Ülviyyə Əbülfəzqızı, “Ədəbiyyat və incəsənət”

SUAL:

Fələk namərd oyununda,

Düzün kəndiri boynunda.

Haqq deyib əli qoynunda

Gözləməkdən ağac oldum.

(Təranə Turan Rəhimli)

Təranə xanım, haqq olduğunuzu sübut etmək üçün , "düzün boynundakı kəndiri" açmaq üçün Sizə cürət verən hansı qüvvə olur?

 CAVAB:

Əgər həyatdayıqsa, daim mübarizə içindəyik. Hətta öləndən sonra da haqqı tapdalananlar var. Sağlığında istedadı, savadı, bacarığı, şəxsiyyəti ilə həsəd doğuran insanlara ölümündən sonra da paxıllıq edən, adının çəkilməsinə maneçilik törədənlər olur. Amma yaşayırıqsa, öz haqqımızı müdafiə etmək şansımız var. Bu mübarizə bəzən nə kimi itkilər bahasına başa gəlir. Hətta bəzən susmaq özü də haqsızlığa etirazın hayqırışı ola bilir. Amma sükütun da mənasını düzgün anlayan gərək:  "Elə susdum daş bildilər, hördülər divara məni."

 "Düzün boynundakı kəndiri açmaq" üçün isə qeyri-adi cürətə yox, ürəyə sahib olmaq yetərlidir. Mən min bir əziyyətlə çatdığım,  uzun illərimi həsr etdiyim ən önəmli  qazancımdan bircə anın içində keçə bilərəm - Haqq üçün. Haqq bildiyim yoldan dönməmək üçün.  Amma mənə görə həyatda hər zaman insana cürət verən qüvvə İNANDIĞIDIR.

Ədəbiyyat və incəsənət”

(22.05.2024)

1.

İnsan bir yanlış hərəkət edirkən özünü danlayır, deyir: “Bəsdir uşaqlıq etdin, sənə böyümək lazımdır”.

Sonra xatırlayır ki, təqaüddədir. “Artıq gecdir” deyib nəfəsini dərir.

2.

Vicdan dilə gələndə insan susmalı olur. 

3.

“Kardinal dəyişiklik etməyin zamanıdır, daha dayım üçün işləməyəcəyəm” deyib Səttarik bundan sonra bibisi üçün işləmək qərarı verdi.

4

Amerikalılar toyda bəylə gəlinin yoluna düyü səpirlər deyə yaponlar acıqca bəylə gəlinin ayaqları altına qamburger atırlar. 

5.

Ağıllının əsas var-dövləti əldə etdiyidir, səfehinsə arzuladığı.

6.

Qadın nə qədər qorxuncdursa, bir o qədər qorxusuzdur. 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(22.05.2024)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının “Ədəbiyyat qəzeti” ilə birgə ƏDƏBİYYATIMIZI SEVDİRƏK layihəsində bu gün sizlərə SƏBİNƏ NAMAZOVANIN şeiri təqdim edilir. 

Niyə yaşayıram, məramım nədi,

Nələr susayıbdı qanıma, Allah?

Mən hardan gəlmişəm, hara gedirəm?

Bəlkə Sən çatasan dadıma, Allah?

Görən, yuxuluyam, yoxsa oyağam

Bura mənə evdi, yoxsa qonağam?

Havayam, buludam, suyam, torpağam,

Heç kim çəkə bilmir nazımı, Allah!

Qurumur gözümdən tökülən yaşlar

Yerinə oturmur bu tanış daşlar,

Kim deyər bu alov haradan başlar?

Niyə sönmür odum, alovum Allah?

Özüm qarışqayam, nəfsimsə fildir

Mən nəfsimə qulam, mənə hakimdir.

De, görüm hansı söz mənə həkimdir?

Hansı ayə çatar dadıma Allah?

Əgər zərrəyəmsə bu yer üzündə

Mənəm bünövrəsi səhvin, düzün də...

Şeytanı, günahı, yalanı, pisi

Bəs niyə qoşmusan yanıma, Allah?

Tamaham, bir qarış kəfənə sığan,

Bir laxta qan ikən torpağa baxan.

Ölüykən yenidən ayağa qalxam,

Nədir bu nizamın məramı Allah?  

Əgər məqsəd Sənə qovuşmaq isə,

Bütün pisliklərdən sovuşmaq isə,

İstəklə, nəfslə boğuşmaq isə

Bəs niyə tapmıram məqamı, Allah?

Bilirəm zərrəyəm, bilirəm heçəm

Sənə qovuşmağı çox istəmişəm.

Düzə zaval gəlməz, düzə dərd dəyməz,

Bəs nədən asdılar İsanı, Allah?

Ruhuma soruram nədir diləyi?

Sənə qovuşmaqmış bütün istəyi.

Əgər gec deyilsə qorxu bilməyib

Üzüağ qoy gəlim hüzura, Allah.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(22.05.2024)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının media dəstəyi ilə Azərbaycan Ədəbiyyat Fondunun  Bakı Şəhəri Üzrə Təhsil İdarəsi ilə birgə “Bir direktor, bir şagird” adlı layihəsinin məqsədi nümunəvi məktəblərimizi, istedadlı şagirdlərimizi üzə çıxarmaq, onların ədəbiyyata olan marağına diqqət yönəltməkdir. Hazırda təqdimatda 189-190 nömrəli tam orta məktəbdir. 

 Layihəni təqdim edir: Ülviyyə Əbülfəzqızı

Direktor:

Mən, Fayaz Hüseynov 1967-ci ilin iyun ayının 3-də Bakı  şəhərində anadan olmuşam.

1974-84-cü illərdə 70 nömrəli məktəb liseydə oxumuşam. Ordu sıralarında xidmət etdikdən sonra 1988-ci ildə BDU-nun tarix fakültəsinə qəbul oldum və 1994-cü ildə buradan məzun oldum. Pedoqoji fəaliyyətimə 2000-ci ildən təhsil aldığım 70 nömrəli məktəbdə başlamışam. Tez bir zamanda 2003-cü ildə təşkilatçı təyin oldum. 2006-cı ildən Beynəlxalq qiymətləndirilmədə ( PİŞA ) fəal iştirak etmişəm və Azərbaycanda keçirilən Beynəlxalq qiymətləndirmənin fəal üzvlərindən olmuşam. 2009-cu ildə keçirilən əhalinin siyahıya alınmasında məntəqə sədri olmuşam. 2015 -ci ildə direktorların işə qəbulu müsabiqəsində uğurla iştirak etmişəm və kursu müvəffəqiyyətlə başa vurmuşam: belə ki, keçirilən imtahanlarda yüksək nəticə topladım və Müsahibə mərhələsindən uğurla keçərək kursu bitirdiyim ildə 2016-cı ildə 60 N li tam orta məktəbə direktor vəzifəsinə təyin olundum. Qarşıma bir məqsəd qoymuşdum-  Öz işini sevərək icra edən bir kollektivi olan, Demokratik əsaslarla idarə olunan məktəb yaratmaq. Burada İdarə etdiyim  5 il ərzində məktəbimiz bir çox uğura imza atdı. Fənn müsabiqəsində qələbə, sabahın alimləri layihəsində 4 şagirdimin uğuru, şahmat üzrə II-IV siniflər arasında keçirilən respublika çempionatında 1-ci yer (6 şagirdimin əzmi nəticəsində Respublika çempionu olduq), Heydər Əliyev Təqdimatında 2-ci yer, qrant layihələrfə qalibiyyətlər və s. Bu illər ərzində  2 müəllim əməkdar müəllim adına, 2 müəllim qabaqcıl təhsil işçisi adına layiq görüldü, 2 müəllim isə fəxri fərman aldı. 6 şagirdim bu 5 il ərzində məktəbi xüsusi naliyyətlərlə bitirərək 3 qızıl və 3 gümüş nişanla təltif olundu. Məktəb E twinning, OCEP beyxəlxalq layihələrinə qoşuldu. Özüm də layihələrdə uğurla iştirak edərək keçirilən pedaqoji mühazirələrdə  final mərhələsinə vəsiqə qazandım və Tərifnamə ilə təltif olundum. ADA-da keçirilən Data əsaslı idarəetmə kursunu müvəffəqiyyətlə bitirdim. BŞTİ nin bir çox layihələrinin qalibi oldum( Fibonaççi intellektual yarışları,) İcra Hakimiyyəti tərəfindən iki dəfə fəxri fərmanla təltif olunmuşam. Fransanın Strasburq şəhərində keçirilən Beynəlxalq “demokratik məktəb”konfransında Azərbaycanın nümayəndə heyətinin tərkibində iştirak etmişəm. 2016-2021 -ci ildə 60 nömrəli məktəbdə fəaliyyətim çox produktiv oldu. Daha sonra 2 N THL-yə direktor vəzifəsinə təyin oldum. Düzdür burada çox az müddət çalışdım, 1 ildən biraz artıq, amma burada da naliyyətlərim az olmadı. Beynəlxalq Olimpiadalarda qələbələr, RFO-da 2 qələbə, RFM də qızıl medal qazandıq.  Məktəbdə Steam və Rəqəmsal layihələri  tətbiq olunmağa başladı. 1 müəllim tərəqqi nişanı ilə, 1 müəllim isə fəxri fərmanla təltif olundu. 2022-ci ildə 189-190 nömrəli tam orta məktəbdə direktor vəzifəsinə təyin olundum. Çox gözəl tədris mühiti var burada. Bu məktəbin özünəməxsus xüsusiyyəti, tanınmış şəxslərin, məşhurların buradan məzun olmasıdır. Çox qısa müddətdə burada da artıq naliyyət və uğurumuz var. İlk olaraq məqsədə doğru inamla, çalışaraq, istəyərək gedən kollektivimiz var. Heydər Əliyev -100 təqdimatında Respublika üzrə II yerin qalibiyik. Həmçinin 1 şagirdim bu il Riyaziyyat fənni üzrə RFO qalibi olmuşdur. Məktəb qrant layihənin qalibidir. Bir müəllimim Yaradıcı müəllim müsabiqəsinin qalibi oldu. SAF- da  ( Steam Azərbaycan Festivalı) uğurla çıxış edərək müxtəlif nominasiyalarda I, Il, III yerləri qazanmışıq. Gələcəkdə daha çox uğura bu kollektivlə imza atacağımdan əminəm. Yüksək keyfiyyətli bacarıqlarını sevərək icra edən müəllimlərlə çalışmaq, işini sevərək həyata keçirən insanlarla bir arada olmaq çox xoşdur. Uşaqları çox sevirəm.. Məktəbimi, Kollektivimi və işimi çox sevirəm.

Şagird:

Mən, Aydan Vüqar qızı Məmmədli 2008-ci ildə Bakı şəhərində anadan olmuşam. 2014-cü ildə Səbail rayonu 189-190 nömrəli tam orta məktəbin 1-ci sinfinə daxil olmuşam. Hal-hazırda təhsilimi məktəbin 10-cu sinfində davam etdirirəm. 2023-cü ildə Müstəqil Dövlətlər Birliyinin Parlamentlərarası Assambleyasının iştirakçısı olan dövlətlərdə demokratiyanın, parlamentarizmin inkişafının və vətəndaşların seçki hüquqlarına riayət olunmasının monitorinqi beynəlxalq institutunun Bakı filialının məktəblilər arasında “Müstəqil Azərbaycan Respublikasının qurucusu və memarı Heydər Əliyev-100” mövzusunda keçirdiyi inşa-yazı müsabiqəsində I yerin və Bakı Şəhəri üzrə Təhsil İdarəsi tərəfindən keçirilmiş “Düşünən şagird” hekayə müsabiqəsində II yerin qalibi olmuşam.

Esse

Həyat məktəbi

Məktəb hər birimizə gələcək həyatımız üçün yol açan, bu yola işıq saçan bir ocaqdır. Burada biz tək biliklərə yiyələnmirik, eyni zamanda gələcəyimizin təməlini qoyuruq.

189-190 nömrəli tam orta məktəb – bu, mənim, sinif yoldaşlarımın, yüzlərlə məktəb yoldaşımın, eləcə də bu ocaqdan məzun olaraq öz yollarını seçmiş minlərlə insanın həyatının təməlini qoyan bir məkandır. Əlifbanı burada öyrənirik. “Ana” sözünü deməyə körpə vaxtı ana qucağında başlasaq da, bu kəlmənin yazılmasını 1-ci sinifdə məktəbdə öyrənirik.

Yazıb oxumağı, hesablamağı mənimsəyib, illər ötdükcə, yuxarı siniflərə qalxdıqca müxtəlif sahələrdə daha dərin biliklərə yiyələnirik. İsmin hallarından budaq cümləyə kimi, sadə hesablamalardan triqonometriyaya kimi, təcildən optikaya kimi, kimyəvi elementlərdən üzvi birləşmələrə kimi hər şeyi məktəbdə öyrənirik.

Ancaq bizim məktəbdən aldığımız tək bilik deyil, müəllimlərimiz bizi gələcək həyata da hazırlayırlar. Bir yandan yuxarı siniflərdə bizim ixtisas seçimimizə həm öz fənlərini dərindən öyrətməklə, həm də fənlərinə sevgi yaratmaqla təsir göstərirlər, digər yandan doğru yol göstərməklə bizi düzgün istiqamətə yönəldir, düzgün seçimimizə təsir göstərirlər. Eyni zamanda müəllim adını yüksək səviyyədə daşıyanlar şagirlərinə tək bilik verməklə kifayətlənmir, onlara qayğı göstərir, problemləri ilə maraqlanır, hər cür dəstək göstərməyə çalışır, dəyərli məsləhətlər verir, yol göstərir, gələcək həyata hərtərəfli hazırlayırlar. Bir sözlə, burada biz tək biliklərə yiyələnməyirik, eyni zamanda bir həyat məktəbi keçirik - bizim sabahımızı müəyyənləşdirən, həyat yolumuza nur saçan, işıq salan, mayak olan bir məktəbi.

Fənləri yaxşı oxumaqla, mənimsəməklə yanaşı bu məktəbin, müəllimlərimizin bizə öyrətdiyi hər şeydən düzgün faydalanmaqla gələcəyimizin uğurlarını təmin etmiş oluruq. Əks təqdirdə, dərslərini oxumayanlar, müəllimlərini dinləməyənlər isə həyatın keşməkeşli yollarında çox əziyyət çəkirlər. Ona görə müəllimlərimizin, məktəbimizin bizə verdiklərindən maksimum yararlanmalıyıq ki, uğurlu gələcəyimizin təməlini qoya bilək.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(22.05.2024)

Təqdim edir: Heyran Zöhrabova, “Ədəbiyyat və incəsənət”

O axşam ulduzsuz qalmışdı səma, 

O axşam Təbrizə hey qar yağırdı. 

Doğrusu gəlməzdi o gün ağlıma 

Ömrümə həsrətli ömür doğurdu. 

Dörd təkər üstündə keçirdi anlar, 

Arxada qalırdı daşlı küçələr. 

Sanki arxamızca boylanırdılar 

O axşam gözləri yaşlı küçələr. 

Arxada qalırdı dalanlar, yollar, 

Arxada qalırdı evlər, binalar. 

Ayrılıb gedirdi qızlar, oğlanlar, 

Bir həsrət qalırdı, bir də analar. 

O gün üşüyürdü bütün yer üzü, 

Arxada qalırdı bağ, bağça, meydan. 

Sınayırdı sanki o axşam bizi 

Şaxta bir tərəfdən, həsrət bir yandan. 

Odlu nəfəsimiz əritdi qarı, 

Donmadıq, şahiddir buna yaxın, yad.

Keçdikcə şaxtalı, qarlı yolları 

Həsrəti əridə bilmədik heyhat. 

Körpə balaların gözündə sual, 

Anaya, ataya and yeri olduq. 

Yəqin ki, kiminə acı bir xəyal, 

Kiminin dilinin əzbəri olduq. 

Çinar gövdəsində yazımız qaldı, 

Bir də səngərlərdə qaldı yerimiz. 

Elə bil üfüqlər, göylər daraldı 

O gün ki Təbrizdən ayrılırdıq biz... 

Şərəfdir müqəddəs səngər ölümü,

Ağ gün bəxş edəsən Vətənə, elə.

Ölmədik səngərdə ölənlər kimi,

Qaldıq bu arzunun nisgilləriylə.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(22.05.2024)

Habil Yaşar, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Qardaş Türkiyədən növbəti müsahibim dəyərli yazar Fulya Kılıçlı xanımdır…

-Salam xanım Fulya Kılıçlı! Necəsiniz? Zəhmət olmasa öncə özünüz haqda azərbaycanlı oxuculara məlumat verərdiniz.

-Təşəkkürlər! Azərbaycandakı qardaşlarımla müsahibə yolu ilə görüşməyimə çox şadam.

1965-ci ildə Ankarada anadan olmuşam. İbtidai, orta və universitet təhsilimi Ankarada tamamladım. T.R. Ərzaq, Kənd Təsərrüfatı və Heyvandarlıq Nazirliyindən təqaüdə çıxmışam. Ailəliyəm, iki uşaq anasıyam.

“Sağlamlıq və rahatlıq “xoşbəxtlik” deməkdir” həyat fəlsəfəsinə inandığım üçün sağlam qidalanma və rahatlığı həyatımın mərkəzinə qoyaraq yaşamağa üstünlük verirəm.

“Mutlu Bir Tebessüm İçin Geçmişe Yolculuk,” “Hayat’a Dair” və “Yüreğinize Dokunabilir Miyim?” adlarında üç kitabım vardır.

-Ədəbiyyata marağınız nə zaman və necə başladı?

-Bu, klişe kimi səslənə bilər, amma özümü tanıdığımdan bəri yazıram. Sevincimi yazıram, kədərimi yazıram, xoşbəxtliyimi yazıram, yəni mənə təsir edən müsbət və ya mənfi hər şeyi yazıram. Çünki yazmaqla rahatlaşıram. Ona görə də uşaqlıqdan gündəlik tutmuşam. Deməli, yazmağa marağım uşaqlıq illərindən yaranıb.

-Əsərləriniz mövzusu barədə məlumat verə bilərsinizmi?

-Sağlam qidalanmaya önəm verirəm. Çünki sağlam fərdlər sağlam cəmiyyət yaradırlar. Ona görə də bu barədə təlim alıb və repertuarımı yeni məlumatlarla təkmilləşdirib qidalanma ilə bağlı daha geniş auditoriyaya çatmağı qarşıma məqsəd qoymuşdum. Və bu məqsədimə çatmaq üçün kitab yazmaq qərarına gəldim. Amma verəcəyim məlumatlarla oxucularımı bezdirməmək üçün kitabıma məzəli uşaqlıq xatirələrimlə yanaşı kiçik hekayələri də əlavə etdim. Beləliklə, oxucularım gülərkən və düşünərkən, kitab boyunca səpələnmiş qida məlumatlarından da faydalana bildilər. İlk kitabım "Mutlu Bir Tebessüm İçin Geçmişe Yolculuk" belə qarışdırıldı.

İkinci kitabımda əhatə dairəsini daha geniş tutaraq oxucularımın zövq alacağı həyat haqqında məlumat vermək istədim. Gündəlik tutmağın vacibliyini vurğulamaq üçün uşaqlarımın gündəliklərindən sitatlar da paylaşdım. Çünki xatirələr yazmaq, gündəlik saxlamaq şərtdir. Necə ki, Andre Gide demişkən, “Memuar yazmaq ölümün əlindən bir şey xilas etməkdir”. Mən də özümə görə nə qurtarıramsa kar edər deyə yazıram və bundan sonra da yazmağa davam edəcəyəm.

Təcrübələrimə əsaslanaraq üçüncü kitabımda sevgi, güvən, dürüstlük, aldatma, yalan kimi hər kəsə dərindən təsir edən məsələlərə şəxsi baxışlarımla mənə təsir edən hekayələri və şeirləri paylaşaraq oxucularımın qəlbinə toxunmaq istədim…

-Türkiyədə mütaliə səviyyəsindən razısınızmı?

-Bəli, razıyam.

-Ənənəvi  ya digital kitaplara üstünlük verirsiniz?

-Ənənəvi kitablara üstünlük verirəm, amma hesab edirəm ki, rəqəmsal kitablarla daha geniş auditoriyaya çatmaq olar. Ona görə də həm ənənəvi, həm də rəqəmsal kitablar mənim üçün çox dəyərlidir.

-Ən çox sevdiyiniz yazar kimdir və onunla görüşmək imkanınız olsaydı ona sualınız nə olardı?

-Müəlliflər arasında bunu daha çox sevdiyimi deyə bilmərəm, çünki oxuduğum hər kitabın müəllifi ilə bir bağ qururam və onu sanki ailəmdən biri kimi sevir, bağlanıram. Amma təbii ki, bəzi yazıçı və şairlərdən daha çox təsirləndiyimi deyə bilərəm.

Məsələn, şairlərdən; Mehmet Akif Ərsoy, Orxan Vəli Qanıq, Can Yücəl, Camal Sürəya, Özdəmir Asəf, Xəlil Cübran, yazarlardan da, Xalidə Ədib Adıvar, Oğuz Atay, Səbahəddin Əli, Dostoyevski və Tolstoy’dan təsirləndiyimi deyə bilərəm. Tolstoyla tanış olmaq imkanım olsaydı, ondan insan xarakterini necə bu qədər mükəmməl təhlil etdiyini soruşardım.

-Azərbaycan ədəbiyyatını izləyirsinizmi? 

-Mən əksər məsələlərdə qardaş və əziz Azərbaycanı izləməyə çalışıram. Amma Azərbaycan ədəbiyyatı deyəndə ağlıma ilk gələn Füzuli və Nəsimi olur.

-Yazarlara hansı tövsiyələriniz vardır?

-Yazmaq daxildən gələn bir hissdir və insanda bu istedad varsa, bir yolunu tapıb üzə çıxacaq. Ona görə də özümü başqa yazıçıya məsləhət verəcək vəziyyətdə görmürəm. Məsləhət verməkdənsə, özümdən misallar çəkə bilərəm. Məsələn, mən yazanda oxucumla söhbət edirmiş kimi yazmağa, səlis və səmimi olmağa, darıxdırmadan əyləncəli şəkildə məlumat verməyə, insanları güldürərkən düşündürməyə üstünlük verirəm.

Nəhayət, bütün yazarlara, oxuculara salamlarımı çatdırıb “Qələm qılıncdan güclüdür” atalar sözü ilə bitirmək istəyirəm.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(21.05.2024)

Kənan Məmmədli, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Çağdaş udmurt ədəbiyyatının, mədəniyyətinin görkəmli nümayəndəsi, Xalq yazıçısı Vyaçeslav Ar-Serginin “Sonuncu hərbi əmr” kitabı Azərbaycanda nəşr olunub. Bu, nəinki müəllifin, ümumən udmurt ədəbiyyatının Azərbaycanda, o cümlədən Qafqazda gün üzü görən ilk kitabı olma özəlliyi ilə seçilir.

Dünya Gənc Türk Yazarlar Birliyi (DGTYB) ilə Beynəlxalq Avrasiya Mətbuat Fondunun (BAMF) ortaq işi olan “Sonuncu hərbi əmr”in layihə rəhbəri Beynəlxalq “Alaş” Ədəbiyyat mükafatı laureatı Əkbər Qoşalıdır.

Biz Əkbər Qoşalıya müraciət edərək aşağıdakı bilgiləri əldə etdik: 

LAYİHƏYƏ QATQI VERƏNLƏR:

Layihənin məsləhətçiləri – Milli Məclisin Mədəniyyət Komitəsinin sədri Dr. Fazil Mustafa, Tatarıstanda yaşayan soydaşımız, tanınmış ictimai xadim İsmət Orucəliyev, rəyçiləri isə BAMF prezidenti Umud Rəhimoğlu, Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin katibi Səlim Babullaoğlu, DGTYB başqanı İntiqam Yaşardır.

Udmurt yazıçısının hekayələrini ruscadan Azərbaycan dilinə DGTYB Məsləhət Şurasının üzvləri olan ədiblər – Dos.Dr. Ruhəngiz Əliyeva (“Moqdos”, “Vəhşi ləpiri”), Prof.Dr. Rəsmiyyə Sabir (“Sonuncu hərbi əmr”), Dr. Həyat Şəmi (“Üç general”, “Nənəmin xatirəsinə”), yazıçı, türkoloq Şahnaz Kamal (“Padış itib”), tərcüməçi Talehə Əliyeva (“Toranlıqda yad qadın”), AYB Poeziya seksiyasının rəhbəri, şair-tərcüməçi İbrahim İlyaslı (“Göylər belə doluxsunub ağladı”), AYB üzvü, şair Şəfəq Sahibli (“Nit”), AYB üzvü, şair-publisist Şahməmməd Dağlaroğlu (“Şurdoşura gedən yol”) çevirib.

Kitabdakı mətnləri Əkbər Qoşalı və DGTYB üzvləri – filologiya üzrə fəlsəfə doktoru Xəyalə Zərrabqızı, şair Xəyalə Sevil redaktə ediblər.

KİTABIN İÇİNDƏKİLƏR:

“Avrasiya PRESS” Nəşriyyat Evində çıxan kitab Umud Rəhimoğlunun Udmurtiyaya salam və sayğılarını, müəllif haqqında düşüncələrini özündə ehtiva edən “Ön söz”lə başlayır. Redaktorların qələmə aldığı “Kiçik əhvalatlar... Böyük həqiqətlər” adlı tanıtım yazısında isə udmurt yazıçının hekayələrindən yola çıxaraq, onun bədii yaradıcılığı işığında ədəbi portreti yaradılıb.

“Sonuncu hərbi əmr”də yer alan hekayələrdə həyatın sosial mənzərəsi təsvir edilməklə yanaşı, yaşananların insan mənəviyyatında doğurduğu konkret, retrospektiv cəhətlər peşəkarlıqla qələmə alınıb.

Bu hekayələrin hər biri özgü üslubu, təhkiyə rəvanlığı, mövzularının həyatiliyi, bir sözlə, yazıçının orijinal süjet qura bilməsi baxımından diqqtəlayiqdir. O, necə deyərlər, adi görünən olayların alt qatında qeyri-adi gerçəkləri bəsləməkdədir.

SÜJET XƏTTİ:

Vyaçeslav Ar-Serginin hekayələrinin əsas süjet xətti kompozisiya strukturundan daha çox yazıçının özü ilə mükaliməsi şəklində qurulur. Xalq yazıçısı sanki təhtəlşüur qatında yazdığı hekayələrlə ruhundan süzülənləri, xoşməramlı gizlinlərini oxucusuna pıçılıdayır; bu pıçıltı o qədər poetik səslənir ki, oxucu özünü olayların tam mərkəzində hiss edir.

Hər biri roman süjeti tutumunda yazılmış bu hekayələrin daxili monoloqlardan şüur axınına keçid, ədibin “mətn içində mətn” yaratmaq yetənəyi, əsər boyu şərti-metaforik qatın mürəkkəbləşməsi və gözlənilməz sonluqların inandırıcı təqdimatı müəllifin yaradıcılıq təkamülünü izləməyə imkan verir.

Vyaçeslav Ar-Serginin hekayələrinin ana xətti həyat və gerçəkliyin özündən keçir. Ədibin hekayələrində ən çox diqqət çəkən məqam onun qəhrəmanlarını sevərək yaratmasıdır. Görkəmli udmurt yazıçısının hekayələri həyatın (necə deyərlər) zəruri təfərrüatını da ehtiva etdiyi üçün təsvir olunan olayların alt qatında incə bir yumor özünü göstərməkdədir. Və səmimi olaraq belə deyə bilərik ki, Vyaçeslav Ar-Sergi qəhrəmanlarını sadəcə sevmir həm də, onların hər birinə mərhəmətlə yanaşır. Bu, yazıçının həyatla barışcıl mövqeyi və barışdırıcı ruhundan xəbər verən ümdə bir özəllikdir. İnsanları yanlışı və doğrusu ilə qəbul edə bilməsi udmurt yazıçısının yüksək insani keyfiyyəti və həyatı olduğu kimi – “vəhdəti-vücud”da dərketməsindən xəbər verir.

Təsirli üslubu, aydın və rəvan dili olan bu hekayələri oxumağa başlayanda, sanki, bir düzəngahda qaçdığımızı hiss edirik: çiçəklərin rəngarəngliyi, çayların şırıltısı, quşların qanadlanması, xəzəl xışıltısı... bizə “yol yoldaşı” olur. Vyaçeslav Ar-Sergi təbiətin əsrarəngiz çalarlarını ən parlaq boyalarla ədəbiyyata gətirir. Bu hekayələrin ahəngində fədakar, əməksevər, xeyirxah udmurtların duyğularına tanıqlıq edirik. Xalq yazıçısı öz əsərlərində sözləri nizamlı bir sıraya düzməklə, sadəcə, cümlə qurmur, insanın içindəki fırtınaları oxucuya hiss etdirə bilir. Elə buna görə də, biz Vyaçeslav Ar-Sergini oxuyarkən onun hisslərinə ortaq olur, əsər boyu ədibin qəhrəmanları ilə birgə düşünür, onlarla bir gülür, bir ağlayırıq...

Oxucunu öz təsir dairəsinə sala bilməsi, ovsunlaması Vyaçeslav Ar-Serginin yaradıcılığının yüksək məramından xəbər verir. Məsələn: təkcə “Nənəmin xatirəsinə” hekayəsini oxusaq, yaşadığı yerindən, danışdığı dilindən, irqindən, milli mənsubiyyətindən asılı olmayaraq, dünyanın hər yerində olan anaların, nənələrin ümumiləşdirilmiş xarakterini görmüş olarıq. Və bu qəhrəmanın özünün saflığı qədər də yazıçının saf, cəlbedici təhkiyəsinin təntənəsidir – orda baş verən olayları cana yaxın qılır.

“Göylər belə doluxsunub ağladı...” hekayəsi haqqında da eyni fikirləri söyləyə bilərik. 

MESAJ:

Vyaçeslav Ar-Sergi tarixə ironik yanaşa bilən, olayların alt qatında, incə cizgilərində belə sözünü ironiya ilə deyə bilən cəsarətli bir duruş sərgiləyir. Bu isə söz adamı üçün vacibdir.

Yazarın ustalığı, bacarığı həm də ondadır ki, (belə demək olarsa) o, həyatı həm düşündüyü həm də, gördüyü kimi – universal şəkildə təsvir edir. Bu həqiqətpərvərliyi onu oxucusuna bir köynək də yaxınlaşdırır və ortadakı sınırları qaldırır.

“Sonuncu hərbi əmr” Azərbaycanda bir ilkdir. – Onun təmsil etdiyi udmurt ədəbiyyatı Udmurtiyanın dünəni və bu gününün güzgüsü, gələcək həyatının isə yolgöstərənidir. Heç vaxt Udmurt Respublikasında olmayan, ayağı udmurt torpağına dəyməyən bir çox azərbaycanlı, Vyaçeslav Ar-Sergini oxumaqla udmurt xalqın etnoqrafiyasını, mədəni irsini, bu gününü vərəqləyəcək, udmurt məişətindən tutmuş udmurt ədəbiyyatının estetik tələbi, yüksək meyarı ilə tanışlığa başlamış olacaq. Kilometrlərcə uzaqlarda, fərqli saat qurşağında, fərqli coğrafi arealda olmağımıza baxmayaraq, “Sonuncu hərbi əmr” bizləri həyata baxışımız, duyğularımızla birgə həm də, sözün, ədəbiyyatın, mədəniyyətin, sənətin birləşdirdiyinə inam aşılayır.

İLK TƏQDİMAT:

Onu da vurğulayaq ki, mayın 25-də İjevskdə bu kitabın ilk təqdimatı keçiriləcək. Udmurtiya Milli Kitabxanasında tanınmış ədəbiyyat, mədəniyyət xadimlərinin qatılımı ilə baş tutacaq təqdimatda həmvətənimiz – kitabın tərcüməçilərindən olan Şahnaz Kamal və Udmurtiyadakı Azərbaycan diasporunun fəalları da iştirak edəcək.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(22.05.2024)

Ölkəmizdə Kino ssenarilərini dərc edən bir mətbu orqan, dərgi yoxdur. Ümumən, son illərdə heç dramaturji kitablar da nəşr edilmir. Kinoşünaslıq, kinotənqid sahələri də öz qürub dövrünü yaşayır. Bu da kinomuzun inkişaf strategiyasının ziddinədir.

Hazırda həm Mədəniyyət Nazirliyinin, həm də Kino Agentliyinin reallaşdırmaq istədikləri geniş fəaliyyət spektrində bu nöqsanların aradan götürülməsi də aparıcı rol oynayır.

Bu günlərdə “Elm və təhsil” nəşriyyatı tərəfindən tanınmış kinodramaturq, yazıçı, Azərbaycan Kini Agentliyinin direktoru Orxan Fikrətoğlunun “Kinocizgilər” adlı kitabı işıq üzü gördü.  Kitabda həm tammetrajlı, həm qısametrajlı bədii və sənədli film ssenariləri, ekran həlli üçün uyğunlaşdırılmış qısa hekayələr və novellalar yer alıb.

Oxucularımızın “Kinocizgilər” kitabındakı yazılarla tanışlığı davam edir. Xüsusən, kino sahəsi ilə maraqlananlar üçün, gənc ssenaristlər və rejissorlar üçün düşünürük ki, bu dərclər faydalıdır.

YÜK

Tammetrajlı bədii filmin ssenarisi

8

Azərbaycanla Ermənistan arasındakı sərhəd keçid məntəqəsi.

Məntəqənin inzibati binasının üstündə üç bayraq dalğalanır. Rusiya, Ermənistan və Azərbaycan bayraqları. Rusiya sülhməramlılarının iştirakı ilə Elşadı bir erməni mülki əsirlə dəyişdirirlər.

Baronessa Van de Kertxof da buradadır. O, Elşadı şəxsən müşayiət edir.

Prosedur zaman apardığından Elşadın baronessa ilə son dəfə danışmaq imkanı yaranıb.

Elşad: – Atam sizə amanatdır ha... Sizə inanıb bu addımı atıram! Məni aldatmayın.

Baronessa: – Ermənilər atanızın itdiyini iddia edirlər. Güman edirəm, yalan deyirlər. İşə ATƏT rəsmiləri də qarışıb. DNK sənədini də özüm oxumuşam. O sümüklər sizin atanıza aiddir. Arxayın olun. Tapıb mütləq Bakıya göndərəcəyəm. Gedib götürərsiniz! Atanızın sümükləri sizdən başqa kimə lazımdır?

Elşad: – Bəlkə geri qayıdım? Əsirlikdə qalıb gözləyim?

Baronessa: – Siz nə danışırsınız? Zorla onları razı sala bilmişəm. Siz onlar üçün bilirsiniz nə sərfəli kart idiniz?! Adınızı da artıq qoymuşdular “goreşən müsəlman”. Sizi ya öldürəcəkdilər, ya da razı salacaqdılar! Bunu anlamırsınız?

Nəhayət, Elşadla erməni əsirin dəyişdirilməsi proseduru başlayır.

Azərbaycan tərəfdən erməni əsirini müşayiət edən heyət körpünün yarısına qədər gəlib erməni əsgərləri ilə gələcək Elşadı gözləyir.

Elşad baronessaya sarılır.

Baronessa da Elşadı qucaqlayır.

Elşad: –  Atamı gözləyirəm!

Baronessa: – Sizə mənim adımdan zəng vuracaqlar. O adama güvənin!

Erməni hərbçiləri Elşadı baronessadan ayırıb körpüyə tərəf aparırlar.

Əsirlərin körpüdə dəyişdirilməsi baş verir.

Azərbaycanlı əsgərlər Elşadın qoluna girib onu təpəcikdə gözləyən maşınlara tərəf aparırlar.

Əsgərlər Elşadı maşınlardan birinə oturdurlar.

Maşınlar Azərbaycan bayrağı dalğalanan dağlara doğru irəliləyir.

Elşad maşının açıq pəncərəsindən çevrilib nigaran-nigaran geriyə baxır...

***

Hərbi hospital.

Elşad xüsusi hərbi xalatda çarpayıda uzanıb.

Anası çarpayının bir kənarına qoyulmuş kətil üstə oturub qayğılı baxışlarla tavana baxır.

Bir qıraqda Elşadın bacısı səssiz-səssiz ağlayır.

Ana üzünü qızına tutsa da, sözlərini Elşada deyir: – Qardaşın atanı aparıb dünyanın düz vaxtı verib erməniyə, qayıdıb gəlib üstümə, ay qızım. Mənim yerimə də ağla, ürəyimi boşalt! Mən anayam, ağlaya bilmərəm! Uşağımın ürəyinə dəyər! Necə ağlaya-ağlaya deyim ki, oğlum atasını Qarabağda itirib? Kimə deyim? Başıma haranın daşını salım?

Elşad: – Bəsdir də, ay ana! Dedim ki, atamı göndərəcəklər.

Ana: – Gedib dağ boyda kişini qoyub ermənidə, hələ bir səsi də çıxır e. Yoxdur dədən daha, a bala. Varsa hanı? Hardadır? Ay Qafar... Gör hay verir... Sağ deyil ki, özü zəng vurub deyə filan yerdəyəm. Gəl məni basdır. Bir yığın sümükdür də... dili var biçarənin?

Elşad: – Göndərəcəklər dedim!

Ana: – Erməni sənə atanı göndərəcək? Gərək əlindən buraxmayaydın. Sənə amanat idi biçarə!

Elşad: – Mən nə edə bilərdim... Ağdama adam buraxmırdılar. Mən də gizli yollarla özüm keçdim Qarabağa. Sonrası da belə oldu da! Əsir düşdüm.

Elşadın bacısı ağlamağını kəsib ayağa qalxır. Əyilib Elşadın üzündən öpür: – Yaxşı daha, çox üzmə özünü. Bir az dirçəl, görək sonrası nətər olur? Uzaqbaşı özüm gedib taparam atamı!

Anası da qızının sözlərindən sonra ayağa qalxıb Elşadın alnından öpür: – Məni bağışla, ay bala. Çox pisəm. Danışığımı da bilmirəm. Ölüb ölümdən qayıtmısan. Atan onsuz da ölmüşdü də. Daha neyləyək? Elə bilərəm ki, heç bu hadisə olmayıb! Atan elə bir dəfə ölüb! Biz də hamı kimi aparıb basdırmışıq. Sən də ayağa duran kimi işinə çıx. Başın bir az qarışsın! Bizimki də belə gətirdi də, bala. Atana bir metr torpaq belə qismət olmadı... İndi nağayraq? Allahla Allahlıq eləməyəcəyik ki...

Elşad hirslənib üzünü divara çevirir.

***

Seyidin evi. Elşad Seyidlə yerdə, xalça üstə qabaq-qənşər oturub. Seyid odlu-odlu danışır.

Seyid: – Bir az praktik olmağı öyrən. Həyat qəddardı, bala! Baş vermiş bütün hadisələri xeyrinə çevirməyi başar. Ən pis işi də öz xeyrinə dəyiş. Atanı itirmisən, lap yaxşı eləmisən. Gör burda nə qədər incəliklər var. Hökumətdən kağız alarıq ki, atan müharibədə olub və döyüş vaxtı itkin düşüb. Anan da, sən də ölənə qədər bu işə görə təqaüd alarsız. Bu da sənə itkinin xeyri. Sən əlindən gələni eləmisən. İşin əlli faizini də görmüsən. Vicdanın da təmizdir. İndi qalır məsələnin o biri əlli faizi. O, daha səndən asılı deyil. Araya Şeytan girib. Vəlvələ salıb. Atanı ermənilər itirib. Fikir eləmə! Tapılacaq. Yusif peyğəmbəri quyudan çıxaran Allah, Eyyub peyğəmbərə səbir əta edən Allah deyirsən səni unudacaq? Ay kişi, sən əməl sahibisən e. İnsanlar diri atalarını sağ ikən itirir, heç uf da demir. Sən isə bir dəfə ölmüş atanın fikrini eləyirsən. Atan o ermənidə qalan sümük deyil ki. Atan ruhdur. Göyün yeddinci qatında bu dəqiqə səninlə fəxr edir!

Seyidin telefonuna zəng gəlir.

Seyid telefonu qulağına tutur.

Seyid: – Eşidirəm... Üç adama qonaqlıq verib tenderi səninçün mən udmuşam ...bunları unutma... Qonaqlığın pulunu gör heç dilimə gətirirəm?

Elşad ayağa qalxıb əl işarələri ilə Seyidə getmək istədiyini deyir.

Seyid əl işarəsi ilə “gedə bilərsən” deyir.

Elşad otaqdan çölə çıxır.

Doqqazda Seyidin arvadı ilə rastlaşır.

Seyidin arvadı onu görən kimi: – Deyir, atanı aparıb itirmisən? – soruşur.

Elşad: – Yerini bilirəm!

Seyidin arvadı: – Tapılar, bala, fikir eləmə! Atan üzük deyil ki, itə. Kimə lazımdır sənin atan? Özü də ölmüş şəkildə!

Elşad qarının sözlərini ağzında qoyub doqqazdan çölə çıxır.

Xankəndi. Restoran. Erməni müstəntiqlə baronessa Van de Kertxof yarıqaranlıq zalda şam yeməyi yeyirlər.

Canlı musiqi səsi eşidilir.

Erməni müstəntiq masa üzərindən baronessanın qabına yemək çəkir.

Baronessa: – Minnətdaram, Qurgen!

Müstəntiq: – Sizin ağlınıza heyranam, baronessa! Amma bir məsələdə heç cür sizinlə razılaşa bilmirəm.

Baronessa: – Hansı məsələdə?

Müstəntiq: – Ermənilik ideyasının Rusiya ilə Qərb arasında seçim edə bilməməsi məsələsində! Əslində biz hər iki mənbədən sifariş alıb iş görsək də, böyük mənada ancaq öz ideyamıza xidmət edirik. Rusiyanın genişlənməsi və ya Qərbin bölgəyə gəlməsi bizimçün elə də böyük əhəmiyyət kəsb etmir. Biz müsəlman İranla belə öz maraqlarımız çərçivəsində dil tapa bilirik.

Baronessa: – İran ermənilərinin qızılı hesabına!

Müstəntiq: – Ola bilər. Biz Rusiya daxilində də zəif deyilik. Avropada da güclüyük. Bununla belə, bizim də zəif tərəflərimiz az deyil!

Baronessa: – Siz özünüzü tanımırsız. Öz gücünüzü düzgün müəyyən edə bilmirsiz. Bölgənin aborigenləri türklərdir. Onlarla yaşamaq isə çox asandır. Siz niyə onlarla düşmən olursuz, mən bunu başa düşə bilmirəm! Axı onlara dost olduğunuz zaman daha böyük zərər vura bilərdiniz. Sizin onların düşməni olmağa gücünüz çatmır! Bunu anlamırsız?

Müstəntiq: – Yaxşı, qayıdaq reallığa. Verdiyiniz ideya mərkəzdə çox bəyənilib. Atasını basdırmaq istəyən avam türk artıq Azərbaycandadır. Ona verdiyimiz kəşfiyyat qurğusu da əla işləyir. Uşaqlar onu cib telefonuna yerləşdiriblər. Hər gün məlumatlar alırıq. Bu günlərdə isə ona terrorla bağlı tapşırıq verəcəyik. Əminəm ki, yerinə yetirəcək. Bu axmaq müsəlmanlar üçün o dünya bu dünyadan daha önəmlidir. Onlar ölülərinə daha çox hörmət edirlər.

Baronessa: – Orası elədir. Bu da onların zəif yeridir.

Müstəntiq: – Bəs sizin zəif yeriniz haradır, baronessa?

Baronessa: – Mənim zəif yerim yoxdur, Qurgen!

Müstəntiq: – Heç olmasa rəqs edə bilərik!

Baronessa: – Rəqs edə bilərsən. Amma mənə toxunmadan!

Müstəntiq: – Əlbəttə, baronessa. Toxunmadan rəqs etmək də bizim milli xüsusiyyətimizdir!

Baronessa ilə erməni müstəntiq ayağa qalxıb rəqs edirlər...

Yarıqaranlıq restoranda musiqi sədası eşidilməkdədir.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(22.05.2024)