Leyla Səfərova, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Xəbər verdiyimiz kimi, fevralın 6-da Qazaxıstan Respublikasının sədrliyi altında Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondu Şurasının İkinci iclası təşkilatın üzv ölkələrinin mədəniyyət nazirlərinin iştirakı ilə keçirilib. Məkan Astana şəhərindəki Qazaxıstan Respublikasının Milli Muzeyi (Tavelsizdik prospekti 54) olub. 

İclasın əsas mövzusu Türk mədəni irsinin qorunması, öyrənilməsi və beynəlxalq səviyyədə tanıdılması üçün strateji addımların müzakirəsi idi ki, bu məsələlər də Türk Dövlətləri başçılarının verdiyi tapşırıqlara uyğun olaraq «Türk Dünyası Vizyonu - 2040», TURKTIME və digər strateji sənədlərdə əks olunub.

2025-2026 illərini əhatə edən fəaliyyət planları da müzakirə edilib. 

Bu iclasın yekunları Türk Dövlətləri arasında mədəni əməkdaşlığın inkişafında mühüm addım olacaq, mədəni irsin qorunması sahəsində əməkdaşlığı gücləndirəcək və beynəlxalq layihələrə yeni təkan verəcəkdir.

İkinci Şura iclasında Azərbaycanı Mədəniyyət naziri Adil Kərimli təmsil edir. 

Həmçinin, tədbirə Qazaxıstan Respublikasının Mədəniyyət və İnformasiya Naziri Aida Balayeva, Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondunun prezidenti Aktotı Rayımkulova, Türk Dövlətləri Təşkilatının Baş Katibi Kubanıçbək Omuraliev, Qırğız Respublikası Mədəniyyət, İnformasiya, İdman və Gənclər Siyasəti Nazirinin müavini Gülbara Abdıkalıkova, Özbəkistan Respublikasının Mədəniyyət Nazirinin birinci müavini Avazxan Tajixtanov da qatılıblar.

Qeyd etmək lazımdır ki, İkinci Şura iclası çərçivəsində bir sıra əlavə tədbirlər də keçirilib. 

6 fevral 2025-ci il saat 15:00-da Qazaxıstan Respublikasının Milli Akademik Kitabxanasında Qazaxıstanın dövlət və elm xadimi, akademik Darxan Qıdıralının «Daşa Yazılmış Tarix» adlı kitabının Azərbaycan, türk, qırğız dillərində təqdimatı olub. 

Təqdimatda qeyd edilib ki, bu kitab Türk dünyası tarixinin öyrənilməsinə mühüm bir töhfədir. Bildirilib ki, türk xalqlarının tarixinə və mədəniyyətinə dərindən bələd olan müəllif təkcə mütəxəssislər üçün deyil, geniş oxucu kütləsi üçün də maraqlı olacaq bir əsər ərsəyə gətirib. 

Bizim qədim və kökü dərinlərə gedən şanlı tariximizdə müqəddəs yerlər, müqəddəs torpaqlarımız, qədim zamanlardan bu günə qədər türklərin müqəddəs yerlərinə Ötükən, Ergenekon, Yer İduk, Jideli-Baysın kimi müxtəlif adlar verilib. Onların içərisində Ötükən adı türklər üçün xüsusilə əziz və doğmadır. Ötükən türklər üçün vətənin qızıl beşiyi hesab olunur. Ona görə də milli özünüdərklə qorunan tarix milli idealların yaradıcı salnaməsi sayılır.

Beynəlxalq Türk Akademiyasının ekspedisiyaları zamanı aşkar edilmiş qədim türk dövrünə – Göytürk (552-740), Uyğur (745-840) və Qırğız xaqanlığı (VIII-X əsrlər) kimi İslamdan əvvəlki qədim türk xaqanlıqlarına aid mirasdan danışılaraq qeyd olunub ki, nəşrdə bu tarixi-mədəni zənginliyə geniş işıq salınır. 

“Daşa yazılan tarix" kitabı, sadəcə, faktlar və tarixlər toplusu deyil. Bu nəşr xalqlarımızın şanlı keçmişinin, kökümüzün, ümumi mədəniyyətimizin canlı hekayəsidir və irsimizi qiymətləndirməyi və hörmət etməyi, əcdadlarımızla fəxr etməyi öyrədən bir tarixdir. 

Mıxış edənlər nəşrin əhəmiyyətini yüksək qiymətləndirib, müəllifə yeni yaradıcılıq uğurları arzulayıblar. 

Müəllif Darxan Qıdırəli təqdimatda iştirak çıxış edən hər kəsə təşəkkürünü bildirib. 

Sonda Qazaxıstanın bir sıra musiqi kollektivlərinin ifasında bədii proqramı təqdim olunub. 

Fevralın 7-də Qazaxıstan Respublikasının Milli Muzeyində Mahmud Kaşğarlının anadan olmasının 950 illik yubileyinə həsr edilmiş sərgisinin açılış mərasimi keçirilib.

Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondu Şurasının İkinci iclası barədə daha geniş yazacağıq.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(07.02.2025)

Azərbaycan Respublikasının mədəniyyət naziri Adil Kərimli Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondu Şurasının 2-ci iclasında iştirak etmək üçün Qazaxıstan Respublikasında səfərdədir.

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı Mədəniyyət Nazirliyinə istinadən xəbər verir ki, Astana şəhərindəki Qazaxıstan Respublikasının Milli Kitabxanasında tanınmış dövlət və elm xadimi, akademik Darxan Qıdırəlinin "Daşa yazılmış tarix" kitabının Azərbaycan, türk və qırğız dillərində nəşrinin təqdimatı keçirilib. 

Təqdimatda çıxış edən Azərbaycan Respublikasının mədəniyyət naziri Adil Kərimli kitabı Türk dünyası tarixinin öyrənilməsinə mühüm bir töhfə kimi səciyyələndirib. Bildirib ki, türk xalqlarının tarixinə və mədəniyyətinə dərindən bələd olan müəllif təkcə mütəxəssislər üçün deyil, geniş oxucu kütləsi üçün də maraqlı olacaq bir əsər ərsəyə gətirib: “Bizim qədim və kökü dərinlərə gedən şanlı tariximizdə müqəddəs yerlər, müqəddəs torpaqlarımız, qədim zamanlardan bu günə qədər türklərin müqəddəs yerlərinə Ötükən, Ergenekon, Yer İduk, Jideli-Baysın kimi müxtəlif adlar verilib. Onların içərisində Ötükən adı türklər üçün xüsusilə əziz və doğmadır. Ötükən türklər üçün vətənin qızıl beşiyi hesab olunur. Ona görə də milli özünüdərklə qorunan tarix milli idealların yaradıcı salnaməsi sayılır”.

Beynəlxalq Türk Akademiyasının ekspedisiyaları zamanı aşkar edilmiş qədim türk dövrünə – Göytürk (552-740), Uyğur (745-840) və Qırğız xaqanlığı (VIII-X əsrlər) kimi İslamdan əvvəlki qədim türk xaqanlıqlarına aid mirasdan danışan nazir deyib ki, nəşrdə bu tarixi-mədəni zənginliyə geniş işıq salınır. "Daşa yazılan tarix" kitabı, sadəcə, faktlar və tarixlər toplusu deyil. Bu nəşr xalqlarımızın şanlı keçmişinin, kökümüzün, ümumi mədəniyyətimizin canlı hekayəsidir və irsimizi qiymətləndirməyi və hörmət etməyi, əcdadlarımızla fəxr etməyi öyrədən bir tarixdir. Əminəm ki, bu kitab kitabxanalarda və bir çox insanların tariximizin dərinliklərinin öyrənilməsinə, gələcək nəsillər üçün bilik və ilham mənbəyi olacaq”, – deyə Adil Kərimli bildirib. 

Nazir çıxışında həmçinin Türk dünyasının ortaq mədəni irsi barədə müştərək sənədli filmin çəkilməsi təklifini də diqqətə çatdırıb.

Azərbaycan Respublikasının Mədəniyyət Nazirliyi adından Darxan Qıdırəliyə yeni kitabının işıq üzü görməsi və onun Azərbaycan, Türk və Qırğız dillərinə tərcümə edilməsi münasibətilə təbriklərini çatdıran nazir ona yeni yaradıcılıq uğurları arzulayıb.

Adil Kərimli ötən ilin 25 dekabr tarixində AZAL-a məxsus sərnişin təyyarəsinin Aktau şəhəri yaxınlığında qəzaya uğraması zamanı dost ölkənin müvafiq qurumları tərəfindən göstərilən operativ köməyə və verilən dəstəyə görə Qazaxıstan hökumətinə və xalqına, eləcə də bütün türk dövlətlərinə təşəkkürünü bildirib.

Digər çıxış edənlər də nəşrin əhəmiyyətini yüksək qiymətləndirib, müəllifə yeni yaradıcılıq uğurları arzulayıblar. 

Müəllif Darxan Qıdırəli təqdimatda iştirak çıxış edən hər kəsə təşəkkürünü bildirib. 

Sonda Qazaxıstanın bir sıra musiqi kollektivlərinin ifasında bədii proqramı təqdim olunub. 

Qeyd edək ki, fevralın 7-də Qazaxıstan Respublikasının Milli Muzeyində Mahmud Kaşğarlının anadan olmasının 950 illik yubileyinə həsr edilmiş sərgisinin açılış mərasimi keçirilib.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(07.02.2025)

Nərgiz Mustafayeva, Gəncə şəhəri, “Ədəbiyyat və incəsənət” üçün

Kiçik Çillə yarı olanda təxminən fevralın 8-10-cu günlərində Xıdır Nəbi bayramı keçirilir. Xıdır Nəbi bayramı xalqın min illik ənənələrində yaşadılır. 

Xıdır mifologiyada əbədi həyat bəxş edən dirilik suyunu tapıb içdiyinə görə Peyğəmbərlik zirvəsinə yüksələn “Nəbi” kimi qəbul edilir. Xalq arasında xeyirxah, insana uğur gətirən obraz kimi əks olunur. 

Bayramın ən əhəmiyyətli anı gecə sayılır. Çünki həmin gecə Xıdır Nəbi xeyir-dua üçün gəlir. Bayrama hazırlıq zamanı qovrulmuş buğdadan qovut hazırlanır. Hazırlanan qovuta gün çıxanadək heç kəs toxunmur. Gecə Xıdır Nəbi xeyir-dua üçün boz atı ilə gələndə, atının ayağı ilə qovuta toxunur və öz payını götürür. 

Səhər insanlar qovutu yoxlayıb Xıdır Nəbinin atının ayaq izini axtarırlar (bəzi inanclara görə isə qamçısının izini). İzi görən insanlar sevinirlər, çünki həmin ev Xıdır Nəbinin xeyir-duasını almış sayılır. 

Sonra isə qovut ailə üzvləri arasında paylaşılır və yeyilir. Qovrulmuş buğdadan toyuqlara, qarışqalara da pay verilir.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(08.02.2025)

Şəfa Vəli, “Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Şəki-Zaqatala təmsilçisi

Sənətdə qəhrəman axtarışı və ya qəhrəmanları sənətə gətirmək...Yaradıcı insanın  nağıllardakı “açıq qapını bağla”, “bağlı qapını aç” tərəddüdündə qalmasıdır, bəlkə də... Ya da Prometey ümididir.

Sənətdə qəhrəman axtarmaq  daha asandır, məncə, nəinki qəhrəmanları sənətə gətirmək. Bu məqamda Prometeyin mövcudluğu qəbul edilməlidir ki, insan eqosu üçün bu da aşırımı aşmaq, gədikləri dizə gətirməkdir. Nə gözəl ki, balaca rəssamımız Minarə Abdullayevanın yaradıcılığında qəhrəmanın sənətə gətirilməsi ilə rastlaşdım.

“Ədəbiyyat və İncəsənət” portalının oxucuları artıq Minarəni tanıyırlar. Balaca rəssam ilk dəfə bizə “Şuşa qalası” adlı əsərindən danışmışdı...  Azərbaycan Milli Konservatoriyasının tərkibindəki İncəsənət Gimnaziyasının Təsviri və tətbiqi sənət ixtisası üzrə 7c sinfində təhsil alan Minarə  indidən  həyat-sənət münasibətlərindəki gizli sərhədləri kəşf edib.

Bu gün Minarədən “Cəsur xilaskarlar” adlı rəsminin hekayəsini soruşdum.  2024-cü ilin payızında Bakıya yağan leysanlar hamımızda qəribə təəssürat yaratdı...  Mən Şəkidə-dağın qoynuna sığınmış, yağışlara sevdalı buşəhərdə oturub  uşaqlığımı xatırlamışdım: şagird Şəfa Nahid Hacıyevin “Payız leysanları”nın sehrinə dalırdı. Roman qəhrəmanları leysanın hökmranlıq etdiyi bir vaxtda-bir məkanda qarşılaşırdı... 

Və sonra leysanın törətdiyi fəsadlarla bağlı xəbərlər oxumağa başladıq. Sel basan tuneldə 2 nəfər həyatını itirdi... İnsanlar yollarda qaldı... İnsanlar həyati təhlükə ilə üzləşdi...  Balaca rəssamımız da hər bir Azərbaycan vətəndaşı kimi,baş verənlərdən təsirlənməyə bilməzdi... Doğulduğu, böyüdüyü şəhərdə leysanların insan həyatlarına hökm etməyə başlaması onun ruh  dənizini dalğalandırmaqda gecikmədi...

“Çox təsirlənmişdim”-deyir Minarə... “Ən narahat anlarımda,  əlim heç nəyə çatmayanda  fırçam olur xilaskarım. Fırçamı əlimə aldım... Çəkməyə başladım. Bir də baxdım ki, xilaskarım olan fırçam real xilaskarları-fövqəladə hallar zamanı insanların köməyinə çatan xilasediciləri rəsm edir”. 

Əsər üzərində bir neçə gün işlədiyini deyən balaca rəssam sənət müəllimindən - Azərbaycan Milli Konservatoriyasının tərkibində İncəsənət Gimnaziyasının rəsm müəllimi Nəsibə Əsgərovadanməsləhətlər aldığını xüsusi vurğulayır. Qeyd edir ki: “Bu əsərin belə gözəl alınmasında, ümumiyyətlə biz şagirdlərin hər bir uğurunda müəllimlərimizin rolu böyükdür”.

A2 formatında, ağ kağız üzərində quaş və akvarellə işlənən “Cəsur xilaskarlar”ın da, bütün sənət əsərləri kimi, öz taleyi var. Əsər artıq  müəllifinə mükafat da qazandırıb: 

“2024-cü ilin sonunda eşitdim ki, Elm və Təhsil Nazirliyinin və Fövqəladə Hallar Nazirliyinin birgə “Fövqəladə hallar uşaqların gözü ilə” XII respublika uşaq yaradıcılıq müsabiqəsi keçirilir. “Cəsur xilaskarlar”ı müsabiqəyə təqdim etdim. Əsərim müsabiqədə “Rəsm” nominasiyası üzrə 1-ci yerə və mükafata layiq görüldü. Qaliblərə, o cümlədən də mənə müxtəlif hədiyyələr verildi. Amma bir hədiyyə biz şagirdlər üçün çox əhəmiyyətli idi. Bu əşya bilgisayar idi. Onu da qeyd edim ki, mükafatlandırma mərasimində həm Fövqəladə Hallar naziri Kəmaləddin Heydərov, həm də Gənclər və İdman naziri Fərid Qayıbov iştirak edirdi. Onlar uşaqları təbrik etdilər, ürək sözlərini dedilər. Mükafatlandırma mərasimi də yaddaşımda xüsusi  iz qoydu”.

Hazırda “Cəsur xilaskarlar” əsəri Fövqəladə Hallar Nazirliyinin muzeyində saxlanılır. Bu, balaca rəssam Minarə Abdullayeva ilə yanaşı, bizim də ürəyimizi dağa döndərir, qürurla doldurur.  Hələ şagird ikən öz yaradıcılıq enerjisi, zəngin təxəyyülü ilə diqqət çəkən Minarəyə yaratmaq eşqinin həmişəyaşarlığını arzulayıram. Və indidən onun daha bir rəsminin hekayəsini öyrənməkçün səbirsizlənirəm... 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(07.02.2025)

Əkbər Qoşalı, “Ədəbiyyat və incəsənət” üçün

Qafqaz – tarix boyu bəşəriyyətin böyük mədəniyyət və sivilizasiya xəritəsində həm bir körpü, həm də münaqişələrin, çəkişmələrin düyünləndiyi mürəkkəb bir məkan kimi tanınıb. Bu coğrafiyada formalaşmış xalqların tarixi bağları, ortaq keçmişi, fərqli dini və etnik kimlikləri, bir-birinə təsir edən mədəniyyətləri bugünkü siyasi gerçəkliklərdə də öz izini buraxır. Ermənistan və Gürcüstan arasındakı bağlar da bu geniş mənzərənin bir parçasıdır və zaman-zaman fərqli məna çalarları ilə diqqət çəkib.

Öncəki bölümlərdə vurğuladığımız kimi, erməni və gürcü xalqları qərinələr boyu, əsasən də son 150-200 il içində bir-biri ilə mədəni və ədəbi mübadilələr aparıb. Lakin bu mübadilələr, münasibətlər heç də həmişə bərabərhüquqlu olmayıb. Tarix bizə göstərir ki, erməni tərəfi daim bu münasibətləri öz xeyrinə yönəltməyə, Gürcüstanın mədəni sərvətlərindən və hətta tarixi mirasından pay çıxarmağa cəhd göstərib. Bu meyil təkcə ədəbiyyatda deyil, eləcə də memarlıq, musiqi, mətbəx və digər sahələrdə də özünü göstərib və bu gün də davam edir.

Gürcü monastırlarının erməni yazı mədəniyyətinə təsiri qəbul edilən bir həqiqət olduğu halda, erməni tərəfi bu faktı tərsinə yozaraq öz memarlıq üslubunu daha qədim və orijinal kimi təqdim etməyə çalışıb.

Bu tendensiya Azərbaycanın mədəni irsinə qarşı özünü həmişə və daha aqressiv, daha intensiv şəkildə göstərib. Biz bilirik ki, erməni ideoloqları bizim “Sarı gəlin”imizdən də, Gəncəli düha Nizaminin irsindən də özlərinə pay çıxarmağa cəhd göstərib. Bəli, erməni tərəfinin mədəni irsi mənimsəmə siyasəti indi də Gürcüstan üçün güncəl bir təhlükə olaraq qalır.

Gürcülər öz tarixi və mədəni mirasına sahib çıxmaq üçün diqqətli olmalıdır.

Gürcüstanın tarixi məkanlarında yerləşən erməni icmaları, özəlliklə XIX yüzildə Tiflisdə formalaşan erməni ədəbi dairələri bu mədəni təsirin hara yönəldiyini göstərən açıq örnəklər olsa gərək...

Sovet dönəmi erməni-gürcü bağlarına fərqli çalarlar qatdı. Rəsmi ideologiya “xalqlar dostluğu” adı altında milli kimlikləri assimilyasiya etməyə çalışsa da, Ermənistanın Gürcüstana qarşı bəzi iddiaları məhz həmin dönəmdə daha da gücləndi. SSRİ-nin süqutundan sonra isə durum tam başqa müstəviyə keçdi. Gürcüstanın dövlət olaraq Batıya inteqrasiya etmək istəyi, Ermənistanın isə Rusiyanın təsir dairəsində qalması bu iki xalq arasındakı bağların yeni formatını müəyyənləşdirdi. Əgər öncələr erməni-gürcü əməkdaşlığı Sovetlər çərçivəsində irəliləyirdisə, bu gün o əməkdaşlıq daha çox fərqli siyasi kursların çəkişməsi fonunda dəyərləndirilməyə açıqdır. Üstəlik, son illər Ermənistanla Gürcüstan siyasi yön dəyişikliyi nümayiş etdirməkdədir: indi Gürcüstan Rusiya ilə, Ermənistan Batı ilə daha yaxşı anlaşır - desək yanılmarıq.

Bu gün Gürcüstan üçün sual açıq qalır: 

Ermənistanla ədəbi-mədəni bağları davam etdirmək ona nə qazandırır? Əgər bu bağlar qarşılıqlı sayğı və tarixi həqiqətlərin təhrif olunmaması üzərində qurulursa, Gürcüstan bu münasibətləri inkişaf etdirə bilər. Lakin əgər erməni tərəfi bu əməkdaşlığı öz ideoloji məqsədləri üçün istifadə edirsə, Gürcüstan bunun fərqində olmaq və tarixindən dərs çıxarmaq zorunda qalacaq. Gürcüstan bu gün Azərbaycanın strateji tərəfdaşıdır və bu əməkdaşlıq onun iqtisadi, enerji və təhlükəsizlik çıxarları üçün həyati önəm daşıyır. Gürcüstan-Azərbaycan bağlarının yalnız siyasi və iqtisadi deyil, həm də mədəni və tarixi müstəvidə möhkəmlənməsi, qarşılıqlı anlaşma və birliyin gücləndirilməsi hər iki ölkənin, Qafqazların və bütün konstruktiv tərəflərin xeyrinədir.

Sonda onu demək yerinə düşər ki, ağsaçlı tarix xalqların kimliyini və yerini müəyyənləşdirən ən böyük hakimdir. Gürcüstan və Azərbaycan, Qafqazın iki qədim və köklü xalqı olaraq, bu bölgənin sabitliyini, inkişafını və həqiqi tərəfdaşlıq modelini formalaşdırmağa davam etmək haqqına sahibdir. Ermənistan isə öz qonşuları ilə münasibətlərində tarixi həqiqətləri təhrif etməkdən, kimlərinsə irsini mənimsəməkdən və əsassız iddialardan əl çəkmədikcə, bu bölgədə təcrid olunmağa davam edəcək.

Beləliklə,

Qafqazın gələcəyi keçmişin səhvlərini təkrarlamaqla, yoxsa gerçəklikləri qəbul edib düzgün yol seçməklə müəyyənləşəcək? Sual ritorik, cavab aydındır…

DÖVLƏTİMİZ ZAVAL GÖRMƏSİN!

Şəkildə: Karikatura: erməni və gürcü

Mənbə: dzen.ru

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(07.02.2025)

Könül, “Ədəbiyyat və incəsənət”

“Qədim Qala" Nəşriyyatının yeni kitabı işıq üzü görüb. Bu barədə “Ədəbiyyat və incəsənət” portalına nəşriyyatını direktoru Şöhlət İxtiyaroğlu  məlumat verib. 

Nəşr olunmuş “Eşq cəlladı” kitabı tanınmış amerikalı psixoterapev İrvin D. Yalomun sadəcə psixoterapevtik hekayələr toplusu deyil, həm də həyatın mənası və çətinlikləri barədə düşünməyə dəvət edən bələdçidir. 

Müəllif terapiyaya pənah gətirmiş və proses əsnasında ekzistensial ağrı ilə üzləşmiş on pasiyentin hekayəsini danışır. Pasiyentlərin onu da hər insanın üzləşə biləcəyi problemlərdən əziyyət çəkir: tənhalıq, rədd edilmiş sevginin ağrı-acısı, qocalıq və ölümün qaçılmazlığı, kədər, əhval dəyişkənliyi, özünə nifrət, cinsi zəiflik, hiperseksuallıq və bütün bunların fonunda yaranan artıq çəki, hipertoniya, miqren ağrıları, depressiya. Lakin terapiya necəsə (hər hekayədə fərqli tərzdə meydana çıxan “necəsə”) bu gündəlik problemlərin dərin köklərinə enə bilir və onların, əslində, ekzistensial mənbələrdən qaynaqlandığını göstərir.

Müəllif ekzistensial-humanist istiqamətin ən parlaq nümayəndələrindən biridir. Qrup terapiyası və ekzistensial psixoterapiya sahəsində əsaslı və fundamental əsərlərin müəllifidir. Bu kitabda da zəngin təcrübəli praktik terapevt olaraq qarşılaşdığı ən maraqlı hekayələri oxucularla bölüşür.

Müəllifin səmimiyyəti və cəsarəti – yalnız peşə sirlərini deyil, öz şəxsi səhvlərini və zəif tərəflərini də oxucularla bölüşməyə hazır olması – gözəl yazıçılıq istedadı ilə birləşir və kitabdakı hər bir hekayəni təkcə mütəxəssislər üçün yox, həm də geniş oxucu kütləsi üçün maraqlı edir.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(07.02.2025)

Elman Eldaroğlu, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Həyat kredosu ləyaqət və dürüstlük olan bu xanım, bütün ömrünü mütaliə və yaradıcılığa həsr etdi. Haqsızlığa qarşı amansız, cəsarətli idi.  Ölkədə ədəbiyyat tarixini və nəzəriyyəsini dərindən mənimsəyən, müasir ədəbi tənqidin parlaq simalarından biri kimi tanınırdı. Ədəbiyyatşünas alim kimi bir çox həlli vacib olan problemlərin mövcudluğunu gündəmə gətirməyi bacarırdı...

“Dil məsələsi, ədəbi dilin korlanması, Bakı küçələrindəki yazı dilimizin düşməncəsinə biabırçı hala salınması siyasəti haqqında müxtəlif dövrlərdə ziyalılarımız, filoloqlarımız tək-tək də olsa yazıb, danışıb, etiraz edib. Şəxsən mən dəfələrlə müsahibələrimdə, televiziya çıxışlarımda, sosial şəbəkə statuslarımda narahatlığımı faktlar əsasında ifadə etmişəm. Lakin, bilirsiniz, istənilən fundamental problem haqqında reaksiya və cavab tədbirləri olmayanda adam öz mövqeyinə belə şübhə edir. Özünü inandırmağa çalışırsan ki, bu, ciddi dərd deyil. Dərd olsaydı, hökumət və xalq bu boyda biabırçılığa susmazdı…”- söyləyirdi.

O, Azərbaycan, o cümlədən dünya ədəbiyyatı, tərcümə problemləri, repressiya tarixi ilə bağlı fundamental silsilə araşdırma məqalələri ərsəyə gətirərək ortaya qoyub. Təhsil, tədris məsələləri ilə bağlı vəsaitlər çap etdirib. Ədəbi prosesləri mütəmadi izləyərək, müxtəlif rəy və resenziyalar yazıb…

Deyirdi ki:- “Dərsliklərin vəziyyətini, ədəbiyyatşünaslığın daşlaşmış problemlərini bu sahəyə aid olan adamların hamısı bilir, görür. Sadəcə ucadan demək istəyən azdır və ya yoxdur. Guya dosta-yoldaşa, həmkara sədaqət nümayiş etdirirlər. Minlərlə tələbəni kor qoyan dərsliklərə etiraz etmirlər. Amma bu adamlardan birinin bircə məqaləsini həmin dərslik müəllifi tənqid etsə, qələm yox, az qala qılıncla cavab verərlər. Deməli, şəxsi, subyektiv mənafe və iddia ictimaidən, millidən, ümumidən daha üstün hesab edilir bu məmləkətdə. Mən ziyalılarımızdan çox şey umuram və düşünürəm ki, onların özlərinə aid sahələrdəki biganəliyi, buqələmunluğu, liberallığı onların şəxsi problemi hesab edilməməlidir. Ziyalılıq xüsusi bir statusdur ki, cəmiyyətin qaranlığa qərq olmuş düşüncəsinin səbəbkarlarını mühakimə edəndə “cinayət” ziyalıların boynunda qalır. Bu gün insanlar çox kiçik qəhrəmanlıqların ümidinə qalıb. Adicə bir istedadsızı da tənqid etmək, ya müdirə iclasda etirazda bulunmaq, sanki “igidlik” kimi dəyərləndirilir. Mən ədəbiyyat və təhsil adamıyam. Mənim mücadiləm daha çox bu sahələrə aiddir. Ona görə sizin dediyiniz tənqidlər də bu aspektlidir. Və düşünmürəm ki, hünər göstərirəm, sadəcə dərk etdiyimi ifadə edəndə səmimi olmağa çalışıram. Bir də yeri düşüb, deyim. Bu illərdə bircə məsələyə xüsusilə təəccüblənmişəm. Mən təqdir ya tənqid etdiyim müəlliflərdən 10-dan 9-nu şəxsən tanımamışam, hətta həyatda belə görməmişəm. Amma bəzən “qərəz”, “qəsdlə yazılmış yazı” və bu kimi böhtanlar da eşitmişəm, təəccüblənməmişəm. Amma kimsə deyəndə ki, “İradə xanım, qorxmursunuz, filankəsin romanını ya tərcümə qüsurlarını tənqid edirsiniz?” – Bax o zaman çox təəccüblənmişəm. Yarızarafat-yarıciddi demişəm ki, “qoy məhkəməyə məni versin ki, onun cümləsinin qrammatik cəhətdən yanlışlığını göstərmişəm və ya obrazlarını, süjetini, mətnini tənqid etmişəm…” Gülüncdür bu cür yanaşma. Bu cür təfəkkürlə böyük yaradıcılıq haqqında xəyala dalmaq belə mümkün deyil…”

O, bu problemləri elə-belə sadalamırdı, içində ağrı-acısını yaşayıb, haray çəkirdi. Düşünürdü ki, bu sahədə susmaq olmaz. Amma nə olsun, bədxahları da az deyildi. Kimisi- “Bu kimə arxayındır?”, “Onun arxasında kim dayanıb?”, kimisi də “Hamıdan fərqlənmək üçün belə yazır” və ya “Öyrədiblər!”- deyə, onu suçlamağa səy göstərirdi…

“Əlim qələm tutandan ədəbiyyat və ədəbiyyatşünaslıq naminə bacardığım qədər mücadilə etdim. Dostlarla belə aramız dəydi. Çünki ədəbiyyat mənim üçün çox müqəddəsdir. Amma öz ağılları və eybəcər xislətləri ilə yozanlar bu yanaşmaya gah "Şəxsiqərəzlik", gah da "Qısqanclıq" dedi. Cəhənnəmə desinlər, onsuz da ciddiyə almıram. Məni ağrıdan başqa məsələdir. Yastı Salman kimi saman altdan su yeridən və ədəbi mühitdə iyrənc oyunlar oynayan, Hüseyn Cavidin "yanıqlı" tədqiqatçısı kimi göz yaşı axıdan buqələmunlar, C. Məmmədquluzadə haqqında kitablar yazan və yazdırıb öz adına çıxan Xudayar katdalar bizə - ədəbiyyatın həqiqi təssübkeşlərinə

qalib gəldi... Qorxu və yaltaqlıq böyuk tarixi olan ədəbiyyatımızı tənəzzülə gətirdi... Heyf ədəbiyyatımıza, heyf bizə...”- söyləyirdi.

BDU-nun filologiya fakültəsini bitirmişdi, filologiya elmləri doktoru alimlik dərəcəsinədək yüksələ bilmişdi. Ünsiyyətdə mehriban və xoşrəftardı. Ürəyi ipək kimi yumşaq idi, heç kimə pislik arzulamazdı. İşində çox tələbkardı və mükəmməlliyi sevirdi. Səhvləri bağışlamağı xoşlamırdı. Zəhmli və iradəli idi...

Bəli, haqqında söhbət açdığım İradə Musayeva ən xoş sözlərə layiq alimlərimizdən biriydi. Heyf, çox heyf ki, amansız ölüm onu bizdən tez ayırdı.

Yeri behişt olsun!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(07.02.2025)