İlqar İsmayılzadə,

fəlsəfə üzrə fəlsəfə doktoru, AJB və AYB-nin üzvü, "Ədəbiyyat və incəsənət" portalının Cənub təmsilçisi

(Cəlilabad rayonunda təsviri incəsənət sahəsinin tək və yeganə nümayəndəsi olmuş Laləzar xanım Əsədovanın həyat yoluna bir baxış)

İncəsənətin növlərindən biri də rəssamlıqdır. Rəssamlıq insanları, əşyaları, təbiəti və ya hər hansı bir ideyanı təsvir etmək üçün rəngli materiallardan istifadə etməklə vizual təsvirlər yaratmaq sənətidir. Rəssamlıq təsvir sənəti və bir növ yaradıcılıq qabiliyyətidir. Lakin bununla yanaşı rəssamlıq sahəsində olan insanın daxili hissləri və duyğu aləmi də zəngin olmalı, bir çoxlarının görə bilmədiyini görməsi, hiss edə bilmədiklərini isə hiss edə bilməsi zəruridir.

İndiyədək bu sahədə bir sıra insanlar böyük uğurlar qazanmış və zirvələrə ucalaraq həm bacarıqlı şagirdlər yetirmiş, həm də qiymətli rəsm əsərləri yaratmışlar.

Cəlilabad rayonunda digər sahələrlə yanaşı incəsənət sahəsi də inkişaf etmiş və müəyyən uğurlara imza atılmışdır. Lakin rayonda bu kimi sahələrin nümayəndələri əsasən bəylərdən ibarət olmuşdur ki, bu da adətən əyalət və bölgələrdə hakim olan xüsusi qayda-qanunlar və adət-ənənələrdən irəli gələn bir məsələdir. Sovetlər dönəmində Cəlilabad kimi bir məkanda xanımların ədəbiyyat və incəsənət sahələrində irəli çıxıb uğur qazanması nadir hallarda baş verirdi. Hətta, üzləşdiyi sıxıntı və təzyiqlərə görə bir çox yerli xanım şairlərimiz o zaman mətbuata çıxa bilmədikləri üçün öz şeir nümunələrini ayrı-ayrı şəxslər və bəzən də digər kişi adları ilə çapa verirdilər...

Belə bir şəraitin hakim olduğu və mənim də doğulub boya-başa çatdığım rayonda o zamanlar hansısa bir xanımın rəssam olması qeyri-adi hadisə sayılırdı. Sovetlər dönəmində rayon üzrə bir neçə rəsm və rəsmxət müəlliməsi olsa da bütün Cəlilabadda təsviri incəsənət sahəsinin ilk və yeganə xanım rəssamı Laləzar xanım Əsədova idi. Müstəqillik illərindən etibarən bir neçə yeniyetmə və gənc xanım rəssamın yetişməsinə rəğmən Laləzar müəllimə bu sahənin ilk siması olaraq tarixə düşmüşdür.

Əlbəttə, heç şübhəsiz onun həmin dövrdə bir gənc xanım olaraq bu sahədə önə çıxıb uğur qazanması öz şəxsi bacarığı və əməyindən əlavə, həm də mərhum valideyni, xüsusilə də atası mərhum Xanış müəllimin həyata ziyalı baxışı və azad düşüncəsindən irəli gəlirdi.

Gəlin onun geniş həyat bioqrafiyası ilə daha yaxından tanış olaq.

QISA BİOQRAFİK TƏQDİMAT:

Əsədova Laləzar Xanış qızı: 1968-ci ilin mart ayının 12-də Cəlilabad şəhərində bir sadə, təmiz və zəhmətkeş ailədə dünyaya göz açıb. Atası mərhum Usta Xanış ilk əvvəllər Cəlilabad səhər 2 saylı orta məktəbdə əmək müəllimi olaraq çalışsa da sonralar dülgərlik sənəti ilə məşğul olmuş və öz doğru-dürüstlüyü və halalçılığı ilə rayonda tanınaraq hörmətə layiq görülmüşdür.

Laləzar xanım 1975-ci ildə Cəlilabad şəhər 2 saylı orta məktəbə getmiş, 1985-ci ildə isə məktəbi uğurla bitirərək orta təhsil haqqında Attestatını almışdır.

Yeniyetmə yaşları və orta məktəb illərindən etibarən təsviri sənətin rəssamlıq sahəsinə böyük maraq göstərmiş, portret və daha çox mənzərə rəsmləri çəkmişdir. Bu ixtisas üzrə xüsusi bir məktəb oxumasa da o vaxtlar Cəlilabad Musiqi Məktəbində rəsm müəllimi işləyən Musa Əmiraslanov və rəsm sahəsində peşəkar olan Əhliman müəllimdən rəssamlıq sənətinin incəliklərini mənimsəmişdir. Beləliklə də orta məktəbi bitirdikdən sonra rayonun tanınmış ziyalısı və incəsənət nümayəndələrindən sayılan, Cəlilabad Pioner və Məktəblilər Evinin direktoru mərhum Malik Şahbazovun dəvəti ilə burada yenicə təsis edilmiş "Təsviri incəsənət" dərnəyinin rəssamlıq üzrə baş müəlliməsi təyin edilmiş, həmin ildən etibarən 1990-cı ilə qədər rəsm müəlliməsi kimi çalışmışdır.

Təsviri sənət sahəsində uğurları və xidmətlərinə görə dəfələrlə rayon rəhbərliyi və çalışdığı məktəb tərəfindən diplom və fəxri fərmanlarla təltif olunmuşdur.

Barəsində yerli və respublika üzrə çap olunan bir sıra mətbu orqanlarda bir çox məqalə və təqdimat yazıları dərc edilmiş, əl işləri və şagirdlərinin təqdimatı verilmiş, həmçinin, rayonun istedadlı və bacarıqlı rəssam xanımı olduğu və öz sevimli sənətini xüsusi şövqlə yeniyetmə və gənc rəssamlara öyrətdiyi barədə məlumatlar verilmişdir.

Doğma yurdumuzun bu dəyərli xanım rəssamı 1989-cu ildə ailə öz xalası oğlu Əfqan bəylə ailə həyatı qurmuş, bundan sonra 1 il müddətində əvvəlki iş yerində müəllimə işləsə də sonra ailə vəziyyətinə görə işdən ayrılmış və evdar xanım olmuşdur. Məlumat üçün bunu da qeyd etmək lazımdır ki, Laləzar müəllimənin Ulduz və Ayparə adlı 2 qız övladı, həmçinin, Nazlı, Həzrət və Nur adlı 3 nəvəsi var.

Laləzar xanım doğma elimizin dəyərli və inanclı xanımlarından biri olaraq II Qarabağ Savaşından sonra bu günə kimi rayonumuzun şəhid və qazi ailələrinə tez-tez baş çəkir, şəhid və qazi analarının yanında olaraq onlara maddi və mənəvi dəstək olur.

LALƏZAR XANIM BARƏDƏ ÜRƏK SÖZLƏRİM...

Bəzi şagirdləri onu Cəlilabad rayonu üzrə təsviri incəsənət sahəsinin kraliçası adlandırırdılar. Əslində isə o, bu titula layiq olan dəyərli və ləyaqətli bir xanım rəssam idi. Çünki bu sahədə onunla rəqabət apara biləcək kimsə yox idi.

Laləzar müəllimə təsvir sənəti və yaradıcılıq qabiliyyətinə yiyələnən halda, həm də güclü daxili hisslərə və zəngin duyğu aləminə malik idi. O, gənc bir xanım olaraq bütün bu dəyərləri və bacarıqları ilə yanaşı bir çoxlarının görə bilmədiyini görür, bir çoxlarının hiss edə bilmədiklərini hiss edirdi. Bunu onu yaxından tanıyanlar, həmçinin əl işləri ilə yaxından tanış olanlar yaxşı bilirlər.

Laləzar xanım öz şagirdlərinə təkcə rəssamlıq sənətini öyrətmir, bununla yanaşı onlara sanki bir əziz və qayğıkeş ana kimi yanaşırdı. Bunu hal-hazırda ondan rəssamlıq dərsi almış bütün şaigirdləri təsdiq edə bilərlər. Ümumi olaraq rəssamlıq sahəsində peşəkarlıq və bacarıqla yanaşı, diqqət, qayğıkeşlik, nəcabət, ismət və insani dəyərlər həmişə onun əsas xüsusiyyətləri sayılmışdır.

Laləzar müəllimə Cəlilabad Pioner və Məktəblilər Evində rəsm müəlliməsi işlədiyi 5 il ərzində bu sahədə çoxsaylı şagird yetişdirmiş, onlara rəssamlıq bacarığı və sirlərini öyrətmişdir. Özünün söylədiyinə görə, bütün şagirdləri arasında ən sevimli və istedadlı şagirdi bəndəniz -  İlqar İsmayılzadə olmuşdur. O, söhbətlərinin birində bununla bağlı belə deyir:

"Mən şagirdlərimin hamısını sevsəm də onların arasında ən dəyərlisi İlqar idi. İlqar hər zaman əziz, gülərüz, dəyərli və mehriban, həmçinin, həyatsevər, qayğıkeş və məsuliyyətli şagirdim olub. Onun həmişə məsum baxışları var idi. Yeniyetmə olmasına baxmayaraq çox mərhəmətli və xeyirxah idi. Mən həmişə onun üzündə təbəssüm görür və heç vaxt onun üzünü sərt halda müşahidə etmədim. Səsi də həmişə sevincli idi. O, ilk əvvəldən qeyri-adi idi. Mənim və gözlərimin həmişə axtardığı İlqar olub. Hər bir müəllimin bir əziz şagirdi olduğu kimi İlqar da mənim əziz şagirdim olmuşdur. Onu hər zaman əziz balam, gözəl oğlum bilmişəm..."

Əslində, mənim gülərüz, mehriban, mərhəmətli, həyatsevər, qayğıkeş və xeyirxah olmamın əsas səbəblərindən biri elə Laləzar müəllimənin özü və malik olduğu dəyərləri idi. Çünki mən bütün bunları onun gözəl və sirli varlığında, əziz ana kimi mərhəmətli davranışı, mədəni və mehriban danışığında görür və gördüklərimi də mənimsəyərək ona qaytarmağa çalışırdım.

Bu gün artıq 35 il müddətində təsviri iincəsənət sahəsindən uzaqlaşmasına baxmayaraq, Laləzar xanım hələ də ara-sıra əlinə fırça alaraq müxtəlif portret və gözəl mənzərə rəsmləri çəkməklə məşğuldur. Rəsm əsərləri çəkmək onun həyatının ən gözəl və ən mənalı anları, unudulmaz saatlarını təşkil edir.

Hal-hazırda 57 yaşlı evdar xanım, əziz ana və sevimli nənə olsa da gənc yaşlarında olduğu kimi gənc və təravətli varlığı, diqqəti, iti və mənalı baxışları və bacarıqlı incə əlləri ilə təsviri incəsənətlə məşğul olur və bir-birindən gözəl əsərlər yaradır. Yeniyetmə yaşlarımdan bu günə kimi Laləzar müəlliməyə baxıb düşündükdə, onun bütün varlığı, xüsusiyyətləri və bacarığı ilə sanki ilk əzəldən incəsənət sahəsi üçün yaradılmış dəyərli bir xanım olduğunu təsbit və təsdiq etmişəm.

Son zamanlar Laləzar müəllimə barədə "Həməşəra" mətbu orqanında təqdimat yazıları yayımlanmış, "Yurd" ədəbi-bədii, elmi-publisistik jurnalının 2025-ci il, № 03, 51-54-cü səhifələrində isə "Təsviri incəsənət kraliçası" adlı qələmə aldığım hekayə dərc edilmişdir.

Doğma elimizin təsviri incəsənət sahəsinin kraliçası, həm də mənə rəssamlıq sənətini öyrətmiş əziz və dəyərli Laləzar müəlliməyə uzun, sağlam və mənalı-məsud ömür, ailə xoşbəxtliyi və rəssamlıq sahəsində yeni-yeni uğurlar arzulayıram!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(21.07.2025)

Nemət Tahir, “Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Qarabağ təmsilçisi

Mahir Rzayev 1972 - ci ilin 3 yanvarında Xıdırlı kəndində gözünü dünyaya açıb. Mahirin atası Yelmar kişi sürücülüklə ailəsini dolandırırdı. Beş oğul və bir qız uşağını halal zəhmətlə böyüdürdü.

Mahir 1978 - ci ildə Xıdırlı kənd orta məktəbinin birinci sinifinə gedir və 1988- ci ildə məktəbi bitirərək kamal atestatı alır. Məktəbi bitirdikdən sonra Ağdam Məişət Xidməti idarəsinə işə düzəlir, bazarın arxasındakı dəmirçixanada usta yanında şagird kimi çalışaraq, qaynaqçı sənətinə yiyələnir.

Mahir 1990 - cı ildə Sovet ordusuna çağrılır. O, hərbi xidmətinə Polşa Sosialist Respublikasında qvardiyaçı tank alayında başlayır. 1991 - ci ilin payızında bu alayı Moskvaya köçürürlər. Sovet hökuməti dağılmaq üzrə olduğundan, hər kəsi hərbi xidmətini davam eləmək üçün öz respublikasına yola salırlar. Beləcə Mahirin 2 illik əsgərliyi il yarıma başa çatır. Bu həmin məqam idi ki, erməni faşistləri Qarabağımıza əl uzatmağa başlamışdılar.

Vətənə qayıdan Mahir bir həftə sonra böyük qardaşı Qubadla bərabər Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı Şirin Mirzəyevin yaratdığı Ağdam Ərazi Özünü Müdafiə batalyonuna yazılır. Mahir qardaşıyla bərabər sapyor rotasında xidmətinə davam eləyir. Böyük qardaşları Tahir isə artıq bu batalyonun Xıdırlı dəstəsində döyüşürdü.

Xidmətə təzə başlayan Mahir bir qrup igidlərimizlə Umudlu kəndinə yollanır. Mahir 3 ay Umudlunun müdafiəsində qəhrəmancasına döyüşür. Xocalı hadisəsindən sonra Şirin Mirzəyev bu faciənin Umudluda yaşanmaması üçün ordunu ordan çıxardır, Mahir də o kəndi axırıncı tərk eliyənlərin içərisində olur.

Mahirin döyüş yolu sonralar Ağdamın və Ağdərənin sərhəd kəndlərinin erməni quldurlarından qorunmasıyla davam edir. Cəsur döyüşçü erməni yuvası olan Qazançı, Fərrux və Kiçan kəndlərinin alınmasında iştirak eləyir və əsil qəhrəmanlıqlar göstərir. Orta boylu bu qarayanız oğlan gündən - günə püxtələşərək əsil döyüş maşınına çevrilir.

12 iyun 1992 - ci il tarixdə Şirin Mirzəyev ildırım surətli hücum əməliyyatı keçirərək 5 kəndimizi geri qaytardır və iki erməni kəndini - Qazançı və Kiçanı da ələ keçirir. Mahirdə bu əməliyyatda öndə gedənlərin içərisində idi. Səhərisi gün Kiçanda ermənilərin növbəti hücumunu dəf eləyən zaman Mahir ayağından ağır yaralanır. Yoldaşlarının dediyinə görə, onu düşmən BMP ilə vurur. Qospitala vaxtında çatdırılsa da, həkimlərin səyinə baxmayaraq, igidimizin sol ayağını xilas eləmək mümkün olmur. Amma özü sağ qalır. Beləcə kəndimizin qəhrəman oğullarından biri olan Mahirin Qarabağda şərəfli döyüş yolu başa çatır.

Mahir dörd uşaq atasıdır, gözəl ailə başçısıdır.

O, 2 ci qrup Qarabağ əlilidir, Qarabağ Əlillər Cəmiyyətinin Ağdam Filialının sədr müavini və Minadan Zərər Çəkənlər Assosasiyasının Ağdam Şöbəsinin sədridir.

Allahdan qəhrəman Rzayev qardaşlarına başda Mahir qardaşımız olmaqla uzun ömür, can sağlığı və əbədi Qarabağlı günlər arzulayıram.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(21.07.2025)

İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Ötən əsrin 80-ci illərində ən populyar kişi müğənnisi o idi. Ən bahalı toylara pnu çağırırdılar. Televiziya və radionun ən arzuolunan ifaçısı idi. Qastrollar, xarici səfərlər də daim davam edirdi.

Xüsusən, onun bir mahnısı sadəcə mükəmməl idi:

Könlüm, bulud deyilsən,

Sınıq ümid deyilsən,

Sən ki sükut deyilsən,

Belə qəmli dayanma!

Azərbaycanın xalq artisti Məmmədbağır Bağırzadə 21 iyul 1950-ci ildə Bakının Nardaran kəndində dünyaya gəlib. Onun sənət yolu toylardan və el şənliklərindən başlayıb. O, adətən öz mahnılarını oxusa da, klassik, müasir bəstəkar və şairlərin yaradıcılığına müntəzəm müraciət edib. Xüsusilə də, şairə Zivər Ağayeva ilə qurduğu yaradıcılıq əlaqələri nəticəsində Azərbaycan milli musiqi sənətinə çox sayda gözəl mahnılar bəxş edib.

Bağırzadəni televiziyaya gətirən və onun yaradıcılığında xüsusi rol oynayan bəstəkar Ələkbər Tağıyev olub. Müğənninin repertuarına Oqtay Kazıminin, Nəriman Məmmədovun, Tahir Əkbərin və digərlərinin mahnıları da daxil idi.

Onu həqiqətən sevirdilər. Bakı kəndlilərində bu sevgi daha böyük idi.

Və bir də, əsli-kökü Xızıdan idi Məmmədbağır Bağırzadənin. Onun “Məni heyran etdi Xızı dağları” mahnısı lokal anlamda vətənin tərənnümü idisə də, “Azərbaycan oğluyam” mahnısı qlobal anlamda vətən sevgisinin tərənnümü idi.

Uzun müddət Məmmədbağırı “ara müğənnisi” adlandırıb efirlərə buraxmayanlar sonradan ovaxtkı Lenin adına Respublika sarayında (indiki Heydər Əliyev sarayı) istənilən dövlət tədbirində “Azərbaycan oğluyam” mahnısını eşidib də xəcalət təri tökürdülər...

Repertuarının ən yaxşıları:

1. Tello musiqi: Oqtay Kazımi, sözlər: Vahid Əziz

2. Bağban — musiqi: Ş. Fazil

3. Nəvə — musiqi: Zivər Ağayeva

4. Muğam

5. Dilkeş təsnifi

6. Naz-naz

7. Dözə bilmədim

8. Qudam

9. Can Azərbaycan

10. Səməni nazlı gəlin (Şəkərbura-paxlava) — söz və musiqi: Məmmədbağır Bağırzadə

Çox təəssüf ki, Məmmədbağır Bağırzadənin ömrü yarımçıq qırıldı. 30 oktyabr 2005-ci ildə Bakı şəhərində vəfat etdi. Nardaran qəbristanlığında dəfn olundu.

Allah rəhmət eləsin!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(21.07.2025)

Harun Soltanov, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Mən o adamam ki, otağın içində susanda, biri soruşur:  Sən nəsə fikirli görünürsən...

Amma əslində fikrim yoxdur. Sadəcə müəyyən qədər mövcudam. Vəssəlam. Varam, amma məqsədsiz. Hətta bəzən elə bilirəm ki, Allah məni yaradıb, sonra qırağa qoyub çayı qarışdırmağa gedib. O da mənim kimi, kəmşirin sevir yəqin.

Mən kiməm?.. Uşaq olanda deyirdim "pilot olacam", böyüyəndə anladım ki, heç olmasa gündə bir dəfə uçub getməmək də bir bacarıqdır. Bəzən metroda qulaqlıqsız adam görəndə özümə deyirəm, "Əşi, sən yenə də normal sayılırsan, Harun. Hələlik..."

Mən sevmirəm. İnsanı da, insanların yaratdıqlarını da.  Ən çox da özümü sevə bilmədiyim üçün başqasına bağlanmışam. Amma sevəndə də bir qəribə oluram. Ya səssizəm, ya çox danışıram, ya çox içirəm, ya heç içmirəm. Yəni məni sevən insanın əsas xüsusiyyəti, səbridir. Mən o adamam ki, deyirlər "pozitiv düşün", amma mənim beynimdə qaranlıq otaqda siqaret çəkən bir Dostoyevski var və deyir: "Hamımız əslində Tanrının yuxusuyuq, Harun... sadəcə, hələ Tanrı oyanmayıb."

Mən kiməm?..

Dostum məndən soruşur: "Harun, niyə belə susqunsan?"

Deyə bilmirəm ki, mən danışsam, sən səhv salacaqsan. Bu nitq deyil, etirafdır. Mənə deyirlər ki, "Tənhalıq gözəldir. "Əla. Gözəldir. Amma iki nəfərlik boş stul görəndə ürəyim azca titrəyir. Sonra isə o titrəyişə ad qoyuram, "mənlik deyil".

İçki süzəndə, dua etməyə ehtiyac qalmır. Çünki səmaya baxmaq yerinə, içimə baxıram və deyirəm. "Bu qədər də dramatik olma, Harun. Bir siqaret çək, keçəcək."

Yalan olmasın, mən kim olduğumu çox axtarmışam. Kitablarda, bir qadının baxışlarında, ailə danışığında, paltar seçəndə, CV yazanda, hətta 20 Yanvar abidəsinin qarşısında, amma heç yerə uyğun gəlməmişəm. Sanki hər şeyin kənar ölçüsüyəm.

Mən kiməm?

Yəni... yalan danışım?

"Özünü tapan bir ruh"?

Yox. Mən hələ özümə salam verməmişəm. Hələ də təzə tanış kimi baxıram aynaya. Amma bilirəm, mən birini sevirəm. O getmir. Və mən deməmişəm: "Bağışla." Çünki mən kiməm ki, bağışlayım? Mən sadəcə... özünü hələ də Tanrının unutduğu yerdə oturtmuş adamam. Və bəlkə də bu, pis deyil. Çünki nə vaxt özümü tam tapsam.. heç kimlə danışmağa ehtiyacım qalmayacaq. Və o günə qədər,bax bu, Harundur. Dərin, gülən, yanan, içən, susan və yalandan "mən yaxşıyam" deyən bir nəfəs.

Mən kiməm?..

Əgər bu sualı kimsə küçədə soruşsaydı, gülümsəyərdim. Çünki bu sual, çörək almağa gedib mağazadan həyatın mənasını axtarmaq kimidir. Yəni mümkünsüzdü... amma adam özünü saxlaya bilmir.Bəzən düşünürəm, bəlkə də mən sadəcə baş qəhrəman ola bilməmiş bir roman personajıyam. Yəni hekayədə varam, amma hər səhifədə yoxam. Arada peyda oluram, bir-iki kəskin cümlə, bir az kədər, bir az ironiya və sonra yenə yox oluram. Əslində mən özümü bayaqdan içki süzüb, siqaret yandıran, amma heç içməyən bir obraz kimi hiss edirəm. Sadəcə poza verirəm, çünki bu pozanın içində sakitcə bağırmaq olur.

Mən kiməm?.. Mən bəlkə də səhv düşmüş bir metaforam. Tanrı məni yazanda gərək başqa yerə yerləşdirəydi məsələn, Fyodrun romanına. Orda mən əla intihar monoloqları yazardım. Ya da Kafkanın hansısa qəribə ofisində, sənəd imzalayardım, bir yandan da həyatın mənasızlığını düşünərdim. Amma yox. Məni gətirib Bakıya, aylıq 750 manat maaşa və içində sönməyən filosofik yanğıya qoydu. Əla kombodur.

İndi bəzən dayanıb düşünürəm: "Harun, sən niyə belə dərin fikirlərə gedirsən, a bala?!" Amma sonra beynimin içindən bir səs gəlir, təmiz Albertin yaratdığı Meursault tərzində, "Heç nə dəyişmir ki. Hər şey əyləncəlidir, sadəcə insanlar çox ciddidirlər."Mən də bəzən çox ciddiyəm. Bax, məsələn, sevdiyim qadına qarşı. Sevirəm, amma heç vaxt "mən səninəm" deyə bilmirəm. Çünki nə vaxt nəyinsə "sahibi" olmağa çalışsam, həmin şey daha sürətlə məndən qaçır.Dostlarım deyir: "Sən çox dərin adamsan." Mən gülümsəyirəm. Halbuki içimdə bir qəhrəman yoxdur. Sadəcə bir az tənbələm, bir az düşüncəli, bir az tək. Mənim dualarım da qəribədir. "Rəbbim, bir az sakitlik ver, amma çox da vermə, yoxsa darıxaram.." Bax bu cür möminliklə yaşayıram. Sərxoşluqla müqəddəslik arasında nə tam keçmişəm, nə tam dayanmışam..

 Mən kiməm?..

Mən Harun Meursaultam, yəni qismən Tanrıdan küsən, bir qadına aşiq olan, qismən ailəsinin içində tək qalan və çox zaman öz içində özünə çatmayan bir obrazam. Əgər roman olsaydım, son səhifədə qəhrəman məni yadına salmazdı. Amma oxucu mənim bir cümləmi uzun illər içində daşıyardı.

Bax, bəlkə də mən kiməm sualının cavabı budur, dostum:

"Mən unudulan deyiləm. Amma heç vaxt tam xatırlanan da olmayacam."

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(21.07.2025)

Varis, “Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Baş redaktoru

Bir gün dar-dolanbac küçələrin birində əcaib-qəraib görkəmdə bir insanla rastlaşan hər kəs üz-gözünü turşudar, rastlaşdığının üfunətli nitqini dinlədikcə iyrənib oradan uzaqlaşmaq istəyər, “bu murdar məxluq kim imiş, İlahi” deyə şikayətlənər də. 

Və ağlına belə gətirməz ki, “murdar məxluq” dediyi elə onun özüymüş.

Necə?

Çox sadə.

Allah hərdən bizləri haradasa özümüzlə üzləşdirir, maskalı haldakı özümüzdən o qədər müştəbehik ki, maskasız özümüzü görəndə ağız büzürük. 

Tək-tük adam bu zaman özünü tanımaq iqtidarındadır. 

TRANSFORMASİYA - İNDİ BİZƏ ƏN VACİB OLAN NƏSNƏDİR.

Özünü tanımaqdan sonra isə özünəqayıdış mərhələsi gəlir. Pissənsə, yaxşılığa dəyişirsən, yaxşısansa, daha da yaxşılaşırsan.

Özünəqayıdışda əsas olan isə əslini, kökünü tanımaqdır, daha dərinə getsək, xalqının irsinə, mədəni-mental xüsusiyyətlərinə bələd olmaqdır, dəyərlərlə silahlanmaq, kamilləşmək, yarımçıqlıq, natamamlıq komplekslərindən qurtulmaq, bütövləşməkdir.

Bir sözlə, "İnsanın özünəqayıdışı" fəlsəfədə dərin və çoxşaxəli bir anlayışdır. Bu termin həm fərdi, həm də kollektiv səviyyədə insanın mənəvi, zehni və mədəni köklərinə, varlığının mahiyyətinə doğru dönüşünü ifadə edir.

Müxtəlif fəlsəfi məktəblər və düşünürlər bu anlayışı fərqli formalarda izah etmişlər.

1.Egzistensializm kontekstində

Egzistensialist filosoflar, xüsusilə Jean-Paul Sartre, Martin Heidegger və Søren Kierkegaard, insanın öz varlığı ilə üz-üzə qalmasını, "özünəqayıdış" kimi qiymətləndirirlər. Onlara görə, insan gündəlik həyatın "qeyri-özgə" axarında (Heidegger-in termini ilə "das Man", yəni "hamı kimi yaşamaq") itə bilər. Özünəqayıdış isə insanın "həqiqi varlığına" dönməsi, öz məsuliyyətini və azadlığını dərk etməsi ilə baş verir.

2. Sufizm və Şərq fəlsəfəsində

Şərq fəlsəfəsində, xüsusilə İslam fəlsəfəsi və sufizmdə, özünəqayıdış "özünüdərk", "nəfsin saflaşdırılması" və "Tanrıya doğru dönüş" ilə bağlıdır. Nəsimi, Əl-Qəzzali, İbn Ərəbi, Mövlana kimi dahilər insanın "zatına", yəni ilahi mənşəyinə dönməsini mənəvi bir yüksəliş kimi izah edirlər. Bu, dünyəvi ehtiraslardan uzaqlaşaraq "həqiqi mən"i tapmaqdır.

3. Carl Jung və psixoloji baxış

Jungun "individuasiya" anlayışı insanın öz şüuraltı ilə üzləşərək bütöv bir şəxsiyyətə çevrilməsini izah edir. Bu proses də "özünəqayıdış" sayılır. Yəni insan sosial rollardan və maskalardan sıyrılıb öz daxili "öz"ünə qayıdır.

4. Postmodernist yanaşma

Postmodernist düşüncədə "özünəqayıdış" bəzən tənqid olunur. Çünki "öz" anlayışı sabit və dəyişməz bir substansiya kimi qəbul edilmir. Burada daha çox "özünü yaratmaq" və ya "özünü yenidən qurmaq" ideyaları önə çıxır.

5. Azərbaycan konteksti – Şəxsiyyət və milli kimlik

Azərbaycan mütəfəkkirlərindən Heydər Hüseynov, Mirzə Fətəli Axundzadə, Cəlil Məmmədquluzadəkimi isimlərin düşüncəsində "özünəqayıdış" milli oyanış və maarifçilik kontekstində dəyərləndirilir. Bu, insanın milli-mədəni kimliyinə və mənəvi dəyərlərinə dönüşü kimi anlaşılır.

İnsanın özünəqayıdışıfəlsəfədə, ümumilikdə, onunöz varlığını, mənəviyyatını, azadlığınıvəmahiyyətini dərk etmək, yadlaşmadan qurtulmaq və "həqiqi mən"inə dönmək prosesi kimi izah olunur. Bu, həm fərdi, həm də ictimai-mədəni bir axtarışdır.

İnsan, sən özünü tanıyandan, özünə qayıdandan sonra heç vaxt dar-dolanbac küçələrin birində əcaib-qəraib görkəmdə bir insanla rastlaşmayacaqsan ki, üz-gözünü turşudasan.

Bu isə sənin qələbəndir. 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(21.07.2025)

Ülviyyə Əbülfəzqızı, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Salam, " Ədəbiyyat və İncəsənət" portalının dəyərli izləyiciləri, bu dəfə " Sevdiyin şeiri gələ mənə söylə" rubrikasının qonağı Ədəbiyyatı nəfəsi bilən, özünə hər  zaman Ədəbiyyat dəryasından  damla söyləyən Ülviyyə Əbülfəzqızıdır- mənəm.

Bəli, bu gün mən Ülviyyə olaraq, Əbülfəzqızına sual verəcəyəm, axı Ülviyyə ayrı biri, Əbülfəzqızı isə ayrı biridir. Bu rubrikamın ideyasını düşünürkən elə ilk özümə sual verdim.    -Əbülfəzqızı, " Gəl mənə sevdiyin şeiri söylə."

Rubrikamda Müasir Ədəbiyyatımızın tanınan bir çox dəyərli şairləri iştirak edib. Əlbəttə, onlar ovqata uyğun olaraq bir şeir seçiblər. Ədəbiyyatı həyat bilənlər, təbii ki, onun bütün janrları ilə "qidalanırlar." Rubrikanın şərtinə uyğun olaraq, daha dəqiq desək, ovqata uyğun olaraq bir şeir seçməliyik, deyə, bir şeir söyləyirik.

Elə mən də həmin an bir şeiri düşündüm.

O şeir mənim üçün "müqəddəsdir", bənzərsizdir, hava və su kimi dəyərlidir.

O şeirlə tanışlığım da çoxdan yaşlanıb...

Şeirin mövzusu elə o yaşda məni özünə çəkmişdi, ibtidai təhsil pilləsində olsam da, şairin bu şeiri mənə atam Əbülfəz bəyin tövsiyəsini xatırladırdı.

Təsadüf yoxdu - deyirlər. Bəli, mən buna çox inanıram. O şeir məni həyata hazırlayan "Ustad" oldu, o şeir mənə əyilmədən necə yaşamağın yollarını öyrətdi, o şeir ömrümün hər hər zamanında əllərimdən tutub ayağa qaldırdı, o şeir mənim "mənimin sarayında" hər gün oxunan nəğməyə döndü.

O şeirlə daha güclü oldum, zərif azyaşlı qızcığazı o şeir aslan kimi pəhləvana çevirdi.

O şeir mənə həyatın şirini deyil, acı təamlarını dadanda qürurla ayaqda durub başımı dik tutmağı öyrətdi.

Çox maraqlıdır, bu gün Ədəbiyyat dəryasından bir damla kimi sevilsəm də, bunda elə bu şeirin müəllifinin qardaşı, mərhum Məhəmməd Xəlilbəylinin böyük rolu var. Çünki məni Ədəbiyyata gətirən dahi Xəlil Rza Ulutürkün qardaşı, Salyanın sevimli ziyalısı Məhəmməd Xəlilbəyli olmuşdur. Elə ilk dəfə 7 yaşımda yazdığım şeiri redaktoru olduğu dillərdə əzbər olan " Qələbə" qəzetində yayımlayıb mənə Ədəbiyyat adlı həyat vermişdir. O gündən bu günə kimi mən Ədəbiyyatın əsiriyəm. İllərlə bu duyğunu basdırsam da, müəyyən səbəblərdən basdırılsa da, o duyğu indi gözlərindən ildırım saçan igid kimi boylanmaqdadır, qalibdir və bu qalibiyyətin dadını duymaqdadır.

Bəli, bəli, mənim dilimin əzbəri olan, məni mən edən şeir dahi türk şairi Ədəbiyyatımızda öz yeri olan Xəlil Rza Ulutürkün  “Əyilmə" şeiridir.

Təkrar edirəm, o şeiri ilk eşidəndə sanki atamı dinləyirdim.

Çünki atam mənim qəhrəmanımdır, o məni bütün neqativlərdən qoruyan güclü sərkərdəmdir. Beləcə bu şeir də atamın qanı kimi qanıma, ruhuma hopdu, bu şeirlə böyüdüm.

İllər keçdikcə bu şeiri hər dəfəsində daha da çox dərk etdim, qəvvas olub hər misrasının dərinliyinə baş vurdum.

Hər baş vuruşumda bir inci tapdım. Mənim bu tapdığım incilərdən ibarət böyük bir "sandığım" var.

Bu şeir məni göylərə qaldırır, qanad verir və ayna qarşısına keçəndə gözlərimə dik baxıb alnımı açıq görürəm, özümü sevirəm.

Xeyr, eqo məsələsi deyil, həm atamın, həm də dahi türk şairi Xəlil Rza Ulutürkün tövsiyəsinə əməl etdiyim üçün öyünürəm.

XƏLİL RZA ULUTÜRK - ƏYİLMƏ

Qalsan belə susuz, ac,

Yavan çörəyə möhtac,

Boğazına ilantək

Sarılsa da ehtiyac.

Ehtiyac ürəyini

Köksündən qoparsa da,

Odu, suyu, havanı,

Evindən aparsa da,

Ağız açma namərdə!

Ürəyində dərd, yaşa.

Sən insansan! Əyilmə

Yoxsul yaşa.

Mərd yaşa!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(21.07.2025)

Könül, “Ədəbiyyat və incəsənət”

İndi qarşıda duran əsas vəzifələrdən biri də 3-cü minilliyin mobil telefon və internet alüdəçisi olan uşaq, yeniyetmə və gənclərin mütaliəyə maraqlarını tam ölməyə qoymamaqdır, onlara kitabı sevdirməkdir. Bu sahədə əsas fiqurlardan biri isə  Azərbaycan Nəşriyyatları Assosiasiyası (ANAİB) İctimai Birliyidir.

Növbəti xəbərimiz ANAİB-in həyata keçirdiyi növbəti layihə barədədir.

ANAİB-in Azərbaycan Respublikasının Qeyri-Hökumət Təşkilatlarına Dövlət Dəstəyi Agentliyinin maliyyə dəstəyi ilə həyata keçirdiyi ““Zəfərin uşaqları ilə Oxu Marafonu” – Şimal bölgəsi məktəblilərinin mütaliə yarışı” layihəsinin təqdimatı keçirilib.

Quba rayonu Rəhman Məmmədov adına Alekseyevka kənd tam orta ümumtəhsil məktəbində baş tutan tədbirdə ANAİB İdarə Heyətinin sədri Şəmil Sadiq, layihənin təlimçisi “XAN Nəşriyyatı”nın direktoru Səbuhi Şahmursoy, eksperti “Qədim Qala Nəşriyyatı”nın direktoru Şöhlət Səlimov, “Mayak” nəşriyyatının rəhbəri Sadiq Babazadə, Quba-Xaçmaz Regional Təhsil İdarəsinin Tədrisin keyfiyyəti sektorunun məsləhətçisi Məmmədşah İsrafilov, eləcə də marafonda iştirak edən məktəblərin direktorları – Sevil Allahverdiyeva, Lalə Bədəlova, Kəmalə Sadıxova, Günel Hacıyeva, Lalə İsrafilova, Nigar Ələkbərli və kitabxana müdirləri – Ədiləxanım Rzayeva, Səadət Talıbova, Luiza Ağabəyova, Təranə Hacıyeva, Aygün Yusifli, Güllüzar Bağırova iştirak edib.

“Zəfərin uşaqları ilə Oxu Marafonu” – Şimal bölgəsi məktəblilərinin mütaliə yarışı” layihəsinin məqsədi Quba, Qusar və Xaçmaz rayonlarında yerləşən məktəblərin şagirdləri arasında oxu marafonu təşkil etməkdir. Bu mənada hər rayondan iki fəal məktəb layihəyə cəlb edilib. Bunlar Quba rayonu Rəhman Məmmədov adına Alekseyevka kənd tam orta ümumtəhsil məktəbi, Quba şəhər Azad Məmmədov adına 2 nömrəli təbiət fənləri təmayüllü məktəbi, Qusar şəhər Tofiq  İsmayılov adına 6 nömrəli tam orta ümumtəhsil məktəbi, Qusar şəhər Elxan Güləliyev adına 2 nömrəli tam orta ümumtəhsil məktəbi, Xaçmaz şəhər Cəfər Cabbarlı adına 6 nömrəli tam orta ümumtəhsil məktəbi, Əzizəddin Tahirov adına Köhnə Xaçmaz kənd tam orta ümumtəhsil məktəbidir.

Tədbirdə direktor və kitabxanaçılara layihə barədə geniş məlumat verilib, onların sualları cavablandırılıb. Layihə üçün seçilmiş 5 kitabın hərəsindən 15 ədəd həmin məktəbin kitabxanasına hədiyyə edilib. Əziz Sultanın“Mübariz Olmaq”, Arif Əliyevin “Yalama”, Şəmil Sadiqin “Zəfər yolu”, Rövşən Abdullaoğlunun “Mən yeməli deyiləm” və Əzizə Cəfərzadənin “Anamın nağılları” əsərləri layihə boyu oxunulacaq kitablardır.

Məlumat üçün qeyd edək ki, hər məktəbdən 10-15 yaşlı 50 şagird marafona cəlb edilib. Şagirdlər 18 iyul – 15 oktyabr tarixlərində marafon üçün seçilmiş əsasən milli vətənpərvərlik ruhunda olan kitabları oxumalı, 15 – 30 oktyabr tarixlərində təşkil olunacaq imtahanda iştirak etməlidirlər. İmtahanda ən çox bal toplayan ilk 10 şagird müxtəlif pul mükafatı və hədiyyələrlə mükafatlandırılacaq. Mükafatlandırılma mərasimi 31 oktyabr – 2 noyabr tarixlərində Quba şəhərində təşkil olunacaq kitab festivalında keçiriləcək. Bu mərasimdə həmçinin lahiyədə aktivlik göstərən müəllim və kitabxanaçılar da təltif olunacaqlar.

Layihəyə eyni zamanda hər məktəbdən 18 müəllim və bir kitabxanaçı cəlb olunacaq. Müəllimlərlə geniş tərkibli görüş 1 – 5 sentyabr tarixinə planlaşdırılır. Seçilmiş məktəblərin müəllim və kitabxanaçı heyətinə layihənin məqsəd və fəaliyyət planı barədə geniş məlumat veriləcək, onlar üçün məktəbdə kitab oxuma vərdişlərinin və bunun vasitəsilə vətənpərvərlik hisslərinin aşılanması, kitab müzakirələrinin düzgün təşkil olunması və oxuyub-anlama mövzusunda 6 saatlıq təlim təşkil olunacaq.

Qeyd edək ki, layihənin ayrılmaz hissəsi olan kitab festivalında 30-dan çox nəşriyyat və kitab mağazası, 50-yə yaxın yazıçı və ziyalının iştirakı təmin ediləcək.

Xüsusən vurğulamaq istəyirəm ki, şimal bölgəsi məktəblərində layihə böyük maraqla, çoşğu ilə qarşılanıb. Belə orijinal bir layihənin məktəblilər tərəfindən sevilməsi, əlbəttə ki, qanunauyğundur.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(21.07.2025)