Könül, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Xalq yazıçısı Anarın “2=3+4, yaxud iki ailədə üç Xalq yazıçısı, dörd Xalq şairi” adlı kitabı işıq üzü görüb. Nəfis tərtibatlı, illüstrasiyalı kitab Azərbaycan ədəbiyyatı irsinə böyük töhfələr vermiş iki nəsildən, onlar barədə həqiqətlərdən və onların ədəbi nümunələrindən ibarətdir.

608 səhifəlik bu unikal kitab Azərbaycan Yazıçılar Birliyi Ədəbiyyat Fondu tərəfindən fəaliyyəti bərpa edilmiş “Yazıçı” nəşriyyatının məhsuludur.

Kitab barədə ilkin məlumat almaq üçün kitabın nəşriyyat redaktoru olan Varisə üz tutduq və aşağıdakı bilgiləri aldıq:

Kitabı tərtib edən Xalq yazıçısı Anar uzun illər ərzində təkcə öz yazdıqlarını yox, qəhrəmanlarının – Səməd Vurğun, Rəsul Rza, Nigar Rəfibəyli, Vaqif Səmədoğlu, Ənvər Məmmədxanlı və Yusif Səmədoğlunun yazdıqlarını eyni ideya-estetik yaradıcılıq məcrasına qoşaraq, onları eyni axında birləşdirərək ən yeni ədəbiyyatın ən milli paradiqması olaraq təqdim edibdir.

Yalnız ideya-məzmunca deyil, struktur-formaca da son dərəcə orijinal, cəlbedici olan “2=3+4, yaxud iki ailədə üç Xalq yazıçısı, dörd Xalq şairi” əsərində Anar qəhrəmanlarının hər birinin obrazlarını müəllif müxtəlif illərdə (və müxtəlif ədəbi üsullarda) yaratmış olsa da, kitab o qədər bütöv, bitkin və ardıcıldır ki, tarixi fərqlər əsla duyulmur.

Kitabın başqa bir məziyyəti isə ora Anarın şeirlər toplusunun daxil edilməsidir ki, müxtəlif illərdə hərdən yazıçının şeir yaradıcılığından da xəbərdar olurduq, amma bu dəfə bu şeirlər bir kitabda toplanıb.

Kitaba ön sözü akademik Nizami Cəfərov yazibdir. Amma ön sözdən öncə də söz var ki, bu söz kitabın ərsəyə gəlməsinin ən əsas səbəbinə - Anar, Vaqif və Yusif Səmədoğlularının sarsılmaz dostluğuna bir nümunədir:

Təsadüfi deyildir ki, Yusif, Vaqif və Anar şüurlu həyata qədəm basdıqları günlərdən dostdurlar, özü də adicə dost deyil, doğma qardaş kimidirlər. Heç şübhəsiz ki, bu dostluq onlara atalarından keçmişdir.

 Abbas Zamanov

 Rəhmətlik Yusif həmişə Vaqiflə mənə “biz üç qardaşıq” deyərdi.

 Anar

Yaxınlarımı, dostlarımı nigaran qoyduğum dövrlərdə yer üzündə iki adam başlarını yastıq yerinə telefonun üstünə qoyublar gecələr. Biri anam, biri Anar.

 Vaqif Səmədoğlu

Sual: Bəzən işə getmirmiş?

Cavab: O, heç vaxt elə işdə işləməyib ki, doqquzdan altıya qədər işdə olsun. Milli Məclisə iclaslar olanda, Yazıçılar İttifaqına isə yalnız Anara dəyməyə gedirdi.

 Yusif Səmədoğlunun qızı Mehriban xanımla müsahibədən

Sənin həyatında çoxlu dost-tanışın olub, amma Anara münasibətin fərqli idi.

Vaqif, məncə, Anar səninlə dostluğunda daha möhkəm olub, nəinki sən. Ancaq 2014-cü ildə xəstəliyinlə apardığın qeyri-bərabər mübarizə vaxtı: “Nuşa, Azdramada Yazıçılar İttifaqının XII Qurultayı gedir, mən getməliyəm, Anarı müdafiə etmək lazımdır” deyərək, çətinliklə də olsa özündə güc tapıb ora getməyin (zala girərkən gurultulu alqışlarla qarşılandın), çıxış etməyin Anara qarşı göstərdiyin son vəfan, yüksək sədaqətin nümayişi idi. Sən Anarı müdafiə edirdin, sənə doğma olan insanı.

 Nüşabə Babayeva-Vəkilova, “Mən sənin yuxunam” kitabından

Onu da qeyd edək ki, kitabı ərsəyə gətirməkdə “Yazıçı” nəşriyyatına “Qazax” Xeyriyyə-İctimai Birliyi maddi dəstək göstərmişdir.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(19.02.2025)

.

Nigar Xanəliyeva, “Ədəbiyyat və incəsənət”

İnsanın yaranması sualı tarix boyu fəlsəfənin ən fundamental və mürəkkəb mövzularından biri olmuşdur. Bu mövzu yalnız fiziki varlığımızın mənşəyini deyil, həm də mənəvi və intellektual mahiyyətimizi araşdırır. 

İnsanın yaranışı barədə düşünərkən iki əsas istiqamətə diqqət yetirmək lazımdır: metafizik (varlığın mənası və məqsədi) və epistemoloji (bilik və idrakın mənşəyi) aspektlər. Bu araşdırmada insanın yaranması haqqında müxtəlif fəlsəfi nəzəriyyələri araşdıraraq onların mahiyyətini və müasir dövrdəki əhəmiyyətini təhlil edəcəyik.

 1. Qədim fəlsəfədə insanın yaranışı

 Qədim fəlsəfə insanın yaranması məsələsinə kosmoloji və metafizik yana…

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının “Ədəbiyyat qəzet” ilə birgə ƏDƏBİYYATIMIZI SEVDİRƏK layihəsində bu gün sizlərə Akif Abbasovun hekayəsi təqdim edilir. 

Muradəli əlli illik ömründə pisi də, yaxşını da çox görmüşdü. Həyatını sən deyən fərəhli keçməmişdi. Çətinliklərlə çox qarşılaşmışdı. Bu fani dünyada ağlı kəsəndən nə qazanmışdısa, öz gücünə idi. Başı daşdan-daşa dəyə-dəyə gəlib bir vəzifə, şan-şöhrət sahibi olmuşdu. Görünür, xoşbəxt ulduz altında doğulmadığı üçündür ki, hansı işin qulpundan yapışmışdısa, qabağına daş diyirlətmişdilər. Odur ki, dara, çətinə düşəndə dilxor olar, "Elə bil  işim daş altından çıxır", deyə öz-özünə deyinərdi. Lakin heç vaxt ruhdan düşməzdi.  Mübarizələrdə bərkimişdi. İndi bir iş dalınca düşəndə qabaqcadan özünü buna hazırlayırdı: "Düzələn iş deyil. Amma gedim". Ona görə də işi düz gətirməyəndə dilxor da olmur, uğur qazananda sevinirdi.

Çətinliklərlə, haqsızlıqlarla, süründürməçiliklərlə, badalaqgəlmələrlə çox rastlaşdığından idi ki, insanlara münasibətdə həssas idi, çalışırdı ki, heç kimi incik salmasın. Düzəlməsi müşkül məsələ olanda isə, müraciət edən şəxsi şirin dil, xoş üzlə qarşılar, yola salardı.

Muradəli insanların nə üçün bir-birini anlamadıqlarını, bir-birinə qənim kəsildiklərini, birinin digərinə tor qurduğunu heç cür başa düşmürdü.  Bir şeyi çox aydın dərk edirdi ki, adamların erkən həyatdan köçmələrinə səbəb onlar arasındakı pis, kobud, yaramaz münasibətlərdir.

Belə münasibətlər onun bacı-qardaşları arasında da vardı. Qardaşı arvadları az qala, qohum-əqrəbanı, yaxınları bir-biri ilə düşmən etmişdi. Çox zaman qardaşları da arvadlarının fitvası ilə oturub-durur, qanlı-bıçaq olurdular. Küsülülük illərlə çəkirdi. Bəzən bir-birlərinin xeyrində-şərində də görünmürdülər. Bu, övladlarının bir-birlərinə, əmi, dayı, bibi, xala uşaqlarına münasibətlərinə də pis təsir göstərirdi.

Muradəligil dörd qardaş, üç bacı idilər. Aralarında ögeyi yox idi. Muradəli həm qardaşları, həm də bacıları, onların ailə üzvləri ilə münasibəti saxlamağa çalışırdı. Arvadına da onların umu-küsüsünə, söz-söhbətinə qarışmağa imkan vermirdi.

"Nissan" avtomobilində rayondan qayıdan Muradəli yolboyu beynini yoran suallara cavab tapmağa çalışırdı. Qanı bərk qara idi. Həyatı qədər sevdiyi əziz bacısı dünyasını dəyişmişdi. Dünən üçünü vermişdilər. Qohum-əqrəba, dost-tanış, qonşular yığışıb onların kədərinə şərik olmuşdu. Muradəli çox göz gəzdirsə də, qardaş arvadlarından ikisini görə bilməmişdi. Başa düşmüşdü ki, arada inciklik var. Daxilən bərk qəzəblənmişdi. Belə ağır, kədərli gündə də inciklik, umu-küsü olar? İnsanlar bəzən nə qədər də cılız olur, ölüm günündə də hisslərini cilovlaya bilmirlər. Muradəli qardaşlarının da oturuş-duruşundan kimin kiminlə arası olmadığını əlüstü başa düşmüşdü.

Yeznəsi kasıb bir kişi idi. Yas xərcini Muradəli çəkməli olmuşdu.  Həm yeznəsi imkansız olduğuna görə, həm də  Muradəliyə görə rayon mərkəzindən, Bakıdan çoxlu vəzifəli şəxs yasa gəlmişdi. İstəmirdi ki, bacısının yası urvatsız olsun, ağız büzsünlər. İndi hər şeyə fikir verirlər. Bundan başqa, qardaş-bacılarının hərəsi yaxasını bir kənara çəkib durmuşdular. İrəli duran, bir işin qulpundan yapışan yox idi. Sanki rəhmətə gedən onların bacıları deyil, yad bir adam idi.

Belə yerdə Afəridə xanım düz deyirdi: "Qohum-əqrəbanın xeyrində-şərində irəli duran, özünü oda yaxan tək sənsən. Sən olmasaydın, görəsən, bunların halı necə olardı?!. Bir-birinin axırına çıxardılar".

Rayonda öyrəndi ki, mərhum bacısının qızlarından biri - Şəfəq universitetdə oxuyur. "Gör ha, iki ildə bundan xəbəri olmayıb. Yaxşılıqdan savayı Muradəlini bacıqızına nə yamanlığı dəyə bilərdi? Nə isə, öz işləridir!"

Yeznə fəhlə baba idi. Aldığı maaş ailənin dolanışığına güclə çatırdı. Uşaqlarının əyni-başı tökülürdü. Bir yandan da tələbə oxutmaq!

Bacısının əziz ruhuna hörmət əlaməti olaraq indi fikirləşirdi ki, onun yeddisinə gedəndə, Şəfəqin atasına desin ki, qızını kirayə qaldığı evdən çıxarıb öz evinə gətirmək istəyir. Həm  kirayə haqqından azad olar,  həm də ona qızı kimi baxar. Yediklərindən o da yeyər, içdiklərindən o da içər, arada əyin-başını da alar.

Muradəli mərhəmət hissindən bu qənaətə gəlmişdi. Bacısının övladına əl uzatmayanda kimə uzadacaqdı?! Yolda ürəyindən keçənləri həyat yoldaşı Afəridə xanıma da dedi. Afəridə ürəyiyumşaq, əliaçıq, mehriban, qohumcanlı bir qadın idi. Qeybəti, söz bəzəməyi, xəbər aparıb-gətirməyi xoşlamazdı. Bilirdi ki, bütün bunların axırı yoxdur, başqasından daha çox adamın özünə ziyanı dəyir, yalnız münasibətləri pozur.

Ərinin sözlərini eşidəndə Afəridə xanım dərhal cavab vermədi. Qaşları çatıldı. Fikrə getdi. Muradəli bunu belə yozdu ki, arvadı deyəsən, razı deyil. Afəridə xanım haçandan-haçana:

- Murad, bilirsən ki, sənin sözün mənimçin qanundur. Ancaq sənin o bacın qızını mən yaxşı tanımıram. Xasiyyəti necədir, nəyi xoşlayır, nəyi xoşlamır - bilmirəm. Bizim evdə də özümüzə aid sözümüz-söhbətimiz olur. Olursa da, evin divarlarından kənara çıxmır. Qorxuram, sabah eşitdiyinin, bildiyinin üstünə beşini də qoyub rayona apara. Mən də, sən də belə şeyləri xoşlamırıq. Sonra da kiminləsə sözümüz çəp gələ.

- Yaxşı, sən də başlama. Mən bir kəlmə söz dedim. Dolanışıqları pisdir. Heç olmasa, ev kirəsi verməz, tapdığımızdan o da yeyər. Biz öz adamlığımızı edirik. Həm də hər bir adam fitrə-zəkat verməlidir. Yəni qazancından başqalarının rifahı naminə müəyyən məbləğdə pul  xərcləməlidir. Bu, da olar bizim fitrə-zəkatımız.

- "Əl tutmaq Əlidən qalıb!" Buna sözüm yoxdur. Qoy elə kirayədə də qalsın. Kirayə haqqını verərsən, arada palından-paltarından alarsan, cibinə də xərclik qoyarsan. Bundan artıq nə yaxşılıq!

- Arvad, rayon yeridir, camaatın ağzını yığmaq olmur. Deyəcəklər, Muradəli iri bir zavodun baş direktorudur. Bacısının yetim qızını qanadı altına almadı.

- Ay Muradəli, bu rayon əhlinin hamısı həftə səkkiz, mən doqquz yanındadır. Məsləhətinə gəlir.  Qızı universitetə girəndə yeznən sənə bir "zdrasti" də demədi. İki il keçəndən sonra dünən məlum olub ki, sən demə, qız ali məktəbdə oxuyurmuş.

Muradəli yeznəsini müdafiə etdi:

- Arvad, kasıb qürurlu olur. Yəqin özünü sındırmaq istəməyib. Fikirləşib ki, qoy deməsinlər qızını universitetə Muradəli düzəldib. O yazıq, elə bilirsən,  təkəbbürlü və lovğa olduğundan belə edib? Bir həsirdir, bir də Məmmədnəsir.

Afəridə xanım  xəbərdarlıq etməyi özünə borc bildi:

- Əli, bax, sənə deyirəm, bir var, o, qız özü ayrıca evdə kirayə qala, köməyini edəsən. Bir də sənin evində qala. Bunlar  başqa-başqa şeylərdir. Bizdə yaşamalı olsa, onun bütün məsuliyyəti sənin üzərinə düşür, ha. Qız uşağıdır, nə bilək nə ağıldadır! Sabah ayağını əyri qoysa, bir günahı da sənin adına yazılacaq. Bundan başqa, sənin də evində qız uşağı böyüyür.

Afəridə xanım ona qısaca gah "Murad", gah da "Əli" deyə müraciət edərdi.  "Əli" deyə çağıranda bu, o demək idi ki, ona acığı tutub.

Muradəli  arvadının haqlı olduğunu ürəyində etiraf etdi. Amma fikrindən də dönmədi:

- Arvad, lap sarı simə vurursan, ha... Mənim evimdə yaşamalı olsa, özünün qanunları ilə deyil, mənim evimin qanunları ilə hərəkət edəcək. Bunu ona özüm başa salacağam. Qorxuram, kirayədə qalsa, təsir altına düşər. Şəhər yeridir. Heç bilirsən, nə qədər anasının əmcəyini kəsən var?! İndi ağır zəmanədir. Ehtiyac insanı hər şeyə vadar edir.

Afəridə xanım  ərinin öz fikrindən dönmədiyini görüb razılaşdı:

- Nə deyirəm ki, Murad, özün bilən məsləhətdir. Sən ağıllı kişisən. Mərd adamsan. Hamımızdan başsan. Amma mən də  öz sözümü dedim.

Sözünü yerə salmadığına görə Muradəli arvadına dil-ağız elədi:

- Sağ ol, arvad, həmişə olduğu kimi, məni sındırmadın. Xasiyyətini bildiyim üçün deyirəm: ürəkdən razılıq verdiyin üçün bilirəm ki, öz qızın kimi baxacaqsan.

Muradəli kövrəldi, gözləri yaşardı. Özünü ələ alıb:

- Bacımın vaxtsız-vədəsiz ölümü məni yandırır, arvad. O yazıq da mənim kimi çox əziyyətlər, çətinliklər çəkib. Amma məndən fərqli olaraq, onun çətinlikləri ölənə kimi sürdü. Bacım bu dünyada bir gün görmədi.  Mən o vaxtlar onun sıxıntılarını görür, ancaq imkansızlıq üzündən kömək əlimi uzada bilmirdim. Axır vaxtlar da başım iş-gücə qarışdığından ondan xəbər-ətər tuta bilmirdim. Yaxşı müalicə olunsaydı, indi bəlkə də yaşayırdı mənim bacım!

Muradəli bu dəfə uşaq kimi hönkürdü:

- Bacımın vaxtsız-vədəsiz ölümü mənə çox pis təsir edib, Afəridə!  Onun ruhu qarşısında öz borcumu yerinə yetirmək istəyirəm. Yoxsa, vallah, rahatlığım, dincliyim olmaz.

Muradəlinin qızları maşının arxa oturacağında baş-başa verib yatmışdılar. Afəridə xanım qabaq oturacaqda ərinin yanında əyləşmişdi. Maşını Muradəli idarə edirdi. O,  minnətdarlıq əlaməti olaraq, arvadının əlindən tutdu. Onun nəvazişindən Afəridə xanım da son dərəcə xoşhal oldu, başı ərinin çiyninə düşdü.

*

İndi mətbəxdə oturmuşdular. 2011-ci ilin fevral ayı idi. Çöldə bir şaxta vardı ki, gəl görəsən! Mətbuatın yazdığına görə, son yüz on ildə Bakı belə şaxta, belə qar, çovğun görməmişdi. Muradəli kondisioneri yandırmağa qorxurdu. Bir-iki  evdə kondisioner partlamışdı. Az qala yanğın olacaqdı. Çöldə şaxta olduğundan kondisionerin pərlərini, motorunu dondurmuşdu. Qoşanda bərk uğultu qoparırdı. Motoru yanmamışdısa, çox şükür!

Dünən çovğun çox güclü idi. Muradəli tanış taksilərdən bir-ikisinə zəng etmişdi. Demişdilər, evdə oturublar, yola çıxmağa qorxurlar. Hər tərəf buz bağlayıb.  Məcbur olub küçəyə çıxmışdı ki, bəlkə başqa taksi tapdı. Avtobusların da çoxu işləmirdi.  Enişli-yoxuşlu küçələrlə hərəkət etmək çətin idi. Maşınlar buz bağlamış yollarda sürüşür, bir-birinə dəyirdi. Hətta Bakının bir küçəsində 20-30 maşın bir-biri ilə toqquşmuşdu.

Muradəli təsadüfən bir taksi tapıb işə dəymişdi. Sürücü ürəkli oğlan idi. Özünü buz bağlamış yollara vurmaqdan çəkinmirdi:

- İnanırsınız, maşının qapıları da donmuşdu, isti su töküb onları açmışam.

Muradəli onu təriflədi:

- Belə havada bəziləri kimi evdə oturmadığına görə sağ ol, vallah. İgid adamsan. Onda gərək Rusiyyətdə, soyuq ölkələrdə həyat iflic ola. Maşınlar da işləyir, taksilər də, adamlar da.

Sürücü gileyləndi:

- Bilirsiniz, işləmək üçün gərək şərait də ola. Görürsünüz, küçələr nə gündədir. Yollar qardan təmizlənmir, bir-iki qartəmizləyən maşın da işləyəndə gətirib qarı yığır yolun kənarına... Əslində maşınlara yükləyib aparıb atmalıdırlar. Hansını deyəsən?!

- Sənin sözlərində də həqiqət var.

- Keçən il təkərlərə zəncir bağlamışdım. Bir-iki dövrə vurdum, zəncirlər qırılıb töküldü. Yerdə qar az olduğundan asfalt zəncirləri doğradı, elədi heç. Gərək əməlli-başlı qar ola ki, zəncirlər qara ilişə, qara dolaşa, sürüşmənin qarşısını ala. Rusiyyətdə əmioğlum yaşayır. Özü də bilirsən harada? Surqutda - çukçilərin məskən saldıqları yerlərdə. Oralarda 50-60 dərəcə şaxta olur. Axşam maşını işləyə-işləyə qoyurlar ki, şaxta motoru dağıtmasın. Deyir, maşının içərisində istilik verən spirallar quraşdırırıq ki, şüşələr donmasın. Dondu - partlayacaq, çilik-çilik olacaq.

- İşə bir bax. Belə yerdə necə yaşayırlar?

- Hə, əmioğluma xəbər göndərdim ki, ölmüşəm, məni yerdən götür. Qış pis gəlib. Xaltura eləməsəm, acından qırılarıq. Dedim ki, təcili mənə şaxtalı havalar və qar üçün nəzərdə tutulan təkərlər göndər. Sağ olsun, yola saldı. O hesaba bir günüm də boş keçmir, istər yer nə qalınlıqda buz bağlasın.

Afəridə xanım bir-iki şey tapşırmışdı almağa. Muradəli yataq otağına keçdi. Şifonerin qapısını açıb əlini pencəyinin içəri tərəfdən üst cibinə saldı. Dünən buraya üç yüz manat pul qoymuşdu. Puldan beş-on manat götürüb dükan-bazara getmək istəyirdi. Fəqət əli boşa çıxdı. Əlini pencəyin sağ tərəfdəki üst cibinə,   yan ciblərinə saldı. Pul yox idi. "Bəlkə o biri pencəklərimdən hansınınsa cibinə qoymuşam?" Baxdı. Pul tapılmadı. Hava soyuq və şaxta olduğundan  dünəndən bəri heç yerə çıxmamışdı. "Sən vurmadın, mən yıxılmadım. Bəs necə oldu?"

Evdə arvadı Afəridədir, özüdür, iki azyaşlı qızlarıdır, bir də Şərəf. Afəridə xanım Muradəliyə deməmiş, ondan soruşmamış bir qəpiyə də əl vuran deyil. Dünəndən üzü bəri qonaqdan-qaradan gələn də olmayıb. Bəs pulları kim götürüb?  Balaca qızlar - Nuriyyə və  Səriyyənin əllərinə hələ indiyədək pul dəyməyib. Götürüb neyləyəcəklər? Onlar belə şeylərdən uzaq idilər. Şübhə bir nəfərin - Şəfəqin, bacıqızının üzərində qalırdı.

Muradəli mətbəxə keçdi. Afəridə xanımla Şəfəq əti yarpağa qoyub bükürdülər. Arada da nə barədəsə danışırdılar. Onları belə mehriban görəndə Muradəli sevinirdi. Amma bu gün o halda deyildi. Nuriyyə sakitcə oturub dərslərini hazırlayır,  Səriyyə də bacısına mane olmadan oyuncaqları ilə başını qatırdı. Nuriyyə birinci sinifdə oxuyurdu, bərk şaxta olduğundan Təhsil Nazirliyi üç gün tətil elan etmişdi. Səriyyə hələ gələn il məktəbə gedəcəkdi.

Muradəli Şəfəqə göz qoydu. O, sakit idi. Heç nə olmayıbmış kimi arxayınca oturmuşdu. Dayısına baxıb gülümsədi. Muradəlinin də yalandan dodağı qaçdı.

Muradəli indi nə desin, kimə desin, kimdən nə soruşsun? Afəridədən soruşsa, yüz faiz deyəcək o, yəni Afəridə götürməyib. Sonra da tez-tez xəbər alacaq: "Tapdın pulu?"

Şərəf də boynuna almayacaq. Götürən adam heç etiraf edər? Qəribədir, gör qız özünü necə sakit aparır?!. Elə bil suçu yoxdur. Sorğu-suallar Şəfəqin ziyanına olacaq. Afəridənin də dili uzanacaq. Özünə haqq qazandırmaq üçün deyəcək: "Axı mən xəbərdarlıq etmişdim: nə olsun bacın qızıdır. Yaxşı tanımadığın adamı evin içinə soxma. Hərə bir ağılda, bir tamahdadır! İnsan övladı çiy süd əmib".

O zaman  Afəridə "İnsan övladı çiy süd əmib", deyəndə Muradəli zarafata salmışdı: "Eybi yox, bir litr "Sevimli dad" südü bişirib içirdərik Şəfəqə, qorxu, hürkü gedər".

Afəridə Muradəliyə tərs-tərs baxaraq bildirmişdi: "Mən sözümü dedim ha!"

Pulun Şəfəq tərəfindən götürüldüyü məlum olanda Afəridənin  dili uzun olacaqdı: "Bəc mən nə deyirdim?!"

Bəs nə etsin Muradəli? Şəfəq niyə belə iş tutdu? Yəni bunu onun atasına desin? O da düşünəcək ki, bu yolla qızı evdən uzaqlaşdırmaq istəyirlər. Evlərində qalmasına razı olmadıqlarından şər atırlar.

Muradəli mətbəxin pəncərəsinə yaxınlaşıb çölə baxdı. Qar yağmaqda idi. Külək qarı havaya sovururdu. Adamlar yıxıla-dura birtəhər evlərinə tələsirdilər. Maşın-filan gözə dəymirdi: "Belə havada isti yerdə bəy qızı kimi yuxarı başda oturub. İsti yorğan-döşəkdə yatır. Çox adamın evində şəraiti yoxdur ki, evini isitsin. Qaçqınlar gələndən yataqxanalar tutulmuşdu. Kirayə mənzil haqqı kəllə- çarxa çıxmışdı. Özləri isti yer tapmırlar, kirayənişinlərə yaratdıqları şərait nə olacaqdı?"

Afəridə xanım Muradəliyə baxıb zarafata saldı:

- A kişi, qırt toyuq kimi mətbəxdə  nə var-gəl edirsən? Get, yazdıqlarımı al.

- Gedirəm, Afa, gedirəm, - deyib mətbəxdən çıxdı.

Muradəli odla su arasında qalmışdı: "Cəhənnəm olsun üç yüz manat. Elə bil salıb itirmişəm. Amma əli əyri adam heç zaman özünə qoyulmur. Bilsəm ki, bununla qurtaracaq, heç kefimi pozmaram. "Haram xoşu olsun!" deyib bu hadisəni ört-basdır edər, unudaram.

Maraqlı idi: insanlar nədən yaxşılıq itirən olurlar? Afəridə düz deyirmiş: "Elə bilirsən, bu yaxşılıqlarına görə sənin heykəlini ucaldacaqlar?"

Muradəli geyinib çıxdı. Bazarlıq siyahısına baxaraq, bir-bir yazılanları almağa başladı. Dilxor idi.  Oğurluq məsələsi kefinə soğan doğramışdı. Günorta yeməyinə oturanda Afəridə xanım Muradəlinin əhvalındakı dəyişikliyi görüb soruşdu:

- Murad, nə olub? Gözümə yaxşı dəymirsən?

Şəfa yarpaq dolmasının üstünə qatıq töküb, boşqabını irəli çəkdi və iştaha ilə  yeməyə başladı. Əvvəllər yarı-yarımçıq əlini süfrədən çəkərdi, yaman utanırdı. Nə yaşı vardı ki?!. Həm də birdən-birə şəhər mühitinə düşmüşdü.

Muradəli öz-özünə düşündü: "Tutduğu əməldən peşman olmaq əvəzinə, özünü gör necə sakit aparır?! Necə soyuqqanlıdır?!"

Afəridə Muradəlinin susduğunu görüb sualını təkrar etdi. Muradəli özünü ələ alıb dedi:

- Afa, nədənsə birdən-birə başımdan ağrı qopdu.

Onun Şəfəqə möhkəmcə acığı tutmuşdu. Dayısını pis vəziyyətdə qoyur, etimadını doğrultmurdu.

Afəridə dedi:

- Başağrı dərmanı at. Bəlkə təzyiqin var. Ölçmək lazımdır.

Muradəli istədi desin ki, başının ağrısı təzyiqdən deyil, amma demədi, deyə bilməzdi. Onda Afəridə soruşacaqdı ki, "Bəs nədəndir?"

Onda da Muradəli deyib özünü işə salacaqdı.

Şəfəq durub qabları yığışdırmağa başladı. Qız gələndən Afəridənin işləri xeyli yüngülləşmişdi. Şəfəqin yaxşı əl qabiliyyəti, biş-düş səriştəsi, mətbəx və süfrə  mədəniyyəti vardı. Yemək bişirməkdə, paltarları yuyub-ütüləməkdə, evi yığışdırmaqda Afəridəyə çox kömək edirdi. Əslində kömək etmək nədir, elə işləri büsbütün o görürdü. Bundan başqa, dərslərini hazırlamaqda Nuriyyəyə kömək edirdi. Həm də izah edə-edə, başa sala-sala onun mövzuları şüurlu mənimsəməsinə nail olurdu. Səriyyə ilə birgə oynayar, onu da darıxmağa qoymazdı. Afəridə ondan çox razı idi.  Hətta Muradəliyə minnətdar idi ki, nə yaxşı, onun ağlına belə bir fikir gəlib. Şəfəq nə yaxşı burada, onların yanındadır. Bütün bunlardan sonra Muradəli Afəridəyə necə desin ki: "Bağışla məni, demə, sən haqlı imişsən.  Bu qızın əli əyridir.  Mən səhv etmişəm. Bağışla məni".

Muradəli göz qoyurdu: "Heyf, çox heyf, belə iş-güclü qızın əli əyridir".

- Dayı, çayı limonla içəcəksən, limonsuz?

Şəfəq həm də qənaətcil idi. Çalışırdı ki, israfçılığa yol verilməsin. Onun bu xasiyyəti Muradəliyə də, Afəridə xanıma da xoş gəlirdi.

- Sən gətir, qalanı ilə işin olmasın!

Muradəli cavabına özü də mat-məəttəl qaldı: "Deyəsən, kobud cavab verdim?!"

Şəfəq tutuldu, lakin tez özünü ələ aldı: "Dayımın başı ağrıyır axı".

Axşam hamı yatandan sonra Muradəli qara pencəyini qonşu otağa gətirdi, ciblərini töküşdürdü. Pul nə gəzirdi? Pulun başına  daş salınmışdı, heç tapılardı?! Muradəli o biri pencəkləri də gətirdi. Birisinin döş cibindən bir manat çıxdı. Pencəkləri yerinə qoyub yatağa uzandı. Xeyli müddət gözünə yuxu getmədi. Şəfəq bacısının ilki idi. Qız doğulanda qohum-əqrəba hədiyyələrlə anasını təbrik etmişdi. O vaxt Afəridə ilə Muradəli də bir çarpayı almışdı. Çox rahat idi həmin çarpayı.  Şəfəq 14-15 yaşına kimi bu çarpayıda yatdı. Çarpayının müxtəlifşəkilli açılışı və quruluşu vardı - uşağın yaşına görə uyğunlaşdırırdın. Çarpayını bir ətək  pula almışdılar.  Bacısı Xalidə Afəridə ilə Muradəliyə bu çarpayıya görə o qədər dua etmişdi ki. Hətta sonradan doğulan uşağı yatırmağa da çarpayıda yer vardı.

Muradəli yatanda gecə saat üç olardı. Səhər ertə Afəridə oyatmasaydı, yatıb qalacaqdı. Tez-tələsik yuyunub, səhər yeməyini yedi. Şəfəqin imtahanı saat 10-da başlanacaqdı. O da yataqdan qalxmışdı. Muradəli onunla dodaqucu salamlaşdı.  Şəfəq buna əhəmiyyət vermədi: "Dayısı işə tələsirdi".

Muradəli paltosunu pencəyinin üstündən asmışdı. Şifonerdə asılqan çatmadığından paltosunu pencəklərinin birinin üstündən keçirərdi. Paltonu çarpayının üstünə atıb pencəyini geyindi. Dəhlizə keçib ayaqqabılarına baxdı. Fikirləşdi ki, gərək uzunboğaz çəkmələrindən sonra  pencəyini geyinəydi. Acıqlı olduğundan özü də bilmirdi nə edir. Lakin pencəyini soyunub yenidən geyinməyə ərinib aşağı əyildi və çəkmələrini geyinməyə başladı. Şəfəq onun paltosunu gətirdi və tutdu. Geyinməkdə dayısına kömək etdi. Muradəli ağzını yana tutub geyindi. Papağını başına qoya-qoya:

- Afa, - dedi, - bir dənə sellofan torba gətir. Mağazada ağ, şəffaf torba verirlər ki, aldıqlarının hamısı dişlərini ağardır.

Afəridə mətbəxdən çıxmadan:

- Muradəli, srağagün paltonun içəridən üst cibinə torba qoymuşam. Heç istifadə etməmisən. Olmalıdır, bir bax. Muradəli əlini içəridən paltosunun cibinə saldı: "Bu nədir?" O, əlini çıxaranda təəccübdən yerində donub qaldı. Torba cibində idi, heç onu çıxarmadı da. Əli ilə toxundu və dəymədi. Əmin oldu ki, yerindədir. Əlində tutduğu bir yüzlük və dörd ədəd əllilik idi: 300 manat.

Yaxşı ki, onun düşdüyü vəziyyəti görən olmadı. Şəfəq yuyunurdu, Afəridə də axşamdanqalma qabları yuyurdu. Muradəli xəcalətindən əridi. Bacısı qızından bədgüman olduğu üçün ölüb-dirildi. Sən demə, pencəyin üstündən palto asdığından Muradəli pulu pencəyin deyil, paltonun cibinə qoyubmuş.

Afəridənin səsi gəldi:

- Murad, tapdın torbanı?

Muradəli şən halda səsləndi:

- Tapdım, arvad, tapdım. Sağ ol.

Afəridə mat-məəttəl qaldı: "Dünəndən qaş-qabağını sallamışdı. Birdən-birə buna nə olub?"

- Murad, deyəsən, başının ağrısı keçdi axı...

- Keçdi, arvad, keçdi. Özü də necə!

Şəfəq dəsmalla qurulanırdı. Muradəli pulu cibinə qoyub qızı səslədi:

- Şəfəq, qızım, bir bura gəl.

Şəfəq yaxın gəldi. Muradəli:

- Qızım, imtahana gedirsən. Dedim, bir xeyir-dua verim.

O, qızı öpdü:

- Get, əla qiymətlə geri dön.

Şəfəq də onun qayğıkeş hərəkətindən mütəəssir olaraq:

- Sağ ol, dayı, Allah sizdən də,  Afəridə xanımdan da razı qalsın! - dedi.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(19.02.2025)

Rubrikanı Könül aparır. 

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Azərbaycan Milli Kulinariya Assosiasiyası ilə birgə layihəsində sizlərə hər dəfə İrəvan mətbəxindən nümunələr təqdim edirik. Bu nümunələr Azərbaycanın bu sahə üzrə tanınmış mütəxəssisi, əməkdar mədəniyyət işçisi, tarix üzrə fəlsəfə doktoru, kulinar Tahir Əmiraslanovun gərgin əməyi nəticəsində ortaya çıxmışdır. 

Bu gün sizlərə  Turşulu-şirin kələm dolmasının hazırlanma qaydasını təqdim edəcəyik. 

Nuş olsun!

 DÜSTUR:

§ Qoyun əti – 160 qr

§ Quyruq – 35 qr

§ Soğan – 35 qr

§ Şabalıd – 50 qr

§ Kələm (dolmalıq) – 35 qr

§ Axta zoğal – 16 qr

§ Heyva – 45 qr

§ Yumru düyü – 10 qr

§ Şəkər tozu – 15 qr

§ Alça turşusu – 15 qr

§ Sarıkök – 0,1 qr

§ Darçın – 0,1 qr

§ Duz – 4 qr

§ İstiot – 0,05 qr

HAZIRLANMASI:

Qoyun əti, quyruq, soğan ət maşınından keçirilir, duz, istiot vurulur və qiymə hazırlanır. Qiyməyə düyü, axta zoğal, sarıkök, darçın vurulur, qarışdırılır. Kələm duzlu suda pörtlədilir. Hazır içlik kələmin içərisinə qoyulur və istənilən ölçüdə bükülür. Sonra dilimlənmiş heyvalar və şaba- lıd hazır dolmaların üzərinə qat-qat yığılır. Üzərinə 2 stəkan işgənə, şəkər tozu və alça məti əlavə olunur, bişirilir. Bişmə müddəti 1-1,5 saat təşkil edir. Pay şəklində boşqaba çəkilir və süfrəyə verilir. Hər paya dolmaların böyük və ya balaca bükülməyindən asılı olaraq, 3-4 ədəd qoyula bilər.

QEYD: Qiyməyə xırda doğranmış heyva, axta zoğal və şabalıdın yarısını əlavə etmək olar. İstənilən dada görə müxtəlif meyvə turşularından (rub, mət), doşabdan da istifadə etmək olar. Bu xörəyi bütöv içi oyulmuş qabaqla da hazırlamaq olar. Həmçinin kürədə, odun üzərində bişirilə bilər.

Qeyd: Tərifə Kəngərlinskaya eyni nüsxədə içlik üçün ət, soğan, yağ, duz və istiot istifadə etmişdi.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(19.02.2025)

İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət

Qara Əmrah adlı bir oğlan var idi. Sayılan nəsildən deyildi. Həm də bir qatırla 5-10 keçidən başqa heç nəyi yox idi. Bağdat bəyin nəvəsi Fatmanı sevirdi. Elçi göndərdi, lakin qız anası Xanım bu izdivaca razı olmadı, elçiləri söyüb qovaladı. Amma Əmrah əl çəkmədi, öz tay-tuşlarını yığıb qız bulaqdan qayıdan vaxt onu qaçırdı. Onların Cəlil adlı bir oğlu oldu.

Xanım qızını xəlvət çağırtdırıb yoldaşından boşanmasını dedi. Axır ki qız uşağı da götürüb anası evinə gəldi. Əmrah boşanmaq istəmədi. Ancaq qaynanası boşatdırdı onları.

İki il sonra Fatma Şuşaya bacısının yanına getdi. Hacı Şükür biləndə baldızı gəlir, şad oldu, onun ay - ulduz çardaq, qızıl boyunbağı, zərxara paltarlıq aldı. Xanımı bu parçaları şəhərsayağı tikdirdi. Ala gözlü Fatma geyinib -keçinib bacısı ilə Cıdır düzünə çıxdı. Qız-oğlan bəyənmək istəyənlər bura gələrdilər. Düzün bir tərəfi şəhər, digər tərəfi "Xəzinə qayası" deyilən dərin uçurum idi. Uçurumun dibi ilə Daşaltı çayı axırdı. Bu çayın qırağında, sıldırım qayaların arasında bir qalaça vardı. Deyilənə görə Qarabağ hakimi İbrahim xan tərəfindən tikilən bu qalaça yadelli xanlar güc gələndə gəlib sakin olması üçün ərsəyə gətirilmişdi. Gizli yeraltı yol var idi, bu yoldan savayı da ora girmək üçün vasitə yox idi. 

Şuşa qalasının o biri tərəfində başqa bir gəzməli yer də var idi - "Ərimgəldi". Yayda aran kişiləri arvad-uşaqlarını gətirib Şuşa qalasında qoyar, sonar da əkin-biçinlərini yığışdırmaq üçün, kimi də ticarət üçün arana qayıdardılar. Ərimgəldi düzündə də qızlar-gəlinlər oturub yoldaşlarının yolunu gözləyərdilər. Elə buna görə də bura Ərimgəldi düzü deyilirdi.

Fatma və bacısı zərxara geyən qız - gəlinlə Cıdır düzünə seyrə çıxmışdı. Birdən qarşıdan uca boylu kəhər ürgənin üzərində bir oğlan gəldi. Yemə, içmə tamaşasına dur. Başında sur dərisindən papaq, belində gümüş xəncər, qıvrımsaçlı bir oğlan idi. Fatma ürəyində dedi: "İlahi, bu Həzrət Yusifdi, kimdi?"

Bilirsizmi bu oğlan kimdi? O, qapıya gələn aşığı boş yola salmayan, köməksizə əl tutan, kasıba yardım edən Kərbalayi İbixanın nəvəsi, Məşədi Gülməmmədin, mərd Səkinənin oğlu Bayram idi. Deyəsən mətləbdən uzaqlaşdım.

Hə, deməli oğlan yanlarından gəlib keçəndə qız çarşafın yaxasını açıb oğlana üzünü göstərdi. O da ürəyində "İlahi, bu buluddan çıxan Aydı, nədi?" dedi.

Oğlan dəfələrlə qızın yanından gəlib keçdi atı ilə. Hər dəfəsində qız üzünü ona göstərdi. Şuşa balaca şəhərdir, burda hər kəs bir-birini tanıyır. Bəyaz dedi ki, bu oğlan Arazqıraxlıdı, adı da Bayramdı. Nəçərnikin idarəsində qulluq edir.

Sonra gülümsəyib əlavə etdi: keçən yay Şuşaya yaylağa gələn gürcü knyazın qızı Tamara oğlana dinclik verməyib.

Bayram da öyrəndi ki, gözəl Fatma Hacı Şükürün baldızıdır, duldur. O da dul gəlinləri cavan oğlanlara, cavan gəlinləri də dul oğlanlara calayan, aradüzəldən Güllübəyimi qızın üstünə göndərdi, "gecə adamlar yatandan sonra çıxsın Cıdır düzünə, söhbət edək" ismarıcı ilə. Amma Fatma "iki dünya bir ola, biri də heç, naməhrəm ilə görüşmərəm. Məni istəyirsə Hacı Şükürün yanına elçi göndərsin" deyə cavab yolladı.

Bayram qızın dərdindən dəli-divanə olmuşdu. Kərəmdən də betər günə qalmışdı. Odur ki, bir gün görməyəndə dəli olurdu.  Kürdobaya sifariş elədi ki, evlənirəm, anam gəlsin. 

Səkinə bir dəvə yükü sovqat götürdü. Kəhər madyanı özü, kəhər atı da oğlu Eyvaz mindi, gəldilər Şuşaya. Səkinə qızın cins nəsildən, həm də Hacı Şükürün baldızı olduğunu biləndə sevindi. Ancaq dul olduğunu, həm də bir oğlu olduğunu öyrənəndə az qaldı dünyanı dağıtsın. Lakin gördü ki, qız oğlanın ağlını başından alıb, oğlu əl çəkməyəcək, o da acıq edib qayıtdı Kürdobaya. Bayramsa əl çəkən deyildi həqiqətən, Şuşadakı dostunun atası ilə iki ağsaqqalı göndərdi elçiliyə. Bir aydan sonra onlar evləndilər. Öncə qızları Yaqut, sonra da oğulları Nuru anadan oldu. 

Beləcə, nağıl da sona yetdi.

İlyas Əfəndiyevin “Söyüdlü arx”ından növbəti seçmə ilə tanış oldunuz.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(17.02.2025)

Sərtyel, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Babalı Sərvərin boynuna, deyirlər belə bir hadisə həqiqətən də olubdur. Özü də Tramp müəllimin 1-ci prezidentlik dönəmində. Onda ki o, Britaniyaya rəsmi səfərə getmişdi…

Donald Tramp Britaniya kraliçası ilə görüşdə çay süfrəsi zamanı soruşur:

– Ülyahəzrət, siz böyük bir dövləti necə belə effektiv idarə edirsiniz? Bunun sirrini mənə deyə bilərsinizmi?

– Burda bir sirr yoxdur, – deyə kraliça cavab verir, – Özünüzü ağıllı adamlarla əhatə edin.

Tramp alnını qırışdırıb, bir neçə dəqiqə fikrə gedir və soruşur:

– Bəs mən hardan bilim ki, mənim əhatəmdəki adamlar ağıllıdırlar?

Kraliça çaydan bir qurtum içib deyir:

– Ooo, bu çox asandır. Siz sadəcə, onlardan bir ağıllı tapmacaya cavab vermələrini xahiş edin. İndi sizə nümunə göstərəcəm.

Sonra kraliça yanındakı köməkçisinə tapşırır ki, Boris Consonu onun yanına çağırsın.

Az sonra Baş nazir Conson otağa daxil olur. Kraliça onunla görüşəndən sonra soruşur:

– Cənab Conson, xahiş edirəm sualıma cavab verəsiniz. Sizin ata-ananızın övladı var. Bu uşaq sizin nə qardaşınızdır, nə də bacınız. Bəs o kimdir?

– O mənəm, – deyə Conson dərhal cavab verir.

– Bəli! Çox yaxşı, – deyib kraliça razılıqla Trampa baxır.

...Tramp Amerikaya qayıdır. Vitse-prezident Mayk Pensi çağırıb, ondan soruşur:

– Mayk, sualıma cavab ver. Sənin ata-ananıın övladı var. Bu uşaq sənin nə qardaşındır, nə də bacın. Bəs o kimdir?

Pens dərhal cavab verir:

– Mənim, əlbəttə, cavabım var, lakin mən onda əmin deyiləm. İcazə verin, mən bu sual ətrafında bir gün fikirləşim.

Tramp ona bir gün vaxt verir.

Pens bütün müşavirlərini bir yerə yığıb, eyni sualı onlara verir, lakin heç kim bu suala qənaətbəxş bir cavab verə bilmir. Əlacsız qalan Pens gecə restoranda işləyən gənclik dostu Cək Mörfinin yanına gəlir və eyni sualı ona verir. Mörfi gülüb deyir:

– Çox asan sualdır. Bu mənəm!

Pens ona təşəkkür edib, sevincək evinə qayıdır.

Səhər işə gələn kimi Pens Trampın kabinetinə daxil olub, deyir:

– Mən dünən bütün günü düşünüb, bir neçə tədqiqat aparıb, verdiyiniz sualın cavabını tapdım. O uşaq mənim dostum Cək Mörfidir!

Tramp yerindən durub, əsəbi halda Pensə yaxınlaşır və qışqırır:

– Sən axmaqsan, axxxmaq!!! O uşaq Boris Consondur!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(19.02.2025)