Nigar Allahverdiyeva, Azərbaycan Memarlıq və İnşaat Universiteti III kurs tələbəsi. “Ədəbiyyat və incəsənət” üçün

Təsəvvür edin... Sükuta bürünmüş bir məkan var – elə bil zamanın özü burada nəfəs alır. Bu, xəyalların tikildiyi, ideyaların göy üzündə quş kimi süzüldüyü, zəhmətin pıçıltı kimi divarlarda dolaşdığı müqəddəs bir məkandır. Bu məkanın adı Azərbaycan Memarlıq və İnşaat Universitetidir.

Bu universitetin hekayəsi torpağa atılmış bir toxumla başlandı. O toxum zamanla cücərdi, yaşıl budaqlara büründü, güclü köklərlə keçmişə bağlandı. İlk müəllimlər bu ağacın ilk günəş işıqları, ilk tələbələr isə onun canına can verən bahar yağışları oldu. O gündən bu günə, hər tikilən bina, hər yazılan layihə – zamanın yaddaşına həkk olunan bir sətrə çevrildi. 

Burada dərslər – sadəcə mühazirələr deyil, zehinlərin rəqsi, fikirlərin alqışlandığı geniş bir meydandır. Müəllimlər bilik xəzinəsinin qoruyucuları, tələbələr isə gələcəyin cəsarətli kəşfiyyatçılarıdır. Universitetimizdə ənənə ilə texnologiyanın harmoniyası keçmişin nəğməsi ilə gələcəyin melodiyasını birləşdirən bir musiqi kimi səslənir. Laboratoriyalar – ideyaların qızıl toza çevrildiyi alqimiya otaqlarıdır, emalatxanalar isə usta əllərin sehrindən doğan sənət əsərləri ilə doludur.

Memarlıq fakültəsində hər bina bir şeirdir – daşla yazılmış, zamana meydan oxuyan. Tələbələr şəhərlərin ritmini duyur, məkanın fısıltılarını dinləyərək gələcəyin xəritələrini – miniatür maketlər şəklində – qururlar. Onlar üçün memarlıq  duyğuların, fikirlərin, tarix və gələcəyin bir araya gəldiyi bir sənətdir.

İnşaat fakültəsində mühəndislər dayanıqlılığın sənətkarlarıdır. Onların qurduğu konstruksiyalar – məntiqin və dəqiqliyin simvolu, gələcəyə inşa edilmiş körpülərdir. Yeni materiallar və davamlı texnologiyalar – təbiətlə harmoniyada, gələcəyə doğru möhkəm addımların bünövrəsidir. Zəlzələyə davamlı konstruksiyalar isə sanki torpağın qəzəbinə cavab verən səssiz qəhrəmanlardır.

Mexanika və informasiya texnologiyaları fakültəsində hər hərəkət zərif bir rəqsdir, hər mexanizm – canlı texnoloji orqanizmdir. Rəqəmsal dünyanın sehrbazları olan proqramçılar, kodların arxasında gizlənən formullarla yeni dünyalar yaradır. Süni intellekt və robototexnika – düşünən maşınların, gələcəyin işçi qüvvəsinin ilk addımlarıdır. Bu sahə digərləri ilə birləşərək, orkestr kimi ahəngdar bir sintez yaradır.

Tikinti-iqtisad fakültəsində iqtisadiyyat – inkişafın döyünən nəbzi, maliyyə planlaması isə layihələrin gizli idarə mərkəzidir. İnvestisiya – sabah üçün səpilən toxum, tələbələr isə resursların ən səmərəli istifadəsini öyrənən müdriklərdir.

Nəqliyyat fakültəsi yolların və körpülərin dilini danışır. Nəqliyyat – zamanı və məkanı birləşdirən incə ipək saplardır. Logistika – hərəkətin səliqəli sənətidir, nəqliyyat sistemləri isə şəhərlərin qan dövranıdır. Burada sürət və təhlükəsizlik, ekoloji həssaslıqla birləşir.

Su təsərrüfatı və mühəndis kommunikasiya sistemləri fakültəsi həyatın mayesi olan suyun qorunmasında ön cəbhədə dayanır. Kanalizasiya sistemləri – şəhərlərin gizli damarlarıdır, isitmə və ventilyasiya sistemləri isə binaların nəfəsidir. Burada ekoloji dəyərlər – gələcək nəsillərə ötürüləcək ən qiymətli miras kimi dəyərləndirilir.

Bu universitetin həyatı tələbələrin nəfəsində, gəncliyin parıltısında yaşayır. Onlar hələ tam açılmamış, amma böyük vədlər daşıyan qönçələrdir. Universitetimizdə olan tələbə təşkilatları – ortaq arzularla döyünən ürəklərin birliyi, klublar isə istedadların doğulduğu səmalardır. Yaradıcılıq müsabiqələri – zehinlərin sevincli yarışıdır, sərgilər isə əsərlərin öz səsini tapdığı anlardır. Məzunlar – universitetin uğur dastanlarının qəhrəmanlarıdır. Onların yaratdıqları, ölkənin inkişafına əlavə olunan parlaq səhifələr kimi tarixdə iz buraxır.

Azərbaycan Memarlıq və İnşaat Universiteti – bilik okeanının dərinliklərindən incilər çıxaran bir elm məbədi, gələcəyin simfoniyasını yaradan böyük orkestrdir. Hər fakültə bu orkestrin fərqli alətidir, birlikdə isə ölkənin inkişafını ifa edən möhtəşəm bir melodiya bəxş edir.Bu universitetin baxışı – ümidlə toxunmuş bir xalça, əzmi isə sabahın dünyasını formalaşdıran güclü əllərdir.

Bu yerdə mən gənclərə səslənmək istəyirəm! Əziz gənclər, sizi də bu zamanın naxışları ilə işlənmiş, gələcəyin melodiyası ilə səslənən sehrli dünyanı kəşf etməyə dəvət edirəm.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(25.04.2025)

Könül, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Qapıları daim oxucularının üzünə ən müxtəlif, rəngarəng tədbirlərlə açıq olan Cəfər Cabbarlı adına Respublika Gənclər Kitabxanası təbii ki, dünənki 23 aprel Beynəlxalq Kitab və Müəllif Hüququ Gününə də əliboş gəlmədi. Təqvim günü  ilə əlaqədar olaraq kitabxanada XXI Əsr Beynəlxalq Təhsil və İnnovasiya Mərkəzinin VI sinif şagirdlərinin iştirakı ilə müəllif görüşü və kitab müzakirəsi təşkil edildi. Tədbirin fəxri qonağı uşaq yazıçısı, şair, tərcüməçi, publisist, Azərbaycan Jurnalistlər və Yazıçılar Birliyinin üzvü Sevinc Nuruqızı oldu.

Kitabxananın Elmi işlər üzrə direktor müavini Günay Həsənova kitabxanaya gələn  məktəb kollektivini salamlayaraq, insanda kiçik yaşlarından yaradılan mütaliə ənənəsinin vacibliyindən,  mütaliənin insan həyatında, onun savadlı, geniş dünyagörüşlü  şəxsiyyət kimi formalaşmasına göstərdiyi təsirdən danışdı. Uzun illərdir ki, uşaq ədəbiyyatı sahəsində fədakarlıqla çalışan, bir-birindən gözəl əsərlərin müəllifi olan Sevinc Nuruqızına öz balaca oxucuları ilə görüşə gəldiyinə görə minnətdarlığını bildirərək, uşaq yazarı olmaq, uşaqlar üçün yazıb-yaratmağın necə məsuliyyətli bir iş olduğunu, bu əsərlər vasitəsilə uşaqların milli – mənəvi dəyərlər əsasında tərbiyəli, vətənpərvər böyüdüklərini bildirdi.

Təhsil Mərkəzinin Dil və ədəbiyyat müəllimi Təranə Məmmədova mütaliənin insanın fərdi inkişafına böyük töhfə verdiyini, dil bacarıqlarına, yaradıcılığın və təxəyyülün inkişafına, dünyagörüşünün formalaşmasına müsbət təsir göstərdiyini bildirdi. Müəllif Sevinc Nuruqızı ilə olan tanışlığından danışaraq, yazıçının ədəbiyyatımızı yeni-yeni obrazlarla zənginləşdirən, uşaqların öz dilində yazıb-yaradan müəllif olduğunu söylədi.

Yazıçı Sevinc Nuruqızı uşaqların tərbiyəsində nağılların əhəmiyyətindən, gənc yaşlarından yaranan mütaliə vərdişlərinin insanın həyatında oynadığı müstəsna əhəmiyyətdən danışaraq, balaca oxucularının ən sevimli kitablarından biri olan “Melissa”, Gəncə terrorunun günahsız qurbanları - uşaqlara ithaf etdiyi “Pıçıltı”, Qarabağın tacı əsrarəngiz Şuşaya həsr etdiyi “Duman pəriləri Şu-Şa” kimi əsərlərinin yaranma tarixçəsi, məzmunu, qələmə aldığı qəhrəmanların uşaqlara ötürmək istədiyi mesajlar haqqında məlumat verdi.

Müəllif ilə görüşdə məktəblilərin oxuduqları kitabların müzakirəsi də keçirildi. Belə ki, tədbirdə gənc oxucular dünya ədəbiyyatı nümunələrindən “Balaca şahzadə”, “Qədim Yunanıstanın əfsanələri”, “Harri Potter və fəlsəfə daşı” kimi əsərlər haqqında məlumat verdilər, dünya şöhrətli yazıçı, dramaturq Uilyam Şekspirin əsərlərindən parçalar səsləndirdilər. 

Görüşün sonunda tədbir iştirakçıları kitabxanaya əməkdaşlığa görə minnətdarlıqlarını bildirdilər. Tədbirin sonunda Respublika Gənclər Kitabxanası XXI Əsr Beynəlxalq Təhsil və İnnovasiya Mərkəzinin məktəb kitabxanasına kitab hədiyyə etdi.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(24.04.2025)

İmran Verdiyev, Azərbaycan Respublikasının Əməkdar müəllimi. “Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Oğuz təmsilçisi

Bu gün Azərbaycan teatr və kino aktyoru, Azərbaycan SSR və  SSRİ xalq artisti İsmayıl Osman oğlu Osmanlının anadan olduğu gündür.

İsmayıl Osmanlı 24 (11) aprel 1902-ci ildə Nuxada (Şəki) kasıb ailədə doğulub. Mükəmməl təhsil görməyib. On bir yaşından yetim qalan İsmayıl Şəki ipək fabrikində, dabbaqxanada işləyib. 1920-ci ildə rayondakı fəhlə-kəndli klubunun dram dərnəyinə üzv yazılıb. 1921-ci ildən Nuxa və Gəncə dram dərnəklərinin tamaşalarında rollar oynayıb. Teatra gəlməyini sonralar özü belə xatırlayırdı: “Cavanlıqda nədənsə həmişə darıxırdım, həmişə narahat idim. Məni ovunduran, mənə təsəlli verə bilən bir iş axtarırdım. Ancaq onun nə olduğunu dərk edə bilmirdim. Bir dəfə Nuxada kulübün yanından keçirdim. Gördüm çalıb-oynayırlar. Orda Mahmud adlı bir oğlan var idi. O məni apardı kluba. Rəhbərimiz rejissor, artist, həm də müəllim Baxşəli Axundov idi. O vaxtdan, yəni 1921-ci ildən mənim teatr həyatım başlandı”.

1922-ci ildə Gəncəyə köçüb və 6 il buradakı həvəskarlar teatrında çalışıb. 1928-ci ildə Tiflis Dövlət Azərbaycan Dram Teatrına dəvət alıb. 1929-cu ildə Bakıya gələrək Milli Dram Teatrının truppasına qəbul olunub və həyatının sonuna qədər burada işləyib.

İlk böyük uğuru Cəfər Cabbarlının “1905-ci ildə” pyesinin tamaşasında Bahadur bəy obrazı olub. İsmayıl Osmanlı həmin illərdə Cəfər Cabbarlı ilə bir teatrda çalışırdı. Aktyor və rejissor İsmayıl Hidayətzadə ilə bir səhnəyə çıxdığına görə özünü xoşbəxt sanırdı. Xatirələrində deyirdi ki, o vaxt belə düşünürdüm ki, mənə daha məktəb lazım deyil: “İsmayıl Hidayətzadənin zərgər işi mənə böyük məktəb idi. Rolda başqalaşmaq, dəyişmək üçün onun sənəti mənə bir dərs oldu”.

Onun böyük sənət yoluna qədəm qoyması belə başlayır. Aktyorluq sənətinə olan məhəbbəti onu qısa müddət ərzində tamaşaçılara sevdirib. Sənət dostlarından fərqli olaraq İsmayıl Osmanlının obrazlar qalereyası öz rəngarəngliyi ilə seçilib.

İsmayıl Osmanlı dram və faciə janrında xarakterik obrazların, dramatik pyeslərdə yumorlu surətlərin, həm də komediyalarda məsxərəli və satirik rolların məşhur ifaçısı olub. Əsas rolları bunlardır: Keçəl Aslan, Fon Hols, Şaliko ("Xanlar", "İnsan" və "Vaqif", Səməd Vurğun), Əmrah ("Pəri cadu", Əbdürrəhim bəy Haqverdiyev), Şeyx Hadi, Vali, Şakro ("Şeyx Sənan", "Səyavuş" və "Knyaz", Hüseyn Cavid), Munis, Kərim Rəhimli ("Nizami" və "Alov", Mehdi Hüseyn), Əliş ("Qatır Məmməd", Zeynal Xəlil), Nikita Pavloviç ("Qızıl çeşmə", Qurban Musayev), Məşədi Cəfər ("Dağılan tifaq", Əbdürrəhim bəy Haqverdiyev), Mirzə Qərənfil, Zakir, Əhməd bəy, Xəlil, Qasım ("Xoşbəxtlər", "Aydınlıq", "Küləklər", "Əliqulu evlənir" və "Nişanlı qız", Sabit Rəhman), Mirzə Heydərqulu, Şəkinski, ("Həyat" və "Kəndçi qızı", Mirzə İbrahimov), Koxa Məmməd ("Qaçaq Nəbi", Süleyman Rüstəm), Məşədi Oruc, Hacı Naib ("Ölülər" və "Dəli yığıncağı", Cəlil Məmmədquluzadə), Xaspolad, Mirzə Cavad ("Oqtay Eloğlu" və "Aydın", Cəfər Cabbarlı), Kefli Bəşir ("Bahar suları", İlyas Əfəndiyev), Cəbi ("Hacı Qəmbər, Nəcəf bəy Vəzirov), Səfər bəy ("Hacı Qara", Mirzə Fətəli Axundzadə), Əşrəf ("Türkiyədə", Nazim Hikmət), İsidor Cakeli ("Darıxma, ana!", Nodar Dumbadze), Aleksandrov ("Canlı meyit", Lev Tolstoy), General Berqoyn ("Şəxsi iş", Aleksandr Şteyn), Baş senator, Feste, Gilderstern ("Otello", "On ikinci gecə" və "Hamlet", Vilyam Şekspir), Krutitski, Tixon və karandışev ("Müdriklər", "Tufan" və "Cehizsiz qız", Aleksandr Ostrovski)

İsmayıl Osmanlı teatrla yanaşı kinoda da müxtəlif səpgili rollar qalereyası yaradıb.O, "Azərbaycanfilm"in istehsal etdiyi "Kəndlilər" (Daxili işlər naziri), "Bir məhəlləli iki oğlan" (Mahmud), "O olmasın, bu olsun" (Rza bəy), "Əsl dost" (Usta Şirəli), "Yenilməz batalyon" (Yusif), "Mən ki gözəl deyildim" (Poçt müdiri), "26-lar" (Şahbazov), "Ulduzlar sonmür" (Hacı Zeynalabdin Tağıyev), "Nəsimi" (Nəimi), "Yeddi oğul istərəm" (Kələntər) və sair filmlərdə çəkilib.

 1970-ci ildə Xalq şairi Səməd Vurğunun “Komsomol poeması”nın motivləri əsasında rejissor Tofiq Tağızadənin quruluş verdiyi “Yeddi oğul istərəm” filmində mənfi obraz kimi tanıdığımız Kələntər obrazını da İ.Osmanlı yaradıb. Hətta obrazı o dərəcədə inandırıcı oynayıb ki, nəticədə  tamaşaçı nifrətilə qarşılaşıb.

Aktyor öz xatirələrində bu barədə yazır:

Bir axşam tamaşadan sonra teatrdan çıxıb evə gedirdim. Avtobusa təzə qalxmışdım ki, bir neçə orta yaşlı qadın məni dövrəyə aldı. İlk sözləri:

– “Əlin qurusun! Cəlalı Gəray bəyə necə satdın?” oldu.

Vəziyyətin nə yerdə olduğunu anladım. Artıq, bir neçə dəfə oxşar hadisə ilə qarşılaşdığım üçün özümü təmkinli aparmağa, cavab verməməyə çalışdım.

– Niyə cavab vermirsən, ay kaftar? Necə qıydın gül kimi uşağa?

Vəziyyət get-gedə gərginləşir, başqa sərnişinlər də bu qadınlara havadar çıxırdılar. Hələ yoluma bir neçə dayanacaq qalsa da, avtobus dayanan kimi düşdüm.

Ertəsi gün bu hadisəni teatrda sənət dostlarıma sarsılaraq danışdım. Düzü, adamların məni təhqir edəcəyindən, hətta daşa basacağından ehtiyat edirdim.
Gəray bəy rolunu böyük ustalıqla oynamış Həsanağa Turabov qoluma girib məni sakitləşdirdi:

– İsmayıl əmi, – dedi, – hər aktyora nəsib olmur oynadığı rola görə sevgi qazana bilsin.

– Nə sevgi, ay oğul? Az qala arvadlar məni parçalayacaqdılar.

– Elə aktyorun yaratdığı obraza nifrət, aktyorun özünə sevgidir də. Gör bir necə ustalıqla oynamısan ki, adamlar səni parçalamaq istəyirlər.
Mən də Şəki ləhcəsi ilə zarafata salıb:

– Ha indi saa nə var ki? Düşəydin o arvaddarın əlinə, onda bilərdin sevgi nədir, nifrət nə…” (https://aki.az/ismayil-osmanli)

 İsmayıl Osmanlını tanıyanlar onun sadə olduğu qədər də, olduğu kimi görünən, göründüyü kimi olan biri olduğunu qeyd ediblər. Bəzi hallarda aktyorun müsbət rolları da təzyiqlə qarşılaşıb…

1971-ci ildə yazıçı İsa Hüseynovun ssenarisi əsasında rejissor Əjdər İbrahimov “Ulduzlar sönmür” filminə quruluş verir.

Tarixi-bioqrafik janrda çəkilən film şərq xalqlarının azadlığı uğrunda mübarizə aparan Azərbaycan Xalq Komissarları Sovetinin sədri, SSRİ Mərkəzi İcraiyyə Komitəsinin sədri, həkim, yazıçı Nəriman Nərimanovun həyat və çoxsahəli fəaliyyətindən bəhs edir. Bir neçə novelladan ibarət olan filmdə Nəriman Nərimanovun həyatının ən parlaq səhifələri yer alıb.

O, bu filmdə Hacı Zeynalabdin Tağıyev obrazını yaradıb və rol çox uğurlu alınıb. Hətta aktyor Tağıyev obrazını o dərəcədə millətpərəst, xalqını sevən xeyriyyəçi kimi gözəl yaradıb ki, nəticədə də filmin başı bəlalı olub.

Azərbaycan kinosuna böyük dəyər verən siyasi xadim, ulu öndər  Heydər Əliyevin sayəsində filmi xilas etmək mümkün olub. Bakı erməniləri şikayət məktubları yazaraq “Nə üçün millətçi Nərimanovu, milyonçu Tağıyevi gənclərə nümunə kimi təqdim edirsiniz?” deyə etiraz səslərini yüksəltmək istəsələr də, Ulu öndər böyük xeyirxahlıq göstərərək büroda bu məsələni həll etmiş və filmin   kinoteatrlarda nümayiş etdirilməsi ilə bağlı göstəriş vermişdir.

Onun keçdiyi işıqlı ömür yolu sonralar gələn aktyorlar nəslinə də öz müsbət təsirini göstərmişdir.

İ.Osmanlı 1978-ci ildə vəfat edib. Məzarı Fəxri xiyabandadır. Allah rəhmət eləsin.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(24.04.2025)

ABŞ-də yaşayan soydaşımız Kənan Məmmədovun bu ölkənin CFA (Chartered Financial Analysts) İnstitutunun təsis etdiyi “Enterprising Investor” saytında məqaləsi dərc olunub.

“2025-ci ilin ikinci rübü yaxınlaşdıqca qlobal iqtisadiyyat davamlılıq və narahatlıq qarışığı ilə inkişaf edir. İnflyasiya azalsa da və iqtisadi artım bərpa olunsa da, 2025-ci il artan geosiyasi risklərin və struktur fərqlərinin təzyiqi altındadır. Buna baxmayaraq, perspektivlər dəyişməz olaraq qalır. Son tariflərin və ticarət sürtünmələrinin Yeni qüvvəyə minməyə başladığını nəzərə alsaq, onların dünya bazarlarına uzunmüddətli təsiri aydın deyil...”

Bu cümlələr məqalənin preambulasıdır.

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı xəbər verir ki, “Tariflər və geosiyasət 2025-ci ilin qlobal iqtisadi gözləntilərini necə formalaşdırır?” adlı məqalədə Kənan Məmmədov cari ildə qlobal iqtisadiyyata təsir edən əsas faktorlar kimi geosiyasi risklər və ticarət tariflərini önə çıxararaq, müasir iqtisadiyyatın mürəkkəbliyinə və qeyri-müəyyənliyinə diqqət çəkib.

Mövcud iqtisadi vəziyyətin ticarət əlaqələrində ciddi dəyişikliklərə səbəb ola biləcəyini qeyd edib. Müəllif 2025-ci ildə bu risklərin düzgün şərh edilməsi və onlara uyğun strateji qərarların verilməsinin  analitiklər və investorlar üçün əsas hədəf olduğunu bildirib.

Qeyd edək ki, ABŞ-nin Corc Vaşinqton Universitetində təhsil alan Kənan Məmmədov universitetin nəzdində fəaliyyət göstərən Azərbaycanlı Tələbə Təşkilatının həmtəsisçisidir. 2023-cü ildə Naxçıvanda keçirilən Diaspor Gənclərinin IV Yay Düşərgəsinin iştirakçısı, Amerika Azərbaycan Gənclər Forumunun təşkilatçılarından biridir. Soydaşımızın maliyyə sahəsindəki araşdırmaları müxtəlif tədqiqat platformalarında yayımlanır.

Məqaləni ətraflı şəkildə aşağıdakı linkdən oxumaq mümkündür:

https://blogs.cfainstitute.org/investor/2025/04/14/how-tariffs-and-geopolitics-are-shaping-the-2025-global-economic-outlook/

REDAKSİYADAN: Məqalə barədə portalımızı məlumatlandıran Diasporla İş üzrə Dövlət Komitəsinə minnətdarlıq bildiririrk.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(25.04.2025)

Əkbər Qoşalı, “Ədəbiyyat və incəsənət”

“İrəvan qədim şəhərlərdən birisi hesab olunur. Bu şəhərin binası və təmiratı Zəngi adlanan çayın sol kənarında vaqe olubdur. Şəhərin bir hissəsi Zəngi çayının kənarında ucalmış təpə üstündə, digər bir hissəsi çuxurda düşübdür. Şimali-qərbi və şimali-şərqi tərəflərdən şəhər əhatə olunubdur uca təpələr ilə, amma cənub və qərbi-cənub tərəfləri açıq və düz yerlərdir ki, onda gözəl bağ, bağça və məzrələri vardır.

…Şəhri-İrəvan keçmişdə mərkəzi-üləma, füzəla və şüəra olub”. - İrəvan şəhərinin coğrafiyası ilə bağlı bu tərif-təyin görkəmli Azərbaycan ədəbiyyatşünası Firidun bəy Köçərliyə aiddir.

İndi Ermənistan Respublikasının paytaxtı olsa da, tarixdən bəlli olduğu kimi, ermənilər İrəvana geniş surətdə 1828-ci il Türkmənçay (Rusiya-Qacarlar) müqaviləsindən sonra, 1828-30–cu illərdə köçürülüb. 1918-ci ildə isə yeni qurulan - tarixdə ilk erməni dövlətinin - Ermənistan Respublikasının paytaxtı olub. - Tarixdə başqa belə fakt demək olar yoxdur, - yəni, bir şəhər 90 il içində ora mərhələlərlə köçürülmüş başqa bir xalqın paytaxtı statusunu daşısın… Çünki:

-Orada ərazi üzərində öncədən əhalisi olmayan bir şəhər deyil, mədəniyyətcə zəngin, müsəlman-türk şəhəri mövcud idi;

-90 il öncə ora köçürülmüş bir xalq, uluslararası siyasi proseslərdən yararlanaraq həmin şəhəri özünün milli-siyasi paytaxtı elan etməyə nail oldu;

-Bu, şəhər-mülkiyyət və kimlik transformasiyasının dramatik, hüquqi baxımdan da problematik bir örnəyidir.

İrəvanda: 

1829-cu ildə 9889 nəfər azərbaycanlı, 2174 erməni, 1831-ci ildə 7331 nəfər azərbaycanlı, 4484 erməni, 1886-cı ildə 7228 nəfər azərbaycanlı, 7142 erməni, 1897-ci ildə 12516 nəfər azərbaycanlı, 12529 erməni yaşayırdı.

SSRİ Ali Soveti Rəyasət Heyətinin 18 iyul 1988-ci il tarixli iclasında keçmiş SSRİ-nin ilk və son Prezidenti Mixail Qorbaçov da vurğulayırdı ki, XX yüzilliyin əvvəlində İrəvan şəhərinin sakinlərinin 43 faizini azərbaycanlılar təşkil edirdi.

Artıq

1922-ci ildə bu qədim Azərbaycan şəhərində 

5124 nəfər azərbaycanlı, 40396 erməni, 

1926-cı ildə isə 4968 nəfər azərbaycanlıya qarşı 57295 erməni yaşamaqdaydı…

Şəhərin adı 1936-cı ilədək Erivan/İrəvan adlansa da, 1936-cı ildə dəyişdirilib rəsmən Yerevan qoyuldu...

Aydındır ki, şəhər əhalisi zorən dəyişən dinamika nümayiş etdirdiyi kimi, onun siması, infrastrukturu və s. də dəyişdirilirdi.

İrəvanda son yüzillikdə Ermənistan hökumətinə aid strukturların yerləşdiyi binalar azərbaycanlılara məxsus evlər, mülklər və hətta qəbristanlıqlar sökülüb-dağıdılaraq onların yerində tikilib. İndi Paşinyanın əyləşdiyi Hökumət Evi, Ermənistan parlamentinin, Ermənistan Prezidentinin, İrəvan meriyasının və b. binaları bir vaxtlar o koordinatlarda mövcud olmuş, bizimkilərə xas ev-eşik, mal-mülk, bağ-bağat və (artıq vurğuladğımız kimi) hətta məzarlıqların yerində alçaqlıqla “ucaldılıb”…

Belə tikililərin bəzisi İrəvanın ünlü azərbaycanlılarından Məhəmməd ağa Vəkilovun mülkünün yerində - onun tapulu torpağında tikilib. Biz bu yazıda Vəkilovlara vurğu etsək də, ümidvarıq, digər nəsillərin nümayəndələri də öz səsini (bir daha) ucaldacaq, daha konkret və azbilinən, unudulan bilgiləri ictimaiyyətə çatdıracaqdır. Və indiyədək bu planda iş görmüş, araşdırmalar aparmış, əsərlər yazıb kitablar bağlamış aydınlarımıza könül dolusu salam-sayğılarımı yetirirəm!

Haşiyə-1: 

İRƏVAN VƏKİLOĞULLARI

Qazax-İrəvan-Şərur-Dərələyəzdə (eləcə də, Tiflis və Dərbənddə) məskunlaşan Vəkiloğulları - Vəkilovlar nəslinin bir hissəsi İrəvan şəhərində yaşayıb. Onların ulu babaları - Paşa bəy və Cəfər bəy Kərim bəy oğulları buraya Qazaxdan köçüb.

Vəkilovlar İrəvanda artıb-şaxələnib, həmin çağların bu türk-müsəlman şəhərində mötəbər ailələrdən sayılıb. Köhnə İrəvanda onların adını daşıyan "Vekilovskaya ulitsa" olub. Nəslin nümayəndələrindən Hacı Cəfər bəy İrəvanda məscid tikdirib. Sonralar, bir çox digər küçələr (Pənah Xan, Sultanlıq, Naxçıvan, Daşlı, Dəyirman, Karvansaraylar, Təpəbaşı küçələri, Qəriblər gecəsi, Məscid döngəsi və b) kimi həmin küçənin də adı dəyişdirilib.

Vəkilovların İrəvanda Təlmə adlanan bağları, dəyirmanları, çörək dükanları olub. İndiki İrəvanda "Rossiya" kinoteatrının qarşısından uzanan geniş ərazi də onların olub.

İrəvan Vəkilovlarının kökündə dayanan Paşa bəy Kərim bəy oğlunun İrəvana XIX yüzilin ortalarında köçdüyü təxmin edilir. Onun bu şəhərə gəlişinin səbəbi tam bəlli deyil.

Paşa bəydən bir oğul - Kərim bəy qaldığı güman edilir. Kərim bəyin də öz növbəsində üç oğlu olub - Məhəmməd bəy, Paşa bəy, Cəfər bəy (görünür, Hacı Cəfər bəydən oğul davamçı qalmadığından Kərim bəy əmisinin adını oğluna qoyub).

MƏHƏMMƏD AĞA VƏKİLOV 

(MƏHƏMMƏD BƏY KƏRİM BƏY OĞLU VƏKİLOV)

Məhəmməd ağa şəhərin sayılan adamlarından olub. Onun övladları bunlardır: Kərim bəy, Qədim bəy, Yusif bəy, Hüseyn bəy, Səkinə xanım, Sura xanım, Həbib bəy. 

İrəvan şəhərində doğulmuş ünlü Vəkilovlar:

Pofessor Telman Hüseyn oğlu Vəkilov - 

bir müddət Azərbaycan SSR Qazlaşdırma Komitəsinin sədri, sonra (keçmiş) SSRİ-nin Neft-Qaz Sənayesi nazirinin müavini işləyib;

Polkovnik Qədim bəy Vəkilov - 

Il Dünya müharibəsinin iştirakçısı olub, Berlinin azad olunmasında iştirak edib, Berlinin rayonlarından birinin hərbi komendantı olub;

Professor Vaqif Vəkilov - hazırda Tibb Universitetinində çalışır;

Məhəmməd ağa Vəkilovun oğlu Kərim bəy diplomatik fəaliyyətlə məşğul olub.

Böyük nəsil olan Vəkilovların İrəvan qolunun nümayəndələrindən həyatda olanlar var və onlar İrəvanda keçirdikləri günləri yaxşı xatırlayır.

(Haşiyənin sonu)

İrəvanda “Векиловскаяулица” - Vəkilov küçəsi

(Վեկիլովփողոց; خیابانوکیلوف (Xiyaban-e Vəkilov); Vakilov Street) mövcud olması, onların şəhərsalma və inzibati mühitdə tanınmış hüquqi subyekt olduqlarının göstəricisidir. O dönəmin gerçəklərini, dövrün iqtisadi intonasiyasını nəzərə alsaq, deməli, Vəkilovlar ticarət obyektləri (dəyirman, çörək dükanı və s.) – daşınmaz əmlak üzərində hüquqi mülkiyyət haqqını sübut edən iqtisadi göstəricilərə malik olub.

Ayrıca, “Təlmə/Dəlmə” adlanan bağlar və torpaq sahələri və s. – özəl torpaq mülkiyyətçiliyi hüququnun tarixi izidir. 

Vəkilovlardan Hacı Cəfər bəyin tikdirdiyi məscid – yalnız ictimai nüfuz deyil, həm də mülki və dini hüquq əsaslı tanıqbəlgəsi (şəhadətnamə) kimi səciyyələndirilə bilər.

1924-cü ildə şəhərşünas-memar Aleksandr Tamanyanın (04.05.1878, Yekaterinodar (Krasnodar), Rusiya İmperiyası - 20.02.1936, İrəvan, Ermənistan SSR) işlədiyi baş plana əsasən İrəvanın mərkəzində Lenin (indiki Respublika) meydanı yaradılırdı. Burada əsas məqsəd Ermənistan SSR hökumətinin yerləşməsi üçün monumental bina tikmək, bununla da, İrəvanın klassik Azərbaycan (Türk-İslam) şəhəri imicini “Sovet Ermənistanının paytaxtı” imici ilə dəyişmək - şəhərə yeni obraz vermək olub.

Aydındır ki, İrəvanın simasını köklü şəkildə dəyişim planı yalnız bir tikili və bir küçə, bir meydanla ölçülmürdü. Bu plan içrə, Vəkilovların, eləcə də digər İrəvan azərbaycanlılarının torpaqları müsadirə olunub, mülkiyyət hüquqları pozulub, varidatları dağıdılıb.

Alternativ (və daha simvolik) məkan olan İrəvan Xan Sarayının ərazisi mərkəzi icra hakimiyyəti orqanları üçün məqsədli şəkildə seçilməyib (Hökumət Evi “Xan Sarayı” assosiasiyasında - paralel adında qalmasın deyə)… Saray isə sonradan yerlə bir edilib...

Hökumət Evi və çevrəsindəki yeni tikililərin memarlıq və ideoloji göstəricilərinə gəldikdə, onlar neoklassik və “erməni milli üslubu”nda tikilib, monumental görüntü yaradılıb. Müvafiq meydan və bina başda olmaqla, yeni tikililərlə “erməni dövlətçiliyi”nin simvolunu yaratmağa cəhd olunub (Respublika Meydanı, Hökumət Evi 1, 0010 İrəvan, Ermənistan; ətraf İnfrastruktur: Ermənistan Tarix Muzeyi, Milli Qalereya və s.)

Bütün bu vurğuladığımız məqamlar Sovet hakimiyyətinin İrəvanda öncəki mədəniyyət qatlarını yox etmək siyasəti ilə tam üst-üstə düşür...

Başqa vacib vurğular:

-Dövlət binaları tikilərkən yaxınlıqda sökülmüş binaların – o cümlədən Vəkilovlar mülkünün yararlı daş, ağac və s. materiallarından da istifadə edilib;

-Respublika Meydanı – sonradan Ermənistanın siyasi rəmzinə çevrilib və burada kütləvi siyasi aksiyalar, dövlət tədbirləri keçirilib. - O cümlədən şəhərin əsl sakinlərinin, Azərbaycanın, Türk-İslam aləminin əleyhinə çıxışlar edilib, Azərbaycanın, Türkiyənin bayraqları o meydanda qorxaqcasına ayaqlanıb, alçaqcasına yandırılıb…

(Davamı olacaq)

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(24.04.2025)

Kənan Məmmədli, “Ədəbiyyat və incəsənət”

23 aprel – Beynəlxalq Kitab Günü münasibətilə UNEC-in Qida Sənayesi Kollecinin nəzdində fəaliyyət göstərən "QSK KÖNÜLLÜLƏRİ"nin "Söz Dünyası" Kitab Klubunun təşkilatçılığı ilə yazıçı, publisist və ictimai xadim Varislə görüş keçirilmişdir.

Tədbirin məqsədi gənclər arasında kitaboxuma mədəniyyətinin təşviqi, ədəbiyyata marağın artırılması və yaradıcı mühitin formalaşdırılması olmuşdur. Görüş zamanı Varis öz yaradıcılıq yolu, müasir ədəbiyyatın mövcud vəziyyəti və yazıçı məsuliyyəti barədə geniş məlumat vermiş, tələbələrlə səmimi müzakirələr aparmışdır. Tələbələrin suallarını cavablandıran qonaq, eyni zamanda gəncləri mütaliəyə, yazmağa və düşünməyə təşviq etmişdir.

Tədbirin sonunda yazıçı iştirakçılara öz imzası ilə rəhbərlik etdiyi Azərbaycan Ədəbiyyat Fondunun Mədəniyyət Nazirliyi ilə birgə ərsəyə gətirdiyi mütaliənin faydası barədə kitabları hədiyyə etmiş, bu mənalı jesti ilə Kitab Gününə xüsusi rəng qatmışdır.

Görüş iştirakçılar tərəfindən maraqla qarşılanmış, ədəbiyyatsevərlərin yaddaşında ilhamverici bir gün kimi qalmışdır.

Qeyd edək ki, "Söz Dünyası" Kitab Klubu QSK KÖNÜLLÜLƏRİ tərəfindən təsis olunmuşdur və fəaliyyətində tələbə, müəllim və kollec əməkdaşlarının ədəbi-mədəni inkişafına töhfə verməyi hədəfləyir.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(24.04.2025)