İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

“Sahibul cəmaətul Dondarlı - onun sahibi Dondarlı camaatıdır” deyə qeyd var bu məscidin üzərində.

Çöl məscidi Qubadlı rayonu, Dondarlı kəndi ərazisindı yerləşən Arran memarlıq məktəbi üslubunda tikilmiş məsciddir.

Məscidin üzərində olan dörd yumru xanadakı yazılardan bəlli olur ki, dini ibadət yeri XIX əsrin ortalarında inşa edilib. Giriş qapısı üzərində olan yarımdairəvi tağbəndəki yazıda hicri təqvimi ilə 1281-ci il qeyd edlib. Bu da miladi tarixi ilə 1860-cı il hesab olunur.

Həmçinin bu kitabədə qeyd olunur: Sahibul cəmaətul Dondarlı, yəni onun sahibi Dondarlı caamatıdır. 

Məscidin üzərində daha bir kitabədə isə binanın hicri 1081-ci ildə tikildiyi yazılıb. Bu da miladi tarixlə 1670-ci il hesab olunur. Bu yazılarda aydın olur ki, Dondarlı kənd məscidi bir dəfə uçulduqdan sonra, yenidən tikilib.

Məsciddə xidmət edən nəsil şəcərəsi 1916-cı ilə kimi həmin məsciddə fəaliyyətini davam etdirmişdir. Sovet hökuməti tərəfindən rerpessiya olunmuş Azərbaycanın tanınmış ziyalısı Bəhlul Əfəndi (Bəhlul Behçət) bu nəsildəndir. Onun nəvəsi Həmidullah Əfəndiyev ruhani təhsili almışdır və indi də dini fəaliyyət göstərir.

Yerli inşaat materialları ilə tikilmiş Dondarlı məscidi kənd klubunun qonşuluğunda yerləşir. Məscidin qapısı hündürlüyünə qədərki məsafədən bütün divarları boyu üfüqi səmtdə aparılmış relyefli qurşaq onu uzaqdan ikimərtəbəli kimi göstərir. Əslində bu aldadıcıdır. Bina bir mərtəbəlidir. Təqribən bir metrlik kürsü üzərində inşa edilib. Eni 2 metrə çatan eyvandan birbaşa ibadət zalına qapı açılır. Giriş qapısı yuxarıdan yarımdairəvi tağbəndlə tamamlanır. Həmin qapının sol yanında kiçik ölçülü nişa var. Nişanın sağ və sol tərəflərində isə dairəvi formada daşlar qoyulub üzərinə kitabələr yazılmışdır.

Dondarlı məscidinin ibadət zalında dörd ədəd daş sütunlar qoyulub. Sütunlara kömək məqsədilə yan divarlar üzərində playstrlar quraşdırılmışdır. Onlar zalın üstünü örtən gümbəzlərin daha da möhkəm (möhtəşəm) dayanıqlı olmasına şərait yaradır, ancaq məscidin interyerindən baxanda bu mənzərənin şahidi oluruq. Onun dam tərəfdən örtüyü isə Şuşa, Ağdam, Füzuli və s. şəhərlərinin məscidlərində olduğu kimi yamaclı formada həll edilmişdir. XVIII–XIX əsrin yadigarı olan Dondarlı məscidi Qarabağın qədim islam memarlığının gözəl nümunəsidir.

Məscidin üzərində dörd yumru xana var. Yumru xanalarda Məhəmməd peyğəmbərin adı yazılıb. Digərlərində İmam Əli, İmam Həsən və İmam Hüseynin, birində isə Rəşidi Xəlifələrinin adları qeyd olunub.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(06.05.2025)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı PORTAL AKADEMİYASInda növbəti, üçüncü abituriyent kurslarına davam edir. Həyatda necə uğur qazanmalı, hədəfi necə seçməli, hədəfə doğru necə irəliləməli, necə lider olmalı – bu sayaq suallar hər birinizi düşündürür, bilirik. Onlara PORTAL AKADEMİYASI məşğələlərinə qatılmaqla çavab tapacaqsınız.

Rubrikanı millət vəkili, motivasiya spikeri, yazıçı Əlibala Məhərrəmzadə aparır.   

İnsan təbiətinin üç əsas xüsusiyyəti hansılardır? Düşünmədən cavab verərik ki, bioloji, intellektual və mənəvi. Əksərən bu xüsusiyyətlərə istinadən yaranan sevgi hissləri uzunömürlü olur. Amma çox təəssüf ki, hazırda bu xüsusiyyətlərin üçünü də öz kölgəsində qoyan maddilik xüsusiyyəti sevən kəslərdə dominantlıq etməyə başlayıb. İndi sevgidə şəxsi mənfəət axtaranlar, xüsusən hazırki kapitalizm cəmiyyətinin tələblərinə uyğun hərəkət edirlər. Özlüyündə gedonizm (həzz duymaq) və karyerizm (qarşı tərəfin üstünlüklərindən yararlanmaq) kimi halları birləşdirən maddilik geniş vüsət alıb. Bu dialoqları kim eşitməyib ki:

- Qızı istəyən var.

- Kimlərdəndir? Evi-eşiyi, işi-gücü varmı?

Yəni ki, sevənin gözəl-göyçək olmaq kimi fizioloji, sevən qəlbə malik olmaq, ağıllı, tərbiyəli, gözəl xasiyyətli olmaq kimi mənəvi, ali təhsilli, bilikli olmaq kimi intellektual tərəfləri maraq doğurmur, maraq doğuran onun regionu, valideynləri, var-dövlətidir, maddi tərəfləridir.

Uğurlu sevgi münasibətlərində bax bu faktor da nəzərə alınmalıdır, acı da olsa, «ayağını yorğanına görə uzatmaq», «özünəuyğun birisini tapmaq» zərurəti günümüzün sevgi münasibətlərinin qurulmasında ən vacib rol oynayan münasibətlərdəndir.

Xaraktercə də özünəuyğun birisini tapmaq, məhz yaxşı bələd olduğun birisi ilə ailə qurmaq istəyin özünü sonda tam doğrulda bilər. Bir tanışlıqla «ZAQS»a qaçmaq, az qala bütün ölkələrin teleefirlərində populyar olan evlilik proqramları vasitəsi ilə evlənmək əksər hallarda uğurlu ailə qurulmasına rəvac verə bilmir.

Sevgidə uğur qazanmağın bir tərəfi də illüziyalardan qopub çıxmaq bacarığıdır, qarşılıqsız sevgiyə, dəli kimi sevgiyə tuş olmamaq, bundan yayınmaq cəldliyidir. «Mən sənin sevgini istəyirəm», «Mən səni sevirəm, sən də sev» kimi tələblər nəyə lazımdır? Necə ola bilər axı, sənin ona olan hisslərini eynən də o sənə qarşı keçirsin?

Məşhur bir Azərbaycan mahnısı var, hazırda dünyasını dəyişmiş müğənni Rübabə Muradovanın ifasında dönə-dönə dinləməkdən doymazdım:

Mən sevim, sən sevmə, qoy belə olsun.

Sənə sev deməyənə cürətim var.

Ürək özünündür, özün bilərsən

Mənimsə dözumlu məhəbbətim var.

Görün necə gözəl sözlərdir. Məncə, sevgi münasibətlərinin ən lazımi səviyyəsini göstərir bu mahnı. «Sənə sev deməyə nə cürətim var!» Bax belə!

O ki qaldı qarşılıqlı sevgiyə, bu zaman sevənlərin ən əsas vəzifəsi sevgini qoruyub saxlamaqdır, öncəki abzasların birində qeyd elədiyimiz dəyərsizləşdirmə mərhələsinə yol verməməkdir. Sevginin ömrünün uzunluğunu rusiyalı psixoloq V.Kirilenko bu formula ilə izah edir: Sevgi uzunmüddətliyi bərabərdir: uyğunlaşmanın ideal səviyyəsi – qarşılıqlı maraqların olması – bir-birinə iradın olmaması.

B.Kirilenkoya görə uzunmüddətli sevgi reseptində ən vacib olanı əks tərəfi təmin edə bilməkdir. Bu təminetməyə həm maddi, həm mənəvi, həm fiziki parametrləri aid eləyə bilərik.

Uğurlu sevgiyə nail olmağın başqa bir şərti də sevgiyə kifayət qədər diqqət ayırmağı bacarmaqdır. Obrazlı şəkildə desək, bəzən insan özü öz əlləri ilə sevgisini boğub öldürür. Əgər siz sevginizə vaxt ayırmırsınızsa, qüvvə sərf etmirsinizsə, onu dəyərləndirmir, qiymətləndirmirsinizsə, onun gəlişinə görə şükranlıq eləmirsinizsə, sizi sevənin bunu kifayət qədər məsuliyyətlə və qaydasınca həyata keçirməsinə rəğmən az sevildiyinizi zənn edirsinizsə, bu halda sevgi sizdən üz döndərib gedəcək, bu reallıqdır.

Uğurlu sevginin daha bir şərtinə sevgidə dözümlülüyü misal gətirə bilərik. Mütəxəssislərin hesablamalarına görə, təqribən bir ildən sonra sevgi ehtirası azı iki dəfə azalır. Kişi-qadın münasibətləri üzrə ixtisaslaşmış və son illər bir çox ölkələrdə kifayət qədər populyar olan fransız yazıçısı Frederik Beqbeder məşhur «Məhəbbət üç il yaşayır» kitabı ilə, hətta sevgi hissinin dəqiq ömrünü də hesablamağa müvəffəq olub: üç il (əlbəttə, fransız yazıçı bu rəqəmi götürərkən bir çox təlimlərdən, mütəxəssis qənaətlərindən istifadə edib).

Sevgiyə cavab verən hormonların tükənmək fazası realdır, bunun qarşısını almaq, demək olar ki, mümkünsüzdür.

Əziz oxucularım, alimlərin fikrincə, kişi-qadın münasibətlərinin ardıcıl və dayanıqlı olmasında ən vacib məqam sevgi hormonları deaktivləşəndə sevgi hisslərini dostluq, qarşılıqlı hörmət hisslərinə çevirə bilmək bacarığıdır. Yeri gəlmişkən, bu hisslər daha dərin, daha uzunmüddətli olur. Siz ağsaqqal və ağbirçək bir cütlüyün bir-birinə can deyib can eşidərək bütün həyatları boyu xoşbəxt yaşamaları faktına yəni heç rast gəlməmisiniz? Şəxsən mənə yüzlərlə belə faktlar məlumdur.

Sevin, sevilin, əziz oxucularım. Dünyada sevgidən gözəl bir hissmi var? Ancaq sevərkən, çalışın, başınızı itirməyəsiniz. Sadaladıqlarıma diqqət etsəniz, bu mövzuda olan müxtəlif ədəbiyyatı oxusanız, şübhəsiz, sevgidə uğur qazana biləcəksiniz. Sevgi bir elmdir, onu öyrənmədən imtahan vermək barədə düşünməyin. Sevgi bir yüksəklikdir, gücünüzə əmin olmadan ora çıxmağa çalışmayın. Sevgi bir xoşbəxtlik əlifbasıdır. Bütün hərflərini öyrənib mənimsəyin ki, onu dərk edib oxuya biləsiniz.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(06.05.2025)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Güney Azərbaycan Poeziyası Antologiyası layihəsində Təbriz təmsilçimiz Əli Çağlanın növbəti təqdim etdiyi şair Ərdəbildə yaşayan Müjqan Siyamidir.

Müjqan Siyami

Ərdəbil

I

Buludların da bağrını yardılar bombalar!

Narın-narın parçalanıb dağıldılar buludlar!

Yağdılar-yağdılar

Bombalar, buludlar.

Döndü yer kürəsi

Dağınıq bir dağarcığa.

Qan qusdu,

Qocaman dəyirmançının

Qənim könlü!

II  

Anam,

Xalı iplərini dara çəkir,

Məhkəmə isə ziyalıları.

Anamın ədalətindən gül bitir

Onlarınkından qəbir!..

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(06.05.2025)

Murad Vəlixanov, "Ədəbiyyat və İncəsənət"

Həm dünya musiqisi, həm də öz musiqi və mahnılarımızla bağlı bir az araşdırma aparmaq qərarına gəldim. Telefonu, noutbuku qoydum qarşıma və araşdırdım. Kübar musisi barədə danışmaq istəyirəm.

Sənətşünaslar musiqinin əsas janrlarından birinin simfonik musiqi olduğunu qeyd edirlər. Kübar musiqi, elitar musiqi məhz simfonik musiqi hesab edilir.

“Qısa musiqi lüğəti”ndə musiqinin janrları haqqında məlumat verilmişdir. Simfonik musiqi janrı tam şəkildə XVII əsrdə formalaşmışdır. Simfonik musiqi instrumental musiqisinin daha mühüm və zəngin sahələrindəndir. O, həm çox hissəli kompozisiyaları, həm də kiçik formalı yüngül, populyar musiqini əhatə edir. Simfonik musiqi orkestrlə ifa olunmaq üçün nəzərdə tutulur. Müxtəlif musiqi alətlərinin uzlaşdırılmasına əsaslanan simfonik orkestr bəstəkara bədii qayəsini təcəssüm etdirmək üçün böyük imkanlar verir. Klassik simfonizmin Haydn, Mosart, Bethoven və Çaykovski tərəfindən qərarlaşdırılmış prinsipləri bədii cəhətdən yüksək sənət nümunələrində özünün geniş təcəssüsünü tapmışdır.

Daha son dövrlərdə klassik simfonizm janrına- simfoniyalara, üvertüralara, süitalara və s. opera, balet, dramatik əsərlərdən, kinofilmlərdən orkestr pyesləri kimi spesifik janrlar əlavə olunmağa başlamışdır.

Başlıca musiqi janrlarından biri kamera musiqisidir. Noktyurn, romans, sonata, fuqa kimi musiqi formaları məhz kamera musiqisinə mənsubdurlar. Kamera musiqisinin xarakterik cəhəti onun az ifaçılar qrupu (iki nəfərdən-duet, səkkiz nəfərə qədər-oktet) tərəfindən musiqi alətləri və oxuma (vokal) vasitəsilə, yaxud hər ikisinin birgə iştirakı ilə ifa olunmasındadır. Kamera musiqisi ilk dövrlərdə ev şəraitində ifa olunmaq üçün nəzərdə tutulmuş, elə onun latın adı da (kamara-otaq, palata) buradan götürülmüşdür. XIX əsrdən etibarən kamera musiqiləri konsert salonlarında ifa olunmağa başlayır.

XX əsrdə müasir musiqinin onun məzmununun mürəkkəb olmamasında, melodiyasının anlaşıqlığında, formasının sadəliyindədir. Yüngül musiqinin klassik nümunələri hələ özünü XIX əsrdən göstərməyə başlamalı (Ştraus, ata və oğul, Lanker, Offenbax).

Yüngül musiqi janrına, adətən, caz musiqisini daxil edirlər. Lakin onu tam mənada yüngül musiqi adlandırmaq düzgün olmazdı. XX əsrdə caz musiqisi müstəqil əhəmiyyət kəsb etməyə başlamışdır. Onun inkişafı daxilən ziddiyyətlidir. Bir sıra burjua ölkələrində Afro-Avropa musiqisinin mexaniki sintezi əsasında inkişaf etdirilmiş caz musiqisində qeyri-simmetrik atonal, asketik-quru, səda və dissonaslar mütləqləşdirilir, musiqi növünün spesifikasından kənara çıxılır. Bununla bərabər xarici caz musiqisində, həmçinin, müəyyən sağlam meyillər də özünü göstərir. Mütərəqqi musiqiçilər və ifaçılar xalq musiqi ənənələrinə, həyati mənbələrə, klassik musiqinin nailiyyətlərinə və s. əsaslanaraq, caz sənətini yeni mərhələyə qaldırmağa çalışırlar.

Proqram musiqidə də bədii obrazların söz vasitəsilə konkretləşməsi həmin oxşar rolu oynayır. Əyani təsəvvürlərin bədii zərurət və vaciblik təşkil etmədiyi proqramsız musiqidən fərqli olaraq proqramlı musiqinin müəyyən sərlövhəsi, izahedici mətni vardır və belə əsərlər bəstəkar tərəfindən əvvəlcədən qəsdən müəyyən edilən, inkişaf etmiş təsviri metodlar sisteminə malik olur. Musiqi əsərinin bu təsviri assosiasiyalardan kənar qavranılması estetik cəhətdən mükəmməl sayıla bilməz və belə qavrayış sənətkarın ifadə etmək istədiyi qayəyə uyğun gəlməz. Mövcud musiqi əsərinin proqramlılığı onun konkret məzmununu izah edir, əsas obrazları, bu obrazların qarşılıqlı münasibətlərini və s. xarakterizə edir.

Proqramlı musiqiyə P.İ.Çaykovskinin Aligyeri Dantenin “İlahi komediya”sı motivləri əsasında yazdığı “Françeska da Rimini” simfonik fantaziyasını, Qara Qarayevin “Don Kixot” və “Leyli və Məcnun” simfonik poemalarını misal göstərmək olar.

Sənətşünas alim Elmira Abasovanın fikrincə, 1941-1945-ci illərdə Azərbaycan musiqisi simfonizmin geniş yoluna qədəm qoyur. Səciyyəvi cəhətdir ki, bu dövrdə yaranmış 400 əsərin 25-dən çoxu simfonik əsər idi. Bunların xeyli hissəsi bilavasitə Böyük Vətən müharibəsi hadisələri ilə əlaqədardır. Bəstəkarların yeni nəslinin- Q.Qarayevin, C.Hacıyevin, S.Hacıbəyovun ilk simfoniyaları, həmçinin, F.Əmirovun simfonik poeması (həlak olmuş bəstəkar İ.İsrafilzadənin xatirəsinə həsr edilmişdir), Niyazinin “Xatirə” və “Döyüşdə” simfonik şəkilləri ictimaiyyətin diqqətini xüsusilə cəlb etmişdir. Bu əsərlərin hamısında müəlliflərin yeni təsir vasitələri axtardıqları aydın görünür. Gənc bəstəkarlar müasir musiqi dilinin nailiyyətlərinə yiyələnməyə can atır, lakin xalq mahnı  yaradıcılığı ehtiyatlarından heç də həmişə yararlı istifadə edə bilmirdilər. Lakin hər halda cəsarətli  təcrübə öz bəhrəsini verirdi. Gənc bəstəkarlar yaxın illərdə milli simfonik musiqi sahəsində bədii cəhətdən yüksək keyfiyyətli əsərlər yaranmasının təməlini qoymuşlar.

Musiqi yazmağa erkən başlamış Azərbaycan bəstəkarları 1945-1952-ci illərdə öz yaradıcılıqlarının yetkin çağına daxil olurlar. Onlar fərdi bədii keyfiyyəti və yüksək ustalıqla yazılması ilə fərqlənən əsərlər yaradırlar. Bu dövrdə yazılan əsərlərin bir çoxu sovet bəstəkarlarının ən yaxşı əsərləri ilə bir sırada durur.

Simfonik musiqi və balet sahəsində qazanılan müvəffəqiyyətlər xüsusilə qeyd olunmalıdır. Bu illərdə Azərbaycanda simfonizmin təkcə, demək olar, bütün ənənəvi janrları deyil, həm də xalq musiqisinin milli formaları əsasında yaranmış yeni formaları meydana çıxır.

Azərbaycan simfonik musiqisinin inkişafında Q.Qarayev mühüm rol oynayır. Onun “Leyli və Məcnui” poeması (Nizaminin eyniadlı poemasıiın mativləri əsasında bəstələnmişdir), “Alban rapsodiyası”, “Yeddi közəl” baletindən suita öz forması və musiqi məzmunu etibarilə böyük novatorluq kücünə malik əsərlərdir. Bəstəkarın bu illərdə yaratdığı başqa əsərlər kimi, həmin əsərlər də Azərbaycan bəstəkarlıq məktəbinin yaradıcılığında yeni cığırlar açır. Qarayev müasir musiqi sənətinin nailiyyətlərindən, sözün geniş mənasında, yaradıcılıqla istifadə edərək musiqidə millilik məfhumunun dairəsini genişləndirir.

Milli simfonizm sahəsində F.Əmirov görkəmli yenilikçi kimi özünü göstərir. Bir neçə il ərzində də o, çoxlu əsər yaratmışdır (Orkestrlə skripka və fortepiano üçün çalınai ikiqat konsert, simli orkestr üçün “Nizaminin xatirəsi” simfoniyası, “Şur” və “Kürd ovşarı” simfonik muğamları və s.). Bu əsərlərin hər biri bəstəkarın yaradıcılığında müəyyən mərhələ təşkil edir. Lakin xüsusilə simfonik muğamlar Əmirovun parlaq nailiyyəti hesab edilməlidir. Bəstəkar orkestrlə çalınan musiqinin bu yeni və maraqlı janrının təşəbbüsçüsüdür. Əmirov folklor materialının yalnız melodik əsaslarından istifada edərək xalq muğamlarını simfonik musiqinin klassik formaları   səviyyəsinə qaldırmışdır.

Azərbaycanın simfonik yaradıcılığında C.Hacıyev də böyük rol oynayır. Bəstəkarın diqqətini, hər şeydən əvvəl, müasir mövzu cəlb edir. Həmin illərdə Hacıyev ikinci və üçüncü simfoniya, habelə, “Sülh uğrunda” poema yazmışdı.

S.Hacıbəyovun “Karvan” simfonik şəkli, Niyazinin “Rast” muğamı, C.Cahangirovun “Arazın o tayında” poeması, C.Cahangirovun və R.Hacıyevin orkestrlə skripka üçün konsertləri Azərbaycan musiqisinii gözəl nailiyyətləri olmuşdur.

Ə.Abbasovun (“Gələcək gün”, orkestr üçün konserti, orkestrlə violençel üçün “Ü.Hacıbəyovun xatirəsi” poeması), S.Ələsgərovun (“Bayatı-Şiraz” muğamı, “Kənclik simfoniyası”) yaradıcılığında simfonik əsərlər görkəmli yer tutmuşdur.

Bəstəkarlar balet sahəsində də qiymətli işlər görmüşlər. S.Hacıbəyov müasir mövzuda ilk Azərbaycan baleti olan “Gülşən”i yaradır. O, bu baletdə sovet kolxozçularının həyatını tərənnüm edir. Q.Qarayev özünün ən yaxşı əsərlərindən biri olan “Yeddi gözəl” baletini (Nizaminin eyniadlı əsəri əsasında) yazır. Sovet İttifaqının bir çox şəhərlərində, habelə, Praqada tamaşaya qoyulmuş bu balet sovet adamlarının və xarici ölkə dinləyicilərinin böyük məhəbbətini qazanmışdır.

Bəstəkar Fikrət Əmirov “Simfonik musiqimizə bir nəzər” məqaləsində milli simfonik musiqimizin inkişafını, tərənnüm etdiyi milli ideyaları təhlil etmişdir.

Azərbaycan simfonik musiqisinin şöhrəti, başqa cür desək, Azərbaycan simfonizminin dünya səyahəti, şübhəsiz, xalqımızın əldə etdiyi mədəni nailiyyətin on mühüm nümunələrindən sayılır. Dünya musiqisinin tarixi təsdiq edir ki, əsil mənada simfonik musiqisi olan xalq, daha doğrusu, simfonizmin dərin sirlərinə yiyələnən xalq böyük mədəniyyətə yiyələnmiş hesab olunur.

Azərbaycan xalqı müasir simfonik musiqisi ilə haqlı olaraq fəxr edir və gözəl sənət əsərləri sayılan bu mədəniyyət xəzinəsinin yeni-yeni incilərlə daha da zənginləşməsini dərin maraqla izləyir.

Azərbaycanda simfonik musiqi janrının yaranması və onun inkişafı tarixinə müxtəsər də olsa nəzər salarkən, ilk növbədə, musiqimizin banisi, ustadımız, ölməz Üzeyir  bəy yadımıza düşür. Məlumdur ki, Azərbaycan   professional   musiqisi çox mürəkkəb bir janrla – opera janrı ilə başlanır. Opera   janrı  isə, bildiyimiz kimi, sintetik janrdır, bir çox musiqi janrlarını özündə birləşdirir. Üzeyir Hacıbəyov “Leyli və Məcnun” operasını yazmaqla, musiqimizə bir çox yeni janr, o cümlədən, simfonik janr gətirmişdir. Bu isə musiqi mədəniyyətimizdə, necə deyərlər, inqilaba bərabər hadisə idi. Əlbəttə, “Leyli və Məcnun”  operasındakı  simfonik epizodlar hələ müstəqil simfonik musiqi sayıla bilməz. Lakin bu, Azərbaycan simfonizminin ilk rüşeymi idi. Vaxtilə böyük rus bəstəkarı Pyotr İliç Çaykovski Qlinkanın “Kamarinskaya” əsəri haqqında demişdir: “Bütün rus simfonik musiqisinin özəyi bu əsərdədir”. Biz də bu gün cəsarətlə deyə bilərik ki, Azərbaycan snmfonik  musiqisinin özəyi  Üzeyir  Hacıbəyovun ilk əsərlərindədir.

Mənim zənnimcə, əsil mənada, simfonik musiqimiz “Arşın mal alan” operettasından başlanır. Burada Əsgərin oxuduğu “Arşın mal alan” motivini yadınıza salın. Əgər bu motivi bütün əsər boyu diqqətlə izləsəniz, onun necə inkişaf etdiyini, neçə ahəngə düşdüyünü aydın görərsiniz. Əsərin süjet xəttindən, dramaturji inkişafdan asılı olaraq bu motiv gah lirik, gah romantik, gah oynaq, gah da məhzun variantlarda səslənir. Bu isə simfonizmin əsas xüsusiyyətlərindən biri olan musiqi dramaturgiyasını təşkil edir.

Üzeyir Hacıbəyovun Azərbaycan musiqisində açdığı bu yolu Müslüm Maqomayev və Zülfüqar Hacıbəyov davam etdirmişlər. “Şah İsmayıl” operasındakı simfonik inkişaf epik simfonizmə çox parlaq bir nümunə ola bilər. Zülfüqar Hacıbəyovun səhnə əsərlərində simfonik musiqi romantik-əfsanəvi səciyyə daşıyır.

Azərbaycan simfonik musiqisinii əsil inkişafı sovet dövründə başlanmışdır. İyirminci illərdə Üzeyir Hacıbəyovun yazdığı “Arazbarı” rapsodiyası, marşlar, Müslüm Maqomayevin “Ceyranı”, “Şüştər”, “Turacı” rəqsləri simfonik orkestr üçün müstəqil şəkildə yazılmış ilk nümunələrdir. Sovet dövründə yetişmiş ilk professional bəstəkarımız Asəf Zeynallı çox qısa, lakin mənalı və zəngin yaradıcılığı ilə Azərbaycan simfonizmində yeni səhifə açmışdır. Onun simfonik fraqmentləri Azərbaycanda ilk proqramlı simfonik əsərlərdən sayıla bilər.

Otuzuncu illərin əvvəllərində sevimli bəstəkar və dirijorumuz Niyazinin yazdığı “Zaqatala süitası”  Azərbaycan simfonizmində yeni mərhələni təşkil edir. Məlum olduğu kimi, böyük ustadımız Üzeyir Hacıbəyovun bu dövrdə xalq çalğı alətləri orkestri üçün “Şur” və “Çahargah” muğamları əsasında bəstələdiyi fantaziyası və trio üçün məşhur “Aşıqsayağı” əsəri bilavasitə simfonik orkestr üçün yazılması da, Azərbaycan simfonizminin inkişafında mühüm rol oynamışdır.

Sonet musiqisinin görkəmli xadimləri Azərbaycan bəstəkarlarının simfonik yaradıcılığına yüksək qiymət verdilər. Məsələn, R.M.Qliyer yazırdı: “Azərbaycan bəstəkarları geniş simfonizm yoluna çıxmış və “sovet bəstəkarlarının profsssional musiqi sənəti ustaları ilə bir sırada durmuşlar”.

Hələ 1964-cü ildə yazdığı yuxarıda adı çəkilən məqaləsində Fikrət Əmirov deyirdi: “Həmin vaxtdan 20 il keçmişdir. Bu müddət ərzində o qədər gözəl, o qədər müxtəlif formalı əsərlər yaratmışdır ki, onların hamısını sadalamaq çətindir. Bu dövr bir cəhətlə əlamətdardır ki, Azərbaycanın öz simfonizm məktəbi yaranmışdır. Bu məktəbin yetişdirmələrinin əsərləri sovet musiqisi xəzinəsini xeyli zənginləşdirmişdir. Misal olaraq, balet sənətini götürək. Çox qısa tarixə malik Azərbaycan baletinin beynəlxalq miqyasa çıxması, Azərbaycan bəstəkarlarının baletlərinin dünyanın bir çox ölkələrində tamaşaya qoyulması bunu aydın göstərir. Görkəmli bəstəkarımız Qara Qarayevin “Yeddi gözəl”, Arif Məlikovun “Məhəbbət əfsanəsi” baletinin böyük müvəffəqiyyət qazanması hamımızı sevindirir. Azərbaycan bəstəkarlarından Cövdət Hacıyevin, Soltan Hacıbəyovun,Cahangir Cahangirovun, Niyazinin, Səid Rüstəmovun, Tofiq Quliyevin, Əşrəf Abbasovun, Süleyman Ələsgərovun, Rauf Hacıyevin, Elmira Nəzirovanın, Ramiz Mustafayevin, Vasif Adıgözəlovun, Xəyyam Mirzəzadənin, Musa Mirzəyevin, Həsən və Azər Rzayevlərin, Hacı Xanməmmədovun və bir çox başqalarının əsərləri respublikamızın hüdudlarını çoxdan aşmış, ölkə və dünya miqyasına çıxmışdır. Adlarını çəkdiyim və çəkmədiyim qələm yoldaşlarımın bu yaradıcılıq qələbəsi bütün xalqımızı sevindirir.

Azərbaycan simfonizminin xüsusiyyətlərindən biri də odur ki, o, dünya simfonik ədəbiyyatına yeni janrlar gətirmişdir. Bu fikri deyərkən mən simfonik muğamları iəzərdə tuturam. Niyazinin “Rast”, Süleyman Ələsgərovun “Bayatı-Şiraz” simfonik muğamları və başqaları buna yaxşı misal ola bilər. SSRİ Bəstəkarlar İttifaqının birinci katibi, görkəmli sovet bəstəkarı Tixon Xrennikov haqlı olaraq göstərir ki, Azərbaycan simfonik muğamları “Şərq xalqlarını, onlara yaxın olan musiqi təfəkkürü formaları vasitəsilə simfonik musiqi mədəniyyətinə alışdırmaqda böyük rol oynayır və daha böyük rol oynamalıdır”.

Azərbaycan simfonik musiqisinin gözəl, təqdirəlayiq xüsusiyyətlərindən biri də odur ki, o, milli çərçivədə qalmayaraq, başqa xalqların da musiqi folkloruna müraciət edib əsərlər yaradır, bununla da, o, xalqlara olan hörmət və rəğbətini bildirir, onların professional musiqisinin inkişafına, şübhəsiz, kömək edir.”

Göründüyü kimi, milli simfonik musiqi əsərlərində milli ideyalar ümumbəşəri dəyərlərlə vəhdət təşkil edir. Gəlin, musiqimizə sahib çıxaq və onu qoruyub saxlayaq. Nə də olsa, bizim mədəni irsimizdir.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

 (06.05.2025)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Bir şair, bir şeir rubrikasında bu gün sizlərə Nurlana İşığın “Bircə, Allahdan küsmə” şeiri təqdim edilir.

BİRCƏ, ALLAHDAN KÜSMƏ...

11- ci sinif şagirdi Romanın əziz xatirəsinə ithaf olunur

Ana, bu gün necəsən?

Darıxdınmı mənimçün?

Şəkillərə baxdınmı?

Bəs göy üzünə necə?

Quşları dinlədinmi?

Buludları saydınmı?

Roman olmuşam, ana,

Əbədi yaşamaqçün.

Səsim

quş nəğməsində

yarpaq xışıltısında,

dənizlər dalğasında...

Ana,

saçının hər telinə

qoxumu buraxmışam

onları çox əzizlə...

İnan mənə, anacan!

Ruhum izləyir səni.

Məni axtar Günəşdə

Gecələr Ayda axtar

Yağışın damlasında,

Çiçəyin toxumunda,

Gecənin ulduzunda,

Səhərlərin şehində

Axtar məni...

Roman olmuşam

Həm də...

Dünyanın hər yerindən,

Oxuna bilirəm mən.

Yetər ki sən məni gör!

Görərkən də gülümsə.

Küsmə, ana, Allahdan,

Onu tanıyıram mən.

Söz verib ki, ən gözəl

Barış sonda gələcək.

Mənə qovuşacaqsan

Əlindən tutacağam

Onda roman bitəcək.

Hələ bitməyib heç nə...

Bircə, Allahdan küsmə,

Səmaya bax, gülümsə.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(06.05.2025)

Aynur İsmayılova, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Giriş:

Bəzən bir hiss səni irəli çəkir, digəri isə geri saxlayır. Biri “get” deyir, digəri “qal”. Daxilində sanki iki nəfər danışır və sən hansına qulaq asacağını bilmirsən. Nə istədiyinə qərar verməkdə çətinlik çəkirsən. Özünü zəif, qərarsız hiss edirsən. Bu zidd duyğuların eyni anda mövcudluğu “ambivalans” adlanır. İlk baxışda bu hal zəiflik kimi görünə bilər, amma əslində ambivalans — insan ruhunun səmimiyyətidir.

Psixoloji təbəqə: Ambivalans nədir?

Ambivalans — bir şəxsə, hadisəyə və ya qərara qarşı eyni anda iki zidd münasibət bəsləməkdir. Bu, sevgi və nifrət, istək və qorxu, yaxınlıq və uzaq durmaq arzusu şəklində özünü göstərə bilər. Psixoloqlar bunu təbii hal kimi qəbul edirlər, çünki insan birdən çox duyğunu eyni anda yaşamaq qabiliyyətinə malikdir.

Bu halın kökləri çox zaman daxili dəyərlərimiz, keçmiş təcrübələrimiz və gələcəyə dair qeyri-müəyyən ümidlərlə bağlıdır. İnsan həm özündən, həm də ətrafdan gözləntilər arasında sıxışıb qalanda bu ziddiyyətlər daha da güclənir.

Gündəlik həyatda ambivalans

Ən sadə gündəlik qərarlardan tutmuş ən önəmli həyat seçimlərinə qədər — ambivalans bizə yol yoldaşı olur. Məsələn, yeni bir iş təklifi alırsan. Bir tərəfin həyəcanlanır: bu yenilikdir! Digər tərəf isə qorxur: bəlkə də alınmayacaq. Münasibətlərdə də eyni dinamika yaşanır — birini həm sevirik, həm də ondan uzaq qalmaq istəyirik. Bu hisslər insanı yorar, amma onları inkar etmək yox, anlamaq və qəbul etmək gərəkdir.

Yaradıcılıqda Ambivalans: Sənətin susqun ilhamı

Ambivalans, sənətə yönəlmiş insan üçün zərərli deyil — əksinə, çox vaxt ilham qaynağıdır. Yazıçılar, şairlər, rəssamlar bu ziddiyyətli hissləri ifadə edərək öz əsərlərində dərinlik yaradırlar. Bir yazıçı qəhrəmanının içindəki parçalanmanı nə qədər real göstərə bilirsə, o qədər oxucu özünü onda görür. Çünki oxucu bilir — mən də belə olmuşam, mən də belə hiss etmişəm.

Ambivalans sənətçinin daxili dialoqudur. Bu dialoqla barışan yazar daha dürüst və güclü əsərlər yaradır. Hisslərin bu sükutdakı savaşı çox vaxt sözlərə çevriləndə insan həm özünü, həm də başqasını anlamağa başlayır.

Nəticə: Ambivalansla barışmaq

Ambivalansı aradan qaldırmaq deyil, onunla yaşamağı öyrənmək insanın daxili rahatlığını təmin edir. Bu, zəiflik deyil — duyğulara qarşı dürüstlükdür. Ambivalans, həyatın tək bir doğru ilə yox, çoxlu ziddiyyətlərlə dolu olduğunu göstərir.

Əgər içində səslər danışırsa, bu, xəstəlik deyil. Bu, sənin öz səsindir — sadəcə fərqli yönlərindən gələn çağırışlar. Dinlə və yaz. Çünki bəzən ən doğru cümlə, daxilindəki iki zidd hissin ortasından doğur.

Bu yazını yazarkən anladım ki, mən də ambivalans hissini tez-tez yaşayıram. Daxilimdəki səslərin qarşıdurmasını çox vaxt qərarsızlıq kimi görürdüm. Amma indi onun bir adı olduğunu və bunun təbii olduğunu bilmək məni özümə bir az daha yaxınlaşdırdı. Bəlkə də bu yazı, həm sizə, həm də mənə bir az da olsun rahatlıq gətirər.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(06.05.2025)

İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

"Vətənə sədaqət" ifadəsi doğma yurda, millətə və dövlətə sadiqlik deməkdir. Bu anlayış insanın öz vətəninə olan sevgisini, ona xidmət etmək istəyini və ehtiyac olduqda onu qorumağa hazır olduğunu ifadə edir. Vətənə sədaqət sadəcə hərbi sahədə deyil, gündəlik həyatda da — dürüst olmaq, qanunlara riayət etmək, xalqın rifahına töhfə vermək kimi davranışlarla göstərilə bilər.

Vətən hər bir insan üçün müqəddəs bir anlayışdır. O, insanın doğulub böyüdüyü torpaq, uşaqlıq xatirələrinin beşiyi, ana nəvazişi kimi əzizdir. Vətənə olan sevgi insanın ruhunun dərinliklərindən gəlir və bu sevgi heç bir qarşılıq gözləmədən göstərilir. Vətənə sədaqət isə bu sevginin ən ali formasıdır.

Sədaqət yalnız sözlə deyil, əməl ilə sübut olunmalıdır. Vətəninə sadiq insan onu çətin günündə tərk etməz, əksinə, onun müdafiəsinə qalxar. Tariximiz boyunca minlərlə qəhrəman şəhid və qazimiz bu sədaqətin ən parlaq nümunələrini göstərmişdir. Onlar üçün vətən hər şeydən əvvəl gəlib, hər şeydən üstün tutulub. Vətənə sədaqət yalnız müharibə dövründə deyil, sülh zamanında da özünü büruzə verir. Dürüst işləmək, təhsil almaq, xalqın rifahına çalışmaq, mədəniyyətimizi qorumaq və inkişaf etdirmək də vətənə xidmətin bir formasıdır.

Unutmayaq ki, vətən bizdən yalnız sevgi deyil, sadiqlik, çalışqanlıq və fədakarlıq da gözləyir. Vətənə sədaqətli olaq ki, gələcək nəsillərə başıuca bir yurd buraxaq.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(06.05.2025)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının “Ulduz” jurnalı ilə birgə Biri İkisndə layihəsində bu gün şeir vaxtıdır, sizlərə Adil Həsənoğlunun şeirləri təqdim ediləcək.

SEVGİNİN DİLİ...

Min çiçəkdən toplanan

Baldı sevginin dili.

Çiçəklər soldu getdi,

Qaldı sevginin dili.

Yarı pətək, yarı şan,

Gah  küsən, gah barışan,

İrəvanda alışan

Xaldı sevginin dili.

Əlifbası bədəndi,

İlk söz Həvva, Adəmdi,

Cənnət qoxulu dəndi,

Kaldı sevginin dili.

Mürəkkəbli, adili,

"Qu”dilidir, “qa” dili.

“Bəla”lara Adili

Saldı sevginin dili.

SƏNƏ VƏ ŞOPENƏ

          (“Yağış" valsını dinləyərkən)

Bir yağış yağır ki, hələ bilmirəm,

Ruhum durulacaq, kirlənəcəkmi?

Sevdalar süzülür quş dimdiyindən,

Görən torpaq  bunu heç biləcəkmi?

Ömür çardağıma gur yağış yağır,

Payız yağışımı, yaz yağışımı?

Göylərdən gah dua, gah qarğış yağır,

Bu "Yağış" Tanrının son alqışımı?

Qurbanlar demişdim yağış adına,

Cadar dodağıma paymı, görəsən?

Belə doğulasan "Yağış" altında,

Beləcə "Yağış”ın altda öləsən.

QƏHƏTDİR

Hanı bu gecənin aydın sabahı,

Niyə gözümüzə səhər qəhətdir?

Ağıllısı yolun azıb, haqq deməz,

Dəlisində doğru xəbər qəhətdir.

Sel basmaz dərədə bəndə dönənik,

Hiyləyə, kələyə, fəndə dönənik.

Hərdən darıxanda kəndə dönənik,

Niyə  kənd həyalı şəhər qəhətdir?

Bir könül alası söz deyən yoxdu,

“Hər şey düzələcək, döz”, – deyən yoxdu.

Daha ağ atlını gözləyən yoxdu,

Üzəngi qəhətdir, yəhər qəhətdir.

Haqqın toxumluğu haqsız talandı,

Sabaha verilən vədlər yalandı,

Maşallah, koramal özü ilandı,

İndi  ilanlarda zəhər qəhətdir.

Açıq qapıları bağlayan artıb,

İçində küdurət şaxlayan artıb,

Soğan doğrayanda ağlayan artıb,

Duru könüllərdə qəhər qəhətdir.

Çiçək də vaxtında solmur ki daha,

Ağaclar saçını yolmur ki daha,

Birtəhər yaşamaq olmur ki daha,

Bir özü yalqızdı, təhər qəhətdir.

QONAQ GƏLİMMİ?

(Anamı düşünərək)

Birlikdə bölünməz söz olaq deyə,

Yarımçıq hecana qonaq gəlimmi?

Bir ocaq qarsıdan köz olaq deyə,

Tüstüsüz bacana qonaq gəlimmi?

Gəlimmi dünyanı bir görmək üçün?

Gəlimmi hər yeri pir görmək üçün?

Gəlimmi dağılan yer görmək üçün?

Ruhu itkin cana qonaq gəlimmi?

Gəlimmi bir zurna, qaval səsinə?

Gəlimmi bir nişan, toy həvəsinə?

Gəlimmi bəxtimin gənclik  dərsinə?

Əllərimdə həna qonaq gəlimmi?

Gəlimmi "Şuşanı aldıq!", – deməyə?

Gəlimmi "Bir zəfər çaldıq!", – deməyə?

Gəlimmi "Biz millət olduq!", – deməyə?

Yazılan dastana qonaq gəlimmi?

Otuz il yolumu gözlədin orda,

Otuz il ağrılar izlədin orda,

Otuz il "Ay oğul, döz" – dedin, orda,

Ana, Mincivana qonaq gəlimmi?

Ana, Zəngilana qonaq gəlimmi?

TƏRƏFİ VAR

Ömür təkcə zəhər deyil, 

Bal, şəkər, qənd tərəfi var,

Hər qapalı ev-eşiyin

Bir aynabənd tərəfi var.

Çalan bilmə hər ilanı,

Ocaq bilmə hər yananı.

Seldə, suda qərq olanı

Saxlayan bənd tərəfi var.

Nazını çəksən qəhərin,

Gec açılar hər səhərin.

Havası yox hər şəhərin,

Şükür ki, kənd tərəfi var.

BƏNZƏMİR  

Bu qış yenə yaylayıbdı,

Qarı da qara bənzəmir.

Payızından sovqat qalan

Narı da nara bənzəmir.

Tumarlayır hey Ələddin,

Çırağından çıxmayır cin.

"Davaxor"du ağ göyərçin,

Sarı da  sara bənzəmir.

Yuvalar yox, qısılasan,

Ərənlər yox, basılasan,

Ağaclar yox, asılasan,

Darı da dara bənzəmir!

Çirkabı bol yağışında,

İlməsi yox naxışında,

Buzdu Məcnun baxışı da,

Yarı da yara bənzəmir.

Şəlalənin donub səsi,

Gəlmir çayın zümzüməsi,

Daha yanmır pərvanəsi,

Qoru da qora bənzəmir.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(06.05.2025)

Murad Vəlixanov,  “Ədəbiyyat və İncəsənət” 

Rejissor Elxan Cəfərovun 2012-ci ildə ekranlaşdırdığı “Dolu” filmi barədə danışmaq istəyirəm. Dolu təbiət hadisəsidir, yağışdan, qardan fərqli olaraq, qəfildən yağır və qarşısına çıxan hər nə varsa, zərər yetirir. Cəmiyyətin də öz dolusu var. Bu müharibə adlı fəlakətdir. Yazıçı-publisist Aqil Abbasın eyniadlı romanı əsasında çəkilən “Dolu” bədii filmi Qarabağ mövzusunu yenidən gündəmə gətirməklə yanaşı, müharibə, insan və ümid haqqında ən yaxşı ekran əsəri kimi yadda qaldı. 

Film barədə təəssüratlarıma keçməzdən əvvəl xatırlatmalıyam ki, “Dolu” Mədəniyyət və Turizm Nazirliyinin sifarişi ilə Cəfər Cabbarlı adına "Azərbaycanfilm" kinostudiyasında çəkilib və ilk dəfə avqustun 2-də - Milli Kino Günündə - Nizami Kino Mərkəzində nümayiş olunub.

Ekran əsərinin quruluşçu rejissoru Elxan Cəfərov, operatoru Nadir Mehdiyev, rəssamı Rafiq Nəsirov, bəstəkarı Polad Bülbüloğludur. Filmdə Fuad Poladov, Məmməd Səfa, Fərhad İsrafilov kimi tanınmış aktyorlarla yanaşı, kinoda ilk addımlarını atan gənclər də çəkiliblər.

 “Dolu” başlayır

Filmə ikinci baxış.  Bu filmi göz yaşlarsız seyr etmək mümkün deyil.…Çaşqın, qarışıq, qorxulu bir tarix - 1991-ci il. Sovet imperiyası çöküb, bu dağıntılar altında Mərkəz idarəetmə qabiliyyətini itirib. Düşmən qapı ağzındadır. Sadə, əliyalın xalq ümidini “yuxarılara” bağlayıb. Vətənin bu başında torpaq davası, o başında kreslo davası gedir. İki cəbhənin fərqli insanları, iki döyüşün fərqli qəhrəmanları...

Mərmilər, güllələr vətənə yağır, bu vəziyyətdə düşmən qarşısına kim çıxa bilər, kim sinəsini vətənə sipər edər? Min illərin sınağıdır, sadə xalqın qeyrətli oğulları. Hərbiçilərdən və könüllülərdən ibarət batalyon təpədən dırnağacan müasir silahlarla silahlanmış düşmənlə üz-üzə dayanır. Ölüm qaçılmazdır, amma ölümə məhəl qoyan kimdir. Oğullar zəmi kimi biçilir, qocalar, qadınlar, uşaqlar süngülərə keçirilir. Qarabağ müharibəsinin gerçək səhnələri “Dolu”da yenidən canlanır.

Uğur

Uğurilk növbədə “Dolu” romanından başlayır. Son illərdə, sözün yaxşı mənasında, böyük səs-küyə səbəb olan bu roman Qarabağ mövzusunda yazılan ən yaxşı əsər kimi dəyərləndirilir. Çünki Qarabağ hadisələrinin və döyüşlərinin şahidi olan müəllif “Dolu”da müharibənin içində baş verən reallıqları əks etdirir. Aqil Abbas özü bu barədə belə deyir: “Roman dünyanın ən varlı şəhərinin erməni işğalçılarına qarşı dirimsiz ölüm savaşı apardığı dövrdə orada yaşayan, döyüşən insanların yaşantılarını, həmin dövrdə ölkəyə rəhbərlik edən məmurların faciələrini əks etdirir. Əslində bu qiyamət günü idi, sağlığımızda gördük. Romandakı obrazlar real insanlardır. Mən onların heç birini özümdən qondarmamışam. Bizim Qarabağ müharibəsində Komandir kimi oğullarımız azmı olub? O qədər Pələnglər özlərini tankın altına atıb ki... Mən müharibə vaxtı olduğum cəbhə bölgələrinin demək olar ki, hamısında Drakona rast gəlmişəm. Onları bir-birindən heç nə ilə fərqləndirmək olmurdu. Əslində bütün mərdlər əkiz doğulurlar, elə əkiz də ölürlər”.

Rejissor işi

“Dolu”nun ekran həllini çiyninə götürən Elxan Cəfərov da rejissor yozumu ilə “Dolu”nu dolğunlaşdırır. Bu səbəbdən Aqil Abbas: “Bu film rejissorundur, amma əgər tamaşaçı bəyənsə, deyəcəm ki, mənim də payım var” - söyləməklə rejissorun zəhmətini yüksək dəyərləndirir. Elxan Cəfərov filmdə böyük döyüş səhnələrini, xüsusilə zirehli texnika ilə hücum səhnəsini uğurla səhnələşdirməyi bacarıb. “Dolu” müasir kino estetikasının tələblərinə cavab verən formatda araya-ərsəyə gətirilib.

Rejissor film barədə belə deyir: “Son söz həmişə tamaşaçının olub, bunu hər kəs bilir. Təkcə onu deyə bilərəm ki, bu sadə, klassik üslubda çəkilmiş yarıdöyüş, yarıpsixoloji bir dramdır. Birinci növbədə məqsəd və vəzifəmiz nəinki bu mövzuda, digər mövzularda da istehsal etdiyimiz bütün filmlərlə Azərbaycan tamaşaçısını inandırmaq, onu yenidən kinoteatrlara cəlb etmək, həmişə olduğu kimi, cəmiyyətin aparıcı mədəniyyət qüvvələrindən birinə çevirməkdən ibarətdir. İnanıram ki, bu məqsədimizə nail olacağıq”.

Rejissorun düzgün aktyor seçimi də “Dolu”nun daha bir uğurudur. Əməkdar artist Məmməd Səfanın oyandığı Komandir rolu şübhəsiz ki, kino salnaməmizdə yeni səhifə kimi yadda qalacaq. İndiyədək kinoda müxtəlif obrazlar yaradan Məmməd Səfa bu rolu şərəfli bir rol kimi dəyərləndirir. Şərəfli rolu qeyri-adi oyun tərzi ilə sevdirən isə Məmməd Səfanın oyunudur.

Müharibə gedən şəhərin katibi rolunu oynayan Xalq artisti Fuad Poladovun ifası da, həmişə olduğu kimi, yüksək sənətkarlığı ilə yadda qalır. Məğlub olan şəhərin başçısı sonda öz faciəsini yaşayır. Əməkdar artist Fərhad İsrafilov milis rəisi, Rza Rzayev Drakon, Elvin Əhmədov Pələng, Oqtay Quliyev baza müdiri, Vaqif Səmədzadə Polyaniçko, Vüsal Murtuzəliyev Jurnalist, Gülzar Cəfərova Pələngin anası, Əməkdar artist Şamil Süleymanov Müəllim - bir sözlə, filmdə yer alan hər bir aktyor öz rolunu məharətlə oynayır. Pələng və Drakon obrazları Vətəninə, torpağına bağlı olan iki gəncdir. Qeyri-bərabər döyüşdə onların yaşantıları, göstərdikləri fədakarlıq yüksək vətənpərvərlik nümunəsi kimi yeni nəsillərə təqdim olunur. Filmdəki yeganə qadın obrazı isə bütün şəhid analarının ümumiləşdirilmiş simasıdır.

 “Dolu”nun mükəmməl musiqisi

Qarabağ həm də musiqi beşiyidir. Bu torpağın adamlarına hava, su kimi musiqi də lazımdır. Özü də zövqlü musiqi. Deyəsən, filmin yaradıcıları bunu məxsusi olaraq nəzərə alıblar. “Dolu”ya məhz görkəmli bəstəkar, Xalq artisti Polad Bülbüloğlu musiqi yaza bilərdi. Necə ki, yazdı və film həm də dərdlərimizi ifadə edən musiqisi ilə yadda qaldı. Polad Bülbüloğlu «Dolu»nu belə dəyərləndirir: “Çox mükəmməl bir filmdir, həyəcan içərisində izlədim. Filmi güclü yaradıcılıq məhsulu kimi qiymətləndirmək olar. Burada hər şey mükəmməldir: ssenari, rejissor işi, aktyor oyunu. Mən «Dolu» filmini Azərbaycan kinematoqrafiyasında hadisə kimi qiymətləndirirəm. Böyük uğurdur”.

Bəstəkar filmdəki qonorarından da imtina edib: “Mən Qarabağ mövzusunda olan “Dolu” filminə bəstələdiyim musiqiyə görə qonorar ala bilməzdim. Vətən uğrunda son damla qanına qədər döyüşən igidlərimizin qəhrəmanlıqlarından bəhs edən əsərə musiqi yazmaq mənim borcum idi”.

Quruluşçu operatoru Nadir Mehdiyevin, quruluşçu rəssam Rafiq Nəsirovun, geyim rəssamı Elfira Hüseynovanın, rejissorlar - Əməkdar artist Ənvər Həsənov, Əliqulu Səmədovun, redaktor Ramiz Fətəliyev və icraçı prodüser Nadir Əliyevin də xidmətlərini qeyd etməliyik. Bütövlükdə, “Dolu”nun yaradıcı heyəti filmdə, sözün əsl mənasında, fədakarlıqları ilə milli kinomuzun inkişafına öz töhfələrini verdilər.

Və filmin sonu haqqında son söz

...İllər keçib. Yaşa dolmuş komandir yenidən məğlub olmuş şəhərə qayıdır. Heç bir qadağa onu dayandıra bilməz. O, Vətəni ikiyə bölən sərhədi keçir. Ruhlar Vətənə qayıdır...

...Qarabağa həmişə dolu yağmayacaq, gec-tez hava açılacaq, gün çıxacaq, biz də o torpağa qayıdacağıq. “Dolu” tək müharibə haqqında deyil, həm də ümid haqqında filmdir. Kinoşünas Aydın Kazımzadənin dediyi kimi: “Gözəl filmdir. Finalda böyük bir ümid işığı var”.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(06.05.2025)

İmran Verdiyev, Azərbaycan Respublikasının Əməkdar müəllimi. “Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Oğuz təmsilçisi

Stepan  Aleksandr oğlu Paçikov. O, Azərbaycandandır. İllik 2 milyard dollar dövriyyəsi olan və çoxumuzun smartfonlarında yüklü olan "EverNote"nin yaradıcısıdır. Lakin Azərbaycanda çox az adam tanıyır Paçikovu. Bu yazı da onun haqqında oxucularımıza məlumat vermək məqsədi ilə qələmə alınıb.

S.Paçikov Vartaşen (indiki Oğuz) udilərindəndir. 01 fevral 1950-ci ildə Azərbaycan Respublikasının keçmiş Vartaşen kəndində (indi şəhərdir) anadan olmuşdur.  Atası Aleksandr Paçikov milliyyətcə udin, anası Yekaterina Pankova isə milliyyətcə rus olub. Uşaqlığı və ilk məktəb illəri də Vartaşendə keçmişdir. Sonralar Mingəçevir məktəbində oxuduğu qeyd olunur. 

Novosibirsk Dövlət Universitetində, Tbilisi Dövlət Universitetində və Moskva Dövlət Universitetində oxumuş, burada riyazi metodların iqtisadi tətbiqi üzrə fəxri magistr dərəcəsi almışdır. SSRİ Elmlər Akademiyasında qeyri-səlis məntiq üzrə fəlsəfə doktoru elmi dərəcəsi alıb.

1986-cı ildə  Moskvada ölkənin ilk kompüter klubunu qurub və Moskva Uşaq Kompüter Klubunun prezidenti olub. Burada uşaqlara kompüter proqramlaşdırması, veb dizaynı və s. öyrədilirdi. O dövrdə bu mərkəz Moskvada adi insanların kompüterdən istifadə edə biləcəyi yeganə yer idi.

S.Paçikov az sonra "ParaGraph" şirkətini qurur. Paçikovun ideyası onun "Apple" şirkəti ilə əməkdaşlığına səbəb olur. Şirkət ondan "Newton" noutbukları üçün əlyazmaların tanınması ilə bağlı proqram hazırlamağı xahiş edir. "Apple" Stepana bu proqramı hazırlamaq üçün 6 milyon dollar təklif edir. Ancaq bunun əvəzində Paçikov və komandası ABŞ-a köçməli idi.

O, 1992-cü ildə ABŞ-nın Kaliforniya əyalətindəki Kupertinoya köçür. Lakin "Newton" layihəsi uğursuz olur. Onun şirkəti "Alter Ego" adlı virtual vaxt maşını hazırlamağa başlayır. Məqsəd uşaqları olduqları tarixdən geriyə qaytarmaq və o dövrlə tanış etmək olur. O deyirdi: "Biz virtual reallığın qabaqcılları kimi virtual reallıq modelləşdirmə dili yaratdıq. Bu texnologiyanın köməyi ilə uşaqların Qədim Romaya və ya Qədim Yunanıstana qayıtmalarına, məsələn, Arximedlə görüşmələrinə imkan yaratdıq". 

1990-cı illərin ortalarında Paçikov ABŞ-da "ParaScript"ın filialını açır. Burada planşetlərdə və sensor ekranlarda əl yazısı daxil edilməsi üçün Calligrapher adlı proqram təminatı yaradır. Sonralar həmin şirkət "Silicon Graphics" tərəfindən 81 milyon dollar ödənilərək alınır. Daha sonra o müasir planşetlərin babası sayılan "Apple Newton" üçün əllə yazılan mətinləri oxuyan "Calligrapher" proqramını hazırlayır. Apple bu proqrama görə Paçikova 6 milyon dollar ödəyir.

Bu gün minlərlə insanın istifadə etdiyi "EverNote" konsepsiyasının yaranmasına (2002-ci ildə) səbəb isə insanların unutqanlığıdır. Bir çox insan kimi Stepan da "EverNote"u sözün əsl mənasında insan beyninin davamı hesab edirdi. 2002-ci ildə  Paçikov "EverNote"da işə başlayır. Məhsulun ilk prototipi və "Windows" üçün ilk beta versiyası iki il sonra buraxılır. "EverNote"un orijinal versiyası bulud hesablama və məlumat sinxronizasiyasından uzaq olur. Bununla da, Paçikov "Apple"da, "Newton"da heç vaxt tam tətbiq olunmayan əlyazmanın tanınması ideyasını reallaşdıra bilir. Paçikov "EverNote"u ilk növbədə özü üçün lazımlı hesab edərək deyirdi: "Bu hər şeydən əvvəl mənim özümə lazım olan bir məhsuldur". Bu tətbiqin yaradılmasından bir müddət sonra Paçikov parkinson xəstəliyinə tutulur və xəstəliyin xarakteri kimi də bu onda yaddaş itkisinə səbəb olur.

Paçikov "EverNote"u 2007-ci ildə Fil Libin adlı Rusiyada doğulan və ondan 20 yaş kiçik olan bir amerikalıya təslim edir. O, Filin işgüzarlığındən çox razı idi və bu onun diqqətini cəlb etmişdi. S.Paçikov deyirdi ki, "Mən, Libinin məndən daha yaxşı bir rejissor olacağına tamamilə əmin idim".

Lakin o, evernote xidmət xəttinin arxasındakı tətbiqin, xidmətlərin və baxışın əsas memarı oldu və olaraq qalır. Paçikov hələ də təsis etdiyi "EverNote" şirkətinin idarə heyətinin fəal üzvü kimi qurduğu şirkətə gəlir və şirkətin gələcəyi ilə bağlı rəhbərliklə fikirlərini bölüşür.

S.Paçikov çıxışlarının birində deyir: “Mən Azərbaycanda yerləşən Vartaşen (Oğuz) kəndində anadan olmuşam... Mən Qafqaz mədəniyyətində, Qafqaz musiqisi, rəqsləri arasında, Qafqaz mentalitetinin əhatəsində böyümüşəm... və Azərbaycan musiqilərini bəyənirəm. Mən onu dinləməkdən zövq alıram”.

Uzun illər öz doğma Vətənindən ayrı düşən S.Paçikov anadan olduğu yerləri bir daha görmək həsrəti ilə yaşayır. Oğuzun tanınmış ziyalılarından, Paçikovla son vaxtlara qədər əlaqə saxlayan və yazışan hörmətli Tahir müəllim Musayev söyləyir ki, onunla hər dəfə əlaqə saxlayanda keçmiş Vartaşenə (indiki Oğuza) gəlmək, oraları bir daha görmək, uşaqlıq dostları ilə görüşmək, atasının qəbrini ziyarət etmək istədiyini bildirir. Lakin parkinson xəstəliyinə tutulduğuna görə istəklərini həyata keçirməsi mümkün olmur.

Nə deyək, Allah şəfasını versin, arsuzu gerçəkləşçsin.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(06.05.2025)