Harun Soltanov, “Ədəbiyyat və incəsənət”

 

 

1-ci pərdə. Teatrın Mahiyyəti.

   

Teatr, insanın özünü, cəmiyyətini və varlığını axtararkən qarşılaşdığı ən əsas vasitələrdən biridir. Amma teatr, yalnız bir əyləncə forması deyil, o, insanın əzabları, sevincləri, ümidi və qorxularını üzə çıxaran, ruhunun dərinliklərini meydana gətirən bir gücdür. O, bir növ insanın həyatını əks etdirən, bəzən işıqlandıran, bəzən isə qaranlıqda saxlayan bir aynadır. Burada tamaşaçı yalnız bir obrazı izləməz, həm də öz ruhunun və mənliyinin müxtəlif qatlarını kəşf edər. Teatr, insanın varlıq məsələlərinə dair suallarını səhnədə axtarır, özünün və başqalarının məğlubiyyətlərini və zəfərlərini izləyərək mübarizə apardığı bir aləmdə, bir tərəfdən özünü tapmağa, digər tərəfdən isə itirməyə çalışır.

  Teatrın tarixi, insanın öz varlığını kəşf etməyə başladığı dövrlərə qədər gedib çıxır. Teatr, çox qədim zamanlarda, təbiət hadisələri və insanın bu hadisələrə reaksiyasını təmsil edən ritual və mərasimlərlə başlamışdır. Təbiətə olan heyranlıq və onun qarşısında göstərilən qorxu, ilk dramatik ifadələrin əsasını qoymuşdur. Bu mərasimlərdə müəyyən obrazlar, xüsusi geyimlər və jestlər istifadə olunaraq, müəyyən bir təcrübə, ya da hadisə səhnələşdirilirdi. Bu çox sadə və primitiv bir formadan başlasa da, zamanla teatr təkcə təbiət hadisələrini deyil, həm də insanın daxili dünyasını əks etdirməyə başlamışdır.

  Teatrın yaranışı, əsasən Yunanıstanın qədim dövrünə təsadüf edir. Burada, miladdan əvvəl VI əsrdə, Dionis bayramları çərçivəsində dramatik performanslar meydana gəldi. Bu dövrdə teatrın atası sayılan, Eshil, Sofokl və Euripid kimi dramaturqlar, insanın daxili mübarizələrini və sosial həyatını səhnədə təmsil etməyə başladılar. İlk Yunan teatrları, hələ də əksər teatr prinsiplərinin təməlini təşkil edən orijinal qida ilə - jestlər, musiqi, xori və dialoqlarla zəngin idi.

  Bu dövr, teatrın əsası olaraq qəbul edilir, çünki burada yalnız əyləncə yox, insanın daxili aləmi və sosial təzyiqləri nümayiş etdirilirdi. Yunan teatrı, insanın həyatının mənası və varlığının məqsədini axtaran fəlsəfi əsərlər yaratdı. Eyni zamanda, Roma İmperiyasının dövründə teatr daha da inkişaf etdi və müxtəlif növ tamaşalarla zənginləşdi.

  Teatrın inkişafı, Yunan və Roma mədəniyyətlərindən sonra, Avropada, xüsusən də Orta əsrlərdə geriləyərək, teatr çox zaman dini təbliğat vasitəsi kimi istifadə edilməyə başlandı. Amma 16-cı əsrdə Avropada Renessansın yüksəlməsi ilə teatr yenidən öz klassik və müasir formalarına qayıdıb, Şekspir kimi böyük dramaturqların ortaya çıxması ilə zirvəyə çatdı.

 

 

2-ci Pərdə Azərbaycan Teatrının İnkişafı

 

Azərbaycan teatrı, xüsusilə 19-cu əsrdə böyük bir mədəni dönüşüm yaşadı. Teatrın müasir forması burada, ilk dəfə olaraq, milli kimliyin bir vasitəsi olaraq meydana gəldi. Əgər əvvəlki dövrlərdə teatr yalnız klassik və dini mövzularla məhdudlaşırdısa, Azərbaycan teatrı artıq öz dilində və xalqın həyatını əks etdirən mövzularla tamaşaçılara təqdim edilməyə başladı. İlk peşəkar teatr tamaşaları 19-cu əsrin sonlarından etibarən Bakıda meydana gəldi və bu dövrün əsas dramaturqları Cəfər Cabbarlı, Hüseyn Cavid kimi simalar oldu. Onlar, teatrın yalnız xalqı əyləndirmək deyil, həm də cəmiyyətin sosial problemlərini səhnədə canlandırmaq kimi böyük bir məqsəd güddüyünü göstərdilər.

  İlk Azərbaycan teatrı, 1873-cü ildə Bakıda fəaliyyətə başlamışdır. Bu, həm də Azərbaycanın mədəniyyət həyatında yeni bir dövrün başlanğıcı oldu. Teatrın yarandığı dövr, həm də Rusiya İmperiyasının Azərbaycanda təsirinin artdığı, Avropa mədəniyyətinin ölkəyə daxil olduğu bir zaman kəsiyinə təsadüf edir. İlk Azərbaycan teatrının təşəbbüskarı, böyük maarifçi və yazıçı Mirza Fətəli Axundov oldu. O, “Lənkəran xanının” əsəri ilə Azərbaycan dramını ilk dəfə səhnəyə daşıdı və bu, Azərbaycan teatrının əsası sayılır. Axundov, həmçinin, dram janrında, xüsusilə komediya və fars ədəbiyyatından istifadə etməklə, Azərbaycan teatrını Avropa teatrına yaxınlaşdırmağa çalışmışdır.

  Bu dövrdə teatr yalnız əyləncə məqsədini daşımırdı, eyni zamanda maarifləndirmə vasitəsi olaraq, xalqın mədəniyyətinə, sosial vəziyyətinə və həyatına dair dərindən düşünməyə dəvət edirdi. Səhnə əsərləri, tez-tez, təhsilin və maarifləndirmənin vacibliyini vurğulayan, müasir dünyaya açıq mesajlar verən əsərlərdən ibarət idi. Həmçinin, bu dövrdə teatr, bir çox dəfə siyasi və sosial məsələləri müzakirə etməyə imkan verən bir platforma rolunu oynayırdı.

  Azərbaycanın teatr tarixi ilə bağlı çox vacib bir məqam, teatrın mədəniyyətin təkcə bir parçası deyil, eyni zamanda bir millətin varlıq mübarizəsinin göstəricisi olaraq inkişaf etməsidir. 20-ci əsrdə bu, daha da açıq şəkildə göründü. Həm Sovet dövründə, həm də müstəqillik illərində Azərbaycan teatrı cəmiyyətin mənəvi və intellektual inkişafına böyük təsir göstərmişdir.

  Azərbaycan teatrı, tarix boyunca sadəcə bir sənət forması olaraq mövcud olmayıb. O, millətin mübarizəsinin, xalqın cəmiyyətə və öz kimliyinə olan münasibətinin təzahürüdür. Bu teatrın yaranması, Azərbaycanın tarixi inkişafı ilə sıx bağlıdır. Azərbaycan xalqı əsrlər boyu özünü ifadə etməyə çalışıb və teatr da bu ifadə formalarından biri olub. Azərbaycan teatrı, bir xalqın sadəcə əyləncə və əyləndirici fəaliyyətinə xidmət etməyib, əksinə o, xalqın ruhunu, mədəniyyətini, keçmişini və ən böyük arzularını dünyaya təqdim etməklə, cəmiyyətin sosial, siyasi və mədəni inkişafına təsir etmişdir.

 

 

3-cü pərdə:  Cəfər Cabbarlı və Hüseyn Cavid 

  
Azərbaycan dramaturgiyasının ilkin inciləri arasında yer alan Cəfər Cabbarlı, həmçinin Hüseyn Cavid kimi böyük simalar, teatrın özünəməxsus bir fəlsəfi təfəkkürə sahib olduğunu göstərmişlər. Onların əsərləri, yalnız cəmiyyətin sosial şərtlərinin təhlili ilə kifayətlənməyib, həm də insanın öz varlığına qarşı olan suallarını, əzablarını, sevinclərini və sarsıntılarını səhnəyə gətiriblər. Cəfər Cabbarlı, dramatik şəkildə insanın daxili mübarizələrini təhlil edərək, dövrün qəddar reallığını və insanın cəmiyyətdəki yerini dərinləşdirir. Onun əsərləri yalnız dövrün nəslinin əksini tapmaqla qalmır, həm də insanların varoluşunda hər zaman sual olaraq qalacaq kədərləri və üzüntüləri səhnəyə çıxarır.

 Hüseyn Cavidin əsərləri isə insanın daxili aləminə daha çox müraciət edir. Cavidin dramaları, sadəcə sosial məsələlərlə deyil, eyni zamanda mənəvi və fəlsəfi mübarizələrlə əlaqədar vacib suallar verir. Hüseyn Cavidin əsərlərindəki mürəkkəb obrazlar, tamaşaçını yalnız bir dövrün nağılına deyil, həm də insanın daxili qaranlıq dünyasına doğru bir səyahətə çıxarır. Bu dramalar, insanın içindəki nəhəng ziddiyyətləri, həsrətləri və arzusunu ortaya qoyaraq, teatrın nə qədər qüdrətli bir vasitə olduğunu bir daha sübut edir.

 

 

4-cü pərdə: Nəsibə xanım..

 

Azərbaycan teatrında bir çox böyük sənətkar yetişmişdir. Lakin, Nəsibə Zeynalova, Azərbaycan teatrının zirvələrindən biri kimi, bir çox digər sənətkarlar ilə müqayisədə öz dərin və zəngin təhlili ilə fərqlənir. Onun səhnədəki varlığı, təəccüblü dərəcədə özünəməxsus idi. Zeynalovanın hər bir obrazı, bir həyatı yaşadığı, onun uğurları və uğursuzluqları ilə birləşən bir təcrübəyə çevrilirdi.

  Onun teatrda, həm də fəlsəfi olaraq təqdim etdiyi obrazlar, yalnız cəmiyyətin əksini deyil, insanın daxilindəki mənəvi və psixoloji gərginlikləri əks etdirirdi. Nəsibə Zeynalova, teatrın yalnız bir oyun deyil, bir həyat təhlili olduğunu göstərərək, tamaşaçını da hər bir dramada özünü tapmağa çağırırdı. O, teatrın məhz insanın özünü daha dərindən anlamasına imkan verdiyini çox yaxşı başa düşürdü.

  Nəsibə Zeynalova, Azərbaycan teatrında bir dövrün rəmzi olmuş, həm sənətkar, həm də humanist bir şəxsiyyət olaraq səhnəyə hakim olmuşdur. Onun hər bir obrazı, bir insanın həyatındakı böyük dəyişiklikləri və daxili çətinlikləri əks etdirən bir simvol idi. Zeynalova, teatrın bir sənət forması olduğunu göstərməkdən daha çox, onun içindəki fəlsəfi və ruhsal dərinlikləri ortaya qoymuşdur. Zeynalovanın hər bir tamaşada iştirak etməsi, səhnə ilə daha dərindən əlaqə qurmağına gətirib çıxarır, öz obrazlarında yalnız xarakterləri deyil, həmin xarakterlərin həyatda keçirdiyi məğlubiyyətləri və qalibiyyətləri göstərir. Zeynalova teatrda yalnız oyun deyil, bir fəlsəfi düşüncəni təqdim edir, insanların iç dünyalarındakı dəyişiklikləri çox yüksək səviyyədə çatdırır.

  O, 10 martda, Azərbaycan teatrının yaranış günündə dünyadan köçdü. Bu, sadəcə bir təsadüf ola bilməzdi. Teatr onu öz ruhu kimi apardı. Bəlkə də, bu, səhnənin ona olan sonuncu borcu idi.

  

 

5-ci Pərdə: Teatrın Fəlsəfəsi - Həyatın Sözlərlə İfadesi

 

 Teatr yalnız bir sənət forması deyil, həm də həyatın ən dərindən və mürəkkəb şəklini izah edən bir dilə çevrilir. Teatrda hər bir oyun, bir insanın öz varlığını, kimliyini və əzablarını tapma yoludur. İnsanlar zaman-zaman teatrda əylənmək və rahatlamaq üçün yer alsalar da, əslində teatr onları daha çox öz iç aləmlərinə, özlərinə qarşı sorğulara yönəldir. Burada izləyici yalnız bir tamaşa görmür, o, həm də öz həyatının mənasını tapmağa, yaşadığı sosial və mədəni ziddiyyətləri anlamağa çalışır. Teatrda insanın yaşadığı qarşıdurmalar və içindəki vacib suallar səhnəyə çıxır və tamaşaçıya dərindən düşündürən anlar yaradır.

 

 

6-cı pərdə: Sonuncu suallar

  

Teatrın mahiyyətinə dair ən böyük sual hələ də qalır: Teatr bizi nəyə çağırır? İnsan öz varlığını teatrda nə dərəcədə tapa bilər və onu tapdıqdan sonra nə olur? Həyatın ən böyük sualları ilə qarşılaşan teatr, bir tərəfdən bizə cavablar verməyə çalışır, digər tərəfdən isə o sualları daha dərinə salır. Teatr, insanın özünü tapmaq üçün mübarizə apardığı bir döyüş meydanı olduğu qədər, onun qorxularını və zəifliklərini də üzə çıxarır. Ancaq sual qalır. İnsan özünü teatrda tapan zaman, bu tapmaca tamamlanmış olurmu? Və nəhayət, teatrın özü bizə nəyi izah edir?

  İndi isə teatrın özünün mütləq sualları meydana çıxır. İnsan öz daxili dünyasını teatrda tapırmı? Yoxsa, bu yalnız bir nümayiş, bir illüziya deyilmi? Teatr insanı hər zaman öz dərinliklərinə çəkir, amma haçansa son bir cavab verir? Biz necə bir varlığı, hansı məqsədlə və hansı şəraitdə tam olaraq öz varlığımızı teatrda əks etdiririk? Əgər teatr insanın özünü axtarmaqdan ibarətdirsə, bəs özümüzü tapdıqda, nə baş verir? Sən bu səhnədə kimsən?

  Bu dünya böyük bir teatrdırsa, sən yazılmış bir obrazsan, yoxsa öz taleyinin müəllifi?

  İnsanlar iki cürdür:

 – Tamaşaçılar, oturub başqalarının oynadığı həyatlara baxanlar.

– Aktyorlar, başqalarının yazdığı rolları oynayanlar.

 Amma bir az daha dərinə getsək.. Bəs rejissorlar haradadır?

  Bəlkə, həqiqi azadlıq nə tamaşaçı olmaqdır, nə də aktyor. Bəlkə, həqiqi azadlıq pyesi yazmaqdır?

 

 

7-ci pərdə:  Sıra səndədir.

 

 Hər insan bir aktyordur. Hər kəs bir pyesdədir. Hər kəsin bir rolu var.

 Amma problem budur:

– Əksər insanlar oynadıqları rolu seçmirlər.

– Onlar başa düşmürlər ki, bu dünya həqiqətən də bir teatrdır.

– Onlar aktyor olduqlarını unudurlar və rollarını ciddi qəbul edirlər.

 Sən də bir obrazsan, əziz oxucu. Amma sual budur: bu rolu sən seçmisən, yoxsa sənə verilib?

 Teatr sənə bir dərs öyrədir:

– Həyat bir oyundur. Amma onu necə oynamaq sənin əlindədir.

– Sən ya yazılmış bir obraz kimi yaşayırsan, ya da öz taleyinin müəllifi olursan.

 10 mart – Azərbaycan teatrının doğum günü.

  10 mart – Nəsibə Zeynalovanın ölüm günü.

 Birində səhnə açıldı.

Digərində səhnə bağlandı.

 Ancaq bilirsənmi? Teatrda pərdə heç vaxt həqiqətən bağlanmır.

 İndi səhnədə kim var? -Sən.

Sən ya bu oyunun bir parçasısan, ya da səhnədə duran aktyorları izləyən bir tamaşaçı. Amma unutma, əziz oxucu.  Teatrda boş yer yoxdur.

Bəs sən öz yerini seçdin? Aktyorsan? Tamaşaçı? Ya rejissor?

 Pərdə açıqdır.

Tamaşa davam edir..

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(10.03.2025)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının “Ədəbiyyat qəzet” ilə birgə ƏDƏBİYYATIMIZI SEVDİRƏK layihəsində bu gün sizlərə Fəxrəddin Əsədin  şeirləri təqdim edilir. 

 

* 

Sabaha yağış dedi

sinoptikçi qız indicə, 

uzanıb keçir gecə... 

Mən çıxıb getməıiydim

xəyalların dalınca, 

evlərin bacasından

xatirələr tüstülənən gecələrin birində... 

Eh birdənəm, 

bu gözəlim məmləkət

hayandan baxsan qürbət -

səni xatırlayınca küçələrin birində!  

 

*

Yenə də yağış... 

yenə də külək... 

belə getsə

yeri-göyü fırfıraya döndərəcək. 

Mən körpünü keçməliyəm, 

qarşıda mürgülü küçə, 

tinlər, dalanlar... 

Məni gözləyən gerçəklər, 

nağıla dönən yalanlar... 

Deyirdilər 

ömür özü bir yarışdı, 

bu başından o başına ana yurdun

bir qarışdı... 

Yarıyolda dayanıb

mən sonacan getmədim, 

bilməm iblisəmi uydum, 

nağılamı inammadım?! 

Sınıq körpü üstündə

duyğular, düşüncələr atını çapır, 

külək yağış

suyunu

köhnə günah kimi 

üzümə çırpır... 

 

*

Yanaqların və təbəssümün heyvagülü rəngində,

təkcə gözlərin gömgöy...

ilk dəfə səni belə gördüm, belə sevdim!

İlk görüşün havasından

hələ  başımız açılmamış

illər nə tez ötüb keçmiş?!

Sən yenə də qanad taxa-taxa hər sözümə,

yanağın və təbəssümün heyvagülü rəngində

gülümsəyirsən üzümə.

 

*

Namaz üstündə oxunan

sonuncu dua kimi

uzanır, uzanır gecə...

Qədəhlərin cingiltisindən

heç kim hiss etmir

vaxt

əlimizdə necə can verir?!

* 

Hərdən güzgüdən özümə baxanda

öz taleyindən qaçan adamın

vəziyyətinə düşürəm -

soyuğa düşmüş, üşümüş... 

Sanki qarşıdakı divara

əlimi vurub qayıdanacan

vaxt, zaman ötüb keçmiş!

 

*

İlaxır çərşənbə gecəsi

Aşafarma oğlu

Məmişin evi yandı.

Qazlar, toyuqlar səs-səsə verdi,

itlər hürüşdü.

"Məşədi İbad" tamaşasıydı elə bil

qəssab Ağamirzənin həyətində - 

qonşular baxa-baxa... 

evin sonuncu tiri də

yana-yana düşdü yerə...

Hər yan, sükuta daldı,

Sən də susdun İlahi,

od tutub yanan xatirələrin 

səsini eşidə-eşidə… 

 

*

 

1973-cü ilin məzunlarına

sinif yoldaşlarıma

 

Dostların yolunu gözləyirəm

bu qapının bu tinində,

bir-bir gələcəklər.

Yasəmən ağacında 

Qumrular asta-asta dinir, 

vaxt keçir...

İndicə

bu an

bu qapıdan girəcəklər, 

ehtiyatla,

ürkək-ürkək...

Ötən illərin xatirələrini

saçlarının bəyazında gizlədərək

 

*

Ulduzlu gecə...

uyuyub tar səsinə adamsız küçə.

Neçə gündü bəd xəbərlər gəlir: 

yaxındadır şaxta, sazaq!

Buz bağlayacaq hər yan,

hər yer,

duyğular, sevdalar,

yollar, üzlər, xatirələr,

daha nələr, nələr...

Vecinə deyil

dizimə baş qoyub

mürgüləyən pişiyin -

sənin kimi dünyadan xəbərsiz... 

 

*

Pəncərədə işıq sönüb, 

hər yan sükuta dalıb: 

sən oyaqsan bilirəm. 

Saatlar ötüb keçir... 

bir kimsə yox xəbər verəm, 

Sənə bir çiçək göndərəm. 

Gedirəm, 

ayaq səslərimi küçədə qoyub... 

 

*

Söz verdim, söz verdim bu gün: 

daha güzgülərə baxmayacam! 

Qırmızı-qırmızı 

üzümün qırışlarını, 

saçımın ağını, 

solğun rəngləri göstərir. 

Şəhid xəbərləri gəldikcə ölən 

xəyalların

qanadlanıb uçmaq həvəsini 

göstərmir ancaq... 

 

*

Hər şey birdən-birə oldu: 

küçədə qarşıma çıxdı - 

yaşlı qadındı, 

anama elə oxşayırdı! 

İllah da yerişi, 

boyu-buxunu... 

Elə bil "YouTube"da  izləyirdim 

dünən gördüyüm yuxunu... 

 

*

Allahım,

bütün sabahlar bomboş xulya,

ilğım kimi ötüb keçən günlər

ancaq göz qamaşdırır.

Bəs nədən

ürək belə təlaşdadır?

Guya

Kamal Sunalın qatilləri

ətrafımda dolanır -

atdığım hər addımı

diqqətlə ölçüb-içirəm.

Məsələn:

çayxanalarda,

yas yerlərində

və yorucu tədbirlərdə

bəh-bəhlə dinləyirəm

"1001 Gecə" nağıllarını...

Küçəni keçəndə

yol verirəm

köpəklərə,

uşaqlara,

maşınlara...

Bir tək

özümü

yola verəmmirəm... 

 

*

İllərlə üzlər gördüm, 

gözlər gördüm - 

yarı şeytan, 

yarı, mələk baxırdı. 

Sözlər eşitdim, 

ilanı yuvasından çıxaran. 

Elə o, sözlərlə də 

çəkib, çəkib 

məni saldılar

 ilan çıxan çuxura! 

 

*

Uzun qış gecələri 

nəhayətsiz səmada dolaşan 

ulduzları da tərpədir görən

xatirələr-filan?! 

Yəni ötən günləri yada salmaq, 

nələrisə, kimlərisə xatırlamaq! 

Nə də hərdən 

qaçıb getmək harasa, ulduzlar olmayan yerə... 

Mən qaçanmadım - 

inandım: 

bir gün yer üzündə

qurdla qoyunun 

bir yerdə otlayacağına! 

 

*

Hər gün 

dan yeri sökülüncə, 

quşların cik-ciki eşidilincə, 

pəncərədən baxmaqdı ilk işim.  

Orda-nar ağacında 

Dolaşalar ətcəbala, 

yağış yazmırsa 

ümid var sabaha. 

Dönürəm yatağa... 

gözlərim yavaş-yavaş yumulur. 

Qulaqlarımda dolaşaların səsi, 

üzümdə nəfəsin...  

 

*

Yarasaların səsindənmi diksindi,

avtobus tələsik ötüb keçdi

son şənbə axşamından?!

Qonşunun iti tənbəl-tənbəl donquldandı,

telefonum susur nə zamandı.

İnqilab İsaq axtarardı məni

hər gün zəng edib:

- ay qağa, hardasan, 

nə edirsən-soruşardı...

ordan-burdan söz salıb danışardı...

Mən onun şeirlərylə hər axşam danışdığım kimi.

 

*

Masamın üstündəki kağız parçasından

cırıb atmışam,

yazdığım şeirdə

həsrətin rəngini.

Yaddaşımda

ilişib qalan misra kimidi

ağır-ağır

ötüb-keçən günlərim...

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(10.03.2025)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Güney Azərbaycan Poeziyası Antologiyası layihəsində Təbriz təmsilçimiz Əli Çağlanın növbəti təqdim etdiyi şair Təbrizdə yaşayan Məryəm Gözəlidir.

 

Məryəm Gözəli

Təbriz

 

HEÇ İŞİN GƏLMƏDİ XOŞUMA DÜNYA

 

Xəyalında sitəm, ürəyində kin,

Unutdun şərəfi, arını yedin,

Həyatın ağ günün, qəlbin sevincin,

Ömrümdən, günümdən daşıma dünya;

Heç işin gəlmədi xoşuma dünya.

 

Göz etdin gözünə yaman gözlünü,

Xalqa hakim etdin acı sözlünü,

Üzünə, üz tutdun hər min üzlünü,

Üzümdən arımı qaşıma dünya;

Heç işin gəlmədi xoşuma dünya.

 

Haq söz boyaxlanıb satıldı əldə,

Qananlar boğuldu gözündə seldə,

Elin ağır yükü yer saldı beldə,

Yığdın nə dərd varsa başıma dünya;

Heç işin gəlmədi xoşuma dünya.

 

Üzün min üz görüb, hər işin oyun,

Nə zatın bəllidir, nə də ki, soyun

Yasa qərq eyledin çox igid toyun,

Ağını caladın aşıma dünya;

Heç işin gəlmədi xoşuma dünya.

 

Dilim həsrət qaldı dadlı dadlara,

Varlığım alışdı, yandı odlara,

Vətən oğulların əydin yadlara,

Baxmadın gözümdə yaşıma dünya;

Heç işin gəlmədi xoşuma dünya.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

 (10.03.2025)

 

İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

 

 

XVIII-XIX əsrlərdə İrəvan xanlığında yerləşən Göyçə mahalının Qızılvəng kəndində dünyaya göz açıbdır Aşıq Alı. Və tezliklə dörd ətrafda məşhurlaşıb, adı dillər əzbəri olub.

 

Alı 16–17 yaşlarından aşıqlıq etməyə başlamış və qısa zaman içində uğur zirvəsinə yüksəlmişdir. Çoxlu sayda şagirdi olmuşdur . Onlardan ən tanınmışı XIX əsr Azərbaycan aşıq şerinin tanınmış nümayəndələrindən olan Aşıq Ələsgərdir.

Bir rəvayətə görə Ələsgər və Alı bir məclisdə deyişmiş, müəllim tələbəsi Ələsgərə məğlub olmuşdu.

Aşıq Alı gəraylı, qoşma, təcnis, divani, müxəmməs kimi şeir növlərində şeirlər yazmışdır. Gəlin onun “Dilimiz” şeirinə nəzər yetirək:

 

Nisgillinin ürəyindən,

Apardı dərdi dilimiz.

Xəstənin, naəlacın,

Dərmanın verdi dilimiz.

 

Bir sözü yüz mənalıdır,

Gör necə sirdir dilimiz.

Mətahını ucuz satma,

İncidir, dürdür dilimiz.

 

Dolandım Bəsrə-Bağdadı,

Salam verdim, anladılar.

Gəzdim İranı, Turanı,

“Qardaş” - deyib, yanladılar,

Osmanlıda türkü dedim,

Gördülər birdir dilimiz.

 

O, 1911-ci ildə elə anadan olduğu kənddə dünyasını dəyişmişdir.

Onun “Aşıq Alı: şeirlər”, “Təcnislər”, “Nə qaldı” və s. kimi kitabları müxtəlif elm mənsubları tərəfindən tərtib edilmişdir.

Vətənimiz Azərbaycanda Mədəniyyət və Turizm Nazirliyi və Aşıqlar Birliyinin birgə təşkilatçılığı ilə Heydər Əliyev sarayında anadan olmasının 210 illiyinə həsr olunmuş "Mahalım Göyçədir, Əslim Qızılvəng" adlı yubiley konserti keçirilmişdir.

 

Aşıq Alının, Dədə Ələsgərin ocağına qayıdaraq onların dağıdılmış məzarlarını bərpa etmək, doğma el-obamızda ana dilimizdə yazıb-yaratmaq və sazı-sözü yaşatmaq qəlbimizin ən dərinliklərində alovu sönməyən arzudur.

Biz bu arzumuza tezliklə çatacağımıza inanırıq.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(10.03.2025)

 

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı Qısa Fikirlər Xəzinəsi rubrikasında bu dəfə Türkiyənin görkəmli şairi, jurmalisti və ictimai xadimi Namiq Kamalın fikirlərinə yer ayırıb. Toplayanı, tərcümə və tərtib edəni Cəlal Məmmədovdur.

 

 

Sən gedərsən, yenə getməz şərəfin,

A Vətən, Kəbəmidir hər tərəfin?

 

***

Nə əfsunkar imişsən, ah, ey didari- hürriyyət,

Əsiri- eşqin olduq gərçi, qurtulduq səadətdən.

 

***

Usanmaz özünü insan bilənlər xəlqə xidmətdən.

 

***

Vücudun kim xəmiri mayəsi xaki vətəndəndir,

Nə qəm, rahi vətəndə xak olursa cövrü- möhnətdən.

 

***

Nə yari can imişsən, ah ey ümmidi -istiqbal,

Cəhanı sənsən azad eyləyən min yəsi möhnətdən.

      

 “Ədəbiyyat və incəsənət”

  (10.03.2025)

 

 

 

 

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı PORTAL AKADEMİYASInda növbəti, üçüncü abituriyent kurslarına davam edir. Həyatda necə uğur qazanmalı, hədəfi necə seçməli, hədəfə doğru necə irəliləməli, necə lider olmalı – bu sayaq suallar hər birinizi düşündürür, bilirik. Onlara PORTAL AKADEMİYASI məşğələlərinə qatılmaqla çavab tapacaqsınız.

 

Rubrikanı millət vəkili, motivasiya spikeri, yazıçı Əlibala Məhərrəmzadə aparır.   

 

Planlaşdırma nədir? Biznesdə ən vacib elementlərdən biri barədə söhbətimizi davam etdiririk.

 

 

İdarəetmə personalı

 

İnvestisiyalar biznes-plana deyil, konkret insanlar üçün ayrılır. Buna görə bu ən vacib bölmələrdən biridir. Bölmə rəhbər qrupun necə təşkil olunduğunu və onun hər bir üzvünün  əsas rolunu təsvir etməlidir. Böyük olmayan bir firmanın inkişafının ilkin mərhələsində kifayət dərəcədə  balanslaşdırılmış komanda toplayacağı az ehtimal olunandır. Bu səbəbdən də sizin rəhbər qrupun həm güclü, həm də zəif tərəflərinə diqqət etmək düzgün olardı.

Bu bölmədə sizin partnyorlar, onların imkan ve təcrübəsi haqqında da məlumat olmalıdır. Partnyorların nailiyyətlərinin siyahısını tərtib edin, bu, onların biznes-planda nəzərdə tutulmuş məqsədləri əldə etmək qabiliyyəti haqqında qənaətə gəlməyə imkan verər.

 

Növbədə: Mənbələr və tələb olunan vəsaitin həcmi

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(10.03.2025)

 

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı sizlərə Türkiyədə çıxan “Gənc ürəklər” dərgisindən Humay Yılmazın çevirimində Muhterem Şahinin “Gəncliyə müraciət”ini təqdim edəcəyik.

Bu gün bu sayaq mövzuların çox aktual olmasını nəzərə almağınız vacibdir.

 

 

Muhterem ŞAHİN

GƏNCLİYƏ MÜRACİƏT

 

Ey gənc dost! Ey igid könüldaş! Ey təmiz vicdanlı, saf ürəkli insan!

Sözümüz sənədir. Hər canı can bildik. Sənin yanında olmaq üçün gəldik. Dostcasına salamlaşmağa, sevda bağçasından gül dərməyə, məhəbbət otağını bəzəməyə gəldik. Sözləri, hekayətləri təkcə nağıl kitabından oxumuruq. Dünyanın və əsrin qəlbindən keçənlərdən xəbər veririk. Səni özünə şahid tuturuq, sözə aid, gözə aid nə varsa, sənə şahid tuturuq.

Ey ür'yi mərhəmətli bahadır!

İnsanlıq bir böhran içindədir, bunu sən də bilirsən. Bu, sadəcə, bir böhran və çöküş deyil, həm də dəlilik və çirkinlikdir. Kirlənmiş, qatılaşmış, daşlaşmış bir dövrdür bu. Haqdan qaçan, həqiqətə düşmən bir dövrdür... Bəzi ölkələrdə müharibə, terror, zülm, aclıq və yoxsulluq baş alıb gedir. Yaxın Şərqdə, Asiyada, Afrikada qan su yerinə axır. Eyni adı daşıyanlar bir-birini boğazlayır. Bir tikə çörəyə, bir qurtum suya həsrət uşaqlar var. Hər gün gözümüzün içinə baxa-baxa həyatdan köçürlər. Bəzi ərazilər qıpqırmızı, qapqara, bombozdur...

Sən də bilirsən, ən işıqlı dövr qaranlığa qərq olur. Ölüm, aclıq, zülm, yoxsulluq çoxlarının axırına çıxıb. Amma əksinə, pulun, rahatlığın, var-dövlətin içində üzənlər, nəfslərinə korluq çəkdirməyənlər də az deyil. Əbu cəhllər qitə-qitə gəzir, əbu ləhəblər sürü-sürü dolaşırlar... Nuha, İbrahimə, Yusifə, Əhmədə rast gəldinmi? İrqlər arasında dava, savaş, dinlər arasında münaqişə aləmi qatıb-qarışdırıb. Və mən, sən, o – hər birimiz, sadəcə, tamaşa edirik. Sanki bir romandan quraşdırılmış filmi izləyirik. Necə də üzücü, qəribə, necə də böyük ziddiyət, həyasızlıq, dəhşətli bir səhnə...

Ey həqiqət yolçusu!

Kirlənməmiş, xarab olmamış və çürüməmiş bir sən qalmısan, bir də məsum  uşaqlar. Hə, bir də heç bir zaman gerçəyin, yaxşılığın, doğrunun, ədalətin ətəyindən qopmamış geniş ürəklilər... Salam olsun insan olaraq doğulub insan olaraq qalanlara. Sionizm, kapitalizm, kommunizm, materializm, konformizm insanı, cəmiyyəti, ölkələri istismar edir, əridib yoxa çıxarır. Hər birinin ayrı-ayrı dəyirmanları var. Və bu dəyirmanlar məni, səni, onu üyüdüb sovurur. Ölürük, can veririk.

Ey müqəddəs əmanəti daşıyan can!

Zəng sənin üçün, mənim üçün, hamımız üçün çalınır. Müqavimət göstərməyəcəksənmi? Müdafiə etməyəcəksənmi? Qarşı çıxmayacaqsanmı? Bir hərəkətin, bir vuruşun olmayacaqmı? Pislərə və pisliyə qarşı hayqırmayacaqsanmı? Haqqı dəstəkləyib, onu yüksəklərə qaldırmayacaqsanmı? Bil ki, gözün, qulağın, dilin və əlin sənə xəyanət edəcək  bir gün. O gün gəlmədən özünə gəl. Qalx, düzlən, dik dur və ağlınla, ürəyinlə düşün, fikirləş, mən kiməm, nəçiyəm, niyə gəldim, haraya gedirəm deyə. Özünə sual ver! Sorğu-sual et, bildiklərini, öyrəndiklərini və ya bilmədiklərini soruş! "Bilənlər bilməyənlərlə eyni ola bilərmi, səncə?" Hər şeyi bilən elə demirdimi?

Ey qiymətli can!

Bir çağırışımız var sənə, bir dəvətimiz, bir müjdəmiz var. Özündən qopub gələni sözə tökən, içindəki iztirabı dilə gətirən, tərtəmiz dillə yazılmış şanlı məktubumuz var. İnsanı, kitabı və həyatı oxu deyə, buyuran və qələmə and içən Qüdrətin, həqiqət sirrinə vaqif olmaq muradıyla yola çıxanlar adına arzumuz, sevdamız var. Bu müjdə, bu məktub, bu sevda gənc ürəklərdir. Ürəyini fəda edənlərə salam olsun!

Ey Anadolunun sinəsi dağlı övladı!

Gen ürəkləri şəhərin o biri ucundan qaçaraq gələn adamın hayqırışların bil! Hirada əks-səda qoparan və insanlığın vicdanına səslənən müqəddəs əmrin aydınlığına pərvanə olanları bil!  Daşlara müqaviməti, hüzuru, birlik ruhunu həkk edən Bilgə Kağanın vəsiyyətini bil. Sultan Alparslanın duası, Şeyx Ədəbalinin yuxusu, Osman bəyin döyüşünü bil! İyirmi bir yaşındaykən çağ açıb çağ sonlandıran dədəmiz Fatihin cahangir ruhu və ağlı, dünyanı tutacağına inanan Yavuzun cəsarəti, qanunlar yazan Süleymanın ədalət sirri, aləmə diz çökdürən Mustafa Kamalın milli mücadiləsini bil! Gənc ürəkləri Yunisin misralarında əks olunan eşqi, sevgini və tolerantlığı bil. Qaracaoğlanın, Dadaloğlunun, Aşıq Veysəlin, Neşet Ertaşın sazından qopan sevgisin, hayqırışın, baxışın və üsyanın bil! Mehmet Akifin iztirabın, şikayətin, əzəmətin, şeirin bil! Sən də bizə qoşul!

Bura ölkəsi, milləti, dövləti, vətəni, bayrağı, dəyəri, prinsipi üçün döyünən ürəklərin elm və bilik otağıdır. Birlik, bərabərlik, qardaşlıq, dostluq ocağıdır. Mədəniyyət, sənət, ədəbiyyat, fikir, elm məktəbidir. Oxuyan, yazan, düşünən, danışan, müzakirə edən, ortaya bir şey qoyan, mübarizə aparan azad ruhların öz evidir. Ulu çinarın kölgəsində xəyallar quran və məmləkət türküləri oxuyan aşıqların dost məclisidir. Bulaqdan çağlayan tərtəmiz su ilə yaşıllaşmış, bərəkətli torpaqların  bərəkətli qarışığıdır. Bayraq adamlara və onu yerə düşürtməyənlərə salam olsun!

Gəl, qardaşım! Bil, qardaşım!

Bu, millət və məmləkət üçün yaxşı işlər görmək uğrunda ümid, həyəcan, həvəs, sevgi  hiss edən, elm, hikmət, qardaşlıq duyğusu ilə bağlanan yeni gənçlik çatısıdır. Cənnət kimi gözəl Türkiyəmizin hər bölgəsindən, hər şəhərindən, hər qəsəbə, hər kəndindən, hər məhəlləsindən ürəklə gəlib yığışdığı, hər cür işlərinin dəyərləndirildiyi bir gənclik məktəbidir. Atelye, salon, səhnə və kürsüdür. Gəl əl-ələ, yan-yana, çiyin-çiyinə verək. Kitabın, qələmin, sözün, yazının bağçasından, əsrlərdən o yana ətri yayılan bir qırmızı gül diləyirəm. Həqiqətə  yetişmək arzusu ilə yola çıxanların ucalığına və müdrikliyinə çataq.

 

“Gelin tanış olalım,

İşi kolay kılalım,

Sevelim, sevilelim,

Dünya kimseye kalmaz.” (Yunus Emre)

                                 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(10.03.2025)

                                                         

 

 

 

 

 

 

İnci Məhəmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

 

Daxili intizamın varlığı uğur təminatçısı olduğu kimi, onun yoxluğu da uğursuzluğun əsas səbəbidir. Onun yoxluğu bizi bəhanələr gətirməyə və özümüzü ucuz satmağa vadar edir. Uğur, xoşbəxtlik və nailiyyətin iki ən qatı düşməni Az müqavimətli yol və Səmərə Faktorudur.

 

Az müqavimətli yol, insanları istənilən vəziyyətdə daha asan olana qaçmağa vadar edən amildir. Biz hər bir işdə kəsə yol axtarırıq. İşə son dəqiqədə gəlirik və saat tamam olan kimi ofisi tərk edirik. Asan qazanc və tez varlanmaq yolları axtarırıq. Zamanla, zəhmət tələb edən lakin uğur üçün lazımlı işləri görmək əvəzinə asana qaçmağa adət edirik. 

 

Səmərə Faktoru isə Az müqavimətli yolun başqa bir forması olub, uğursuzluğa səbəb olaraq daha böyük fəsadlar törədir. Bu prinsipin məğzi: insanlar istədiklərinə nail olmaq üçün daha asan və qısa yollar axtararaq hərəkətlərinin nəticəsinin gələcəkdə nəyə səbəb olması haqda qətiyyən narahat olmurlar. Başqa sözlə, insanlar, lazım olanı etmək əvəzinə, asan, maraqlı və səmərəli görünəni edirlər. 

 

Hər gün və hər dəqiqə bizim daxilimizdə, lazımlı, düz, amma çətin olan işi görməklə, daha asan, maraqlı və heç bir faydası olmayan işi görmək arasında mübarizə gedir. Əldə edə biləcəyimiz uğurları qazanmaq istəyimiz həqiqidirsə, onda hər gün və hər dəqiqə Az müqavimətli yola tərəf axının qarşısını alaraq, özümüzü lazım olan işi görməyə vadar etməklə daxilimizdəki mübarizəni udmalıyıq.

 

Brayan Treysi /Bəhanələrə yox (“Daxili İntizamın Gücü”)

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(10.03.2025)