Ülviyyə Əbülfəzqızı, “Ədəbiyyat və incəsənət”

 

SUAL

Qurudulmuş çiçəklərdən gül ətri gəlməz, bəlkə,

Ancaq xatirə qoxusu var ruhu saran.

Hər kəsi bir gün keçirəcək,

Həyat ağır sınağından. 

(Aysel Nəsirzadə)

 

Aysel xanım, sınaq adlanan ömürdəki "acı günləri" "şirin günlərin"  xatirəsi təsəlli edə bilirmi?

 

 CAVAB:

Qətiyyən! Əksinə, ən şirin xatirə belə ürəkdəki acının şiddətini artırır. Acı gün yaşamış insan əgər həyata tutunmaq istəyirsə, şirin günlərin xatirəsin atır yaddaşın yad yerinə və çətin də olsa, verilən ömrü yaşamağa çalışır.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(26.04.2024)

Poetik Qiraətdə bu gün sizlərlə ustad  şairimiz Musa Ələkbərli  “Şeirin ağrısını çəkəndə” şeiri ilə görüşəcək. Bu bir avtobioqrafiyadır desək, yanılmarıq. Şair öz iç dünyasını oxucusuna göstərir, “tanış olaq, bu mənəm” deyir. 

Dünən şairimizin 74 yaşı tamam oldu. Bu münasibətlə onu ürəkdən təbrik edir, yazıb yaratmaq eşqi arzulayırıq. 

 

 

ŞEİRİN AĞRISINI ÇƏKƏNDƏ

 

Qəddardan qəddardı, zalımdan zalım

Özü öz üstünə çökəndə Musa.

Əvvəl xəyallardan köynək toxuyub,

Sonra ilmə-ilmə sökəndə Musa.

 

İhamın yolunda durub müntəzir,

Həyacan içində titrəyib əsir.

Daşlaşmış sözlərin üstündə gəzir

Çaylaq quşu kimi səkəndə Musa.

 

Anma qiyaməti o qurda qalır,

Ürək hara gedir,yurd harda qalır?!

Yerin yer səthindən kənarda qalır

Nə şəhərə sığır, nə kəndə Musa.

 

Köksündə ilantək qıvrılır misra,

Ruhundan qılınc tək sıyrılır misra.

Canından,qanından ayrılır misra,

Ürək bənd eləyir hər bəndə Musa.

 

Ya göyün yeddinci qatından çıxır,

Ya da sal daşların altından çıxır.

Bütün ağrıları yadından çıxır

Şeirin ağrısını çəkəndə Musa.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(26.04.2024)

Bu gün AMEA Mərkəzi Elmi Kitabxanasında Azərbaycan Nəşriyyatları Assosiasiyası (ANAİB), AMEA, Mədəniyyət Nazirliyi və Təhsilin İnkişafı Fondunun təşkilatçılığı ilə Azərbaycan Naşirlərinin I Forumu öz işinə başlayıb. Forum bu saatlarda öz işini başa çatdırmaq üzrədir. 

Sabahsa Azərbaycan Naşirlərinin I Forumu çərçivəsində “Oxu Günü-10” sərgi-festivalı baş tutacaq.

“Oxu Günü-10” sərgi-festivalı nələri vəd edir? 

 

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı bununla əlaqədar forumun təşkilat komitəsində yer almış XAN nəşriyyatının direktoru Səbuhi Şahmursoydan aşağıdakı bilgiləri almışdır:

 

“Bu il “Oxu Günü-10” layihəsi “Azərbaycan Nəşriyyatları Assosiasiyası” İctimai Birliyi, AMEA, Təhsilin İnkişafı Fondu, Yunus Əmrə İnstitutu və “Hədəf Nəşrləri”nin birgə təşkilatçılığı ilə AMEA parkında keçiriləcək.

27 – 28 aprel tarixlərində baş tutacaq sərgi-festival otuza yaxın nəşriyyat, ondan çox kitab mağazası, onlarla ədib, ziyalı, incəsənət və ictimaiyyət nümayəndələrinin iştirakı ilə keçiriləcək.

Sərgi-festivalda Varis, Rüstəm Behrudi, Əkbər Qoşalı, Elxan Elatlı, İlqar Kamil, İlham Tumas, Elay, Tamerlan İsmayılzadə, Aynur Cavid, Ramil Əhməd, Məsudə Cabbar, Erix Qauzer, Fidan Cəfərzadə və başqa tanınmış yazıçıların təqdimat və imza mərasimləri olacaq.

Bundan başqa, Çinarə Məlikzadə, Röyal Musa, eləcə də digər gənc ifaçılar festivala rəng qatacaqlar.

Əlavə məlumat üçün bildirək ki, III və IV “Kitabqurdu” Oxu Marafonunun müəllifləri – Şəmil Sadiq, Amin Sükut, Sevinc Elsevər, Elgüsel, Zahid Xəlil, Xəyalə Murad, Rövşən Abdullaoğlu, Rafiq İsmayılov, Fatimə Alxaz, Rəşad Bayramov və Gülüş Xəlilova da festivalda iştirak edəcəklər.

“Oxu Günü” 2015-ci ildə “Hədəf Nəşrləri” MMC tərəfindən təsis edilib. Layihənin məqsədi ölkədə kitabçılığı inkişaf etdirmək, gənclərin intellektual mühitə adaptasiyasını aktual saxlamaq, oxucu-yazıçı görüşlərini stimullaşdırmaq, endirimli kitablar təqdim etmək və bununla kitabın əhəmiyyətini cəmiyyətə aşılamaqdan ibarətdir.

“Oxu Günü” sərgi-festivalı 2015-ci ildə Binəqədi rayonunda yerləşən Heydər Əliyev adına parkda, 2016-cı ildə Nəsimi rayonu ərazisindəki Zorge parkında, 2017 – 2023-cu illərdə isə Heydər Əliyev Mərkəzində Heydər Əliyev Mərkəzi, “Hədəf Nəşrləri”, Elm və Təhsil və Mədəniyyət nazirliklərinin təşkilatçılığı ilə keçirilib.

Elm və təhsil nazirinin 4 mart 2019-cu il tarixli qərarına əsasən hər il aprelin 23-də Ümumdünya Kitab və Müəlliflik Hüququ Günü münasibətilə bütün ölkə ərazisində ümumtəhsil məktəblərinin iştirakı təmin olunmaqla kütləvi “Oxu Günü” tədbiri keçirilir.

Layihə “Gəlin birgə oxuyaq!” devizi altında təşkil olunur”.

 

Hamını AMEA Parkına dəvət edirik!

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(26.04.2024)

Ölkəmizdə Kino ssenarilərini dərc edən bir mətbu orqan, dərgi yoxdur. Ümumən, son illərdə heç dramaturji kitablar da nəşr edilmir. Kinoşünaslıq, kinotənqid sahələri də öz qürub dövrünü yaşayır. Bu da kinomuzun inkişaf strategiyasının ziddinədir.

Hazırda həm Mədəniyyət Nazirliyinin, həm də Kino Agentliyinin reallaşdırmaq istədikləri geniş fəaliyyət spektrində bu nöqsanların aradan götürülməsi də aparıcı rol oynayır.

Bu günlərdə “Elm və təhsil” nəşriyyatı tərəfindən tanınmış kinodramaturq, yazıçı, Azərbaycan Kini Agentliyinin direktoru Orxan Fikrətoğlunun “Kinocizgilər” adlı kitabı işıq üzü görəcək. Kitabda həm tammetrajlı, həm qısametrajlı bədii və sənədli film ssenariləri, ekran həlli üçün uyğunlaşdırılmış qısa hekayələr və novellalar yer alıb.

Bu gündən etibarən oxucularımızı “Kinocizgilər” kitabındakı yazılarla tanışlıq gözləyir. Xüsusən, kino sahəsi ilə maraqlananlar üçün, gənc ssenaristlər və rejissorlar üçün düşünürük ki, bu dərclər faydalı olacaq.

 

“TURAN” bədii film ssenarisini təqdim edirik.

 

Titr yazı. Yevlax. 1918-ci il. Aprel...

Yevlax körpüsü uğrunda mövqe savaşları gedir.

Qaraməryəm... Çöllük... Tərəflər qarşı-qarşıyadır...

Batal savaş səhnələri...

Döyüş anları... İri və ümumi planlar...

Bolşevik-daşnak birləşmələrinin hərbi düşərgəsinə və açıq savaşa təpəcikdən binoklla baxan Nuru paşa.

Onun yaxın silahdaşları Nazim bəy, Mürsəl paşa, Süley­man İzzət bəy də buradadırlar.

Nuru paşa: – Göyçay, Kürdəmir və Qaraməryəm ilk alacağımız məntəqələr olacaq, bəylər. Milli hökumətin Bakıya köçürülməsi planı payıza qədər bitməlidir. Bir neçə cəbhədə vuruşuruq. Alman-gürcü birləşmələri Qax, Zaqatala tərəfdən Azərbaycan hüdudlarına soxulub. Gəncə ermənilərinin tərk­si­lah olunması işi hələ bitməyib. Rus ordusundan qaçmış ermə­nilər Şamaxıda, Bakıda, Qubada, Zəngəzurda on minlərlə dinc türkü qətlə ye­tiriblər. Bolşevik-daşnak birləşmələri Yev­lax körpüsünü tutub Bakının yollarını üzümüzə bağlamaq istəyirlər. İngilisləri, Biçeraxovun kazaklarını da dediklərimin üstünə gəlsəm, mənzərə tam aydınlaşar. Nazim bəy, vəziyyəti dəyərləndirin.

Nazim bəy: – Paşam, Azərbaycan könüllülərindən təşkil olunmuş cəbhəni açdıq. Cəmil Cahid bəyin komandanlığında olan Beşinci firqədən iki alayı Ağdam və Əsgəran səmtə vuruşmaq üçün göndərdik. Gəncə, Qazax, Zaqatala, Nuxa, Qarabağ məntəqələri ilə bərabər Zən­gəzurun şərq qismi də bizim ida­rə­miz­dədir. Azərbaycanı şərqdən və cənub-qərbdən təhdid edən düşmənə qarşı vuruşmaq üçün Beşinci Qafqaz firqəsinin 13-cü alayı əmrə müntəzirdir. İsmayıl Həqqi bəy Qarabağ məntə­qəsi­nə nəzarət edir. Hal-hazırda erməni və ruslardan ibarət olan düşmən Kürdəmiri ələ keçirib. Müsüslü stansiyasının şərqin­dəki bataqlığa doğru gəlib. Eyni zamanda düş­mənin daha bir güclü qolu Şamaxı–Ağsu üzərindən Göyçaya yaxınlaşır. Bu gün düşməni darmadağın edib Şamaxı şosesinə çıxmalıyıq.

Nuru paşa yenə binoklla savaş meydanına baxır...

Binoklun görüntüsündə keçilməz bataqlıqlar görünür...

Döyüş meydanında mövqe savaşları gedir...

Nuru paşa atın belinə qalxıb qılıncını siyirir.

Bir göz qırpımında atını bataqlıq səmtə çapır... Bunu görən əsgərlər də atlarını Nuru paşanın arxasınca bataqlığa doğru çapırlar...

Çox keçmir Nuru paşa və onun arxasınca gələn əsgərlər bataqlıqlardan çıxıb düşmənə cinahdan hücum edirlər. Düşmən gözləmədiyi həmlədən çaşıb mövqe­lərindən qaçır...

Nuru paşanın atlıları Yevlax körpüsünü ələ keçi­rirlər.

Qafqaz İslam Ordusunun əsgəri Azərbaycanın və Qafqaz İslam Ordusunun rəmz-bayrağını körpünün üzərinə taxır...

Batumdan gəlmiş çoxsaylı Osmanlı korpusu Yevlax körpüsünü hərbi marşlar oxuya-oxuya keçir...

Kadrda həmin əsgərlərin marş oxuya-oxuya Göyçayı, Şamaxını, Kürdəmiri azad etməsi görüntüləri də sərgilənir...

Bütün bu qələbələr körpüdən keçən Qafqaz İslam Ordusunun oxuduğu hərbi marşın sədaları altında həyata keçirilir...

 

 ***

Titr yazı.1921-ci il. Qarabağ. Oktyabr.

Gecə yarısı... Meşə... Haradasa bayquş ulayır.

Meşə xəzəllərini tapdalaya-tapdalaya gedən onbaşı İzzət...

Onun arxacınca Ravi-aşıq da gəlir...

Onlar hərbi hissənin taxta çəpərlərinə çatıb dayanırlar...

Meşənin səssizliyinə qulaq asandan sonra gizlicə çəpəri aşırlar...

Yaxınlıqda at tövlələri görünür...

Ravi-aşıq: – Çatdıq. Atını burda saxlayırlar. Tövləyə tək girəcəksən. Güllə atmaq mənlik deyil.

Onbaşı İzzət: – Sənlik olan nədir bəs? Yalan?

Ravi-aşıq: – Xeyr. Tamaşa.

Onbaşı İzzət: – Ən böyük tamaşa doğrudur, aşıq.

Onlar səssizcə tövləyə tərəf sürünürlər.

İri palıdın arxasında gizlənən Ravi-aşıq əliylə ağacların arasındakı tövlənin yerləşdiyi yerə işarə edir.

Tövlənin içi...

At o biri atlarla bərabər bolşeviklərin tövləsindədir.

At o biri atlara yaxın durmur.

Təkcənə üzü qapıya dayanıb dırnaqları ilə torpağı eşir.

Atların keşiyini iki bolşevik əsgər çəkir.

O biri əsgərlər yaxınlıqdakı kazarmadadırlar...

Kazarmada yatan əsgərlər...

Ravi-aşıq pıçıltıyla: – Bəlkə qayıdaq? Bilirsən o kazar­ma­larda nə qədər bolşevik var? – deyir.

Onbaşı İzzət: – Dostu darda qoymazlar, – deyir.

Ravi-aşıq: – Bəs mən? – soruşur.

Onbaşı İzzət: – Sən burda dur, on-on beş dəqiqəyə qayıt­ma­sam, çıxıb gedərsən, – deyir.

Onbaşı İzzət sürünə-sürünə tövləyə yaxınlaşır.

At tövlədə onbaşı İzzətin yaxınlaşdığını hiss edib bərkdən kişnəyir...

Atın qəfil kişnəməsi keşik çəkən əsgərlərə qəribə görünür.

Tövləni qoruyan əsgərlərdən biri qapıları açıb içəri boylananda at onun sinəsindən qoşa təpiklə vurub yerə sərir.

İkinci əsgəri də onbaşı İzzət asanlıqla zərər­sizləş­dirir.

At onbaşı İzzəti görüb sevincindən şahə qalxır...

Onbaşı İzzət: “Səs salma... Buxara əmiri deyilsən”.

At onbaşıya yaxınlaşıb üzünü onun üzünə sürtür...

Onbaşı İzzət də tövlənin qapısı ağzında atı qucaqlayır...

Onbaşı İzzət atın belinə qalxıb meşəyə doğru çapır...

Güllə səslərinə yuxudan hövlnak oyanmış bolşeviklər həyətə çıxıb qaranlığa tərəf atəş açırlar...

Ağacların arxasında gizlənmiş Ravi-aşıq da ayağa qalxıb onbaşının arxasınca qaçır...

Ravi-aşıq: – “Çünki oldun dəyirmançı, çağır gəlsin dən Koroğlu”.

Güllə səsləri eşidilməkdədir...

Onbaşı İzzət qəfil qaranlıqdan çıxıb meşə cığırı ilə qaçan Ravi-aşığı bir göz qırpımında atın belinə qaldırır...

Ravi-aşıq: – Dostu darda qoymaq, doğurdan da, yaxşı iş deyilmiş, onbaşı.

Onbaşı: – Cənnəti qazandın, aşıq. Heç bilirsən bu at mənimçün nə deməkdir?

Ravi-aşıq: – Səni bilmirəm, mən bu ölkədən çətin cənnətə düşəm.

Onbaşı İzzət: – Deyirsən cənnətdə artist yoxdur?

Ravi-aşıq: – Artistin olub-olmamağın bilmirəm, təkcə onu bilirəm ki, heç cəhənnəmdə də arxamca bir bölük bolşevik qaçmayacaq.

Onbaşı İzzətlə Ravi-aşıq meşənin dərinliyində görün­məz olurlar...

Onların arxalarınca atlı bolşeviklər çaparaq gəlir...

 

***

Titr yazı. İstanbul. Vağzal binasının önü. 1918-ci il. Dekabr.

Perronda yaxınlaşmış qatardan indicə aşağı enən Nuru paşa görünür...

O, mülki geyimdədir. Əlində qara çanta tutub...

Nuru paşa gözləmə zalının qarşısından keçəndə izlən­di­yini hiss edir...

Qaçmağı özünə sığışdırmır...

Qarabaqara arxasınca gələn Hərbiyyə Nəzarət Polisinə tərəf çevrilir...

Hərbiyyə Nəzarət Polisi üç nəfərdən ibarətdir.

Nuru paşanın dayandığını görüb onlar da ayaq saxlayırlar...

Nuru paşa: – Nəsə bir çətinliyin var, əsgər? – soruşur.

Polis: – Paşam, sizi həbs etmək əmrini almışıq, – deyir.

Nuru paşa: – Kim verib bu əmri? – soruşur.

Polis: – Paşam, özünüz də bilirsiniz ki, sizi necə sevirik. Görünür, belə lazım imiş. Mənimlə Bəkir ağa bölüyünə getmə­lisiniz. Sizə başqa heç nə deyə bilmərəm.

Nuru paşa polislərin qarşısına düşüb vağzal binasından çıxır...

 

Bəkir ağa bölüyü... Səhər.

Nuru paşa kiçik dindirilmə otağında oturub.

Qapı açılır.

İçəri osmanlı zabiti ilə bərabər bir ingilis zabiti də daxil olur.

Osmanlı zabiti üzünü Nuru paşaya tutub deyir: – İngilislər sizi erməni qətliamları törətdiyinizə görə mühakimə etmək üçün həbs edib. Biz bu işdə yalnız vasitəçiyik.

Nuru paşa ayağa qalxıb: – Siz məni düşmənə təslim edirsiz? – deyə çığırır.

Osmanlı zabiti başını aşağı salıb susur.

Nuru paşa ayağa qalxıb otaqdan çıxır...

Nuru paşa ingilislərin maşını ilə yenidən dəmiryol vağzalına gətirilir.

Onu qolu qandallı halda dörd əsgərin müşayiəti ilə qatara mindirirlər.

 

Qatar Batum stansiyasına çatır...

Dörd əsgər Nuru paşanı qatardan düşürüb yenidən hərbi maşına oturdur...

Maşın Ərdəhan qışlaları deyilən ingilislərin hərbi kazarmaları qarşısında dayanır...

Nuru paşanı maşından düşürüb təkadamlıq kame­raya salırlar...

 

***

Titr yazı. Bakı. 1919-cu il. May.

Azərbaycan Demokratik Respublikasının Baş naziri Nəsib bəy Yusifbəylinin otağı.

Nəsib bəy Yusifbəyli Nağı bəy Şeyxzamanlı ilə qabaq-qən­şər oturub.

Nağı bəy Şeyxzamanlı: – Nəsib bəy, Xəzər sularında üzən iyirmi yeddi Nikolay gəmisini heyətqarışıq öz tərəfimizə çəkə bildik. Bircə güllə belə atmadan onların dorundan bayrağımızı asdıq.

Nəsib bəy: – İşlər barədə sonra məruzə edərsən, Na­ğı bəy. Səni bura başqa iş üçün çağırmışam. Nuru paşanı ingilislər İstanbulun göbəyində həbs ediblər. Oturduğumuz bu binanın mühafizəsini belə ingilislərdən o, xahiş etmişdi. Lənkəranın və Muğanın Azərbaycana aidliyinin təsdiq edilməsi də onun tələ­bidir. Biçeraxovun və ermənilərin Bakıdan çəkilməsi, ingilis­lərin Azərbaycanı rəsmən tanıması da onun əməyidir. Mən hələ Bakının azad olunmasını demirəm. Bizim ona bir dövlət borcumuz var, yəqin ki, başa düşürsən.

Nağı bəy: – Türklər onu ingilislərə necə təhvil ve­rib? Axı o, Bakıya sultanın əmri ilə gəlmişdi. Bəs Ənvər paşa bu işə nə deyir?

Nəsib bəy: – Ənvər paşa artıq söz sahibi deyil. Cəbhədəki məğlubiyyətlər, rusların, yunanların kiçik uğurları Osmanlını sarsıdıb. Nuru paşanı Batum qalasından qaçırmaq üçün xeyli iş görmüşəm. Hopa bəyləri verdikləri sözün üstündə durublar. Onlar Nuru paşanın Ərdəhan qışlaqlarından Ağsuanovkaya gətiril­məsini gözləyirdilər. Dünən ingilislər edam etməkdən ötrü Nuru paşanı Ağsuanovkaya gətiriblər. Gecəylə yola çıx, Hopa bəylərinə rəhbərlik edəcəksən.

Nağı bəy Şeyxzamanlı ayağa qalxıb otaqdan çıxır...

Nəsib bəyin qəmli üzündən gecə planlarına keçid...

 

Gecə planları... Ağsuanovka birliyi...

Nağı bəyin rəhbərliyi ilə kiçik dəstə birliyin həyətindəki kiçik həbsxanaya hücum edir...

Atışma...

Atışma zamanı üç ingilis hərbçisi yerindəcə öldürülür...

Nağı bəyin dəstəsindən olan bir azərbaycanlı da şəhid düşür...

Əllərini yuxarı qaldırmış keşikçilər həbsxana qapılarını açıb Nuru paşanı azad edirlər...

Nağı bəy, Nuru paşa və digər dəstə üzvləri qaranlıq dağ yolları ilə Batuma doğru qaçırlar...

 

 “Ədəbiyyat və incəsənət”

(26.04.2024)

 

 

 

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı “Qısa fikirlər xəzinəsi”ndə bu dəfə Xorxe Anhel Livraqanın aforizmlərini təqdim edir. Toplayanı və tərtib edəni: C.Məmmədovdur.

 

 

 

Xorxe Anhel LİVRAQA: 

 

Biz insanıq ... ona görə ki, ruhumuz var, ona görə ki, Allaha inanırıq.

*** 

Heç kimsə özünü tənha və zavallı bilməsin; varlığında Tanrıdan zərrə daşıyan bir kəs nə yalqız, nə də zavallı ola bilər. 

*** 

Böyük fikirlərin yaşandığı bir cəmiyyətdə tənha olmaq olmaz. 

*** 

Təbiətin qanunlarına əsla müqavimət göstərməyin... 

*** 

İnsan təbiətdən uzaqlaşdıqca qəlbi də qatılaşır. 

*** 

Səbir – əbədiyyətin insanı sınamağıdır. 

*** 

Bütün doğrular və bütün həqiqətlər ağılla da, ürəklə də uyum içində olur. 

*** 

Çətin olanla dəyərli olan arasında əsrarəngiz bir bağ vardır. 

*** 

Arzuları öldürməkdən də böyük cinayət yoxdur. 

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(26.04.2024)

 

 

Əlibala Məhərrəmzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

 

Bizim uğursuzluq təsnifatımızda «Xüsusi uğursuzluq» (XU) bölümündə yer alan «xəstəlik» mövzusunda danışmaq zamanı yetişdi. Sağlamlığın fəsadı, orqanizmin fəaliyyətinin pozulması anlamını daşıyan xəstəlik patogen faktorların həmləsi nəticəsində insanın həyat fəaliyyətini pozur, onun əmək qabiliyyətini, sosial faydalılığını əlindən alır.

Hippokrat xəstəliyin səbəbi kimi orqanizmin dörd əsas mayesinin (qan, selik, öd, venoz qan) qeyri-düzgün qarışığında görürdü. Demokrit atomun formasının dəyişməsini və düzgün yerləşməməsini xəstəlik törədən səbəb elan etmişdi. İbn Sina xəstəliyin arıq və kök, gödək və hündür adamların fərqli bədən quruluşunda daha fərqli inkişaf keçməsini mikroorqanizmlər barədə dolayısı ilə danışmaqla izah etmişdi. Sonra zaman-zaman alimlər və mütəxəssislər xəstəliyə fərqli-fərqli səbəblər göstərmiş, təriflər vermişlər.

Görünən dağa nə bələdçi. Gün kimi aydındır ki, hansı tərif verməyindən, yaranmasına nələri səbəb gətirməyindən asılı olmayaraq xəstəlik həyatı büsbütün rənglərindən məhrum edən bir nəsnədir, istər mexaniki, istər fiziki, istər kimyəvi, istər bioloji, istər də psixogen – yaranışı hansı səbəbdən olursa-olsun xəstəlik sonda insanı yataq xəstəliyinədək, ölümədək aparıb çıxara bilir.

Xüsusən ətraf mühitin kəskin hücumunu şərtləndirən (ekoloji tarazlığın pozulması, informasiya-kommunikasiya texnologiyalarının məişətdə hədsiz dərəcədə nüfuzu, kimyəvi qida əlavələri ilə tədrici zəhərlənmələr və s.) hazırkı durumda bu və ya digər xəstəliklərin sürətlə artması, immun sistemi və müqaviməti get-gedə zəifləyən stasistik insanın bu hücuma qalxan qaldıra bilməməsi 3-cü minilliyin insanını fakt qarşısında qoyur. Bu gün insana həm molekulyar, həm xromosom, həm hüceyrəvi, həm orqan xəstəlikləri hərtərəfli basqı edir. Son onillikdə dünyada insan ömrünə son qoyan ən əsas xəstəliklər formalaşıb ki, onların sırasında ürəyin işemik xəstəliyi, insult, aşağı nəfəs yollarının respirator infeksiyaları, ağciyərin xroniki obstruktiv xəstəliyi əsas yer tutur.

Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatının məlumatına görə hər il dünya üzrə təkcə ağciyər xərçəngindən və diabetdən 4 milyona yaxın insan həyatını itirir.

Bu gün insanların uğursuzluq sindromunda, həyatdan küskünlüyündə xroniki xəstəliklərin böyük çəkisi var. İnsanlar əllərində qorxulu diaqnoz barədə həkim epikrizi, rentgen şəkli tutaraq bəzən, sadəcə, ölümlərinin gəlişini gözləyirlər. Amma bir şeyin fərqində deyillər: hətta müalicəsi tibb elminə bəlli olmayan xəstəliyə belə təslim olmadan yaşamaq və ömür sürmək mümkündür. Əvvəlki hissələrdən birində, xatırlayırsınızsa, sizə 82 yaşında prostat vəzi xərçəngindən qurtulmağı bacaran Uorren Battet barədə yazmışdım. Güc, iradə, dözüm və inam! Bax bunların sayəsində istənilən nəticəni hasil etmək olar.

Xəstəliyə yenilməməyin ən vacib şərti sağlam həyat tərzi keçirməklə yanaşı vaxtaşırı profilaktika üçün həkim qəbuluna getmək də hesab olunur. Sağlamlığına münasibətdə 3 insan tipi müşahidə olunmaqdadır: vaxtaşırı profilaktika üçün həkim qəbuluna gedənlər; xəstəliyin ilk əlamətləri hiss ediləndə həkim qəbuluna gedənlər; xəstəlik tüğyan edəndə həkimə aparılanlar.

Razılaşın ki, 2-ci və xüsusən də 3-cü tipin nümayəndəsi olmaq yolverilməzdir.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(26.04.2024)

 

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı bu gün Tribunada, yazıçı Seyran Səxavətin dilimiz barədə fikirlərini təqdim edir. Seyran Səxavət dilimizin keşiyində duran tək-tük ədiblərimizdəndir.

 

 

 

Nala-mıxa vurmadan birbaşa mətləbə keçək. Dilin ən qaynar yerindən,

kəndlinin televiziyaya verdiyi kiçik müsahibədən:

– Telefonuma zəng daxil oldu, telefonumu açdım, telefonumda mənim

nəzərimə çatdırdılar ki, anam avtomobil qəzasında iştirak eləyib. Mən qəzada

anamın iştirak etdiyi yerə tələsdim, orda anama baxış keçirdim, anamın üzərində

təcili yardım həyata keçirdəndən sonra o dirçəlməyə doğru getdi...

Bu, Azərbaycan kəndinin dili deyil və Azərbaycan kəndinin dili deyilsə,

deməli, Azərbaycan dili də deyil. Bəs onda nədi?

Bu, Azərbaycan televiziya məkanının dilidi – evlərimizin ən üzlü qonağı

olan televiziyanın.

Qəzaya düşmüş anası haqqında müsahibə verən bu kəndli kişi kameranı

görəndə kim olduğunu, harda doğulduğunu, hal-hazırda harda yaşadığını tam

unudur, televiziya dilində, sığallı-tumarlı, ənlik-kirşanlı, təngnəfəs yarımcan

cümlələrlə danışmağa başlayır, o da bizim televiziya məkanı kimi mədəni,

təmtəraqlı görünmək istəyir.

Kənddən başqa bir müsahibə:

– Durduğum yerdə maşınımın arxa nahiyəsindən həmlə edərək maşınımın

arxa nahiyəsini əzdi, mən də maddi ziyana düşdüm, maşınımın orası da maddi

ziyana düşdü...

Şərhsiz...

Uzun sözün qısası: Ölkəmizdə fəaliyyət göstərən televiziyaların “qayğısı və

diqqəti” sayəsində Azərbaycan dili elə bir vəziyyətə gəlib çatıb ki, bu dildə ara

vermədən iki saat danışarsan və heç nə deməyə bilərsən – bu, əsl dəhşətdir:

danışırsan, danışırsan və heç nə demirsən – söz yığnağı. İkinci Dünya

müharibəsində konslagerlərdə insanlar üzərində aparılan amansız təcrübələri

xatırlamalı oldum. Yumşaq desək, televiziya kanalları Azərbaycan dilinin

varlığında görünməmiş “cərrahiyyə əməliyyatları” aparmaqla onu zəiflədir,

nəticədə dilin “astması” diaqnozu ilə üzbəüz qalırıq.

Dünyanın hər yerində dilin yaradanı, cilalayanı, inkişaf etdirib qoruyanı

xalqdı - əgər xalq öz dilini, dərinə getsək, özünü unudub televiziya dilində

danışmağa başladısa, bu, başlanğıc deyil, sondur.

Şifahi xalq ədəbiyyatı ilə azdan-çoxdan qaynayıb-qarışmış biri kimi deyə

bilərəm ki, adamları göyün yeddi qatına qaldıran alqışlar olduğu kimi, insanların

yeddi qatından keçən qarğışlar da var. Ah-nalənin müşayiətilə kitablardan

oxuduğum, eşitdiyim, insanı bütün varlığıyla silkələyən, silkələyəndə dəymişi

dura-dura adamın kalını tökən qarğışları sadalamaq fikrim yoxdu. Ancaq onu

deməliyəm ki, bu qarğışların içində ən dəhşətlisi ikicə kəlmədən ibarətdir:

– Dilin qurusun!

Dilimizə kim qarğış eləyib – bizə ancaq etiraz eləmək qalır:

– Ağzından çıxsın, qoynuna düşsün.

Ölkəmizdə müəllimləri, həkimləri, hətta mollaları da attestasiyadan

keçirirlər. Bəs televiziya işçilərini niyə söz azadlığı adı altında özbaşına

qoymuşuq? Ümumiyyətlə, dövlət dilimizə – ana dilimizlə bağlı münasibətdə ölünü

də özbaşına qoymaq olmaz, yoxsa kəfəni yırtıb çıxar və bir də görərik ki, bu ölülər

dünyanın hər yerindən boy verib görünən, nəhəng Palıd ağacının – Azərbaycan

dilinin dibinə neft tökürlər ki, qurusun, bilərəkdən, ya bilməyərəkdən – fərq etməz.

Bizim kəndlərin birində dalaşan iki nəfərin biri gecə ilə qonşunun bağındakı

ağacların dibinə neft töküb onları qurutmuşdu.

Hər yoldan ötəni gətirib ona ekran etibar eləyəndə o da özü kimi

üzdəniraqları qonaq sifəti ilə (təbii ki, hamıya aid deyil) dəvət edib Azərbaycan dili

ilə mazaqlaşacaqdı də. Onlar hardan bilsin ki, Cümlə qurmaq dövlət qurmaq qədər

çətindir.

Ölkəmizdə Milli Elmlər Akademiyasının Nəsimi adına Dilçilik İnstitutu

(Nəsimidən ayıbdı axı...) və mənim aləmimdə bu işlərə birbaşa cavabdeh olan

Milli Teleradio Şurası var. Özü də hər iki təşkilatın adının əvvəlində Milli... Milli...

Bu, milli olmadı ki, cənablar. Bəs siz hara baxırsınız?.. Sizlərin bu gün hara

baxdığını dəqiq bilməsəm də, deyərdim ki, zəhmət olmasa dövlət başçısına tərəf

baxın...

Prezident İlham Əliyev noyabrın 1-də Azərbaycan dilinin qorunması və

dövlət dilindən istifadənin daha da təkmilləşdirilməsi ilə bağlı tədbirlər haqqında

fərman imzalayıb. Yeri gəlmişkən, deyək ki, belə sənədin imzalanması ilk deyil,

yəqin ki, axırıncı da olmayacaq. Dilimizin saflığının ən yüksək səviyyədə

dəstəklənməsi sevindirir, ancaq gəlin görək bu sevinci ürək dolusu yaşaya

bilirikmi? Cavab xeyli qəlizdir və qəlizləşə-qəlizləşə də gedir. Bizim borcumuz bu

gedişatın qarşısını almaqdır. Bu mənada, altmış ilə yaxın Azərbaycan diliylə

işləyən bir adam kimi, öz narahatlığımı, istəyimi sizinlə bölüşmək istəyirəm.

Birinci növbədə, Azərbaycan dilinin kövrək ərazisinə diqqət yetirsək, vəziyyətin

ürəkaçan olmadığını görəcəyik. Əgər siz də mən baxan tərəfdən baxsanız,

qarşınızda nəhəng döyüş meydançasını xatırladan bir görüntü açılacaq: mühasirədə

qalan və mühasirəyə alanlar.

Gəlin hər şeyi öz adı ilə deyək: mühasirədə qalan Azərbaycan dilidir.

Mühasirəyə alanlar isə aşağıdakılardır:

1. Televiziyalar.

2. Radiolar.

3. Saytlar.

4. Mətbuat.

Və bu dördlüyün içində saysız-hesabsız verilişlər, məqalələr, tərcümə

olunmuş filmlər, təzə çəkilmiş milli seriallar, reklamlar, idman şərhçiləri, rusdilli

azərbaycanlılar, hüquq-mühafizə orqanlarının dili, tibb işçilərinin dili, bəzi yüksək

çinli məmurlar, xarici dillərdən gələn sözlər, Türkiyə türkcəsindən gəlmələr, mahnı

sözləri, bəzi orta məktəb dərslikləri, prezident fərmanı ilə çap olunmuş nağıl

kitabları və s.

Və yuxarıdakı dördlüyün içində sadaladıqlarımın içində də saymaq

istəmədiyim saysız-hesabsız nüanslar...

Sözümün canı odur ki, bu mühasirəni yarmaq çox çətin olacaq.

İndi isə Azərbaycan dilinin ağır vəziyyətdə olduğuna sizləri inandırmaq üçün

keçək faktlara. Aldı görək televiziyalarımız nə dedi:

– Soyğunçuluğa imza atmış oğrular.

Belə çıxır ki, oğrular heç kəsə məlum olmayan qanun-qayda ilə soyğunçuluq

eləyəndən sonra bu məsələni sənədləşdirir və altına da imza atırlar ki, bəli, oğru

bizik. Heç elə də şey olar? Dünyanın heç yerində görünməyən məntiqsizlik zirvəsi.

– Səhər yeməyini həyata keçirmək...

Sözüm yoxdu.

– Yanğınsöndürənlər alova müdaxilə etdilər.

Sözüm yoxdu.

– Verlişimiz gözəl baş tutdu.

Ümumiyyətlə, “baş tutdu” sözündən birdəfəlik imtina etmək lazımdır, çünki

bu söz birləşməsi mini təxribatdır, dilimiz bunsuz da yaşıya bilər.

– Güllələrə məruz qalerıx.

Bunu da televiziya dilində danışmaq istəyən xalq deyir.

– Messi rəqiblə toqquşub yerə yıxıldı.

Mən bu yaşa gəlmişəm, kiminsə göyə yıxılmağını eşitməmişəm.

– Havanın hərarəti (istiliyi) müsbət (isti) otuz iki dərəcə isti təşkil edəcək.

– Külək topun hərəkətlənməsinə səbəb olur.

– Tualet təmizləməkdə güclü mütəxəssis (təmizləyici toz nəzərdə tutulur).

– Jüri finalının biletləri satılacaq.

Jüri finalı nə deməkdi axı?..

– Sahibsiz it məktəbdən gələn uşağı dişlədi.

İt dişləmir, tutur.

– Həyətində işləyən altmış yaşlı qadını ilan sancdı.

İlan ağcaqanad deyil ki, sancsın - ilan vurur.

– Camaatı təxliyyə etdilər.

Köçürdülər.

– Əmək tutumu işlər.

-?

– Görüşün referesi serbiyalı hakim.

Refere – hakim, ikisi də bir sözdü.

– Marallar çox tez hamilə olur.

Hamilə qadınlar olur, heyvanlar boğaz olur.

– Axtarışı həyata keçirirlər.

Televiziya məkanında “həyata keçirmək” sözünün bəxti açılmaq bilmir ki,

bilmir.

– Çoxlu izdiham gördük.

İzdiham elə çoxluq deməkdi (adam çoxluğu), əgər belədirsə “çoxlu izdiham”

nə deməkdi, hansı dildədi?

– Qapımızdan gətirdiyimiz toyuğu, hinduşqanı ucuz qiymətə xalqa təqdim

edirik.

Bu nə təqdimat mərasimidi axı? Yuxarıdakı sözləri kənddən yarmarkaya

gəlmiş adam deyir.

– Balıq dadmayan balıq yağı.

-?

– Üstdad kolbasaları...

Üst, orta və alt dad olmur – dad olur, ya da olmur.

– Yaxşı, bərpa olub qurtardın?

Bir kinofilmdən – demək istəyir ki, özünə gəldin?

– Topu (futbol) başla tora yerləşdirdi.

-?

– Hərarət (istilik) doqquz dərəcə şaxta olacaq.

-?

– Evakuator maşını cərimə meydançasına daşıdı.

Daşıdı yox, apardı. Daşımaq başqa şeydi.

– Hava şəraiti yağmursuz keçəcək.

Hava yağmursuz olacaq.

– Ukraynada əkiz öküzlər dünyaya gəldi.

İnəklər öküz doğa bilməz axı, buzov doğar.

-?

– Duş qəbul eləyin.

Duşun, yaxud suyun altına girin. Duş yüksək çinli dövlət məmuru deyil ki,

onu qəbul edək.

– Ən çox qanun pozuntusunu pozan televiziya...

Nə deməkdi. Adamın yadına “Tarixi- Nadir” kitabı düşür.

– Hərarət mənfi on dörd dərəcə şaxta olacaq.

-?

– Göbələk toplamalıyam...

Göbələyi yığarlar, adamları bir yerə toplayarlar.

– Eynəyi geyin.

Paltarı geyinərlər, eynəyi isə taxarlar.

– Lui Vanqal jurnalistlərin üzr istəmələrini istəmişdi.

“İstəmək” sözünə elə yazığım gəldi ki...

– 183 ölkənin xarici vətəndaşları.

Nə deməkdi?

– Bizə nahar ver.

“Yemək ver” sözünü qoyub heç vaxt “bizə nahar ver” demirlər.

– Eskalator çalışır.

Çalışmır, işləyir – çalışmaq adama aiddi.

– Bizə öz əlində silah tutmağı bacaran...

“Əli silah tutan” demək istəyir.

– İndi həmin qolu izləyəcəyik.

İzləmək uzun prosesdi, indiki halda “görəcəyik” olmalıdı.

– Hər bütün bir idman növünü göstərirsiniz.

-?

Bir idmançının televiziya çıxışından.

– Hər sezonda 100-150 nəfər uşaqlar.

-?

Diz ayaqda ən incə, ən zərif yerdir.

-?

– Vitali Kryuçkaya şillə endirdi.

-?

– Top qapıya daxil oldu.

Qoool...

– Rəqib oyunçunun komanda yoldaşına ötürdüyü topu qarşılaya bilmədi.

Adamı qarşılayarlar, topu alarlar.

– Messi topu ələ keçirdi.

Bu, voleybol deyil, futboldu. Ona görə də Messi topu ələ keçirmədi, aldı.

Hörmətli futbol şərhçisi, sən: “Messi topu ayağına keçirdi” də deyə bilərsən.

– Komandaların görüşməsi baş verdi.

-?

– Rəqib qapısına vurulan toplarda Ronaldo böyük pay sahibidi.

Pay başqa şeydi.

– Qapıçı topu tutmaq üçün uzandı.

Nə təhər məsləhətdi.

– Yaşadığı haqda arayış gətirməlidi.

Söhbət harda qeydiyyatda olmaqdan getmir; sadəcə, arayış gətirirsən ki, al

bax, mən yaşayıram,sağam.

– Köhnə təyyarələr təqaüdə göndərilməlidir.

-?

– Digər informasiyalar nəqliyyat nazirliyinin qabağına nəzər yetirdik.

-?

– Hücumçu topu ram etdi.

-?

– Lakin bəzi bölgələrdə havanın yağmurlu keçəcəyi burda da gözlənilir.

-?

– Vəhşi öküzü ram etmək kimə qismət olacaq.

Topu da ram eləyirik, vəhşi öküzü də. Doğurdanmı vəhşi öküzlə futbol topu

arasında heç bir fərq yoxdu?..

– Bu məsələ bu gün həll olmasa, qalacaq balalara. Bu torpaq bizim olub

mənasız savaşlardan qabaq.

Vətənpərvərlik haqqında dinlədiyim mahnının sözlərinə fikir verin:

– İcazə versəydiniz, özümü sizin gücə etibar etmək istəyirəm.

Səkkiz sözün əvəzinə dörd söz: sizə arxayın olmaq istəyirəm.

– Bu inəklər Hindistanda onların allahlarından biri hesab olunur.

-?

– Vəhşi öküz zənciri açıb getdi.

Vəhşi öküz zənciri qıra bilər, aça bilməz, çünki açmaq üçün əl lazımdı-

öküzlərin əli olmur.

– Üç xal məsafəsini saxlaya bilmir.

Azərbaycanca deyil.

– Şaşkova (voleybol) topu oyuna daxil edir.

-?

– Voleybol salonunda azərkeşlər özlərinə yer tapmırlar, atılıb- düşürlər.

Nə deməkdi?

– Bizə zəng edən zəng müəlliflərinin, zəng sahiblərinin adlarını çəkməyin

məqamı yetmişdi.

Kasıblığın, dayazlığın, mənasızlığın dərəcəsinə fikir verdinizmi?

– Məşqçi dəyişikliyi baş verib.

-?

– Tərəfimizdən cinayət işi açılmışdır.

Cinayət işi açılmışdır.

– Öküzü tutmağın yolunu düzgün təmin etməmişdilər.

-?

– Qaraçuxur gölü çərçivələrini aşıb.

-?

– Soyuqla mübarizə aparmaq üçün...

Soyuqla mübarizə aparmaq nə deməkdi? Mübarizə aparmaq çox böyük

anlamdı axı...

– Sağlam və güclü saçlar...

-?

– İsti geyim əşyaları.

-?

– Minlərlə baş mal-qara tələf olub.

-?

– Aralı qulaqlar.

Nə deyək?

– Xocalı soyqırımı məsələsini gündəmə gətirmək məsələsi.

-?

– Bir-birimizi səfər etmək.

-?

– Ağappaq qar örtüyü ilə örtülüb.

-?

– Xəzərin Mahaçqaladan keçən hissəsi donub.

Xəzər çay deyil ki, Mahaçqaladan keçsin.

– Komandaların səviyyəsi yüksək səviyyədədir.

Komandaların səviyyəsi yüksəkdir.

– Komandanın qələbəsini rəsmiləşdirdi.

Bütün qələbələr rəsmidir də, qeyri-rəsmi qələbə olmur ki...

– Məsələyə münasibət bildirən Abdulla Gül bildirib ki...

-?

– Dəniz suları buz içindədi.

Xeyir, buz dəniz suyunun içindədi.

– Onun keçid yolunu keçən ikinci bir adam yoxdu.

-?

– İlin sonunda nəzərdə tutulması gözlənilir.

-?

– Komandanın ən iri qələbəsi.

-?

– Bataqlıqlar qəribə səslərlə doludur (Vatson)

-?

– Mən bir çox uğurlara imza atmışam.

-?

– Ətləri (əti) basdırma eləmisiniz? Apteki fəaliyyətə salacaqlar. Şəxsi

münasibətlər zəminində. Elə bir mahnılar. İşıqların yanması həllini tapacaq. Liftin

işləməsini həyata keçirəcəyik. Adamlarda məlumatlılıq yoxdu. Presedent olmayan

çap hadisəsi baş vermişdi. Kəpəyə qarşı çempion... və ilaxır və sair.

Bu cür misalların sayını nə qədər desən, uzatmaq olar, nəticədə çox uzuuun

bir yol alınar – lap elə burdan Şuşaya qədər...

Bütün bunlar hələ mənim 2011-ci ildə televiziyadan bir ay, ay yarım

müddətində ara-sıra götürdüyüm qeydlərdi. Özünüz hesabınızı götürün də...

Orasını da deyim ki, dilimizi güvə kimi yeyən bu cür faktların, hansı ayın

neçəsində, hansı televiziyanın hansı verilişində, saat neçədə və kim tərəfindən efirə

getməsi də məlumdur. Dilimizin xətrinə, zərurət yaransa, onu da açıqlaya bilərik.

Həmin il fevral ayının 20-də Az.TV-də göstərilən “Şerlok Xolms” filmindən bir cümlənin tərcüməsinə fikir verin: Görəsən, bu şəraitdə sualtı qayıq tikmək olarmı?

Yaxud fevralın 21-də “İdman” kanalında Saraqoza – Real Betis futbol

komandalarının görüşündə şərhçi deyir: “Bu hücum öz inkişafını tapa bilmədi”.

Cümlədə altı söz işlənib, halbuki ordakı fikri iki sözlə də ifadə etmək olar: hücum

alınmadı. Demək istəyirəm ki, cümləni yerli-yersiz sözlərlə həddindən artıq

ağırlaşdırmaq, yükləmək olmaz. Elektrik naqillərini həddindən artıq yükləyəndə

qısa qapanma yaranır. Cümlə də dilin naqilidi, onu da həddindən artıq yükləyəndə

qısa qapanma yaranır – Dilin qısa qapanması. Və bütün fəsadlar da bundan sonra

boy verir – necə deyərlər, süni mayalanma yolu ilə eybəcər, şikəst, müstər və xəstə

cümlələrin döl kompaniyası dilimizin ərazisində hökmranlıq eləyir. Mənim

fikrimcə, cümlələrin belə dağıdıcı döl kompaniyasının Baş Qərargahı Azərbaycan

televiziya məkanıdır. Ən azı ona görə ki, yuxarıda sadaladığımız saysız-hesabsız

faktların hamısı yalnız televiziya məkanından götürülüb və radiolardan, saytlardan,

yazılı mətbuatdan götürdüyümüz faktları bu yazıya əlavə etməmişik.

Bu cür vəziyyətdə dil doğub-törəməz olur. Doğub-törəməz Dil isə sonsuz

qadınlar kimidir, nəsil yavaş-yavaş itir. İnsanın nəsli itdiyi kimi, belə demək

mümkündürsə, Dilin də nəsli itir. Çünki Dil insan deməkdir. Çünki İnsan Dil

deməkdir. Dildəki bütün xüsusiyyətlər İnsanda, İnsandakı bütün xüsusiyyətlər

dildədir.

Dili qorumağın ən real yolu onu korlamamaqdır. Əgər korlamasaq, Dilin

özünü qorumaq instinkti – cəhdi daha da güclənər və gəlib bu vəziyyətə düşməz.

Azərbaycan dilini çox zəif bilən, ingilis dilində bülbül kimi cəh-cəh vuran

adam ən yaxşı halda yarımingilis və dörddə bir azərbaycanlıdır. Bu həm də

demoqrafik məsələdir. Çünki sən mənən azərbaycanlı olmasan da, sənəddə

bizlərdən biri kimi sayılırsan. Ona görə də hələ 1988-ci ildə Az. TV-dəki “Üzbəüz”

verlişində demişdim ki, öz dilini bilməyən azərbaycanlını mən emiqrant hesab

edirəm. Belə “emiqrant” çoxluğuna qətiyyən yol vermək olmaz, yoxsa doğma

dilimiz kəkələyər, pəltək olar. Xəstə dildə sağlam düşüncə olmur. Sağlam

düşüncəli şəxs təpədən-dırnağa silahlanmış adam kimidir – aralıdan görüntüsü bəs

eləyir...

İmkan daxilində Azərbaycan dilinin – dövlət dilimizin ərazisində baş

verənlərlə tanış olduq. Vəziyyətin son dərəcə ciddi olduğunu bir daha anladım.

Mənə elə gəldi ki, doğma dilimizin heç zaman bugünkü kimi təcili yardıma

ehtiyacı olmayıb – rus imperiyasının tərkibində olanda da. Əgər təcili tədbirlər

görüb konkret addımlar atılmasa, ana dilimiz komaya düşə bilər. Məşhur bir deyim

var: Öz ordusunu yedirtməyən xalq başqasının ordusunu yedirdər. Bu məntiqdən

çıxış edərək: Öz dilini qorumayan xalq başqasının dilində danışmalı olacaq.

Uzun illərdi ki, sözləri tumarlaya-tumarlaya təmtəraqla danışırıq, nəticədə

dilimizin şirinliyi – şirəsi çəkilir və ilanı yuvasından çıxartmağa qadir olan

möhtəşəm Azərbaycan dili əncir qurusuna oxşayır. Mənim aləmimdə televiziyada

Azərbaycan dili adı ilə dinləyicilərə sırınan cümlələr, cümlələrin içindəki sözlər

çox əzilib-büzülür. Deyəsən, o cümlələrin, o sözləin böyük əksəriyyətini gecələr

Tibilisi prospektində adam şəklində görənlər olub...

Dilin namusu elin namusudur – O, toxunulmazdır!

Bu, deputat toxunulmazlığına bənzəməz – Dilin namusuna toxunmaq

torpağın namusuna toxunmaq kimi qəbul olunmalıdır!

Əks halda Ulu öndər Heydər Əliyevdən yadigar qalan konstitusiyadakı

məlum və məşhur maddəni dəyişib belə yazmalı olacağıq:

– Azərbaycan Respublikasının Dövlət dili Azərbaycan televiziya məkanının

dilidir.

Azərbaycan dilinin korlanmasında əsas səbəbkarın Azərbaycan televiziya

məkanı olduğunu nəzərə alaraq təklif edirəm:

1. Dilçilərdən və söz adamlarından yaradılmış qrup, televiziyada gedən

verilişlərin dili barədə növbətçilik etsin.

2. Dillə bağlı nöqsanları televiziya rəhbərinin nəzərinə çatdırsınlar.

3. Dillə bağlı nöqsanlar təkrar olduqda televiziya rəmzi məbləğlə cərimə

olunsun. (100 manat)

4. Dillə bağlı nöqsanlar yenə təkrar olunduqda həmin televiziya 100 min

manat (yüz min manat) cərimə olunsun.

5. Bu da kömək eləməsə, həmin televiziyanın lisenziya məsələsinə yenidən

baxılsın və lazım gələrsə, fəaliyyəti dayandırılsın.

Yoxsa Azərbaycan dili öz fəaliyyətini dayandıracaq.

Seçim özümüzündü.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(26.04.2024)