“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı tənqidçi, ədəbiyyatşünas Nərgiz Cabbarlının “İntihar etmiş yazıçılar” silsiləsindən Karin Boyeyə həsr edilmiş yazısını təqdim edir.

 

Dövrünün ən avtoritar tənqidçilərindən biri – Xaqar Olsson yazırdı: ”Karin Boyenin poeziyasını qaranquş adlandırmaq olar. Çünki onun şeiri qartal gücünə malik deyil. Axı qaranquşun qanadları qartal gücünə sahib ola bilməz. Amma bununla belə, Boye poeziyası deyingən qarğalar sıyahisına da aid deyil. Çünki yüksəkdə və gözəl uçur. Onun qanadlarında oynayan küləyin səsi bizim müasir İsveçrə poeziyasında eşitməyə öyrəşdiyimiz səslərdən fərqlidir. Bu, nədirsə, cəlb edir, həyəcanlandırır və yandırır. Bu, həqiqi poeziyadır. Siz burada kiçik hisslərə və əyləncələrə, sadə xoşbəxtliyə can atan riyakar estetiki görə bilməyəcəksiniz. Siz həqiqətə illüziyasız baxmağı bacaran təmiz bir qəlbi görə biləcəksiniz. O qəlbi ki, ağrı-acının qaçılmazlığı və xoşbəxtliyin faniliyindən keçir. Amma bundan qaçmaq üçün bir sığınacaq yeri də axtarmır, əksinə, özünü daima yüksəklikdə ola biləcək uçuş üçün hazırlayır”.

Bu dəfə Karin Boye haqqında danışacağıq. Amma əvvəlcədən diqqətimi çəkən bir xüsusiyyəti sizin də nəzərinizə çatdırmaq istəyirəm. Kənardan elə görünə bilər ki, bu yazıçıları yalnız bir fakt – könüllü intihar faktı birləşdirir. Amma həyatlarına nəzər saldıqda, yaradıcılıqlarındakı ovqata kökləndikdə görürsən ki, onlar arasında dəhşətli dərəcədə oxşar ömür yaşayanlar və eyni həyat hadisələrindən eyni tərzdə keçənlər var. Haqqında danışacağım Karin Boye isə həyat faktları və şeirinin ruhu ilə  mənə Marina Svetayevanı xatırlatdı. Demək olar ki, eyni dövrün şairləri olan bu insanları xarici görkəmlərində olan oxşarlıqdan əlavə bir xüsusiyyətləri – öz cinslərindən olanlara - qadınlara sevgi münasibətləri də birləşdirir. Onların hər ikisi təbiətin qanunlarına uyğun sevməyi bacarmadılar... Yəni hər ikisi qadın sevgisi ilə yaşadı...

 

Əvvəlcə onu deyim ki, İsveçrə şairəsi və nasiri Karin Boye 1900-cü ildə anadan olub. Gimnaziyada oxuduğu illərdə yazmağa başlayıb. 1922-ci ildə ilk şeirlər kitabı “Buludlar” dərc olunub. Lakin ona şöhrəti ikinci və üçüncü kitabları gətirib. Daha dəqiq desək, “Gizlədilən torpaq” (1924) və “Ocaqlar” (1927). Nəsr əsəri, antiutopik roman “Kallokain”in (1940) gətirdiyi uğuru isə bir qədər sonra şairin başqa bir “uğuru” – intiharı kölgədə qoydu. Bu kitabının dərcindən cəmi bir il sonra – 23 fevral 1941-ci ildə Karin Boye intihar etdi. 

***

Karin Boye öz dövründə kifayət qədər populyarlıq qazanmışdı. Hətta dövrünün ən tanınmış tənqidçilərindən biri olan Xaqar Olsson – yuxarıda qeyd etdiyim kimi – onun haqqında yüksək fikirlər yazırdı: “Siz onun timsalında kiçik hiss və həyəcanlar, sadə, balaca xoşbəxtliklər haqqında da danışmağa çalışan riyakar estetiki görə bilməzsiniz. Əksinə, siz öz “mən”inin faciəli ölümünü yaşamış, bu dəhşətdən keçə bilmiş fədakar bir ruhun şahidi olacaqsınız. Həm də görəcəksiniz ki, bu vəziyyətdə belə onun sahibi özünə acımır, böyük və dəhşətli reallıqlardan güc əldə etməyə çalışır”.

İstənilən yaradıcı insanın həyatında olan axtarışlar özünü tapmağa çalışan Karin Boyedə də olub. Məsələn, gimnaziya illərində Şərq fəlsəfəsinə maraq göstərən şair bir müddət buddizmə aludəçilik edib. Lakin dini axtarışları onu sonra xristianlığa gətirib çıxarıb. Amma Boyenin bu marağı da uzunmüddətli olmayıb. Hər halda, şairin buddizm və xristianlıqla bərabər, eyni maraqla yanaşdığı sosializm, freydizm haqqında da danışmaq olar.

Ən çox sevdiyi müəlliflərin sırasında Kiplinq, Nitsşe və Ueltmenin adını çəkən Karin Boye Skandinaviya poeziyasından da yararlandığını gizlətmirdi. Bütün istedadlı qadın şairlərin şeirlərində olduğu kimi, Karen Boyenin poeziyasında da kövrəklik, həzinlik, incəlik vardı:

 

Səslər çoxdur, lap çox,

Səninki yağışa bənzəyir.

Damcı kimi süzüldüyünü,

Gecənin səssizliyinə səs verdiyini eşidirəm.

Əvvəl gur, sonra asta gəlir səsin...

Eşidirəm...

        Sonra da azalır,

 

titrəyərək,

ürkəkcəsinə

gecənin sükutunda əriyir...

Eşidirəm ....

Başqa səslərdən seçilir səsin

–       Mən tək onu eşidirəm...

Asta-asta, damcı-damcı

üstümə tökülür – yağış kimi...

Məni susmağa vadar edir.

Səsimi içimə salıram.

Səsin – yağan yağışım...

Pıçıldayan səsinlə doludur yaddaşım...

Səni narahat etməməkçün,

Səsini eşitməkçün,

otdan da səssiz olacam...

Səssiz olacam və

elə yerdə duracam,

gözləyəcəm ki,

səsini eşidim...

Səslər çoxdur,

Onların arasında səsini eşidirəm,

Ancaq səsini...

Səsin

mənimçün səslənir,

Gecələr yağan yağış kimi...

        (Bu məqalədəki şeirlərin tərcüməsi Nərgiz Cabbarlınındır - red.)

Amma bu yaradıcılıq təkcə kövrək hisslərin, gözəl duyğuların incə ifadəsindən ibarət deyil. Məsələn, bir çox qələm sahibləri kimi fəlsəfə və psixoanalitika ilə maraqlanmağın, başqa sözlə desək, Freydizmin Boyenin yaradıcılığına böyük təsiri olub. Yazmağa ilk başladığı dövrlərdə Freydin yaradıcılığı ilə tanış olan yazıçı üçün bu, yeni yaradıcılıq imkanları verirdi. Bir tərəfdən psixoanaliz, bir çox sənətkarlarda olduğu kimi, Karen Boyeyə də yeni mövzular tapmağa, yeni və özünəməxsus obrazlar yaratmağa, məsələlərə tamamilə fərqli rakurslardan baxmağa, həmçinin də şəxsi psixoloji problemlərini həll etməyə kömək edirdi. Lakin digər tərəfdən (bu da bir çox yazıçılarda olduğu kimidir) psixoanaliz həm də ruhi gərginliyi artırmağa, daha da qəlizləşdirməyə, insanın mənəvi əzablarını çoxaltmağa qadirdir. Və bu, danılmaz həqiqətdir.

Freydizm və psixoanaliz onun yaradıcılığında olduğu kimi, həyatında da təzadlı rol oynayıb.

 

Tumurcuqlar yazda – çatlamaq istəyəndə ağrıyırlar,

Yaman ağrıyırlar,

azadlığa can atdıqlarından...

Bahar ürkəkdir – həm də bundan...

Ruhumuz ağrıyanda biz də rəngimizi itiririk,

itiririk ağrıdan...

Qışın qapıda dayanıb

qoruduğu şeylər

yazda partlamaq istəyir,

çıxmaq istəyir azadlığa.

Azadlıqsa hamını ağrıdır...

Ona can atan tumurcuğu

çatlamağı da Ağrıdır.

Özünü də, həyatı da,

Yaşadığı qaranlıq zindanı da ağrıdır...

 

Kiçik tumurcuqdan danışan şairin tumurcuğun üzərinə köçürdüyü proseslər, əslində, insan psixologiyasının, təfəkkürünün özündə tətbiq etdiyi və yaşadığı şeylərdir. Məgər ruhu əzab çəkən insan (istər şair olsun, istərsə də digəri) təkcə özünə, mənəviyyatınamı əzab verir? Onun azadlıq istəyi – ruhunda gedən sıxıntılardan, təzadlardan qurtulmaq arzusu yalnız özünəmi aiddir? Bundan ətraf əziyyət çəkmirmi? Əbəttə ki, çəkir... İçindən – mənindəki ağrılardan qurtulmaq istəyi insanın yaşadığı “qaranlıq zindan”ı – cəmiyyəti də, ətrafını da incidir. Eynilə tumurcuqda olduğu kimi...

Bədii yaradıcılıqda müəllifin şəxsiyyətini axtarmaq dünya ədəbi tənqidi və ədəbiyyatşünaslığında artıq keçilmiş etap və mənasız mərhələ adlandırılır (Nortap Fray). Lakin hələ də çoxlarının yanaşmasına görə, yaradıcılıq şəxsiyyəti başa düşmək üçün açar rolunu oynayır. Şəxsən mən buna əminəm. Məsələn, Karin Boyenin – intihar etmiş yazıçının yaradıcılığında uçuruma atılan damcı haqqında maraqlı bir nümunə var:

 

Damcı üçün

olduğu yerdən qopmaq da ağır,

Ağız açan uçurumun üzərindən sallanmaq da...

Budaqdan yapışıb aşağıya doğru sürünmək də pis,

Dibsizliyə yuvarlanmaq anının titrəyişini yaşamaq da...

Ən çətini, ən ağırı isə qərara gəlməkdir.

Qərara gəlmək:

Atılmaqmı, yoxsa sürünmək?!

Uçuruma yıxılmaq – qorxulu,

Yerində donub qalmaqsa çətin...

Ağırdır

iki hissin arasında çabalamaq,

Çırpınmaq – arasında iki niyyətin:

Aşağı can atmaqmı, yoxsa qalmaq?!

...Amma bir gün,

daha dözməyə gücü çatmayanda

qəfəsdən çıxmağa can atırmış kimi,

sonuncu qorxu hissi də canından çıxacaq...

o zaman budaqdan qopan damcı

heçlik, bilinməzlik qarşısında

yaşadığı qorxunu da,

aşağı uçuşan dəhşətini də unudacaq.

Və... atılacaq...

Atılacaq!..

Bax o zaman,

Məhz o zaman içim

İnam və əfsunlu rahatlıqla dolacaq...

 

Məgər bu şeir yazıldığı anın və zamanın ovqatını özündə yaşatmırmı, əks etdirmirmi? Əlbəttə ki, etdirir... Bu, təkcə bir damcının aşağı – heçliyə və dibsizliyə uçuşunun təsviri deyil. Bu, bir insan ruhunun o Uçuş anında yaşaya biləcəklərinin canlandırılmasıdır. Ümumiyyətlə, Karen Boyenin poeziyasında istifadə etdiyi simvolik obrazlar şairin (həm də insanın) daxilini, düşüncələrini açmaq üçün hər zaman vasitə rolunu oynayıb.

Karen Boye ilə bağlı məni düşündürən suallardan biri də “Məhəbbət üçbucağı onun intiharına səbəb olubmu?!” sualıdır... Hansı məhəbbət üçbucağından söz gedir?! İzah edim...

Karen Boyenin həyatında ən vacib amil siyasət, ədəbiyyat yox, məhəbbət hesab edilir. Onunla bağlı fikirlər sırasında “Boyenin intiharı öz həyat dramının sonu və yekunudur” fikrinə isə daha tez-tez rast gəlinir. Şairin həyatı həm də bütünlükdə daimi və faciəli sevgi axtarışından ibarət olub. Ehtiraslı və ondan qurban tələb edən bir sevgi axtarışı...

Yaradıcı insanları başa düşmək həmişə çətin olur. Xüsusilə də yuxarıda qeyd etdiyim kimi, onlar sevgilərində normadan, təbiət qanunlarından kənara çıxarlarsa...

Boye haqqında yazan Xarri Martinson şairin bu hərəkətini “həyatın qanunlarına, mövcudluğa və yaşamın gözəl olmamasına etiraz” adlandırırdı.

Detallara varaq: Karin uzun müddət sevdiyi iki qadının arasında çırpınıb. Onlardan biri alman emiqrantı Marqo Xanel idi. Onunla Boye bir ailənin üzvü kimi yaşayıb. Bu qadın Boyeni həm qısqanclığı, həm də vampirizmi ilə incidib. Marqo Boyedən on iki yaş cavan idi. Onun xəstəliyi və köməksizliyi isə Karində analıq hisslərini oyadırdı. Amma yazıçının ürəyində başqa birinə – Anita Nathorsta qarşı da sevgi vardı, daha doğrusu, bu qadına əsl məhəbbət duyan Boye nə edəcəyini bilmirdi. Bu çaşğınlığa səbəb həm də Anitaya olan məhəbbətinin platonikliyi və ümidsizliyi ilə bağlıydı. Anita Karinə yalnız dost münasibəti göstərir və heç nə vəd etmirdi. Bir sözlə, Marqonun qarşısında günahkarlıq hiss edən və Anitanın gözləri önündə əridiyini, söndüyünü görən Boye aprel günlərinin birində evdən çıxır və geri qayıtmır. Onu bir neçə gün sonra meşədə tapırlar. Bir şüşə yuxu dərmanı qəbul edən və nəm torpağın üstündə can verən şairin ölümü başqa bir ölümə də səbəb olur. Belə ki təsəlli tapa bilməyən Marqo özünü qazla boğub öldürür. Anita isə üç ay sonra xərçəngdən dünyasını dəyişir.

Amma qəribədir ki, təbiətin qanunlarına uyğun sevməyi bacarmayan bu qadının – Karin Boyenin yazdığı sözlər məhəbbət haqqında deyilmiş ən dəyərli fikirlərdən biri kimi hər yerdə sitat gətirilir: “Mən inanıram ki, sevən insan sevgisinə görə qurban verdiyi qədər də qazanmış olur. Əlbəttə, sevdiyi adamdan yox, sevginin özündən”.

Boye XX əsr İsveçrə poeziyasında parlaq iz buraxıb. Onun bir çox müəlliflərə – Qulnar Ekelyofa,  Harri Martinsona, Artur Lundkvistə təsir etdiyi qeyd edilir.

Karinin yaradıcılığında həm yaşadığı “məhəbbət üçbucağı”, həm də ümumiyyətlə, eynicinsli məhəbbət mövzusu əhəmiyyətli yer tutub. Lakin o, qeyri-adi duyğularından da səmimiyyətlə söz açırdı. İstənilən məsələdən olduğu kimi...

 

Allah bizə daşdan ağır ruh verib

Bu daşla dəniz kənarındayıq.

Dalğaların rəqs etdiyi, köpüklərin oynadığı

Qağayıların günəş işığında yandığı yerdə...

Biz dənizə daş atmağa başlayırıq,

əylənirik...

Daşlarla daha nə etmək olar ki?

 

Onun sağlığında dərc olunan kitabı “Ağacların xatirinə” (1935) adlanır. Əvvəlki şeirlərinə nisbətən burada faciəli mövzular daha çoxdur. Boye bu kitabda reallıqla çulğalaşma, qarşı-qarşıya gəlmə, gözəllik və qorxu, bir də özünü bütün bunlara qurban vermək bacarığının təsvirinə can atıb...

 

        Bu gecə yuxuda qılınc gördüm, döyüş gördüm...

Bir də gördüm ki, çiyin-çiyinə verib

döyüşürük səninlə...

Bu gecə...

Qan da girmişdi yuxuma,

Ölüm də qonaq gəlmişdi...

Sonra da gördüm ki,

Ölümcül yaralanıb

Yanındaca yerə yıxılıram.

Sənsə öldüyümü belə görmürsən,

Görə bilmirsən...

Döyüşə-döyüşə uzaqlaşır,

yanımdan yox olur,

itirsən...

...Od da girmişdi yuxuma,

Bir də qızılgüllər...

Hə... bir də gözəl ölümüm.

Görürsənmi, nələr, nələr

Girmişdi yuxuma,

Nə böyük gözəlliklər...

 

Karin Boyenin həyatında və yaradıcılığında siyasətin də müəyyən izi olub. Belə ki, bu şair həm də antifaşist idi. Və yaradıcılığı yalnız gözəl hisslərin və ölümün gözəl təsvirindən ibarət deyildi. Onun çox məşhur olan əsəri – “Kallokain” antifaşist ruhda yazılmışdır. Həm də fantastik əsər idi...

 

Karin Boye nasistlərin uydurduğu və qurmağa çalışdığı cəmiyyətin inkişaf sxemini sona qədər təsvir edənlərdən biri olub. Onu gələcək daha çox narahat edirdi. Buna görə də Boyenin ən məhşur fantastik əsəri “Kallokain”də zaman hadisələrin baş verdiyi dövrdən min il sonraya aparılır. Hadisələr “İmperiya” adlanan dövlətdə cərəyan edir. Həmin dövlətdə faşizm qələbə çalıb. Karin Boyenin təsvir etdiyinə görə, “İmperiya”nın rəhbərləri cəmiyyətdə bir sıra dəyişikliklər ediblər. Məsələn, hadisələr onların təyinatı ilə yaradılmış “polis qulaqları”, “polis gözləri”nin nəzarətindədir. Amma bununla belə, bu rəhbərlər insan şəxsiyyətini tamamilə məhv etməyə müəssər olmayıblar. Halbuki imperiya yaradılandan onların can atdığı əsas məsələ budur. Əsas məqsəd isə insanı şəxsiyyət kimi məhv etmək, onun “mən”inə sahib olmaqdır. Bunun üçün hakimiyyətin köməyinə kimyaçı alimin ixtira etdiyi və öz familiyası ilə adlandırdığı “Kallokain” peraparatı gəlir. Məhz bu dərmanın köməkliyi ilə insanlar qorxduqlarına, utandıqlarına görə hamıdan gizlədikləri sirri danışmağa başlayırlar. Daha doğrusu, buna istəmədən vadar olurlar. Amma dərman, hələ ki, insan şəxsiyyətini tamamilə parçalamaq gücündə deyil. Romanda hadisələr onunla yekunlaşır ki, həmin kimyaçı alim iki imperiya arasında gedən müharibədə əsir düşür və öz araşdırmasını yeni sahiblərinin xeyrinə davam etdirməyə başlayır. Yəni nəticə etibarilə insanlığın başı üstündə yeni bir “Kallokain” qorxusu var.

 Əgər romanda Boyenin yaratdığı şəxsiyyət strukturuna nəzər salsaq (həmin şəxsiyyət imperiya insanının ümumiləşdirilmiş obrazıdır), o zaman bədiilik və məntiqin birləşdiyini görə bilərik. Romanda məntiqi çıxarış var: faşizm məhv edilmir, susdurulsa belə, istənilən vaxt onun yenidən dirilmə və dünyanı yenidən çulğalama qorxusu var.

 Əsər, qeyd etdiyimiz kimi, fantastik əsərdir. Amma onu müxtəlif cür adlandıranlar var. Məsələn, Ernst Henri onu sürrealist ədəbiyyat nümunəsi hesab edir. Halbuki burada fantastikanın xüsusiyyətləri daha çoxdur. Kallokain insanları ölüm qorxusu qarşısında, öləcəklərini bildikləri halda belə danışmağa vadar edir. Bir çoxlarının sərsəmləmə hesab etdiyi Hitlerin “minillik reyx” ideyası burada konkret cizgilər əldə etməyə başlayır. Karin Boyenin dövründə “həqiqət eleksiri” adlandırılan pentatol cəmiyyətə məlum deyildi. Ona görə də kallakain kimi bir dərmanın mümkünlüyü və böyük insan kütləsini öz təsiri altında saxlaya bilməsi fantastik elementdir. Amma o dövr üçün fantastik görünən eleksir sonralar reallaşdı. Fantastikanın əsas xüsusiyyəti də bundan ibarətdir.

Karin Boye, əslində, cəmiyyətin faşizmə münasibətini göstərmək üçün bu priyomdan istifadə etmişdi. Yəni insanlar əzaba düçar olsalar da, ölümə getdiklərini bilsələr də, düşündüklərini söyləyirlər və məlum olur ki, faşizm haqqında hamı eyni fikirdədir. İstintaqda sorğu-suala tutan Rissenin fikirlərinə nəzər salın: “Qəribə deyil ki, həyatda hər şey, hətta həqiqət belə, məcburiyyətə düçar edildikdə öz qiymətini itirir. Yox, siz bunu başa düşməzsiniz. Çünki bunu dərk etməyiniz dilənçi, hər şeydən məhrum biri olmağınızı təsdiq edər. Buna kim dözə bilər ki”.

 Hitlerin Avropada müharibəyə başladığı ərəfədə Boyenin bu əsərinin meydana çıxması təsadüfi deyildi. Həmin dövrdə Skandinaviya ölkələrində də dünyəvi faşizmin “beşinci kaloniyası” başını qaldırmışdı. Və dövrün ən tanınmış qəzetlərindən biri “Nyu daqlet Allexanda” yazırdı: “Yazıçı bu əsərdə 1940-cı ilin mənəvi atmosferini dəqiqliklə təsvir edib”.

Gördüyünüz kimi, intihara səbəb axtarmadım. Amma göstərilən səbəblər, vasitələr indiyə qədər haqqında yazdığım yazıçıların səbəb və vasitələrinə nə qədər də oxşardır. Sveyq, Paveze və Vulfun həyatında olan müharibə amili, Svetayevanın qeyri-adi məhəbbəti, Yeseninin, Sveyqin öz ardınca apardığı (təbii ki, o dünyaya) sevgililəri... Və ən nəhayət, çoxlarının istifadə etdiyi yuxu dərmanı...

Amma bir xüsusiyyəti qeyd etməsəm, olmaz. Həqiqətin dərkindən və kamilliyə çatmaq məqamından danışıram. Bax o məqamda insanda qorxu hissi qalmır. Amma həmin məqam dəhşətlər önündə qorxu hissini yox etsə də, özü daha çox qorxuludur. Çünki dünyaya gəlişin və gedişin mənasız olduğunu bilmək və bunu ruhunda yaşa(t)maq yalnız bir addıma – intihara vadar edə bilər...

 

Kamilliyə çatmış böyük insanı

Dünyada heç bir şey sındıra bilməz.

Çünki nə xoşbəxtlik var bu dünyada,

Nə də ki bədbəxtlik eynimə gəlməz.

Yalnız həyat vardır, bir də ki, ölüm.

Bax sən bunu başa düşdüyün zaman

Küləyin ardınca qaçmayacaqsan.

Bax sən bunu başa düşdüyün zaman

Daha qasırğadan qorxmayacaqsan...

Elə o zaman gəl mənim yanıma,

Gəl, kömək elə ki, mən də dərk edim.

Söylə: nə xoşbəxtlik var bu həyatda.

Nə də ki bədbəxtlik, söylə, qoy bilim.

Yalnız həyat vardır, bir də ki, ölüm...

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(22.01.2025)

 

 

 

 

Əkbər Qoşalı, “Ədəbiyyat və incəsənət”

 

 

Bu silsilədən 3-cü və sonuncu məqalə

 

Məhəmməd Füzuli irsi Azərbaycan ədəbiyyatının və mədəniyyətinin möhtəşəm simvollarından biridir. Onun yubileylərinin dövlət səviyyəsində keçirilməsi yalnız bir sənətkara sayğı göstərmək deyil, həm də milli kimliyin və mədəni irsin qorunması, təbliği və gələcək nəsillərə ötürülməsi baxımından tarixi və ideoloji önəm daşıyır.

 

Füzuli kimi dahi şəxsiyyətlərin irsinin dövlət himayəsi ilə yaşadılması, əslində milli mədəniyyətin və mənəviyyatın strateji xəttinin təcəssümüdür. Belə yubileylər: • Gənc nəsillərdə ədəbi-bədii irsə sevgi və maraq oyadır;

• Azərbaycan mədəniyyətinin dünya miqyasında tanıdılması üçün geniş imkanlar yaradır;

 • Dövlətin milli-mənəvi dəyərlərə olan qayğısını nümayiş etdirir;

 • Elmi-mədəni diqqəti yubileyi keçirilən sənətkarın yaradıcılığına odaqlamış olur və bununla da, yeni araşdırma əsərləri meydana çıxır.

 

Azərbaycan xalqının mədəni xəzinəsində ən böyük sərvətlərdən olan Füzuli irsi, təkcə ədəbiyyat deyil, eyni zamanda fəlsəfə və mənəviyyat hadisəsidir. Onun yubileyləri yalnız ölkə içində deyil, xalqlararası miqyasda da qeyd olunur; bu isə Füzulinin bəşəri dəyərini və Azərbaycan mədəniyyətinin dünyaya verdiyi töhfələri bir daha təsdiq edir.

44 günlük müharibədə Azərbaycan xalqının qazandığı tarixi Zəfər, Qarabağın və onun bir parçası olan Füzuli şəhərinin işğaldan azad edilməsini təmin etdi. Füzuli şəhərinin yenidən qurulması və burada böyük tikinti-abadlıq işlərinin aparılması, “Böyük Qayıdış” proqramı əsasında məskunlaşmanın həyata keçirilməsi şairin yubileyinə böyük töhfə kimi xarakterizə oluna bilər. Füzulidə çalınan məktəb zənginin, Füzulidə eşidilən şən uşaq səslərinin, gənc gülüşlərin, Füzulidə şen olan ocaqların... – ustadlar ustadının ruhunu şad etdiyinin inancı içindəyik.

“Pənbeyi-daği-cünun içrə nihan” olan Füzuli şəhəri, işğalçı və havadarları tərəfindən ona biçilmiş kəfəni yırtdı, sökdü, əynindən çıxardı və dirilik libasını geyindi!

Füzuli şəhəri, yalnız bir coğrafi məkan deyil, həm də mədəniyyət və mənəvi irsin simvoludur. Böyük şairin yubiley ilində, onun adını daşıyan şəhərdəki təhsil, mədəniyyət ocaqlarında yubiley tədbirlərinin keçirilməsi, adının dərin sayğılarla anılması (necə deyərlər) sıradan tədbirlər kimi qəbul edilməməlidir. Bunlar mədəni irsə olan bağlılığı və ona göstərilən sayğını dosta da, dosta ola bilməyənlərə də nümayiş etdirir.

Füzulinin Füzulidə, ümumən Qarabağda, Gündoğar Zəngəzurda da anılması tarixi ədalətin bərpası ilə mənəvi dirçəlişi bir araya gətirir. Füzuli şəhərinin işğaldan qurtuluşu, ora insanın və insanlığın, mədəniyyətin qayıtması ilə Məhəmməd Füzulinin adının bir daha ucaldılması, Azərbaycan xalqının mədəni dəyərlərinə sahib çıxma əzmini göstərir.

Yubiley tədbirləri Zəfərin yalnız hərbi məzmun daşımadığını, onun həm də mədəniyyətin Zəfəri olduğunu vurğulayır; vurğulayır ki, Azərbaycan xalqının mənəvi irsinin gücü və bütövlüyü bütün dünyaya çatdırılmağı haqq edir. Azad Füzuli şəhərində həyat qaynamağa başlayır; bölgənin yenidən qurulması və mədəni mərkəzə çevrilməsi sürəcinə xidmət edən işlər görülür. Gələcəkdə Füzulidə yeni mədəniyyət ocaqlarının yaradılması; o cümlədən Füzuli irsinin öyrənilməsi üçün elmi və bədii platformaların qurulması kimi təşəbbüslər də təşviq edilə bilər. Füzuli şəhərinin, ümumən Qarabağın, Gündoğar Zəngəzurun dirçəldilməsi, orada mədəniyyət tədbirlərinin, sənət layihələrinin keçirilməsi, dostlara da, dost ola bilməyənlərə də yeni ismarıclar göndərir.

Mədəniyyət və bəşəri dəyərlərə əsaslanan həmin ismarıclar:

Qarabağın yalnız fiziki deyil, mənəvi işğaldan da qurtulduğunu sübut edir; Azərbaycanın mədəniyyət diplomatiyasını gücləndirir və xalqlararası təşkilatların diqqətini cəlb edir.

Böyüklüyündən, yığcamlığından asılı olmayaraq, Füzulinin 530 illiyi ilə bağlı tədbirlər, Qarabağa qayıdış sürəcində mənəvi dirçəlişin təzahürü kimi çıxış edir. Azərbaycan xalqı üçün bu hadisə: Zəfərin gətirdiyi ruh yüksəkliyini mədəniyyətin yüksəlişinə çevirmək; eləcə də, Füzulinin Eşq fəlsəfəsi ilə Vətən sevgisini bir daha vəsf etmək, tərənnüm etmək deməkdir.

“Edəməm tərk, Füzuli, səri-kuyin yarın, Vətənimdir, vətənimdir, vətənimdir, vətənim”! Füzulinin yubileyinin dövlət səviyyəsində keçirilməsi və 530 illiyin onun adını daşıyan azad Füzuli şəhərində də qeyd olunması, Azərbaycan xalqının mədəni özünüdərki, tarixi ədalət və milli mənəviyyatının dirçəlişi baxımından önəmlidir. Bu, yalnız Füzuli irsinə sayğıduyarlıq deyil, həm də Azərbaycan mədəniyyətinin qüdrətini, ruhi gücünü bir daha sübut edən ismarıclardır.

“Canı canan diləmiş, verməmək olmaz, ey dil!” - Eşq poeziyası dahisinin yubiley tədbirləri, onu çağdaş dönəmdə daha aydın və universal şəkildə tanıtmağa xidmət edir.

DÖVLƏTİMİZ ZAVAL GÖRMƏSİN!

 

Şəkillərdə: Füzuli şəhəri işğaldan azad edilərkən və indi.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(22.01.2025)

 

 

Harun Soltanov, “Ədəbiyyat və incəsənət”

 

 

Bu ünvanlayacağım sözlər, məni özünə yaxın bilən dostuma, içində mühakimə edən ailəmə və mənim həqiqətimi görmədən məni dəyişməyə çalışan sevgilimə həsr olunur. Hər biri, daxilimdəki qarışıqlığın dərininə enmək əvəzinə, yalnız səthidə dolaşan bir düşüncə ilə məni anlamağa çalışır. Amma mənim sükutum, onların gördüyü boşluqlardan çox daha genişdir, daha sükunətli və daha həqiqi.

 

 

Mənə baxırsınız, amma məni heç vaxt görə bilməyəcəksiniz. Gözlərinizdə bir neçə toxunuş var, bəlkə də, mənim içimdəki "qaranlıqlara" doğru bir dəqiqəlik səssiz baxmaq istəmirsiniz. Sizin nə düşündüyünüzü bilmək, mənim sükutumu dərk etməkdən asan olardı, çünki bəzən heç bir söz daha güclü deyil. Mənim sükutum, boşluq deyil. Mənim sükutum həyatın mənasını daşıyır, ən qorxulu, ən dərindən gizlənən hisslərimi içində saxlayır. Hər sükutum bir xəyal, hər düşüncəm bir dünya yaratmağa qadirdir. Bu, heç də sizin gözlərinizdəki boşluğun əksinə deyil. Mənim üzüm bəzən sizə soyuq və qorxulu görünə bilər, amma hər şeydən əvvəl, mənim üzüm heç vaxt maska taxmadı.

 

Siz deyirsiniz ki, mən pisəm. Amma...

Pislik nədir?

Mənim üçün, bir şeyin pis olması, sadəcə, o şeyin qarşısına çıxmaq, sizin "yaxşılıq" anlayışlarınızı pozmaq deyil. Mənim üçün pislik - bu dünyada yaşamağın şərti olan bir dəyişiklikdir. Mənim üçün "yaxşılıq" dedikləriniz, sanki hər şeyin örtülməsidir. Cəmiyyət, hər şeyi nəzəriyyə üzrə "yaxşı" və "pis" olaraq ayırır, amma mənim dünyamda bu anlayışlar heç bir məna daşımır.

Mənim yolum, bu dünyada hər şeyin gerçək üzünü göstərmək üçün var. Bəli, mənim yolum çətin, qarışıq və bəzən qorxuludur, amma mənim içimdəki həmin qarışıqlıq, bir zamanlar sizin yaratmağa çalışdığınız qaydalardan qat-qat dərin və həqiqidir. Mənim gözlərimdəki bu qarışıqlığı anlamağa cəsarət etməsəniz, heç zaman doğrumu görə bilməyəcəksiniz.

Siz sadəlik axtarırsınız. Sizin dünyanızda hər şeyin qaydaları var, hər şey öz yerində, bir nizamla irəliləyir. Ancaq mənim dünyamda o nizamın heç bir yeri yoxdur. Mənim üçün həyat sizin dəqiq qrafiklərinizin içində sıxılacaq qədər kiçik deyil. Mənim həyatımda "sadəlik" yoxdu; hər şey mürəkkəbdir, hər şeyi daha çox anlamağa dəyər. Sadəlik yalnız bir pərdədir, bir illüziya. Və siz onu izləyərkən mənim içimdəki qarışıqlığı heç vaxt görə bilməyəcəksiniz. Mən sadəcə öz yolumla gedirəm, və o yol mənim öz daxili həqiqətimlə barışmağımdır. Mənim hər sükutumda bir neçə qırıq döyünən ürək var, hər addımımda isə həyatın ən tünd anları.

 

Sevgi...

Mənim sevdam, çox vaxt tərtib olunmuş qaydalara sığmaz. Mənim üçün sevgi, sadəcə bir duyğu deyil, o, insanın ən dərin yerindəki boşluqları, ağrıları və sonsuzluqları qəbul etmə haqqıdır. Sevgi içində gizlənmiş qaranlıqla barışmadığı müddətcə, heç vaxt tamlıq tapmaz. Mənim eşqim, mükəmməl deyil, amma bu, onu daha çox qiymətləndirir. Mənim sevdam, heç bir yerə bağlanmaz, çünki o, öz içimdə olan bir aləmdə yaşar. Mənim içimdəki sevgi də, mənim qarışıqlığım kimi, sərhədsizdir, əslində, heç bir tərifi belə mövcud deyil.

Siz deyirsiniz ki, mən pisəm, amma mən heç vaxt sizin "yaxşılıq" dediyiniz yolda addımlamamışam. Çünki mənim həqiqətim heç vaxt sizin tərtib etdiyiniz qaydalara sığmayacaq. Bəlkə də mən indi Çarlz Mansonu anlayıram, çünki o da özünü yaratmaq, dünyaya qarşı qalxmaq istəyirdi. Amma mən onun qəzəbini, dağıdıcı gücünü deyil, onun sükutunu, onun öz varlığını hissetmə və öz yolunutapma mübarizəsini anladım. Mənim yolum fərqlidir. Mənim yolumda heç bir qəzəb yoxdur, yalnız bir tənhalıq və onunla barışma haqqı var. Mən, bəzən, dünyanı dağıtmaq istəmirəm, amma dağıdılmaqdan qorxuram. Mənim sükutumda bütün bu qırıq parçalar mövcuddur. Mənim sükutum, zaman-zaman sizi qorxutsa da, yalnız mənim öz həyatımın real üzüdür.

 

Siz məni başa düşməyəcəksiniz. Amma mən buna öyrəşdim. Mənim içimdəki hər sükut bir dərddən, bir itirilən dəyərdən, amma ən əsası, bir azadlıqdan doğur. Mənim yolum, hər zaman sükutla, yalnız öz həqiqətimlə davam edəcək. Çünki bu yol, mənim hər addımımı işıqlandıran bir yoldur. Və bu yolda hər şey bir mənaya sahibdir, hər şey bir anlam dərinliyi daşıyır.

Varlığın özünü anlamaq üçün davam edən bir səfərdə, əzabın, qarışıqlığın və tənhalığın dərinliklərində sükut bəzən ən böyük cavabdır. Varlığın həqiqətini anlamaq, yalnız xarici dünyada deyil, daxilimizi, ən qorxulu və ən gizli künclərimizi öyrənməkdədir. Bəlkə də, biz heç vaxt tamamlanmayıb, mükəmməl olmayacağıq; bəlkə də heç vaxt tam olaraq anlaşılmayacağıq. Amma bu yol, əslində, özünü tapmaq üçün bir azadlıqdır.

Sükutda itirdiklərimizi tapmaq, qarışıqlıqda həqiqətimizi anlamaq, hər addımda bir az daha çox özümüz olmaqdır. Hər bir hərəkət, hər bir seçim haqqı, bizi daha da yaxınlaşdırır, amma hər zaman bir az daha uzaqlaşdırır da.

Bəlkə də həyatın özü, bu davamlı axtarışdır. Bu axtarış, nəhayət, insanın əlindən sürüşüb gedən, amma heç vaxt qurtara bilmədiyi bir arzuya çevrilir...

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(22.01.2025)

 

 

İlqar İsmayılzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət” üçün

 

 

İlqar İsmayılzadə fəlsəfə üzrə fəlsəfə doktorudur, "Həməşəra" mətbu orqanının təsisçisi və baş redaktoru, "Zəfər" Media Mükafatı laureatı, Azərbaycan Jurnalistlər Birliyinin üzvüdür. “Məzarda yatan sevgi” janr etibarı ilə povest adlandırıla bilər, biz bir neçə gün dalbadal hissə-hissə povesti sizlərə təqdim edəcəyik ki, sizlər Fidan və Fatehin nakam sevgi hekayəsindən xəbərdar olasınız.

 

2-ci paylaşım

 

 

(Həyatda nakam sevgiyə mübtəla olanlara ithaf olunur!)

 

 

Bu cavab Fateh üçün olduqca gözlənilməz və sarsıdıcı oldu. Axı o, həqiqətən də Fidana bağlanmış və onu sevirdi. Bir daha gəlməyəcəkmi?!

Fateh ümudsiz addımlarla evlərinə tərəf yollandı. Onun həyatında böyük bir qəm-qüssə və kədər səhifəsi açılmışdı. Fikirdən bir neçə gün yuxusu və yeməyi də bir-birinə dəymişdi.

 

Fateh çox fikir edir, əzab çəkirdi. Lakin dərdini bölüşməyə kimisə tapa bilmirdi. Buna görə də öz dərdini öz içində boğmağa məcbur qaldı. Bundan sonra Fatehin dərslərində də ciddi problemlər yaranmağa başladı.

Fidanın birdəfəlik sinifi tərk etdiyini bilən bəzi qızlar Fatehin nəzərini özlərinə cəlb etməyə çalışsalar da Fateh yaşının azlığına baxmayaraq ilk sevgisini unutmur və daim onun fikiri ilə yaşayırdı. Əlbəttə, bütün bu acılıqlara rəğmən ürəyində yenidən Fidanla rastlaşacağına dair bir ümid işığı var idi.

Fidan xəbərsiz olaraq Fatehi tərk edib getsə də, Fateh heç bir zaman onu unutmadı və Fidanı öz xəyallarında yaşatmağa məcbur qaldı...

Hər halda o, Fidanın ailədə kiçik bir məktəbli qız olduğunu bilir, buna görə də bu xəbərsiz gedişin ondan asılı olmadığını yaxşı anlayırdı. Heç o zaman indiki kimi internet, mobil telefon və s. bu kimi texnologiya ölkədə mövcud olmadığından bu gedişi ona çatdırmaq mümkün deyildi. O, öz qəm-qüssə və kədərini daha çox heykəltaraşlıq və bəzən rəsm əsərləri çəkməklə dağıtmağa çalışırdı...

Nəhayət, ölkədə baş verən siyasi çaxnaşmalar və Sovet hakimiyyətinin süqutu zamanı gəlib çatdı. Bir tərəfdən ölkədə baş verən müharibə və siyasi gərginlik, digər tərəfdən isə özbaşınalıq hər bir sahədə öz mənfi təsirini göstərirdi.

İnsanlar azadlıq və müstəqillk arzusu ilə həyəcanlanırdılar. Lakin eyni halda ölkədə hakimiyyət dəyişikliyi nəticəsində bir çoxlarının qəlbində qurduğu xəyallar və arzular nakamlığa məhkum olmuşdu. Həmin nakam həyata məhkum olanlardan biri də, Fateh idi. Çünki o, vəziyyətin belə dəyişəcəyinə, qəlbən sevdiyi qızın onu xəbərsiz və səssiz-səmirsiz tərk edib gedəcəyini heç vaxt təsəvvür belə etmirdi...

Fateh orta təhsilini bitirdikdən sonra Türkiyəyə üz tutub orada universitetə qəbul oldu. Ölkə xaricində tələbə həyatı sürsə də, heç bir zaman Fidanı unutmur, onun xəyalları ilə yaşayır və hər yerdə onu axtarırdı. Neçə ildən sonra ailə həyatı qurmaq istədikdə isə yenidən Fidanı axtarmağa başladı. Əslində Fidanın digər yaxın qohumları da, onun bilmədiyi şəhərə köçdüklərindən onun barəsində kimsədən dəqiq məlumat əldə edə bilmirdi. Qonşularından kimisi onun ailə həyatı qurduğunu, kimisi isə hələ də subay qaldığı və Bakı şəhərində hüquq müdafiəçisi kimi çalışdığını bildirirdi.

Fateh dəfələrlə Fidanla maraqlansa da sanki kimlərsə buna mane olub xüsusi cavablarla onu Fidandan yayındırırdılar. O, aldığı cavablardan sanki Fidanın su olub yerə hopduğu və ya göyərçinə çevrilərək naməlum istiqamətə doğru qanad çalıb uçduğunu təsəvvür edirdi. Bütün bu cavablar Fatehə daha ağır gəlirdi. Çünki o, uzun illər boyu qəlbi və zehnində yaşatdığı Fidanı tamamilə əldən vermişdi. Bu illər boyu ona qalan yalnız acı kədər, qəm-qüssə və qəlbinə kök salmış xəyallar idi. Əlbəttə, onun şəxsi əşyaları arasında Fidandan qalmış xatirələr yalnız hər ilin may ayının son günlərində məktəbdə çəkilmiş kollektiv fotoşəkillər, bir də Fidanın müxtəlif vaxtlarda, xüsusilə də, 23 fevral günündə ona hədiyyə etdiyi yazılı açıqca, qələm və s. kimi kiçik, amma çox önəmli hədiyyələrdən ibarət idi. Fateh ara-sıra həmin fotoşəkillər və hədiyyələri açıb-baxır və keçmiş xatirələri kədərlə, bəzən də göz yaşları ilə xatırlayırdı.

İllər ötüb-keçdi. Fateh ali təhsilə yiyələndi və ölkə xaricində ali təhsilini başa vurduqdan sonra doğma vətənə qayıtdı. Artıq Fatehin Fidanı sevdiyindən uzun illər keçirdi. Qəlbə həkk olanı silmək mümkün deyildi. Buna görə ara-sıra Fidanı xatırlayır, bəzən daha çox əzablara qatlaşırdı. Fateh dəfələrlə internet üzərindən Fidanı axtarsa da, onunla bağlı heç bir məlumat əldə edə bilməmişdi.

Ozü ötən illər ərzində başqa birisi ilə ailə həyatı qurmuş və 2 övlad atası olsa da, ailə həyatı uğursuz olduğundan həyat yoldaşından ayrılmışdı. O, subay həyat tərzi sürdüyü halda yaşadığı şəhərdə incəsənət sahəsinə aid vəzifədə çalışırdı...

Amma onun uzun illər boyu çəkdiyi kədər və əzablar sanki birbən-birə sona çatdı. Belə ki, bir gün yuxuda Fidanı uşaqlıq dövründə olduğu simada gülən və onunla danışan halda görüb yuxudan ayıldı. Bəlkə də, bu yuxu ona bir ilham idi. Dərhal internet üzərində Fidanla bağlı məlumat əldə etməyə başladı. Lakin yenə də onunla bağlı heç bir məlumat tapa bilmədi. Onun bəlkə də öz adı və soyadını dəyişdirdiyini güman edərək ümidsiz və narahat hala düşdü.

Günorta çağı yaxın zamanlarda tanış olduğu Fidanın yaxın qohumlarının birinə müraciət edib nə qədər çətin olsa da, onun haqqında məlumat əldə etməyə çalışdı. O isə Fidanın neçə il öncə Rusiyadan Bakıya qayıtdığı və orada ailə həyatı qurduğu, ailə həyatının uğursuz olduğu üçün ayrıldığını və hal-hazırda özəl bir şirkətdə çalışdığını söylədi.

Fateh sanki bu xəbərdən özünü itirmişdi. O, uzun illər boyu ürəkdən bağlanıb sevdiyinə daha da yaxınlaşdığını hiss edirdi. Dərhal internet üzərindən onun çalışdığı şirkətin rəsmi internet saytına daxil oldu. Fidanın adı və soyadını yazdıqda uşaqlıq dövründə olduğu kimi incə, əsmər, qaragözlü bir xanımın foto şəkili və haqqında olan qısa bioqrafik məlumatla rastlaşdı. Orada göstərilən e-mail ünvanına qısa bir məktub göndərib özünü təqdim etdi və Fidanla görüşmək arzusunda olduğunu bildirdi.

İş yerindən icazə alaraq sabahsı gün hazırlaşıb, böyük ümid və şövqlə şəhərə doğru hərəkət etdi. Səhər saatlarında Fidanın çalışdığı özəl şirkətə daxil olub onun iş otağına tərəf getdi. Otağın qapısını döyüb Fidanı soruşdu. Lakin Fidan iş yerində yox idi. Katibə onun 1-2 saat sonra işə gələcəyini söylədi.

Fateh 2 saatdan sonra yenidən Fidanın iş yerinə döndü. Bu dəfə qapını döyüb icazə aldıqda otaqda stol arxasında incə, qaragözlü, əsmər və cazibədar bir xanımın əyləşdiyini gördü. Bu, Fatehin təxminən 30 il boyu sevib qəlbi və xəyallarında yaşatdığı Fidan idi.

Fidanın boyu və üz quruluşu bir az dəyişsə də, uşaqlıq dövründə malik olduğu incəliyi və cazibədarlığı olduğu kimi qalmışdı. Onun bir dəfə uğursuz ailə həyatı olsa da sanki yenicə göyərmiş fidan kimi incə görünürdü.

Fateh özünü təqdim etmədən salam verib otağa keçdi və ondan şirkətlə bağlı müəyyən məlumatlar almağa çalışdı. Fidan isə incə səsi ilə salamlaşıb danışmağa başladı. O, qarşısında dayanan şəxsin Fateh olduğunu anlamamışdı. Hətta, davranışından Fatehin dünən onun e-mail ünvanına yolladığı məktubu da oxumadığı hiss olunurdu. Fidan danışdıqca Fatehin gözləri dolmuşdu. Fidan bunu görüncə təəccüblə soruşdu:

- Bağışlayın, nəsə baş verib? Sizin gözləriniz dolub...

 

                                                       (Davamı var)

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(22.01.2025)

 

Bir müddətdir ki, Xalq yazıçısı, akademik Kamal Abdullanın əsərlərindən seçilmiş bir sıra qranula – cövhər sayıla biləcək məqamları “Ədəbiyyat və incəsənət” oxucularına təqdim edirdik, bu gün dərci yekunlaşdırırıq. Nə xoş ki, sizlər bu dərcləri maraqla qarşıladınız, onlardan xeyli bəhrələndiniz. Buna sizlərdən aldığımız rəylər sübutdur.

 

Kamal Abdulla özü seçilmiş bu cövhərlər barədə yazır: “İllərdən bəri yazdığım müxtəlif şeirlərin, esselərin, pyeslərin, hekayə və romanların, publisistik məqalələrin və elmi əsərlərin, verdiyim intervülərin hər birinin içində yer almış və bu gün də öz məzmunu, tutumu, forması ilə diqqətimi çəkən misralar, cümlələr günlərin bir günü sanki dil açıb mənə dedilər ki, bizim bir-birimizdən zaman və məkanca ayrılığımıza son qoy və bizi bir-birimizin yanında yerləşdir. Sən görəcəksən ki, bu zaman biz tamamilə yeni bir cazibədə zühur etmişik. Onlar qeyri-səlis məntiq dili ilə desək, içində olduqları mətnin qranulaları (ilkin vacib hissəcikləri) idi. Qranula, başqa cür ifadə etsək, cümlədən (mətndən) bütün artıq hissələri siləndən sonra yerdə qalan cövhərdir.”

 

Beləliklə, Kamal Abdulladan son qranulalar:

1.

Yazmağa tələsən gənclər üçün: Yazmayın. Hələ oxuyun. Yazmaq oxumağın cansız ruhudur.

2.

Oxuyub başa düşməyə bilərsən. Dünyanın axırı olmaz. Yaxud oxuyub başa düşdüyünü zənn edə bilərsən. Yenə də dünyanın axırı olmaz. Oxuduğunun səndən kənar qalmasının bir səbəbi ola bilər. Kontekst sənə yaddır. Mənəvi, psixoloji, tarixi, intellektual kontekst sənə yaddısa, bax, bunun əlacı yoxdu. Bax, bu zaman dünyanın həqiqətən də axırı gəlir.

3.

“Məni daha gözləmə,

Gəlib yığılma

Səni görməyən gözlərimə.

Səni mən unutmaram,

Səni mən unutmaram,

Məni daha gözləmə.”

4.

Ramiz Rövşən: “Kamal yazanda dincəlir.”

Düz sözə nə deyəsən?!

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(22.01.2025)

 

 

 

 

Nemət Tahir, “Ədəbiyyat və incəsənət”

 

 

Səxavət Məmmədov 1953-cü il oktyabr ayının 23-də Ağdam rayonunun Abdal-Gülablı kəndində anadan olmuşdur.

Səxavətin səsi "Segah"a yatımlı idi, ruhu "Segah"a bağlı idi. Oxuduğu mahnıların əksəriyyəti məhz "Segah" ladındadır. "Ay Bəri Bax", "Uca Dağlar", "Yar Bizə Qonaq Gələcək", "Ay Çiçək", "Sarı Bülbül", "Sona Bülbüllər" və s.

1971-ci ildə Asəf Zeynallı adına Musiqi Texnikumununa daxil olan Səxavət ustad xanəndə, xalq artisti Hacıbaba Hüseynovdan muğamın sirlərini öyrənir. 1976-cı ildə "Hümayun" xalq çalğı ansamblının solisti olur. 1983-88-ci illərdə Dövlət İncəsənət İnstitutunda təhsil alan Səxavət Məmmədov Azərbaycan muğamını bir çox ölkələrdə təmsil edir. Yaratdığı “Qarabağ” instrumental ansamblı isə xanəndənin şah əsərlərindən biri kimi bu gün də yaşayır.

 

“Qarabağ” instrumental ansamblı Qarabağ hadisələrinin ilk illərində yarandı. Səxavət "Qarabağ"la təkcə Qarabağı deyil, SSRİ-ni, Avropa ölkələrini gəzib dolanır, muğamımızla yanaşı, Azərbaycan həqiqətlərini də dünyaya çatdırırdı.

Səxavət Məmmədov bənzərsiz səsə malik idi. Xanəndə 1991-ci il sentyabrın 30-da indiki Şirvan rayonundan qayıdarkən avtomobil qəzasına uğrayaraq dünyasını dəyişdi. Müharibə vəziyyətinə görə Səxavət Məmmədovun qəbri üzərinə qoyulmaq üçün Bakıda sifariş edilən məzar daşı kənddə gedən gərgin döyüşlər səbəbindən ünvanına çatdırıla bilmədi. Daha sonra isə kənd işğal olundu. Səxavət Məmmədovun üzərində şəkli, doğum və ölüm tarixi həkk olunmuş başdaşı Bakıdakı evinin həyətində qalıb.

 

Səxavətlə bağlı xatirələr

Asəf Zeynallı adına musiqi texnikumunda təhsil alır. Orda ustad xanəndə, xalq artisti Hacıbaba Hüseynovdan muğamı mükəmməl səviyyədə öyrənir. Bu ərəfələrdə Səxavəti əsgər aparırlar. Üstündən bir xeyli vaxt keçir, jurnalistlər Hacıbaba Hüseynovdan “ən yaxşı tələbəniz kimdir” deyə soruşanda məşhur xanəndə deyir: “Ən yaxşı tələbəm əsgərlikdədir”.

Nikaraquada konsert verirmiş. Buzlu su da içib. Oxuyanda əcnəbilər dəhşətə gəliblər və gəlib boğazını yoxlayıblar ki, doğrudan da səs burdan çıxırmı. Onlara elə gəlibmiş ki, o səs aparatdan çıxır.

“Bəxt üzüyü” filmindəki qeyri-adi səsi hər kəsi heyrətə gətirir.

Əfrasiyab Bədəlbəylinin bəstələdiyi “Azad bir quşdum” mahnısını elə oxuyub ki, sanki onu elə özü yaradıb. Mahnı həm də onun ölümünə yazılıb elə bil: “Azad bir quşdum, yuvamdan uçdum, torpağa düşdüm bu gənc yaşımda”.

Dostu, ustad tarzən Möhlət Müslümov danışır ki, Səxavət toyunda “bəyhamamı”na bizə gəlmişdi. Yedik-içdik, Səxavət mənə dedi ki, o tarı gətir çal, eynimiz açılsın. Mən tar çaldım, o, oxudu. Necə bizə ruh gəldisə, toyu unutduq. Sən demə, gəlini gətiriblər, toy qurtarıb, evdə hamı bəyi axtarır. Qohum-əqrəba axtarış elan edib. Səxavətin atasının birdən ağlına gəlib ki, oğlu bizdə olacaq.

Konsertləri həmişə maraqla qarşılanırdı. 5-10 saat fasiləsiz oxuyurdu, yorulmurdu. Bir toyda, məclisdə ona dəfələrlə “Mirzə Hüseyn segahı” oxudurdular, Səxavətsə hamısını fərqli oxuyurdu.

Özü kasıb ailədən olsa da imkansız adamlara əl tutmağı sevərdi. Üstəlik, ilboyu qazandığı pulu qohum-əqrəbaya, kasıb-kusuba paylayırdı. Bir dəfə isə toydan gələndə qazandığı pulların hamısını maşının pəncərəsindən ehtiyacı olan adamlara paylayıb.

Yuxuda görübmüş ki, Abdal-Gülablıdakı evlərinin həyətində çadır qurulub, qarşıda da qəbiristanlıq görünür. Kənddəki evləri qəbiristanlığın yaxınlığında idi. Yuxudan durub və deyib: “Mən öləcəm”. Bu yuxudan bir ay sonra vəfat edib.

 Səxavət Məmmədov Azadlıq meydanındakı müstəqillik uğrunda hərəkata qoşulub, orda olan insanlara xeyli yardım edib. Oğlu Bəxtiyarı da qucağına alıb meydanda olanlara qazanlarla yemək aparıb. Bundan başqa o, Qarabağ müharibəsi başlanan gündən cəbhə xəttində döyüşən əsgərlərə mütəmadi silah-sursat yardımı göstərib. Qarabağ hadisələrinin ilk illərində “Qarabağ” instrumental ansamblını yaradıb. O, bu ansambl sayəsində ölkələri gəzir və Qarabağ həqiqətlərini dünyaya çatdırırdı.

Deyilənə görə, onu düşmən ermənilər də sənətkar kimi çox sevirlərmiş. Cəbhə bölgəsində yerləşən Abdal-Gülablı kəndində dəfni zamanı erməni tərəfi güllə atmayıb, ailə üzvlərinin və kənd adamlarının Səxavətin qəbrini ziyarət etməsinə şərait yaradıb.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(22.01.2025)