yıxdılar,
Yalın əllə qayalara çıxdılar,
Şimşək olub Qıratlardan çaxdılar
Nağılları gerçək edən şəhidim.

Şəhid çıxdı hər dərədən, hər düzdən.
Ölüm özü o an qorxurdu bizdən.
«Cənnət» ya «El»? — seçsək bu iki sözdən:
Vətən yoxsa, nə dəyəri Cənnətin?

Vətən bağı — yenə xarı bülbül var.
Xan əmilər yenə muğam oxuyar.
«Adaxlı qız bəy corabın toxuyar».
Yenə şair dağa salam söyləsin.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(07.07.2025)

Nigar Xanəliyeva, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondunun “Ədəbiyyat və incəsənət” portal ilə birgə layihəsində bu gün fərqli mövzuda danışacağıq: türk dğyüşçülərinin dəbilqə, zireh və qalxanlarının üzərindəki rəmzlər və onların mənası barədə.

Türk döyüşçüsü üçün dəbilqə, zireh və qalxan təkcə müdafiə vasitəsi deyildi. Bu döyüş geyimləri həm də ruhi güc, mənəvi status, tayfa kimliyi və Tanrıya bağlılığın rəmzi kimi qəbul edilirdi. Türk hərb mədəniyyətində bədənə geyilən hər detal – başdan ayağa qədər bir mənanı daşıyır, bir inancı təcəssüm etdirirdi. Bu yazıda həmin rəmzlərin izlərini sürəcəyik.

 Dəbilqə (başlıq, miğfər) türk döyüşçüsünün ən müqəddəs zirehi sayılırdı. Baş Tanrıya ən yaxın orqan olduğuna görə bu başlıq:

• Göy rəmzləri, aypara, quş qanadı, ox ucu ilə bəzədilirdi.
• Bəzi dəbilqələrin üstündə tülkü və ya at saqqalı (tüklü nişan) taxılırdı – bu, igidliyin, çevikliyin və Tanrı tərəfindən qorunmağın simvolu idi.
• Göytürklər dövründə dəbilqə üstündə qurd başı təsviri sıx işlənirdi – qurd türklər üçün soy, güc və yol göstərən ruh idi.

  Məsələn:

• Qızıl dəbilqə (Qazaxıstan – Esik kurqanı): Üstündə 540-dan çox simvol var – günəş, ox, dağ keçisi, at, quş… Bu, döyüşçünün yalnız igid deyil, mifik varlıq olduğunu göstərirdi.

Zireh (gövdəlik və ya sinəlik) təkcə fiziki müdafiə deyil, həm də daxili gücün simvolu idi. Zirehlərin üzərində işlənən rəmzlər adətən aşağıdakı anlamları daşıyırdı:

·         Ay və günəş – Tanrının nurunu və bəşəri gücü göstərir.

·         Maral və at – dözümlülük, azadlıq və nəslin təmizliyi.

·         Göy qurd – soyun himayəçisi, Tanrıdan gələn güc.

·         Üçbucaq, ox başı, X işarəsi – müqəddəs yönlər, tayfa vəliyyələri, dünya ilə ruhani əlaqə.

Zirehlərin arxa və ya daxili hissəsində isə bəzən dua və ya oğuznamələrdən alınan rəmzlər yerləşdirilərdi. Döyüşçü onu bədənində daşımaqla özünü görünməyən qoruyucu qüvvəyə təhvil verərdi.

Qalxanlar həm müdafiə, həm də tanınma və tanıtma vasitəsi idi. Qədim türk qalxanları taxtadan və ya metal lövhədən hazırlanır, üstünə isə simvolik nişanlar, damğalar və ornamentlər işlənirdi.

Ən çox yayılmış rəmzlər:

·         Ox başı – tayfanın döyüşçü ruhunu təmsil edirdi.

·         Quş rəmzi – himayəçi ruh, tezlik və səma ilə bağ.

·         Aypara– Tanrıya yönəlmiş dua və qoruma simvolu.

·         Tayfa damğası – döyüşçünün hansı soy-tayfadan olduğunu bildirirdi.

Qalxanlar eyni zamanda psixoloji savaş vasitəsi idi – üzərindəki rəmzlər düşməni qorxutmaq, öz əsgərinə isə ruh vermək üçün istifadə olunurdu.

Türk döyüş geyimlərində təkcə rəmzlər deyil, rənglər də xüsusi anlam daşıyırdı:

·         Qırmızı– qan, igidlik, döyüşkənlik

·         Qara – sirr, qorxu və güc

·         Ağ – saf niyyət, Tanrının işığı

·         Mavi – Göy Tanrı, səma, əbədilik

·         Sarı – hökmdarlıq, zəfər

Rənglərin və rəmzlərin uyğunluğu təsadüfi deyildi, döyüş geyimi bir növ “zirehli dua” idi.

  Alp Er Tonqa dastanında döyüşçülərin aypara və qurd rəmzli qalxan daşıdığı qeyd olunur.

  Koroğlu dastanında qalxanın əlvan naxışları və aslan təsviri onun güc simvolu olduğunu göstərir.

  Göytürk yazılı abidələrində bəylərin və xaqanların baş geyimində və döyüş libasında qurd, günəş və ox rəmzləri qeyd edilir.

Türk döyüş geyimi yalnız bir qorunma vasitəsi deyildi. O, həm ruhani qalxan, həm şəxsi kimlik, həm də kollektiv yaddaşın daşınan forması idi. Dəbilqə, zireh və qalxanın üzərindəki hər bir nişan düşmənə qorxu, dosta inam, özünə isə güvən verən bir dua idi. Bu simvollar türk savaşçısının təkcə cəsarətli deyil, mənəvi olaraq da güclü olmasına xidmət edirdi. Bu gün biz həmin geyimlərə muzeydə baxsaq da, içindəki rəmzlər hələ də danışır.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(07.07.2025)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Güney Azərbaycan Poeziyası Antologiyası layihəsində Təbriz təmsilçimiz Əli Çağlanın növbəti təqdim etdiyi şair Xiyavda yaşayan Rza Nuridir.

Rza Nuri

Xiyav

2.

Boğaz yollarına zair düşmüş adını

Göz qapaqlarını rol etdiyin əfyun bir yuxuda

Halqa-halqa üfürdüm

Enib-qalxdım

Ağız boşluğunun çəkməcəsini açıb-bağlayan ağciyərimlə

Səsim azad sulara dağılan adalar

Səsim qafiyə yerinə barmağın ucu, əzilən kağızlar

Səsim izləyicilərini çeynəyən bir səhnə

Səsimdə Urmu ozon qatı dəliyindən qarqara edir

Quş dedikdə

Yuxuların mürəkkəb qabına batmış boyalı-bayğın başım

Göy qursağı sayaq atılır protez dişlərim

Buraq min işarətə bağladığın sözün çərpələng uçuşunu

Həyatımın alt yazısını qatarla sürübsən gözlərinə

Burax təmas xəttini ötmüş bir təyyarənin

Hava limanında yumurtalamasını.

Xiyabanın əli duraqda

Cibində gilə-gilə udmuş avtobusu,

boyununa qol-boyun meydançalarda 

qalstukunu bağlayan avtobusa udulur İona, 

udulur Ahab

Sırğa sayağı itmiş,

şin saxlamış evini sapmış küçələrə su səpmisən

Çəkib düymələ küçəni

Boyununu süpür yığ qulağına

Murtazlar zurnasına qalxan bağırsağım

Xəyyam parkında bir misra olan skamyada oturan 

qocanın korluğuna çəlik olur

Boğaz yollarına zair adın

Min qucaq ağaclarda baş yerinə bölünən sözün versiyalarını uzatmış

Asılqandan asladığım ağciyər salxımları söyləmində

Boyununun sayıqlayan döngələri var

Qorxmaz dərəcəsində qıvrıq saçın

Əqrəblərin əks istiqamətdə qət edən dəniz dalğalarının 

kələfindən bir parçadır

Boğaz yolları zair adına

Əfyun yuxulara bağla gözünü.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(07.07.2025)

Murad Vəlixanov, "Ədəbiyyatvə incəsənət"

Bu yaxınlarda televiziya ilə yenicə istehsal olunmuş "Cavid ömrü" filminə baxdım. Hüseyn Cavid haqqında müəyyən fikirlərə sahib idim. Lakin filmi izlədikdən sonra Azərbaycanlı yazıçıların və şairlərin öz fikirlərini hür şəkildə ifadə etmələrinə necə və hansı yollarla mane olduqlarının birdaha şahidi oldum. Onuda qeyd edim ki filmi 2007-ci ildə Ramiz Həsənoğlu ekranlaşdırıb. 

Böyük mütəfəkkir Hüseyn Cavid haqqında bilgilərim zənginləşdi, xalqımızın bu istedadlı ziyalısının ömür yoluna yenidən nəzər saldım. Açığını deyim ki, Cavidin həyat yolu və yaradıcılığı haqqında oxuduğum əsərlər arasında Rəfael Hüseynovun "Vaxtdan uca" əsəri məni daha çox tutmuşdu və nədənsə hələ o kitabı oxuyarkən onun ssenari kimi işlənməsi ürəyimdən keçmişdi. Amma Cavid haqqında kinossenarini görkəmli yazıçımız Anar yazdı. Anar kinematoqraf sahəsində öz qələmini dəfələrlə sınayıb, neçə-neçə ssenari yazıb, filmlər çəkib. Ulu öndərin sərəncamı ilə çəkilən bu filmin də ssenarisinin müəllifi odur və film uzun intizardan sonra rejissor Ramiz Həsənoğlunun quruluşunda ekran həyatı tapdı.

Söz yox ki, böyük istedad sahibi Hüseyn Cavidin həyat yolu, yaradıcılığı kinematoqraf üçün kifayət qədər dramaturji material verir və müəlliflər əsas diqqəti "sənətkar və zaman" motivləri üzərində qurmuşlar. Aydındır ki, müəlliflər kinodram janrının əsas xüsusiyyətləri və qanunları çərçivəsində Hüseyn Cavidin şəxsi həyatını ictimai mühitin fonunda qurmuş, insan taleyinin faciəsini də buraya məharətlə əlavə edə bilmişlər.

"Hər kəs zəmanəsinin övladıdır" deyimi əslində ona görə doğrudur ki, insan doğulub yaşadığı mühitin, ətraf aləmin bir nümayəndəsi kimi heç vaxt özünü bu mühitdən kənarda hiss edə bilməz. Əks halda zəmanənin qorxunc cəzalarına məruz qalır və özünü məhvə yuvarlayır. Cavid zəmanəsinin fövqündə dayanan bir sənətkar, şair, dramaturq idi. Müəlliflər də məhz bu ucalığı, bu yüksək mənəvi yaşantıları ekrana gətirməklə mənəvi dəyərlər barədə bizi düşünməyə sövq edirlər.

"Cavid ömrü" klassik ənənələrə söykənən filmdir. Orada yalnız bir şairin taleyi deyil, bir xalqın mənəvi dünyasını yaşatmaq səyi var. Və mənə belə gəlir ki, film bizim haqqımızdadır. Bizim xalqın mənəviyyatına zaman-zaman olunan təcavüz haqqındadır.

Cavidin yaşadığı dövrün ağrıları haqqında çox kitablar yazılıb, fılmlər çəkilib. Heç kəsə sirr deyil ki, Stalin rejiminin yaratdığı qanlı ideologiya neçə-neçə istedadları aparıb. Bu gün izsiz-soraqsız itən həmin insanların taleyi əslində dərs olmalıdır. Xalq öz mənəviyyatını qorumağı bacarmalı, onu gələcək nəsillərə çatdırmalıdır.

Qəribədir, bir dövlət başçısının əmri ilə əsərlərinə qadağa qoyulub Sibirə sürgün olunan Cavid, digər dövlət xadiminin səyi ilə ölümündən sonra cəsədi Vətənə qaytarılıb. Ona heykəl qoyalub, ev muzeyi yaradılıb, adına küçələr, parklar, xiyabanlar salınıb. Xalqın oğlunu Vətənə qaytaran dövlət başçısını xalq necə sevməyə bılər? Mən müəlliflərin filmə qoşduğu həmin tarixi sənədli epizodları yerində və əhəmiyyətli hesab edirəm. Və elə filmin də finalında ümummilli liderin Naxcıvanda Cavidin məqbərəsinin açılışındakı iştirakını əks etdirən kadrlar yüksək təsirli epizodlardır.

"Cavid ömrü" fılmi həm də bir ailənin faciəsi haqqında filmdir. Bu film Cavidlə yanaşı Müşkünaz xanımın, Ərtoğrulun, Turanın faciəsi idi. Bu həm də ümumiləşdirilmiş bir ailənin faciəsidir. O dövrün repressiya qurbanlarının hər birinin ailəsi bu ağrıları yaşamamışmı?

Mən baş rolun ifaçısı Rasim Balayey haqqında, onun sənətkarlığı barədə danışmaq istəmirəm. Amma bu filmdəki işi barədə bəzi fikirlərimi oxucularla bölüşmək istərdim. Əvvəla onu deyim ki, Rasim Balayev elə bil Cavidi tam qrimsiz ifa edir. Gözündəki eynək istisna olmaqla, heç bir əlavə qrim elementi görünmür. Bunu başqa aktyorlar üçün də demək olar. Cavid uzaq dövrün adamı deyil. Onun şəxsi fotoları da qalmaqdadır. Bəs elə isə nəyə görə filmin qrim ustası bu vəziyyəti nəzərdən qaçırmışdır? Buna baxmayaraq, Rasim obrazı hiss edib duyaraq oynayır və elə bilirərn, onun rolları arasında Cavid Əfəndinin özünəməxsus yeri var. Yəqin ki, kinotənqidçilər də buna öz münasibətlərini bildirəcəklər. Rasim Cavidi qəlbən yaradıb. Hiss olunur ki, o çox ciddi sarsıntılar içərisindədir. Xüsusilə həbsxanada Müşkünaz xanım və uşaqları ilə görüşündə bu daha aydın hiss olunur. Onun ifasında Cavidin əsil sənətkar, ailəsini, uşaqlarını ürəkdən sevən bir insan olduğıı açıq-açıqdan görünür.

Rasim Balayevin Cavidi dövrünün ağrılarını duyan, xalqının dərdini yaşayan bir sənətkardır. O, ailəsinə ürəkdən bağlıdır. Ümumiyyətlə, Cavid Rasim Balayevin yaratdığı ikinci şair ömrüdür. Lakin Cavidi Nəsimi ilə müqayisə etmək olmaz.

Filmdə Mircəfər Bağırovun rolunu ifa edən Ramiz Novruzovun da ifasını qənaətbəxş hesab etmək olar. Lakin burada da qrimlə bağlı çatışmazlıqlar aydın hiss olunur. Bu xalqın yaddaşında Mircəfər Bağırovun çox aydın obrazı yaşayır. Onu məhz elə xalqın yaddaşında olduğu kimi vermək daha məqsədəuyğun olardı.

Filmdə Müşkünaz xanım rolunda çəkilmiş Dilarə Əliyeva kinoda ilk addımlarını atır. Buna baxmayaraq hiss olunur ki, aktrisa obrazı duyub.

Digər aktyorların işi barədə də müsbət fikirlər söyləmək olar. Amma bizə belə gəlir ki, rejissor bəzən aktyor seçimində daha ciddi götür-qoy etməli idi. Aktyor Məmmədsəfanın rolu isə filmin uğurlu tapıntılarındandır. Onun "iblis" siması tamaşaçıda sözün əsl mənasında hiddət, nifrət yaradır.

Ümumiyyətlə, filmdə təsirli kadrlar çoxdur. Xüsusilə, Cavidin həbsxana həyatı ilə bağlı epizodlara həyəcansız baxmaq olmur. Əlbəttə ki, film qüsurlardan da xali deyil. Həm rejissor işində, həm aktyor oyunlarında, həm də yuxarıda qeyd etdiyimi kimi, qrim işində irad tutulası elementlər var.

Azərbaycan xalqı başı min bir müsibətlər çəkmiş Cavid haqqında onun özünə layiq film gözləyir. Bu film Cavidin ömür yoluna sadəcə bir nəzər olaraq ilkdir. Onu kino sənətimizin böyük nailiyyəti kimi qiymətləndirmək olmaz. Sadəcə, film çəkilməli idi və çəkildi. Bunlar, əlbəttə ki, bizim subyektiv fikirlərimizdir.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(07.07.2025)

Azərbaycan Ədəbiyyat Fondunun “Yazıçı” nəşriyyatında Xalq yazıçısı Anarın “2=3+4, yaxud iki ailədə üç Xalq yazıçısı, dörd Xalq şairi” adlı kitabı işıq üzü görüb. Nəfis tərtibatlı, illüstrasiyalı kitab Azərbaycan ədəbiyyatı irsinə böyük töhfələr vermiş iki nəsildən, onlar barədə həqiqətlərdən və onların ədəbi nümunələrindən ibarətdir.

608 səhifəlik bu unikal kitabı tərtib edən Xalq yazıçısı Anar uzun illər ərzində təkcə öz yazdıqlarını yox, qəhrəmanlarının – Səməd Vurğun, Rəsul Rza, Nigar Rəfibəyli, Vaqif Səmədoğlu, Ənvər Məmmədxanlı və Yusif Səmədoğlunun yazdıqlarını eyni ideya-estetik yaradıcılıq məcrasına qoşaraq, onları eyni axında birləşdirərək ən yeni ədəbiyyatın ən milli paradiqması olaraq təqdim edibdir.

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı kitabdan hissələri oxucularına təqdim edir. Anar qəhrəmanlarının ən populyar əsərlərini bir daha yaddaşlarda təzələyir:

NİGAR RƏFİBƏYLİ             

MƏHƏBBƏTİM BÖLÜNMƏDİ...

Birinci nəvəm oğlandı,

Bir dünya sevinc gətirdi

anadan olanda.

Ürəyimdə əvvəllər duymadığım

bir məhəbbət oyandı.

Ağlayanda,

ürəyimin başı sanki sökülürdü.

Gülüşündən hər tərəfə

qucaq-qucaq

işıq, sevinc tökülürdü.

Düşünürdüm:

Bir nəvəm də olsa,

Onu sevmək üçün

Qəlbimdəki məhəbbəti

Necə yarı böləcəyəm?

Ağlayanda kədərlənib

Qımışanda sevinəcək,

Güləcəyəm...

Sonra bir qız nəvəm oldu,

Gözləri göy, üzü göyçək,

Yanaqları dağ laləsi,

Dodaqları incə çiçək...

Qələm qaşı çatılanda,

Ala gözü süzüləndə,

Hərdən incik baxıb mənə

Dodaqları büzüləndə

Qəmlənirdim dərin-dərin.

Günlərimə çiçək-çiçək

Səpilirdi gülüşləri...

Elə bil ki, ürəyimdə

Nəğmə səsi eşidirdim

O yatanda mışıl-mışıl

yatağında.

Bir cüt nəvəm böyüyürdü.

Məhəbbətim bölünmədi,

az olmadı.

Oğlan nəvəm, qız nəvəmə

məhəbbətim yetər oldu,

artdı, artdı, azalmadı.

Üçüncü qız nəvəm oldu,

Qızıl saçlı, qonur gözlü,

Şirin dilli, şirin sözlü...

Ağlayanda yanğın saldı

Ürəyimin başına o.

Hərdən məni qərq elədi

Gözlərinin yaşına o.

Duzlu, şirin, göyçək bala

Hərdən şıltaq-şıltaq oynar,

Hərdən dalar xoş xəyala...

Məhəbbətim bölünmədi,

azalmadı.

Hər üçünə yetər oldu,

az olmadı.

Bir qız nəvəm yenə oldu,

Qaşı qara, gözü qara,

Elə bil ki, nur ələndi,

nur çiləndi buludlara...

Gülüşündən könül güldü,

Ağlayanda qəm töküldü.

Gah məzəli, gah dincdi o,

Həm fərəh, həm sevincdi o.

Şevdim onu

əvvəlki üç nəvəm kimi.

Məhəbbətim azalmadı,

Dördünə də yetər oldu,

az olmadı,

Bu körpəyə məhəbbətim

Onlardan da betər oldu.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(07.07.2025)

Fariz Əhmədov, “Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Naxçıvan təmsilçisi

Bəzən dönüb geriyə baxdıqda zamanın çox sürətlə keçdiyini və bizim nə narahatçılıqlarımızın, nə də sevinclərimizin fayda verdiyini görürük. Düşündüyümüz sadəcə acılı-şirinli xatirələrdir. Bu xatirələrin arasında bizi ən çox xoşbəxt edən məsum olduğumuz anlardır. Bəli, məsum olduğumuz anlar.

Hər şeyin nisbi olduğu bu xəyali dünyada ömür sadəcə səhvlə-düzün arasında keçir. Bir-birimizlə savaşa-savaşa, didişə-didişə bizə verilən zaman payının sonuncu kuponunu bu savaşda uduzuruq. Bir az da dərin düşünəndə özümüzün qurban olduğunu görürük.

Necəmi? Əlbəttə izah edəcəm.

Mən Əhmədov Fariz evin tək oğluyam. Özümü tanıdığım qədər yaxşı mütaliəm var amma və lakin evin tək oğlu olduğum üçün ata-anamı buraxıb xaricə və yaxud dünya turuna çıxıb daha yaxşı bir ədəbiyyat ortaya qoya bilmirəm. Çünki mən qurban seçilmişəm.

Bütün ailələrdə mütləq ki, qurbanlar var. Kimisi bu missiyaya layiq görülüb, kimisi isə özü seçib bu “şərəfli” missiyanı. Hər birimiz yüz faiz xoşbəxt görünməyə çalışırıq, fəqət, bu göründüyü kimi deyil. Başımızı qoyduğumuz yastığın islanmış tərəfini sadəcə biz görürük. Sanki göz yaşlarımız da kimisə incitməmək, kiməsə görünməmək üçün heçkəsin görmədiyi tərəfə axır.

Bəzən dediyimiz, bəzən də demədiyimiz sözlər bizi qocaldır. 30 ildə qazandığımız etibarı elə bir andaca bir sözlə Everest zirvəsindən heç nə olmamış kimi atmağı bacarırıq. Bəzən də qarşımıza çıxmayanlara tələsərkən, bizi gözləyənlərə çox gecikirik. Düşünün bir insanı şüşə kimi sındıra bilsək, qarşımıza çıxan mənzərə heç də o şüşüədən fərqli olmayacaq. Şüşə necə əlimizdən saldığımız zaman parça-parça olursa, insan da məhz bu cür sınır. Və bir müddət sonra heçnə olmamış kimi çalışırıq ki, o qırıqları toplayaq yenidən həmin insanı yaradaq. Fəqət, düşünmürük ki, biz onun ruhunu öldürdük, yerinə düzəldib qoyduğumuzun isə bir maketdən fərqi yoxdur.

Elə də olur ki, bir insana dəyər verib ona qəlbimizi açırıq. Sonra onu bu halı ilə çox sevdiyimizi və ona nə qədər dəyərli olduğunu xatırladırıq. Bir müddət sonra hacətimiz qəbul olduqda isə onu qırıb, parçalayıb ondan böyük bir “mən” düzəldirik. “Mən” istəmirəm filan tədbirə gedəsən. “Mən” istəmirəm belə olasan. Beləcə “mən” istəmirəmlərin ardı-arası heç bitmir. Adını da qoyuruq sədaqət. Bəs həqiqətdə bu adam qurban deyil? Hər şeyini bizə qurban verən bu adamı lazım gəldikdə çox asanlıqla əvəzedə, dəyişə bilirik.

Mənim düşüncəmə görə insan kamil varlıq deyil. Mütləq ki naqisliyi var. Gəlin düşünək əgər biz kamil olsaydıq yer üzündə nə müharibə, nə fitnə, nə də bizi yaradana ehtiyac qalmazdı. Zənnimcə hər birimizə bərabər paylanan ağıl payını fərqli istifadə etdiyimizə görə fərqliliklər ortaya çıxır və biz bunun adını naqislik qoyuruq. Məsələn mənim mütaliəm çoxdu amma içimdəki uşaq heç böyüməyib. Mən uşaqlığımdan yarım qalmışam. Başqası uşaqlığını  yaşayıb amma qabiliyyəti yoxdu. Yəni bütün enerjisini o uşaqlığı tam yaşamağa həsr edib. Bəs siz nədən yarım qalmısız həyatda? İnanıram ki hər kəs bu yazıda özünü tapacaq.

Mən özümə çox sual verirəm ki, kiməm mən deyə? Əvvəl daha çox Fariz idim, mütaliəm artıqca Dumanlı Təbrizdə Həsən bəy, Dahidə Yuşin, Amin Mooalfın Səmərqəndində Ömər Xəyyam, Ovoddakı Rivaris, Dirilişdəki Nexlyudov, Bilqamısdakı hər şeyi bilən adam, 6 nömrəli palatadakı Andrey Yefimiç, Sergi atadakı Kasatski oldum. İndi mən özümdə bilmirəm kiməm. Bəlkə batan ulduz, ölən şamam. Bəlkə də hamının getdiyi, heç kəsin qalmadığı yarım adam yarımçıq adamam indi.

Ən azından mən artıq bilirəm ki, kiməm mən.

Bəs siz kimsiniz?

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(07.07.2025)