Nigar Xanəliyeva, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Hər şey adi bir gün kimi başlamışdı. Günəş pəncərədən otağa dolmuş, külək pərdələri yavaşca yelləmişdi. Heç nə fərqli deyildi, amma bəlkə də mən fərqli bir şeyin olacağını hiss etməli idim.

İnsan sevdiyi ilə son görüşünün gəldiyini bilsə, daha uzun qucaqlayar, daha çox baxar, daha çox danışar, elə deyilmi? 

Amma mən bilmirdim…

O gün səni son dəfə gördüyümü bilmirdim. Bəlkə də ona görə sözlərim yarımçıq qaldı, bəlkə də ona görə baxışlarımı daha uzun saxlamadım. Gedişin adi bir ayrılıq kimi göründü – elə ayrılıqlar ki, ardınca qovuşmaq həmişə var. 

Amma bu dəfə yox idi.

Sən mənə baxıb gülümsədin. O gülüşündə həyat vardı, ümid vardı. Həmişəki kimi isti idi, amma indi düşünəndə o gülüşdə bir vida gizlənmişdi. O zaman bunu görə bilməmişdim. “Sonra danışarıq,” dedim. Sən də başını yüngülcə tərpətdin. Amma o “sonra” heç gəlmədi.

 Həyatın nə qədər qəddar ola biləcəyini o gün başa düşdüm. Hər şey bir andaca dəyişdi. Sənin yoxluğun qəfil külək kimi həyatımdakı hər şeyi alt-üst etdi. 

Hər gün özümə sual verirəm: “O gün səni son dəfə gördüyümü bilsəydim, nə edərdim?” Daha çox danışardım? Əllərini daha uzun tutardım? Baxışlarımı səndən ayırmazdım? Həyatın məndən oğurlamaq istədiyi hər saniyəni sənə həsr edərdim?

Amma o gün… O gün səni son dəfə gördüyümü bilmirdim. Sözlərimi yarımçıq qoydum, hisslərimi tam ifadə etmədim. İndi düşünürəm ki, bəlkə sən bunu gözləyirdin, bəlkə də mənim fərqində olmağımı istəyirdin. Amma bilmədim, anlayamadım.

İndi hər səhər o günü xatırlayıram. Sənin gülüşünü, baxışlarını, hətta ətrini. 

Səni o qədər aydın xatırlayıram ki, sanki hər an içimdə yaşayırsan. Amma hər dəfə də öz-özümə deyirəm: Kaş ki, o gün səni son dəfə gördüyümü bilsəydim…

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(07.01.2025)

Kənan Məmmədli, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Başa çata 2024-cü il Azərbaycan tarixinə COP29-a - BMT-nin iqlim dəyişkənliyi ilə bağlı sammitinə evsahibliyi etməsi ilə yadda qaldı. Azərbaycandan bütün dünyaya planeti gözləyən təhlükə barədə mesaj verildi. 

Gəlin 2024-cü ildə planetin hansı fəlakətlərlə üzləşdiyinə gəlin birlikdə göz yetirək: 

Yaponiyada Yeni il zəlzələsi

Bir sıra güclü təbii fəlakətlər sözün əsl mənasında 2024-cü ilin ilk günündə başladı. Yanvarın 1-də Yaponiya 1885-ci ildən bəri ən güclü zəlzələ ilə sarsıldı, 7,5 bal gücündə, Noto yarımadasının şimal hissələrinə təsir etdi. Yeni il zəlzələsi yanğınlar, torpaq sürüşmələri və sunamilər də daxil olmaqla bir sıra təbii fəlakətlərə səbəb oldu. 100-ə yaxın tikili zədələndi, 120 hektar ərazi su altında qaldı, 23 min insan təxliyə edilməli olundu, yarımadanın 280-ə yaxın sakini həlak oldu. Noto zəlzələsinin ziyanları Yaponiya hakimiyyətinə 6 milyard dollardan çox başa gəldiyi təxmin edilir.

BƏƏ-də daşqın

Demək olar ki, heç vaxt təbii fəlakətlərin qurbanı olmayan Birləşmiş Ərəb Əmirlikləri 2024-cü ilin aprelində əsl daşqını yaşadı. BƏƏ ilə yanaşı, uzun sürən leysan Oman, Bəhreyn, Səudiyyə Ərəbistanı və İran ərazilərini də su basıb. BƏƏ-də 24 saat davam edən aprel leysan yağışı son 75 ilin ən güclü yağışı olub: nəticədə iki illik yağış yağıb, Dubay hava limanını su basıb, bir çox magistral və magistral yollar su altında qalıb. İqlim dəyişikliyinin səbəb olduğu görünməmiş yağışın BƏƏ-yə 850 milyon dollardan çox ziyan vurduğu təxmin edilir.

Braziliyada fəlakət

2024-cü ildə növbəti ən böyük təbii fəlakət Braziliyada baş verib. Aprel-may aylarında ölkənin cənubundakı Rio Qrande-du-Sul ştatı güclü yağışlar səbəbindən su altında qalıb. 2,4 milyon insan fəlakətli daşqınların nəticələri ilə üzləşdi. Təxminən 600 min ştat sakini evlərini tərk etmək məcburiyyətində qaldı, 169 nəfər öldü. Faciə nəticəsində 200 minə yaxın ev dağılıb, müəssisələrin 90%-nə ziyan dəyib. Mütəxəssislərin fikrincə, Braziliya üçün görünməmiş daşqın ölkənin kənd təsərrüfatı sektorunun 3,5% azalmasına səbəb olub və itkilər 15 milyard dollardan çox olub.

Həcc zamanı faciə

2024-cü il tarixdə ən isti il olub. İsti dalğası dünyanın hər bir bölgəsinə təsir edib və rekord yüksək temperaturla bağlı 2024-cü ilin ən faciəli hadisəsi Səudiyyə Ərəbistanında baş verib. İyunun 14-19-da Məkkəyə illik həcc ziyarəti zamanı həddindən artıq istilər səbəbindən 1301 nəfər dünyasını dəyişib. 2024-cü ilin Həcc ziyarəti tarixdə ən ölümcül hadisələrdən biri olub və ilk dəfə istidən belə sayda insanlar ölüb. Həcc ziyarəti zamanı Məkkədə temperatur demək olar ki, 52 °C-ə çatıb.

Yagi qasırğası

2024-cü ilin ən güclü qasırğa Asiyada 2024-cü il avqustun sonu – sentyabrın əvvəlində baş verib. Yagi qasırğası Çin, Filippin, Laos, Tailand, Myanma və Vyetnam kimi ölkələrə təsir edib. Bir həftədən çox davam edən qasırğa infrastrukturun dağılmasına, içməli su çatışmazlığına və sanitariya şəraitinin xeyli pisləşməsinə səbəb olub. Vyetnamda 237 minə yaxın, Çində 50 mindən çox, Filippində 12 min və Taylandda 8 min ev dağıdılıb. Təxminən 850 nəfər ölüb, ən azı 320 min nəfər məcburi köçkün vəziyyətinə düşüb. Yagi qasırğasının vurduğu maddi ziyan 16 milyard dollar qiymətləndirilir.

Elena qasırğası

Hər il silsilə təbii fəlakətlərlə üzləşən ABŞ üçün 2024-cü il də istisna deyil. 2024-cü ilin sentyabrında Amerikanın cənub-şərqini vuran Elena qasırğası 2005-ci ilin avqustunda baş verən Katrina qasırğasından sonra ən faciəli qasırğa olub. Fırtına 230-dan çox insanın həyatına son qoyub, 73 minə yaxın evə ziyan vurub, 380 min insanı təxliyə etməyə məcbur edib, 160-dan çox su və kanalizasiya sistemini sıradan çıxarıb, əmlaka və biznesə 20 milyard dollardan çox ziyan vurub.

Valensiyada daşqın

2024-cü ilin iqlim fəlakətləri təkcə çoxlu sayda qurbanlara deyil, həm də siyasi iğtişaşlara səbəb oldu. 2024-cü ilin oktyabr ayının sonu və noyabr ayının əvvəlində İspaniyanın Valensiya şəhərinə yağan güclü yağışlar ölkə tarixində görünməmiş daşqınlara səbəb oldu. Nəticədə 220-dən çox insan həlak oldu, minlərlə insan isə evlərini tərk etdi. Şəhərin infrastrukturuna, o cümlədən yollara, körpülərə, qatar stansiyalarına və relslərə ciddi ziyan dəyib. Təbii fəlakət kütləvi etirazlara səbəb olub. 130 min Valensiya sakini region rəhbərinin istefasını tələb edərək şəhərin küçələrinə çıxıb. İspaniya Bankının hesablamalarına görə, bu böyüklükdə təbii fəlakətin nəticələrinin aradan qaldırılması ölkəyə 20 milyard dollardan çox başa gələcək.

2025-ci il necə olacaq?

Yuxarıda sadalanan fəlakətlər 2024-cü ildə planeti silkələyən təbii fəlakətlərin tam siyahısı deyil. Bütün dünyada təbii fəlakətlərin statistikası üzücüdür. Meşə yanğınları, quraqlıqlar, daşqınlar və qasırğalar hər il daha dağıdıcı xarakter alır və onların nəticələrindən daha çox insan əziyyət çəkir. On milyonlarla insan aclıq astanasındadır, yüz minlərlə insan evlərini itirir, infrastruktur dağıdılır, flora və fauna tələf olur. 2024-cü ildə təbii fəlakətlərin ümumi zərəri 310 milyard dollardan çox qiymətləndirilir və yalnız 2025-ci ildə vəziyyətin yaxşılaşacağına ümid etmək olar. Təəssüf ki, ciddi iqlim dəyişikliyi yaşayan dünya onun fəsadlarına tam hazır görünmür.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(06.01.2025)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı PORTAL AKADEMİYASInda növbəti, üçüncü abituriyent kurslarına davam edir. Həyatda necə uğur qazanmalı, hədəfi necə seçməli, hədəfə doğru necə irəliləməli, necə lider olmalı – bu sayaq suallar hər birinizi düşündürür, bilirik. Onlara PORTAL AKADEMİYASI məşğələlərinə qatılmaqla çavab tapacaqsınız. Rubrikanı millət vəkili, motivasiya spikeri, yazıçı Əlibala Məhərrəmzadə aparır.                           

Əslində, uğur formulası ümumi olduğu qədər də spesifikdir, yəni bir xalq üçün lazım olan uğur qazanmaq keyfiyyətləri başqa bir xalq üçün aparıcı olmaya da bilər. Məsələn, Azərbaycanda (ümumən Şərqdə) uğur formulasında mental qayda-qanunlara, davranış tərzinə istinadı, möhkəm ailə faktorunun, nümunəvi tərbiyənin rolunun hegemonluğunu, milli kökə və dini mənsubiyyətə bağlılıq faktorunu spesifikliyə aid edə bilərik.

Mən öz şəxsi təcrübəm, eləcə də illərdir ki, davam edən müşahidələrim nəticəsində uğurun qazanılmasında aşağıdakı 15 parametrləri xüsusi olaraq qabardardım:

2) Möhkəm ailəyə malik olmaq.

Uğura doğru yönələn gəncin möhkəm, sağlam ailədən çıxması, bir-birini anlamaq, bir-birinə güzəştə gedə bilmək üstünlüklü, münasibətlərin inam və etibar üzərində bərqərar olduğu, dedi-qodusuz, qanqaraçılıqdan uzaq, problemsiz ailənin üzvü olması da şərtdir. Belə ailə bütün qüvvələrini həyat hədəfinə yönəltməkdə, bir növ, sənin səfərbəredicin ola bilir.

Burada kişi-qadın münasibətləri də vacib detaldır. Fikri və arzuları üst-üstə düşən ərlə arvadın həyatı qədər gözəl həyat ola bilməz. Möhkəm ailə faktorunun təməlində ailə başçısının ağıllı siyasət yürütməsi (ailəni kiçik dövlət adlandırırlar) başlıca rol oynayır. Gənclər ailə həyatı qurarkən mütləq doğru seçim zərurətini də lazımınca dərk etməlidir. Hər cəhətdən bir-birini təmin edən cütlüklər ailə həyatı qurmalıdırlar. Hətta, belə bir deyim də var: çalış özünlə bir boyda olan arvad alasan, özündən hündürünü alsan ayaqları altında qalıb taptalana bilərsən.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(06.01.2025)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Güney Azərbaycan Prozası Antologiyası layihəsində Təbriz təmsilçimiz Əli Çağlanın növbəti təqdim etdiyi yazar Ərdəbildə yaşayan İlqar Müəzzinzadədir.

İlqar Müəzzinzadə

Ərdəbil

QAR ADAMI

Yuxuda bir qar adamı görürəm. Mənim nə qar ilə problemim var idi, nə də qar adamı ilə! Söz burda idi, evə girmişdi, çıxmaq fikri də yox idi.

Otuz il subay qalmamışdım ki, sonunda bu buza oxşar qar ilə evlənəm. Pis-pis kobud və soyuq heykəli ilə qucaqlamaq da istəyirdi. Bir təhər qopmalı idim. Baş açmırdım, qadın bir qar adamından çox, erkək bir cinə bənzəyirdi. Sanki damlarda olanları da bu yönəldir kimi davranırdı. Bir an dama sarı qaçıb qar adamlarına baş çəkdim. Hərəkətsiz və düzənli bir sırada dayanmışdılar.

Yenə pəncərə qırağına getdim. Saat gecə biri sovuşmaqda idi. Evdə zalın bucağındakı balkonun qırağında, soyuq kafelin üstündə lüt ayağımla dayanmışdım, sazaq ayağımı sancırdı. Qar dənələri getdikcə yekəlirdilər. Qoz boyda, qırıq-qırıq, havada fırlayaraq, hər yerə yox, balkona çox yağırdı, beş metr otaylığa isə az. Dam ilə balkonda hər yerdən çox gəzişirdilər.

Balkonda özünü tərpədib, üst-başını silkələdi. İrəli gəldi. Qarnının ortasından bir təpik geydirdim. Yerə tökülüb dağılsa da, yenə qar adamı şəklinə qayıdırdı. Vurduğum təpik heç vecinə də deyildi. Peyk antenası boşqabının böyüründən sovuşub, qırmızı dəmir qapıya söykəndi. Evə girmək istəyirdi. Ayaqlarım donuxub, əllərim keyimişdi. Dəmir qapının soyuq qıfıl yerini çəkib açdım, içəri keçdi. Boyu bir metr olardı. Başını yuxarı qaldırıb üzümə zilləndi.

Qar qırmızı çırağın işığında işıldayırdı. Yumşaq və pambıq telefon telinə, xiyaban qırağında sıralanmış ağacların xollarına düşür, qırmızı işıq altında şəhərə sərilirdi. Xiyaban qırağındakı ağacların budağı arasında uçuşub üşüyən sərçələr isti yer axtarırdılar, amma nə isə, bu isti heç də qar adamının könlücə ola bilməzdi. Çıxıb dam yolundan kürəyi götürdüm, başını bədənindən ayırmaq istəyirdim. Damın üstündən yerimək səsi gəldi. Səsin olub-olmamasına şübhələndim. Səs getdikcə ucalırdı, pəncərə qırağından ayrılıb, dama sarı getdim. Bir neçə qar adamı damın üstündə oturmuşdu. Başqa qonşu damlar və balkonlarda da habelə.

Qara asfaltın çirkin sir-sifəti, yavaş-yavaş qar quşunun altında itirdi. Ötən ay, damda manqalda bişirdiyim kababın közləri də, qar dənələri altında itməkdə idi. Qar dənələri, hansısa bir şəhəri təsxir etmək istəyən komanda paraşütizmləri kimi kirpiklərimə qonduqca, ürəyimə soyuq bir şübhə sarılırdı. Sevirdim qarı, yağmasına varam, qarışam, qaynayam, zarafatlaşam. “Hooooy gözümə ala-bula dəyirsən ha!” bir-bir tutub öpəm. Dodağımda soyuq yaş oturmuşdu, dişlərim üşüyürdü, amma nə isə bu qar adamı çox nanəcib birisinə oxşayırdı, zərrə-zərrə göydən yağan gözəl qar dənələrindən düzəldilmiş qar adamı deyildi sanki.

Dam yolunun soyuq qara mərmərli daşlarının üstündən, ayaq yalın sovuşub evə düşdüm. Qar adamı openin üstündə sırtıqca oturmuşdu. “Mənə qızıl almırsan, mənə lap son moda olmuş paltarlar hədiyyə etmirsən, xarici səfərlərə aparmırsan” deyən qadınlara bənzəyirdi. Nə papağı var idi, nə burnunda yerkökü, hər nəyi qardan düzələn yalnız ağappaq bir heykəl idi. Onun kristallarının arasında narın sarı-narıncı işıltılar parlayırdı. Yuxu gözümü çıxardırdı, davalarımı atmışdım, amma dama papaqsız çıxdığım üçün, sinüzitim yenə incitməyə başlamışdı. Bilmirəm elə doğurdan ağrıyırdı, yoxsa yuxu idi! Başıma ağrı sıçrayırdı. 

Gecə saat 01:30 olardı. Mən isə hələ də qar dənələrinin ovsununda idim, sehirli yağmasına dalmışdım. Pəncərənin arxasından bir an belə qopa bilmirdim. Nəfəsimdən şüşə buğlanmışdı. Qar adamı məni qucaqlayıb öpmək istəyirdi. Çox zorlu olsaydı da müsibətlə ayrılıb kürəyi əlimə götürmüşdüm. “Mənim səninlə heç bir sabahım yox, açıl get burdan” deyə bağırmışdım. Kürək ilə başını bədənindən ayırmaq istəyirdim. Üstünə yürümüşdüm. Çırpışmışdıq. Çilçırağın qırılıb yerə düşməsini də vecinə almamışdı, qucaqlamaq istəyirdi. Soyuqluğunu mənə təqdim etmək üçün. Pəncərənin şüşəsini silib ara-sıra eşiyə baxırdım. Qar dənələri balkon üstünə toplanmaqda idi. üst-üstə qalandqdan sonra, təzədən dönüb qar adamına dönüşürdülər.

Pəncərədən ayrılmışdım, qar adamı zalın bucağına getmişdi. Əlində bir kubik var idi. sarı-narıncı rəngində. Qarın böyümüş kristalları kimi idi. O, kristalın işıqla sayrışan əşyasını, xırıltı, xırpıltı, cırınq-cırınq səslər içində, qabağına qoyub başını üzərinə əymişdi. Yuvasını oğurluq qır-qızıldan doldurmuş qarğa kimi idi. Ara-sıra balkona çıxıb, bir qucaq qar gətirirdi və uşaqlarımızdır deyirdi, sonra da qabağına töküb qovurğa kimi hərdən birini ağzına atırdı.

Yenə də dam yolunu soyuq mərmərindən keçib, evə qayıtdım. Soyuq, cırıq corabımdan dabanıma süzüb sancırdı. Qar adamı yox idi. Balkona sarı getdim. Otağı, şkafı, vannanı, tualeti, hər yeri alt-üst elədim; kaş yenə də dədəsi evinə cəhənnəm olmuş qadınlar kimi olaydı. Kəbini icraya qoymayıb, çıxıb gedənlər kimi. Evdə bir yaş da görmədim. Demək su olub yerə də getməmişdi. Zala qayıtdım. Mebelin bazası qırağında səkkiz bucaqlı kristalı işıldayırdı. Əlimə götürdüm. Göz qırpımında əriyib yox oldu. Əlim üşümürdü. Sanki əlimə isti su dağıldı. Aşpazxanaya gedib əlimi soyuq suya tutdum. Üzümə su vurdum. Yuxu içində yuxu görürdüm, qorxu canıma çökürdü. Openin altındakı üst-üstə qalanmış şey-şüylərə gözlərim sataşdı, soyuducunun içində hər nə var idisə, eşiyə tökülmüşdü, meyvə, tomat pastası, mürəbbə, limonada kimi. Soyuducunun öz-özünə açılması ilə diskindim. Ansızın ağ bir əl yaxamdan yapışdı. Uzun barmaqlarını boğazıma sardı. Gözlərim kəlləmə çıxdı. Nəfəsim kəsildi. Bir an danışmağa belə fürsət vermədi. Sonra  da öz şikarını çəngəlləri arasında boğub göylərə aparan qartal kimi, yuxarı qovzayıb aşağı çırpdı, yerdə sürüyüb soyuducunun içinə təpdi. Qapını bağlayıb bağrına basdı, dayanmadan öpməyə başladı. Başım gicəllənir, nəfəsim kəsilməkdə idi. Lap boğulurdum, həm soyuqdan, həm havasızlıqdan. Soyuducunun içi qap-qaranlıq idi. Və həmişə uşaqlığımdan soyuducu qapısının açılıb-bağlanmasında, çırağının necə yanıb-sönməsi mənim üçün sual idi. İndi soyuducunun içində bu fikirləri bir anlıq belə beynimdə dolandırsam da, yalnız buraxılıb eşiyə qaçıb canımı qurtarmağa çalışırdım. Demək qapı bağlananda çırağın necə sönüb-sönməmək tapmacasını kəşf etməyə heç də yaxşı fürsət deyil idi. Kvant fizikində kvark zərrələri kimi bir şey idi, baxsan var, baxmasan yox! Qar adamına baxmamağa çalışırdım. Bu həçəldən necə olursa olsun qurtarmalı idim. Bağrına basıb dodağımı yeməyə çalışsa da, başa sala bilmirdim ki, mənim sənin ilə heç sabahım ola bilməz. Qışqırdım. Səsim çıxmadı. Bir neçə dəqiqə soyuducunun içində qucağında dartındım. Qaranlıq və soyuq hər tərəfimi keyitmişdi. Soyuducu yerə aşdı, çətinliklə eşiyə çıxıb ayağa durdum. Başını bədənindən qoparmaq istəyirdim, hər nə qədər zor verdim tərpənmədi. Çox yoğun, qoca və köklü bir ağac kimi idi. Tez başını mənə sarı tutub qucağına götürdü. Qıçlarımdan yapışıb yuxarı qaldırdı, sonra son gücü ilə kitabxanaya tərəf tulladı, sifəti kitablara öz günüsü kimi yanaşan qadınlar kimi olmuşdu. Soyuducunun qulpu belimə keçdi, bağırtım göyə ucaldı. Özümə gələnə kimi yenə yox oldu. Soyuducunun içindən çıxıb zalın bucağına qayıtdım. Soyuducuya sarı addımlayıb qapısına yaxılan qar dənələrinə əlimi sürtdüm. İşıldayıb sarı işıqla yox oldular. Yerdə bir zərrə belə su qalmamışdı.

Soyuducunun qapısını örtüb zala qayıtdım. Əlini sinəsinə salıb bir başqa səkkiz bucaqlı kristal çıxartdı. Onun kristalları alma boyda olardı. Qarın sarı-narıncı dənələri balaca lampalar kimi yanıb-sönürdü. Elə bil şəhərdə bir iş görüləcəkdi. Yoxsa bu qədər qar ordusunu mənə görəmi tökmüşdü dam üstə? İşıq dalğaları səkkiz bucaqlı kristalın ortasına süzüb Savalan dağının rəsmini yaradırdı. Sonra da şəhərin damlarını göstərirdi. Sanki damlarda olanlara siqnal verirdi.

Ayağa qalxıb soyuducuya sarı getdi. Qapısını açıb içinə keçdi. Daha təcrübəli idim, bayaqkı oyun başıma gəlməsin deyə, bu dəfə soyuducuya yaxın düşməyəcəkdim. Bir daha çıxıb zalın bucağındakı qara mebelə qayıtdı. Saat beş, səhər açılıb dan sökülüncə, hər yarım saatdan bir, soyuducuya girib zalın bucağına qayıdırdı.

Dama çıxdım. Qar adamları başqa damlarda olanlar ilə yer dəyişirdilər. Binada ərləri ilə yatmayıb, başqa evlərdəki kişilərin yatağına gedən qadınlar kimi idilər. Sərçələr qrupunun uçuşunu xatırladan qar dənələri, dama qonduqda, yenə də qar adamı formasına qayıdırdılar.

Pillələrdən qaça-qaça evin içinə qayıtdım. Zaldakı qar adamını damlarda olanların başqanı olduğunu sanırdım. Dama çıxanda zal ilə otağın sobası sönmüşmüş, çıraqlar da habelə. Evdə soyuq hökm sürməkdə idi. nəfəsim qaranlıq evin soyuğunda buğlanırdı. Xalçanın qıraqlarında zalın divarına yapışıq sərilmiş yorğanı qucağıma aldım. Mebelin üstündə dizlərimi qarnıma yığarkən, yorğana bürünüb, qar adamının işlərinə baxırdım. Mən ilə rahatlıq hiss etməsini düşünürdüm. O isə məni təsxir etmiş sanırdı, bəlkə də təhlükəsizliyimə özünü inandırıb vücudunu toxunulmaz düşünürdü. Bəlkə də elə ilk evə girdiyində mənim  çevrilmə sürəcimi başlamışdı; məni də özü kimi bir qara çevirib, ömürlük sevgi yaşatmaq istəyirdi.

Yorğan içində tərləmişdim. Bəlkə də əriməkdə idim. Varlığımın nə olduğuna yavaş-yavaş şübhələnirdim, barmaqlarım keyiyib, dırnaqlarım ağarmaqda idi. gözlərim qaranlıq çalırdı.

Yorğandan ayrılıb otaqdakı güzgüyə sarı getdim, qırov bağlamışdı. Qar adamının səkkiz budaqlı kristalında Savalan ətəklərini görə bilirdim. Savalan sığınacağında hərbi təlim görən əsgərlərin düzülüşünə bənzəyən bir formada minlər qar adamı düzülmüşdü, dağın başında dörd qatlı bina ucaldıqda yüzlər katapult kimi sistemlər, qartal daşının çevrəsinə yerləşirdi. “Ağa pox yedim” deyə ucadan bağırsaydım da, səsim çıxmırdı. Qucaqlayıb mən səninəm desəydim də eşitməz, görməz kimi öz işini görürdü. İş belə qabağa gedirdi ki, biraz sonra bütün şəhər qar altına getsin.

Qara buludlar Qartal daşının üstündə toplaşıb vur hay qar yağdırmaqda, maşınlar boyda qar topuları yetişdirməkdə idilər. Qar topular oluşduqdan sonra şəhərə sarı tuş tuturdular. Şəhər qar ilə basdırılacaqdı. Qartal daşı getdikcə qar talalarının altında itməkdə, bir qarlı dağa çevrilməkdə idi...

*

Bilmirəm haçan yuxudan durmuşdum. Səhər çağı idi, acıxmışdım. Belimin ağrısından tərpənə bilmirdim. Barmaqlarımın da ikisi çıxmışdı. Çətinliklə paltarımı geyinib evdən çıxdım. Saat səhər 10:00 zad olardı. Çörəkçi Hüseynəlidən sümü almağa getdim. Ordan da sınıqçı Əlinin yanına gedib çıxığı saldıracaqdım. Hüseynəli ağappaq rəsim dəftəri kimi olmuşdu. Daha çörək bişirmişdi, yarım metrlik buz qaliblərini kürənin qabağına uzatmışdı. Kürədən şaxta eşiyə püflənirdi. İki dənə yarım metrlik buz alıb evə döndüm.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(06.01.2025)

Xalq yazıçısı, akademik Kamal Abdullanın əsəsrlərindən seçilmiş bir sıra qranula – cövhər sayıla biləcək məqamları “Ədəbiyyat və incəsənət” oxucularına təqdim edir.

Kamal Abdulla özü seçilmiş bu cövhərlər barədə yazır: “İllərdən bəri yazdığım müxtəlif şeirlərin, esselərin, pyeslərin, hekayə və romanların, publisistik məqalələrin və elmi əsərlərin, verdiyim intervülərin hər birinin içində yer almış və bu gün də öz məzmunu, tutumu, forması ilə diqqətimi çəkən misralar, cümlələr günlərin bir günü sanki dil açıb mənə dedilər ki, bizim bir-birimizdən zaman və məkanca ayrılığımıza son qoy və bizi bir-birimizin yanında yerləşdir. Sən görəcəksən ki, bu zaman biz tamamilə yeni bir cazibədə zühur etmişik. Onlar qeyri-səlis məntiq dili ilə desək, içində olduqları mətnin qranulaları (ilkin vacib hissəcikləri) idi. Qranula, başqa cür ifadə etsək, cümlədən (mətndən) bütün artıq hissələri siləndən sonra yerdə qalan cövhərdir.”

Bu günlərdə “Everest” nəşriyyatında müəllifin “Seçmələrin seçməsi-qranulalar” adlı kitabı da işıq üzü görmüşdür.

Beləliklə, hər gün Kamal Abdulladan 7 qranula:

1.

“ Yarımçıq əlyazma” romanı ilə bağlı ağlına gələn ağlına gələni, ağzına gələn ağzına gələni yazdı.

2.

Dantenin 13-cü əsrdə yeni yaranan italyan dili üçün etdiyini Nəvai 15-ci əsrdə yeni özbək - çağatay dili üçün, Füzuli isə 16-cı əsrdə yeni Azərbaycan dili üçün etdi. Onlar da bu dilləri yaratdılar.

3.

Heç vaxt dəyişməyən dəyərlər var. Ən müxtəlif zamanlarda da eyni cür seviblər, eyni cür nifrət ediblər, eyni cür inanıblar... Əslində, tarixi, yaxud müasir mövzu yoxdur. Əslində, yalnız Mövzu var.

4.

Əsas olan mətndir. Yerdə qalan təfərrüatdır.

5.

Fal açana:

“Bu faldan bir ömür çıxart

Bir az yaraşığı olsun.

Torpaqdan bir az yuxarı

 Göylərdən aşağı olsun.”

6.

Müxtəlif janrları uyduranlar dünyanın müxtəlif yerlərində sərhədlər qurub ölkələri adamların üzünə qapatmaq kimi mənasız iş görürlər. Quş olub üstündən uçmaq bahasına olsa da adamlar o sərhədlərin üstündən vaxt yetişəndə uçub keçəcəklər. Janrların üstündən uçub birindən o birinə keçmək isə daha asan olacaq.

7.

Ədəbiyyatda janr yoxdur. Janr, olsa-olsa ədəbiyyatşünaslıqda olar.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(06.01.2025)

Yeni ildə poçtumuza gələn ilk məktub Cavidan Hacıyevin şeirlərindən ibarət oldu. Cavidan fərqli yazır, heç kəsi təqlid etmir. Mövzuları da özünəməxsusdur. Şeirləri diqqətinizə çatdırırıq. Düşünürük ki, onları bəyənəcəksiniz.

GÖYƏM AĞACI

Göyəm vardı bağçamızda. 

Qurumuşdu, kəsib atdıq. 

Babam əkmişdi vaxtında. 

O vaxt hələ biz uşaqdıq. 

Uşağın öz dərdi var ki: 

Topa tikanlar batmasın.

Yuxudan tez durardıq ki, 

Babam gəzməyə aparsın. 

Nə göyəm var, nə də ki top. 

Heç tikan yox batsın topa. 

Artıq qızım nəvə olub, 

İndi atam olub baba. 

Babam göydə, mən uzaqda:

O həyət mənsiz qalıbdır. 

Yenə qərib yad diyarda

Biri vətənsiz qalıbdır.

BU GECƏ YAĞIŞ YAĞIR

Yük daşıyıb bazarda taqətsiz bir güzarda 
Səmaya uşaq baxır.
Lap köhnədi libası, almağa yox atası.
Düşən yağış damlası onun gözündən axır.
Bu gecə yağış yağır. 
Səma dolu buludlar. 
Yüksəklikdən atılıb, damla edir intihar.
Çırpılaraq yerlərə, olurlar çilik-çilik.
«Arzular birdəfəlik, insanlar birdəfəlik» —
Düşünür gecələrkən fərqli-fərqli yataqda
Al boyası dodaqda.
Qəlbindəysə o qızın zülmət, qaranlıq cığır.
Bu gecə yağış yağır.

Yağır daha inadkar.
Uzadıb əllərini, istərkən sədəqəni,
O körpənin səsini eşitməyir insanlar.
Bu eşiksiz balaca dözməyərək aclığa
Dəstək çıxıb yağışa, ağlayır fağır-fağır.
Bu gecə yağış yağır 

Qədir gecəsi ilə.
İnsanlar edib hiylə, yalan gətirib dilə,
Toplayırlar mənfəət, toplayırlar qəbahət.
Bu gecəysə peşiman çağırır Allahını, yox etsin günahını.
Qəlb paklaşsa da belə, sabah dolacaq yenə
Xəyanət, yalan, hiylə.
Bir ömürü boş verən çətin bircə gecənin
Qədrin, qiymətin bilə.
Yerdə ürəklər qara, göydə buludlar qara
Göydə buludlar ağır 
Bu gecə yağış yağır.
Bu gecə yağış yağır...

ADSİZ

Eyni yolla gedirik biz, fərqli-fərqli mənzillərə
Eyni yolu gedirik biz, heç bilmirik mənzil nərə.
Heç bilmədən səbəbini lal sularda axanlarıq,
Diriləri basdırırıq, meyitlər ilə yaşarıq.
Sevgimizlə isidirik qəlbimizdə nifrətləri,
Sonra isə üşüyürük, qucaqlayıb cəsədləri.
Dönüb biz də buz oluruq, qucaqlayıb buz meyiti -
Məzardakı nəfəslərdən qalxıb yerin hərarəti.
Peyğəmbəri çarmıqlayib, peyğəmbəri daşlarıq biz.
Tanrıları öldürmüşük, indi adi daşlarıq biz. 
Atmayın siz daşı suya, axı dərdi, bir ahı var.
Daş nə qədər daş olsa da, onun da bir Allahı var.

 MÜASİR İBLİS

 
"İblis nədir? 
                  - Cümlə xəyanətlərə bais..."
Oxudu təkrar-təkrar, oxudu aciz-aciz
Oxuyurdu cümləni, oxuyurdu qəzəblə,
Sonra səmaya baxıb «Yox, mən deyiləm belə»
Dedi pıçıltı ilə. Xəstəxana önündə
Bircə kitab əlində
Gəlmiş idi aparsın evə öz arvadını.
Abort ilə götürdüb növbəti uşağını.
Evdə onları gözlər kiçik bircə balası,
İkinci uşağasa çatmır əmək parası.
Kitabısa almışdır metronun çıxışında
Cəmi iki manata adsız qoca dayıdan.
Gözləri sataşmışdır, sanki gördü özünü,
O qədər adlar içrə sezib "İblis" sözünü.
Sayırdı o özünü qatili diləklərin:
-Hanı bəs yeddi oğul? Hanı bircə qız-gəlin?
Düşündü biixtiyar məktəbdəki illəri.
Heç önəmsəmədiyi şeirdən sətirləri
Gülüb özünə dedi: «Sən niyə ağlayırsan?
Fəhlə, özünü sən də bir insanmı sanırsan?!»
Bu zamansa arvadı enirdi pilləkəni,
Cənnətə təhvil verib doğulmayan körpəni.
Qəlbində utanc hissi, gəldi əri tərəfə,
Salam-kəlamsız dedi «Nə olar, gedək evə.»
Fəhlə dedi qəlbində «Bağışla, Allah, məni.
Kaş gələrkən mən bura kəsərdin dizlərimi»
Ancaq bilirdi fəhlə bu peşmançılıq hədər:
Çünki dönmür Cənnətdən geri körpə mələklər.
Abort edib uşağı gedirdilər vaqona,
Körpə səmaya doğru, onlar - yerin altına.

QAÇIŞ

Bəlkə bu gecə mən də

Olum bir azca uşaq.

Qaçım dərdsiz, qayğısız,
Bir azca olum şıltaq.

Qaçım yumub gözləri,

Qaçım hayana gəldi.

Dünya da kı… qoy qalsın,

O, əzəldən belədir.

Dünya öz qayğısında,

Bəlkə itib yaddaşı.

Bəlkə bizləri görmür,

Ya saymır, uzaqbaşı.

Bizdən dünyaya nə var?

Dünya öz işindədir.

Deyirlər, dünya dərdi

«Tabut, beşik dərdidir»

Bəlkə oyuncağıyıq

Bu ərköyün uşağın.

Söz var: «Dünya da qaçır

Başdan alıb papağı»

Məndən dünyaya nə var,
Dünya da mənlik deyil.
Mənimki ötəridir,
Beş-on misralıq meyil.

Qaçıram hara gəldi,
Bu dünyanın əlindən.
Bir gecəlik azadə,
Bir şeirlik küləyəm.

Bu şeirlə qaçıram
Bu gecə bu dünyadan.
Çox da ki qaç, bitəcək
Bu şeir də sonunda.

Uzun-uzun yazmaqla,
Qaçmağın nə mənası?
Gözlə, indi gəlirəm,
Salam, qayğı dünyası.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(06.01.2025)

Şəfa Vəli, “Ədəbiyyat və incəsənət”

            Real hadisələr əsasında

            İyirmi səkkiz yaşında bir yazıçıya gələn zəng belə olmamalıydı. 11 ildən sonra kimdənsə nömrəsini tapan sinif yoldaşı “Alo?”dan sonra deməməliydi:

-Gözün aydın, sinif yoldaşımız da nənə oldu axı!

            Bu, olmamalıydı! Yox, olmamalıydı!  İyirmi səkkiz yaş nə idi ki? Yenə məktəbə gedən uşağın anası olmağı keçmək olardı...

           Yazıçı kinayə ilə gülümsədi:

            -Ana olmağı deyil, ana olmamağı bağışlamır bizim cəmiyyət.

            Əlindəki telefona baxdı. Danışıq bitmişdi. Haçan? Bir də baxdı telefona. Danışıq 28 saniyə çəkmişdi. Demək, sinif yoldaşı elə o xəbəri verməkçün zəng eləmişdi. Sonra da... Danışığı kim sonlandırmışdı: sinif yoldaşı, yoxsa yazıçı? Nə mənası vardı artıq?!

            Əsas odur ki, iyirmi səkkiz yaşında nənə olan sinif yoldaşının kimliyini bilirdi. Zəng edən adını çəkməmişdi onun, amma yazıçı bilirdi söhbətin Eynurədən getdiyini. 9 uşaqlı ailənin üçüncü qızı, 13 yaşında ərə gedən, 14 yaşında qızı Aynurəni qucağına alan Eynurə - ata-anasının, qonşuların çağırdığı adla Eliş.

            Sinif yoldaşı olmamışdan öncə qonşu idilər. Evlərinin arasında kəndin klubu və tibb məntəqəsi yerləşirdi. O kənddə niyəsə hamı kasıb idi. Amma hamı özünü Eynurəgilin  ailəsindən varlı sayırdı; o qədər ac-yalavac bir həyat yaşanırdı Hüseynovların döşəməsiz, pəncərəsiz evində. Yazıçı iki, bəlkə də üç dəfə olmuşdu uşaqkən o evdə. Hamı evə ayaqqabı ilə girirdi, pəncərələrdə şüşəni əvəzləyən qalın sellofan imkan vermirdi ki,  gün işığı o yana, bir azacıq təmiz hava girsin evə. 

            Hüseynovlarda gördüyü palçıq döşəmədən, kirli qablardakı kifli yeməklərdən, uşaqların bir-birinə söyüşlə müraciət etməsindən danışan qızcığaza anası bərk-bərk tapşırmışdı:

            -Eliş bizə gəlsə, həyətdə onunla oynaya bilərsən. Amma onlara getmə ha! Getsən, xəstələnəcəksən.

            Bir ilin 300 gününü canının harasısa ağrıyan uşaq bir daha Elişgilə ayaq basmamışdı. Amma Eliş həftədə, ən azı, üç dəfə onlara gəlir, həyətdə oynayır, evlərinə qayıtmadan da qarnını doyururdu. Arıq, qarayanız, dodaqları sanki sol tərəfdən azacıq yuxarı dartılmış kimi görünən Elişin ən sevdiyi oyun “qız ərə vermə” idi. Bu oyunu kimdən öyrənmişdi, yoxsa özündən uydurmuşdu, kimsə bilmirdi.  Çubuqdan qız düzəldər, köhnə parçalardan ona don tikərdilər. Sonda Eliş başqa çubuq tapıb gətirər, deyərdi:

            -Bunu da ər edək! Qızı ərə verək ki, canımız qurtarsın!

            Məktəbdə eyni sinifdə oxumaları da təsadüf olmuşdu. 34 uşağın bir sinifə sığmayacağını deyən direktor  lövhənin ortasından uzun xətt çəkmiş, bir tərəfə “1A”, o biri tərəfə “1B” yazmışdı.  Bütün hərfləri tanıyan, “Əlifba” kitabını əzbərdən söyləyən uşağın adını  “1B”nin altından yazandan sonra müəllimlər bir-birinə aman vermədən demişdilər:

            -Mənim qızımı da “B”-yə sal, ay Əhliman müəllim!

            -Mənim oğlumu da! Bəlkə o qıza baxıb oxuya...

            -Mənim qızım...

            ...Beləcə, “1B”də gələcəyin yazıçısının sinif yoldaşlarının əksəriyyəti müəllim uşaqları olmuşdu. Sonra nə yaşanmışdı, direktor niyə o qərarı vermişdi, yazıçı xatırlamırdı. Siyahının ən sonuna “Hüseynova Eynurə” yazılmışdı. Çubuq qızlarını ərə verməkdən yorulmayan iki qızcığaz sinif yoldaşı olmuşdular.

            Həftənin birinci günü dərsə gələn Eliş ikinci günü gəlmirdi. Üçüncü günü də ya gələrdi, ya da, ən azından, gecikərdi. Bircə dəftəri olardı... Qələm sarıdan həmişə korluq çəkər, ondan-bundan istəyərdi. Böyük bacılarının paltarlarından əlinə keçəni geyinərdi. Və çox vaxt əyninə yekə olan paltarlardan kəsif kir qoxusu gələrdi. Hərdən hansısa müəllim dilə gələr, onu danlayardı:

            -Oxumursan, adını-soyadını yazammırsan, barı, təmiz paltar geyin gəl, ay Eynurə!

            Qız utanıb-çəkinmədən ayağa qalxar, gülə-gülə deyərdi:

            -Day yumuram ey, ay müəllim. Mən hansı paltarı yuyuramsa, ya Mətiş, ya da Nəmiş onu geyinir. Qoymurlar axı təmizini mən geyinim.

            Mətiş Hüseynovların böyük qızı Mətanət, Nəmiş ikinci qız Nərminə idi.  Biri 8-ci sinfi bitirən kimi, rayon mərkəzindən evli kişiyə qoşulub getdi. Biri isə hələ 16 yaşındaykən oğlan uşağı doğdu. Atasının kim olduğunu soruşanlara deyirdi:

            -Əflatunun oğlunun toyunda çalan aşıq varıydı ha, tovuzlu, odur.

            Qəribədir ki, əynindəki cırıq paltara, kirli saça, içinə su dolan cırıq qaloşa görə bir-birinə lağ edən, ayama qoşan kənd əhalisi Nərminəyə pinə eləməmişdi. Əksinə, yazıqları gəlmişdi:

            -Yazıq Nərminə, indi o uşağa nəylə baxacaq? Özü yemək tapmır vaxtında, körpəni necə doyuracaq?

            Və bir gün Nərminə də, körpəsi də kənddən çıxıb harasa getdilər... Onlar kənddən qeybə çəkiləndə Eynurənin 12 yaşı vardı, 6-cı sinif şagirdi idi.  Bapbalaca canını dişinə tutub yazdan payızadək kəndi əhatələyən dağlarda gün keçirərdi. Yazda moruq yığıb satar, özündən balaca bacı-qardaşlarına sorma konfetlər, rəngli, şirin tozlar alırdı. O tozları bir vedrə suya qatanda şirə olurdu... Yay uzunu odun qıranların dalınca gəzər, yaylığının arasına baltadan pırtan qıtmıxları doldurar, öz aləmində qışa yanacaq hazırlayardı. Payızda isə meşə fıstığı, zoğal, əzgil, kolarmudu yığıb satar, özünə bir ətək, qardaşına köynək, bacısına corab almağa çalışırdı. Pulu nəyə çatsa, onu alırdı... Elişin bazarı kənd klubunun pilləkəninin başı olardı. Yığdıqlarını ora düzər, böyründə oturub qonşu uşaqlarla “Beş-daş”, “Mak-mak” oynayardı. Amma hər oyundan cəmi bir dəfə oynardı, ikinci oyun mütləq “qız ərə vermə” olardı...

            Basalağın arvadları bir-birinə hay salardı:

            -Eliş yaxşı zoğal yığıb!

            Pulu olan pul götürərdi, olmayan yumurta, pendir, kartof, toyuq - kimin nəyi varsa, yollanardılar Elişin yanına. Kimsənin ağlına da gəlməzdi onun haqqını kəsmək, bazarlıq eləmək. Çox vaxt Elişin yanında tərəzi də olmurdu. 3 yumurta gətirənə bir əsgər cəmi moruq verir, 1 toyuq gətirənə vedrəni uzadır, deyirdi:

            -Mən sənə borclu! Sabah da bir vedrə gətirərəm!

            Yaz açılandan don düşənə, yollar çətinləşənə qədər hər gün klubun bərisində-dördyolda arançı maşını dayanardı. Bu kənddə yetişməyən meyvə-tərəvəz, xırdavat malları, pal-paltar, kauçuk qablar, sintetik parçalar - itik adına axtarılan, pitik adına işə yarayan nə vardısa, arançıların maşınında tapmaq olurdu.  Basalağın arvadlarından aldığı pendiri, yumurtanı, toyuğu Eliş burada paltara, şokolada, sorma konfetə çevirərdi.

            Yazıçının yaxşı yadındaydı, bir gün anası da bir vedrə kartof götürüb arançı maşınına yaxınlaşmışdı:

            -Yaxşı plov qazanı gətiribsiniz, eləmi? Dedilər, gəldim almağa.

            Arançı qoca kişi sevincək başını vedrəyə doğru əymişdi:

            -Qırmızı kartofdu o? Əsl soyutmalıqdır ki! Hə, hə, ən gözəlini altda qoymuşam, bu saat verərəm!

            Arançı qazanı tapıb çıxaranacan Eliş qoltuğunda beçə maşının yanını kəsdirmişdi:

            -Dayı, ay dayı! Ələ yapışan kağızlardan gətirmisən? Ondan ver bizə çoxlu! Çoxlu ha!

            Kişi beçənin səsinə belini dikəltmişdi:

            -Bıy, sənsən? Beçəni bəri ver!

            Kişi beçəni maşının içinə atıb, oradan bir ovuc saqqız çıxarmışdı:

            -Bu saqqızların içindədir o yapışan kağızlar. Alın, çeynəyin, kağızları da  yapışdırın.

            Yazıçının anası başını bulamış, Elişə demişdi:

            -Bax, o beçəni aparıb anana versən, bir qazan yemək bişirər, yeyərsiniz, qarnınız doyar. Bir ovuc saqqızla noldu? Ağlınız artdımı?

            Eliş hırıldamışdı:

            -Aparıb verəndə bişirirlər, atamla xəlvətcə yeyirlər. Bizə vermirlər axı...

             Hə, Eliş öz faciəsini komediyaya çevirməyi bacarmışdı hələ o yaşda ikən... İyirmi səkkiz yaşın insana verdiyi günahkarlıq hissi ilə yazıçı bunu düşünürdü. Bir də, Elişin “özünü ərə vermə” oyununu necə oynadığını....

            7-ci sinifi təzəcə bitirmişdilər. Klubun pilləkəninin başında Elişin sürü yolundan yığdığı quşəppəyilər vardı. Saat başı quşəppəyi azalır, Elişin yanına qoyduğu iri, bir böyrü qırıq səbətin içində yumurta, pendir peyda olurdu. Kimsə bir təndir çörəyi də gətirmişdi. Çörək bayat idi, amma Eliş ondan bir parça qoparıb dişinə çəkməkdə gecikmədi. Sonra üzünü evlərinə tutub bacı-qardaşlarını çağırdı:

            -Gülüş, Yeqiş, Nüsüş, hey! Ay Lalə! Ay qız! Nüsüşşşşş! Qaqa, çörək var ey, çörək!

            Küçənin o başından bir-birinin dalına düzülüb gələn irili-xırdalı uşaqları görəndə yazıçının babası içini çəkmişdi:

            -İraq olsun! Elə bil Bahəddinin dişi itinin küçükləri qəssab Namazın çəpərinin dibindəki sümükləri gəvələməyə gəlir...

            Yazıçı bu bənzətməyə ürəkdən gülmüşdü... Amma babasının gözündə yaş görmüş, susmuşdu. Babası udqunub üzünü öz evinə sarı çevirmişdi:

            -A kişinin qızı (arvadını belə çağırardı ta əzəldən), o bişirdiyin təndir çörəyindən üçünü bəri elə, bu uşaq aparsın o yetimlərə versin!

            Nəvə çoxbilmiş-çoxbilmiş demişdi:

            -Yetim niyə olurlar ey?! Ataları da var, anaları da!

            -Onlar atalı-analı yetimdir, - Baba hirslə koğasını yerə vurmuş, aralanmışdı.

Nəvənin apardığı 3 təndir çörəyi də elə o pilləkənin başındaca parçalanıb yeyilmişdi... Eliş çörək tikəsinin üstünə quşəppəyi də qoymuşdu:

-Təndir çörəyinin qırağını xoşlayıram ey!

Yazıçı üz-gözünü turşutmuşdu:

-Quşəppəyini sürü yolundan yığırsan axı, inəklər, qoyunlar ayaqlayır onu. Niyə yumamış yeyirsən?

-Göy ot mundarlıq götürməz! –Eliş elə tonda demişdi ki bu sözləri, elə bil, qarıyıb müdrikləşmişdi.

Sonra da əyilib pıçıldamışdı:

-Sabah Xanpəri bulağınacan gedəcəyəm. Orada yaxşı baldırğan olur deyirlər. Kəlbəcərli Dünya xala var ha, deyir baldırğan gətir, turşu qoyacağam.  Əvəzində Nüsüşə çəkmə verəcək. Oğlunun ayağı yekəlib, keçənilki çəkməsi ayağına gəlmirmiş.

-Niyə Nüsrətə Nüsüş deyirsən axı?  Axırına “üş” artırırsan, qız adı olur ey!

-Nəəəm...- Eliş  çiynini çəkmişdi, -Atam elə deyir. Hələ çox içəndə hamımıza birdən “Üş yığını” deyir.

İki sinif yoldaşı bir-birinə qoşulub uğunmuşdular...

Ertəsi günü axşamtərəfi kəndə hay düşmüşdü: “Elişi  gədəbəyli bir oğlan Xanpəri bulağından o yana götürüb qaçıb”.  Sinif yoldaşı onu bir də avqustda  görmüşdü. Gədəbəyli oğlan evi bir çemodan pay götürüb Hüseynovlara barışığa gəlmişdi. Qonşular yığılıb Hüseynovların evini süpürüb-silmiş, həyətdə qəşəng stol açmışdılar. Qumaş arvad iki xoruz kəsib qızartmışdı, Nübar bostanındakı göy-göyərtidən yığıb kətə bişirmişdi, Məleykə iri şirəli qazanda dovğa gətirmişdi, Gülşən bir təknə kürə çörəyini tək gətirə bilmədiyi üçün Xanbaba kişinin qızı Səhmanı köməyə çağırmışdı. Təkcə yazıçının ailəsi bu barışıq stoluna heç nə aparmamışdı. Aparmaq o yana, həmin gün anası pərdələri çəkmiş, uşaqlarına bərk-bərk tapşırmışdı:

-Eşiyə çıxmayın ha! Əl boyda uşağı  meşədən oğurlayıb aparıblar, utanmayıb barışıq da edirlər. Bunlar heç, bunlar uşağın başından çoxdan keçiblər.

Yazıçı anasının cümləsindəki “bunlar”ın Elişin ata-anası olduğunu yaxşı bildiyindən heç nə soruşmamışdı...  Eşiyə çıxmaq nədir, pərdəni azacıq aralayıb Elişgilin həyətinə tərəf boylanmağa da ürək eləməmişdi o gün. Onun nəzərində də Eliş boyda qızlar ərə getməməliydilər. Hələ özlüyündə utanırdı da: “Sentyabrda dərsə gedəndə sinif rəhbərimiz məndən Elişi soruşsa nə deyəcəyəm? Deyim ki, Eliş məktəbi qurtarmamış ərə gedib? Müəllim məni danlamazmı ki, axı siz qonşuydunuz, niyə qoydun ərə getsin?”  Birdəncə qulağına Elişin səsi gəlmişdi:

-Bıy, yayın günü pərdələri niyə bağlayıblar a? Bıyyy!

Anası təəccüblə pərdəni qaldırıb həyətə boylanmışdı:

-Eliş? Nə yaxşı gəlmisən?

-Nəmm... Hamı orda yeyib-içir. Məni də buyurub-çağıran yoxdur. Ürəyim yemək istəmədi. Dedim, gedim sinif yoldaşımla bir az oyun oynayım mən də. Gör nə vaxtdan oynamırıq ey!

Anası gülümsəyərək qızına baxmışdı:

-Get oyna həyətdə Elişlə, get. Amma  ona qoşulub evlərinə getmə ha! Elə həyətdə oynayın, mən də sizə qarpız-pendir gətirərəm, yeyərsiniz.

Qızcığaz aynabəndi hərlənib pilləkənə çataçatda ona elə gəlmişdi ki, anası üzünü divara tutub ağlayır. Bir istəmişdi ondan niyə ağladığını soruşsun, bir də düşünmüşdü: “Qəfildən Elişi evə çağırarlar, onunla oynaya bilmərəm”. Qaçaraq özünü Elişə çatdırmışdı. Eliş bu dəfə “qız ərə vermə” oynamamışdı. İndi o, daha maraqlı oyun bilirdi: “Ərə qulluq eləmə”. Kirəmitdən masa düzəltdilər, üstünə gülxətmi ləçəyindən boşqab qoydular, alma saplaqlarından çəngəl-qaşıq düzəltdilər... “Qazan nədən olsun?”-deyə fikirləşirdilər ki, yazıçının anası əlində iri sini yanlarına gəldi. Qarpızı, pendiri,  kəpəkli soba çörəyini görən Eliş  kirəmitin rəngi çıxmış barmaqlarını bir-birinə sürtmüşdü:

-Elə ürəyim bunu istəyirdi, ay xala!

Eliş kirli əlləriylə çörəkdən kəsir, qarpızdan götürür, pendirdən çörəyin arasına ovxalayırdı. Hər tikəsinin sonunda ürəkdən köks ötürürdü. Yazıçı bu mənzərəyə baxan anasının əlini yanağına söykəməsini, gah öz qızına, gah da Elişə baxmasını heç zaman unutmamışdı. Handan-hana kiminsə çağırmasıyla elə əlində çörək-qarpız yeyə-yeyə gedən Elişin dalınca baxıb:

-Anan ölsün, anan! O narkoman anan ölsün! –deməsi də yaddan çıxası söz olmamışdı.

...Növbəti ilin martında uşaqlar Novruz şənliyi üçün səhnəciklər hazırlamışdılar. Yazıçı həmin şənlikdə söylədiyi şeiri indi də əzbərdən deyə bilər. O şeiri özü uydurmuşdu... Onda hələ şair olmağın, yazıçı olmağın nə anlama gəldiyini bilmirdi, amma özündən uydurduğu şeiri hamı sevmişdi. Direktor səhnədə çıxış edəndə onun adını xüsusi çəkmiş, belə bir ağıllı, nizamlı övlad yetişdirdikləri üçün valideynlərinə təşəkkür düşdüyünü demişdi. Evə həmin həvəslə gəlmişdi - direktorun adını çəkdiyi yeganə uşaq olmağın fərəhini hələ bir həftəlik bayram tətili boyunca yaşayacaqdı! 

Evdə onu sükut qarşılamışdı. Atası harasa getmişdi... Anası isə səssiz-səmirsiz onu qucaqlayıb bağrına basmış, dəqiqələr boyunca eləcə durmuşdu. Bu, qızcığaz  üçün yeni bir şey idi. Quruldayan mədəsi də anasının eyninə gəlməmişdi. Halbuki səhər onu şənliyə yola salanda: “Sənə qəşəng qaşıqxəngəli bişirəcəyəm! Kartofu bol olacaq”-demişdi. Başı anasının sinəsində gözünü hərləyib odun sobasının üstünə baxmışdı. Qazan orada idi. Korun-korun yanan sobanın üstünə kartof dilimləri də düzülmüşdü. Bəs niyə anası onu qucaqlayıb oturub? Niyə  qoymur ki, qızı əynini dəyişsin, əl-üzünü yusun, gəlsin anasının çəkdiyi qaşıqxəngəlini yeməyə? Hələ o kartof dilimləri... İyi asta-asta otağı bürüyür!  Dodağını marçıldatması anasını sanki yuxudan oyatmışdı. Qızının başını əlləri arasına alıb üzündən öpmüş, yavaşca pıçıldamışdı:

-Elişin bu gecə bir qızı olub. Adını Aynurə qoyublar. Bax ha,  Gülüşdən, Yeqişdən hansısa gəlib səni çağırsa, getmə ha! Kitabxanadan sənə maraqlı kitab gətirmişəm. “Kapitan Qrantın uşaqları”. Tətildə onu bitirərsən, sonra da fikirlərini inşa kimi yazarsan. Yaxşımı?

-Yaxşı! –deyən  uşağın fikrində “Aynurə” adı kiçicik bir yer eləmişdi özünə...

            ...Çağıran tapılmışdı, yazıçı anasının sözünə qulaq asıb getməmişdi Elişin atası evinə. Uşağın qırxı çıxandan sonra Eliş Gədəbəyə - ər evinə qayıtmışdı. Növbəti payızda kartof yığımı zamanı bir gün Eliş qucağında körpəsi həyətlərində peyda olmuşdu. Gülə-gülə demişdi:

            -Xala, qızımı bilirsən niyə gətirmişəm sizə? Sən o vaxt qızlarının kuklalarına paltar tikirdin ey, qırçınlı-zadlı, onlardan ver qızıma geyindirim də! Onlar mənim qızıma olar. Bax, kukla boydadır elə!

            Anası ağlaya-ağlaya sandığından çıxardığı iki dəst uşaq paltarını Elişin dizinin dibinə qoymuş, sonra demişdi:

            -Yaxşı  qızılqor sıxması bişirmişəm, gətirim yeyirsənmi?

            Eliş qızılqor sıxmasını ovcuna doldurub yeyə-yeyə o biri əliylə beş-daş oynayırdı. Arada-bərədə də döşəkçənin üstündə, yorğançanın arasında yatan qızına tərəf boylanırdı. Qabın dibini sıyırandan sonra üzünü sinif yoldaşına tutmuşdu:

            -Qızılqor süd artırırmı görən?

            Sinif yoldaşı mat-mat ona baxmışdı:

            -Ay Eliş, qızılqor gövdəsi qırmızı olandır ey, kartofun aralarında bitən. Sən deyən südlüdür, qırırsan, gövdəsindən süd axır. Onun mövsümü keçib ta, qocalıb, toxumlayıb. Südlü iyulda yeyilir. Bilmirsənmi?

            Eliş əlini sinəsinə qoyub uğunmuşdu:

            -Yox ey, qanmırsan ha! Məndən də süd gəlir, bu uşaq onu içir!

            ...Sonra illər keçmişdi. Yazıçı məktəbi bitirmiş, şirinli-acılı tələbəlik yaşamış,  ailəsi şəhərə köçəndən sonra böyük şirkətlərdən birində redaktor kimi işləməyə başlamışdı. İndi-iyirmi səkkiz yaşında yaxşı kitab redaktoru kimi tanınırdı. Bu illər ərzində öyrəndiyi fəlsəfələrdən biri də bu idi: “Geriyə baxmaq geridə qalmaqdır bəzən”. Amma gerinin - yaşanmışların  əlində güzgü qırığı dalınca düşməsini anlamasının məqamı gəlib çatmışdı demək... 

            -Yaxşı... Yaxşı, o məqam gəlib çatıbsa, çatıb. Bəs niyə belə? Niyə Eynurənin qızı Aynurənin də anasının taleyini yaşaması kimi?

            Yazıçı bu suallara cavab tapa bilməyəcəyini bilirdi. Hardan bildiyi ilə bağlı fikri yox idi... Nənəsinin dilinin əzbəri olan bir məsəl  əvvəlcə Eynurənin narkoman anasının görkəmində gəlib dayandı gözlərinin önündə. O narkoman ana ki, 9 uşağın heç birinin taleyi onu zərrə qədər də maraqlandırmamışdı. Ana olmaq onun üçün doğmaqdan ibarət idi.  Yazıçının birdən ağlına gəldi: “Bəlkə heç doğum sancısı da çəkməyib, bədbəxt.  Onda da hallı olurmuş, çox güman...” Məşhur məsəl qəfildən Eynurənin cildində göründü gözünə. Öz faciəsini komediyaya çevirmək bacarığını o qız haradan alırdı? Həmişə, hər şeyə gülürdü... O ucuzluqda gülüşü anasının cibindən, yoxsa yastığının altından oğurlayırdı Eliş?  Uşaq ağlıyla o həblərin asılılıq yaratdığını bilmirdi bəlkə də bədbəxt qız...

          “Eynurə necə ana olmuşdu, görəsən?”-deyə fikirləşmək yazıçının heç yadına da düşmədi. Cavab sinif yoldaşının telefonda ona dediyi cümlə idi: “Gözün aydın, sinif yoldaşımız da nənə oldu axı!”

            Bu dəfə nənəsinin sevimli məsəli özünü yazıçının dodaqlarının ucundan eşiyə atdı:

            -Anası gəzən ağacı balası budaq-budaq....

            Yazıçını indi də başqa dərd götürdü: “Eynurənin qızı Aynurənin körpəsi qızdır, ya oğlan?”

                                                                                                                             2024, Şəki

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(06.01.2025)