İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

 

Bu gün onun doğum günüdür, ömrünün 83-cü baharına qədəm qoyur. Onun - “Azərbaycan” jurnalının baş redaktorunun, Azərbaycan Respublikası Prezidentinin fərdi təqaüdçüsünün,  sovet dönəminin məşhur şairi Qasım Qasımzadənin oğlunun - İntiqam Qasımzadənin.

 

İntiqam Qasımzadə 1943-cü il avqustun 12-də Şuşa şəhərində anadan olub. Bakıdakı 7 saylı şəhər orta məktəbini bitirdikdən sonra ADU-nun filologiya fakültəsində təhsil alıb. Azərbaycan EA Nizami adına Dil və Ədəbiyyat İnstitutunun ədəbiyyat nəzəriyyəsi şöbəsinin aspirantı olub. C. Cabbarlı adına "Azərbaycanfilm" kinostudiyasının ssenari-redaksiya heyətinin üzvü, "Azərbaycan" jurnalı redaksiyasında ədəbi işçi, tənqid şöbəsinin müdiri, məsul katib, baş redaktorun müavini vəzifələrində çalışıb.

Hazırda həmin jurnalın baş redaktorudur.

 

Ədəbi yaradıcılığa erkən başlasa da, 1968-ci ildən dövri mətbuatda ədəbi-tənqidi məqalələri müntəzəm çap olunur. Bədii tərcümə ilə ardıcıl məşğul olur. Kamil Yaşenin pyeslərini, Vasil Bıkovun povestlərini, Şandor Radonun "Təxəllüs "Dora"" romanını rus dilindən doğma dilə çevirib. "Bayatı" ədəbi televiziya almanaxının müəllifidir (1980-ci ildən). Onun ssenarisi əsasında bir neçə animasiya və sənədli film çəkilib.

 

Tərcümələri

- ruscadan

1. Kamil Yaşen. Darmadağın; General Rəhimov; Namus və məhəbbət

2. Şandor Rado. Dora

3. Vasil Bıkov. Kruqlyan körpüsü (povestlər)

 

Filmoqrafiya

1. Axırıncı aşırım

2. Bəstəkar Cahangir Cahangirov

3. Bir anın həqiqəti

4. Daşkəsən

5. Dərvişin qeydləri

6. Ən vacib müsahibə

7. Fitnə

8. Həyat bizi sınayır

9. Xəzinə

10. Könül mahnıları. Bəstəkar Tofiq Quliyev

 

Mükafatları

 

- Azərbaycan Ali Soveti Rəyasət Heyətinin Fəxri fərmanı

- "Əməkdar incəsənət xadimi" fəxri adı

- 2013-cü ilin mayında Azərbaycan ədəbiyyatındakı xidmətlərinə görə "Humay" milli mükafatına layiq görülüb.

- 6 may 2023-cü ildə Azərbaycan mədəniyyətinin inkişafında xidmətlərinə görə Azərbaycan Respublikası Prezidentinin fərdi təqaüdünə layiq görülüb.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(12.08.2025)

 

 

İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

 

Quzeyli güneyli vətənizin bir parçası olan Ərdəbildən zaman-zaman çox tanınmış mədəniyyət xadimləri çıxıblar. Onlardan biri də bir neçə sahədə uğurlu olan heykəltaraş, rəssam və musiqiçi Vədud Müəzzindir.

 

Vədud Müəzzin 1960-cı il avqust ayının 11-də Ərdəbil şəhərində anadan olub. Ali təhsil almaq üçün Tehrana gedib. Lakin İran inqilabından sonra oxuduğu universitet bağlanıb. Daha sonra ali təhsil almaq üçün Türkiyəyə gedib. Memar Sinan Universitetində rəssamlıq üzrə təhsil alıb.

1980-ci ildə peşəkar rəssamlıq fəaliyyətinə başlayıb. Bir sıra rəssamlıq və incəsənət kurslarında iştirak edib. Vətənə geri döndükdən sonra da həm ölkədə həm də ölkə xaricində sərgiləri keçirilib. ABŞ-ın Los-Anceles şəhərində, Tehranda, Dubayda, Bakıda, Təbrizdə, Ərdəbildə fərdi sərgiləri keçirilib. Rəsm əsərlərindən ibarət 4 albom-kataloq işıq üzü görüb. Həmin albomlardan özəl rəssamlıq məktəblərində geniş istifadə edilir.

Heykəltəraşlığa olan həvəsinə görə Bakıya gəlib, 10 ay burda qalıb, müxtəlif heykəltaraşlarla görüşüb. Xüsusən də heykəltaraş Azad Əsgərovdan sənətin sirlərini öyrənib. Bundan sonra Ərdəbilə qayıdaraq, orada böyük bir emalatxana götürüb işləməyə başlayıb. Ölkənin bir sıra dövlət muzeyləri üçün dini, tarixi və ədəbi şəxsiyyətlərin heykəllərini düzəldib. Düzəltdiyi heykəllər Ərdəbildə, Təbrizdə, Tehranda və başqa şəhərlərdə qoyulub.

Məşhur müzəzzinlər nəslindən olduğuna görə həm də gözəl səsə malikdir. 14 il İranda fars muğamlarını öyrənib. Sonradan Bakıda Ağaxan Abdullayevlə tanış olaraq ondan Azərbaycan muğamlarını öyrənib. Habil Əliyev ilk dəfə İrana gələndə onun İran musiqiçiləri üçün ayrıca konserti keçirilib. İlk dəfə onda “Rast” muğamını başdan-ayağa oxuyaraq muğam oxumağa başlayır. Dostları ilə birgə “Səhənd” ansamblı yaradaraq, Azərbaycan musiqilərindən ibarət konsertlər veriblər.

10 il həmin ansamblda çıxış edib. Daha sonra 5 il müddətində Ərdəbil və Tehranda tələbələrə Azərbaycan muğamlarını öyrədib. 2002-ci ildə M.Maqomayev adına Azərbaycan Dövlət Filarmoniyasında konserti olub. Son illər Aşıq Çingiz Mehdipurun yaratdığı Dalğa qrupu ilə birgə çıxışlar edir.

2002-ci ildən Azərbaycan Rəssamlar İttifaqının fəxri üzvüdür

 

Rəsm əsərləri

- Köhnə Bakı

- Meyvə bazarı

- Ərdəbil bazarı

- Ənzəli bazarı

- Balıqçılar

- Bağ küçəsi

- O olmasın, bu olsun

- Xocalı

- Xalxal dərəsi

- Natürmort

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(11.08.2025)

Elman Eldaroğlu, “Ədəbiyyat və incəsənət”

 

Müsahibələrinin birində deyir ki:- “Xalam Mailə Muradxanlı ölkənin tanınmış jurnalistlərindən biri idi. O, təkcə xalam yox, həm də idealım olub. Bəzən soruşurlar, niyə xalanla eyni soyadı daşıyırsan? Həyat elə gətirdi ki, məni də onun anası Zabitə xanım yetişdirdi, pasport alanda ana babamın soyadını götürdüm. Muradxanlılar 150 ilə yaxındır Azərbaycanın ictimai-siyasi həyatındadırlar. Babamın əmisi İbrahim bəy Muradxanov çar Rusiyası dönəmində Dumanın 4 azərbaycanlı deputatından biri olub. Cümhuriyyət dönəmi, sovet işğalı, 30-cu illərin repressiyası bizim ailədən yan keçməyib. Göz açandan evimizdə polemikalar görmüşəm, siyasi quruluşların ailəmizə qazandırdığı uğurlar və məhrumiyyətlər haqqında xatirələri eşidərək böyümüşəm. Mənim jurnalistikanı seçməyim bu təbii prosesin sonucu da sayıla bilər...”

 

Bəli, bu dəfəki söhbətimin qəhrəmanı Muradxanlılar soyadının davamçısı Aygün xanım Muradxanlıdır. O, 1973-cü ilin avqust ayının 9-da Bakıda dünyaya gəlib. BDU-nun jurnalistika fakültəsini bitirib. 1991-ci ildən mediada çalışır. “Azadııq”, “Yeni Müsavat”, “Yeni Sabah” qəzetlərində, Turan İA-da , Azadlıq Radiosunda reportyor, parlament müxbiri, köşə yazarı, siyasi şərhçi, baş redaktor müavini işləyib. 2020-ci il sentyabrın 15-də Prime TV Azerbaycan internet televiziyasını yaradıb. Bu gün ictimai-siyasi xarakterli bu kanalın 140 mindən çox abunəçisi var...

O, fədakarlıq, zəhmət və əzmlə əldə edilən zənginliyin simvoludur. Çox çalışmadan, öz öhdəliklərini yerinə yetirməkdən zövq alır. Məqsədinə çatmaq üçün son dərəcə inadkardır, yolunda qarşılaşdığı maneələrdən çəkinmir. Anadangəlmə liderdir, ötkəm və tələbkardır. İçindəki daş-qaşı görmək üçün bir az diqqətli olmaq yetərlidir. Sağlam mənada, planlı və proqramlaşdırılmış şəkildə hərəkət edir. Lazımsız yerə danışmır, son dərəcə ağıllı və praktikdir. Mübahisələrdən və lazımsız dialoqlardan uzaq durmağa üstünlük verir. Fərdi düşünür, çünki təkbaşına nəyəsə nail olmağa daha çox meyllidir. Olduqca təmkinli və səbirlidir. Həm də nizam-intizamı xoşlayır. Bir sözlə, sevdiyi işdə daha məhsuldar olan bu insan işlərini başa çatdırmaq üçün gecə-gündüz çalışır və bu vəziyyətdən böyük həzz alır...

“Beş yaşımda yazıb-oxuyurdum. “Kommunist”, “Bakı” qəzetlərini köçürmək sevimli məşğuliyyətim idi. Anam dil-ədəbiyyat müəllimidir. Hər dəfə o, evdə şagird dəftərlərinin üstünü yazanda, istəyirdim mənə də versin. Anam deyirdi, nə zaman xəttin gözəl olar, səhvsiz yazmağı öyrənərsən, onda verərəm. Çıxış yolunu hər gün poçtalyonun evimizə gətirdiyi qəzetləri köçürməkdə tapmışdım. İndi də hadisələr, məkanlar yadımda daha çox qoxu ilə asossasiya olunur. Görünür, mən həm də o təzə qəzet qoxusunun təsirindən çıxa bilmədim. İndiyə qədər ailə üzvlərimiz bir yerə yığışanda uşaqlığımda mənə siyasi liderlər haqqında verdikləri sulları, mənim cavablarımı yada salıb gülürlər. Qəzetləri o qədər köçürmüşdüm ki, bütün siyasi liderlərin vəzifələrini əzbərləmişdim. Beş yaşlı uşağın Leonid İliç Brejnevin Sov.İKP Mərkəzi Komitəsinin baş katibi, Siyasi Büronun üzvü olmasını deməsi böyükləri əyləndirirdi. Beləcə, qəzet köçürməkdən “qəzet yazmağa” doğru gedirdim. Orta məktəbin son siniflərində oxuyanda artıq Sovetlər Birliyi dağılmaq ərəfəsindəydi. Ermənistanın Azərbaycana təcavüzü başlamışdı, milli düşüncə yenidən dirçəlirdi, müstəqillik ideyası sürətlə yayılırdı və media bu prosesin aparıcı gücü idi. Biz məktəbi 20 Yanvar faciəsindən bir neçə ay sonra bitirdik. O zamankı informasiya blokadası xəbərin, xəbərçiliyin önəmini artırmışdı. Bu dalğada mən də qəzetçiliyi seçdim.”- söyləyir.

Çox aktiv xanımdır, ilk baxışdan zəkasını fərq etdirəcək qədər ağıllıdır. Onun hər zaman hansısa məqsədi var və bu məqsədə doğru əmin addımlarla irəliləyir. Emosiyalarını asanlıqla qızışdırmaq və ya onun düşünmədən, tələsik nəsə söyləməsini gözləmək ağılsızlıqdır. Onun bütün dedikləri məntiqə və həqiqətə söykənir. Övladlarının və eləcə də ailə bağlarının qayğısına qalmaqda son dərəcə fədakardır. olan insanlardır. Çox ağıllı olduğu üçün, onun irəli sürdüyü təkliflər və söylədiyi tövsiyyələr asanlıqla qəbul edilir. Bu da ona ətrafındakıların etibarını və hörmətini artırır...

Deyir ki:- “Mediada karyerasını quran hər bir yazar millətin sözçüsüdür. Uzun illər həm siyasəti, həm də sosial təbəqələri daha yaxından izləməyə borcludur. Qəzetçiliklə ciddi məşğul olanlar isə, ölkədə və dünyada gedən proseslərə daha yaxından bələd olmalıdır. Bu gün heç bir məsuliyyət hissi dərk etmədən ziyanlı “xəbər” yayanların və onları sosial şəbəkələr üzərindən paylaşanların kimliyini araşdırsanız, onların çox aşağı biliyə sahib, elementar etikadan xəbərsiz, dar düşüncəli insanların olduğunu görəcəksiniz. Ancaq bu o demək deyil ki, bu sahəyə məsul insanlar prosesi nəzarətsiz qoymalıdırlar. Azərbaycan efirində ədəbsizlik yayan, bayağı söhbətlərə, mahnılara meydan verən verilişlər, kimlərisə işfa edilən tok-şoular qalırsa bu nəzarət daha da güclənməlidir. Kompleks yanaşma olmasa, bu sürəc çox uzun çəkə bilər...”

Praktik zəkası və bacarığı ilə seçilir. Etibarlı sirdaş və ən yaxşı dostdur. Güclü iradəsi və yaxşı müşahidə qabiliyyəti var. Daha çox susmağa, dinləməyə, fikir qazanmağa üstünlük verir. Keçmişinə və ailə adət-ənənələrinə çox bağlıdır. Onun bir vaxtlar dostluq etdiyi birini tərk etməsi mümkün deyil. Xeyli mülayim, həssas və qətiyyətli qadındır. Təşkilatçılıq qabiliyyəti yüksək səviyyədədir. O, heç vaxt kökləndiyi hədəfdən əl çəkmir və sonunda ona çatır. Onun psixi quruluşu güclü yaddaşa malikdir və kifayət qədər bacarıqlıdır. Konkretliyə üstünlük versə də, mücərrəd anlayışlardan uzaq qala bilmir. Onun xəyalları və fantaziyaları həyatının əsas hissəsini təşkil etmir. Real həyata, həqiqətə üstünlük verir. Həyatı öz axarında yaşamağı xoşlayır, rəqabətçi xasiyyəti yoxdur. Sədaqəti, dürüstlüyü və mədəni davranışı yüksək qiymətləndirir. Sərt görünüşə malik olsa da, duyğularında şəfqət, nəciblik var...

Bir sözlə, haqqında söhbət açdığım Aygün xanım Muradxanlı hər cür hörmət və ehtirama layiq xanımdır. Onu sevmək, xidmətlərini dəyərləndirmək lazımdır. Avqustun 9-da növbəti ad günü idi. Aygün xanımı bu münasibətlə təbrik edir, möhkəm can sağlığı, xoşbəxt və firavan həyat arzulayıram.

Yeni yaşı mübarək olsun!

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(11.08.2025)

 

Rubrikanı millət vəkili, motivasiya spikeri, yazıçı Əlibala Məhərrəmzadə aparır.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı PORTAL AKADEMİYASInda növbəti, üçüncü abituriyent kurslarını da bitirdi. Həyatda necə uğur qazanmalı, hədəfi necə seçməli, hədəfə doğru necə irəliləməli, necə lider olmalı – bu sayaq suallar hər birinizi düşündürür, bilirik. Onlara PORTAL AKADEMİYASI məşğələlərinə qatılmaqla çavab tapdınız..

 

 

Ev tapşırığını mütləq həll edin!

 

Bax belə, əziz oxucularım. Hər bir yolun sonu olur, biz də yolun sonuna çatdıq. Bir müddət birlikdə həyatda uğur qazanmağın, lider olmağın, xoşbəxt olmağın sirlərini öyrəndik. Amma, əslində, biz yolun sonuna çatmadıq, biz yolun başlanğıcına çıxdıq. Düşünmək, öyrənmək üçün sizə verdiyimiz bütün bu tapşırılanları, yəni ev tapşırığını həll edib ən zəruri bilgilərlə silahlanandan sonra daha hədəfi vurmağa lap yaxınlaşdınız. İndi də uğura, məqsədə doğru inamla irəliləməyə başlayın.

Bu yolda uğur qazanacağınıza mən şəxsən əminəm.

Sizin uğurunuz bizim uğurumuzdur!

Növbəti – 4-cü mövsümdə görüşənədək!

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(11.08.2025)

 

 

 

 

 

Əli Çağla, “Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Güney Azərbaycan təmsilçisi

 

 

Rus ədibi Anton Çexovun “Albalı Bağı” adlı pyesi var.

Bu pyesdə xanım Ranovskinin ailəsinin durumu tədricən iflasa doğru gedir və tənəzzül mərhələsindədir. Onların bu dünyada qalan yeganə dəyərli varidatı, xatirələrlə dolu albalı bağıdır və bu bağ artıq satışa çıxarılmaq məcburiyyətindədir...

 

Bağın satılması, keçmiş xatirələrin geridə qoyulması və unudulması deməkdir.

Bağın sahibi Ranovski, bağa olan dərin bağlılığına baxmayaraq, onun satışına qarşı heç bir müqavimət göstərmir. O, sadəcə keçmişi unutmaqda aciz qalmağının əzabını yaşayır. Ranovski keçmişlə vidalaşa bilmir, bu isə onun ən böyük iztirabıdır.

Burada söhbət ümumilikdə acizlik və iradəsizlikdən gedir; bu, əsərin bütün qəhrəmanlarını birləşdirən ortaq cəhətdir. Elə bil ki, hər biri öz iradəsini itirib. Dəqiq nəzər salsaq görərik ki, hər kəs nəyinsə qarşısında acizdir: Ranovski itki qarşısında, onun qardaşı həyatın məqsədsizliyi qarşısında, Varya dilə gətirə bilmədiyi sevgisi qarşısında və xidmətçiləri isə öz ölümünün qarşısında.

Bu ailənin nə gələcəklə üzləşmək gücü var, nə də keçmişi geridə qoyub unutmaq taqəti. Demək olar ki, onlar bu iki mərhələ arasında qalmış bir növ bərzəxdə yaşayırlar. Maraqlıdır ki, bu insanlar əslində zəif deyillər, sadəcə olaraq gülünc şəkildə öz istəkləri uğrunda heç bir səy göstərmirlər. Məsələn, Ranovski bağın qorunması üçün heç nə etmir və əsərdə müşahidə etdiyimiz sevgi də asanlıqla ifadə olunmur, hər an itə bilər. Bütün personajlar sanki bir kölgə teatrının oyuncaqlarıdır və hər biri öz rolunun çərçivəsindən kənara çıxmır.

Bu məqamda Trefimov obrazına toxunmaq yerinə düşər. Onu digər burjua həyatına qərq olmuş personajların əksi kimi görmək olar. Trefimov, əslində əsərin yeganə işıq nöqtəsidir və gələcəyə ümid rəmzi kimi çıxış edir. O, sənədsiz, lakin savadlı, azad ruhlu bir insandır və yalnız odur ki, inqilabdan, gələcəkdən və dəyişiklikdən danışır. (Çexovun digər personajların içindən məhz belə bir tipajı seçməsi, sənədsiz və varidatsız bir insanın aydın təfəkkür sahibi kimi təqdim olunması, burjua cəmiyyətini daha sərt tənqid etmək məqsədi ilə atılmış çox uğurlu və düşünülmüş addımdır.)

Trefimovun düşüncəsi sadəcə bu bağla məhdudlaşmır. O, daha geniş bir mənzərəni görür. Onun baxışında bütün Rusiya bir albalı bağıdır. O, daima xəbərdarlıq edir ki, gələcəklə üzləşmək üçün keçmişi arxada qoymaq zəruridir. Şübhəsiz ki, bu bağ, keçidi simvolizə edən bir körpüdür. Heç kim keçmişdən tam şəkildə qurtula bilmir, sadəcə keçidi gözləyir və ona hazırlaşır.

Bu baxımdan demək olar ki, “Albalı Bağı” Çexovun son əsəri və bir növ vida sözü olaraq, yalnız burjua sisteminə qarşı bir istehza deyil, eyni zamanda insanlığın bütövlükdə süqutuna dair onun dərin ümidsizliyini əks etdirir.

Lakin Çexov tamaşaçını bu ümidsizlik bataqlığında başlı-başına buraxmır. Əksinə, qaranlığın ortasında kiçik bir işıq nöqtəsi saxlayır. Bu işıq nöqtəsi Trefimovdur. Trefimov, hər birimizin daxilində yaşaya biləcək bir obrazdır. Əgər bağda ağacların baltalanması və yıxılması keçmişin məhvinə işarədirsə, Trefimov da gələcəkdə həmin ağacların bir-bir yenidən cücərməsi ehtimalının səsi kimi dəyərləndirilə bilər.

Ümumilikdə isə “Albalı Bağı”, göründüyü qədər sadə bir əsər deyil və demək olar ki, onun hər elementi simvolik xarakter daşıyır.

Mənə görə bu kitab, teatr ədəbiyyatını yeni oxumağa başlayanlar, xüsusilə də rus ədəbiyyatı ilə tanış olmayanlar üçün bəlkə də uyğun seçim sayılmaz. Çünki həm çoxsaylı obraz adları, həm də mövzu dərinliyi baxımından müəyyən qədər çətinlik yarada bilər.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(11.08.2025)

 

 

 

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı sizlərə Təvəkkül Boysunarın növbəti - “Araz axır qıyğacı” hekayəsini təqdim edir.

 

 

Təvəkkül BOYSUNAR

 

ARAZ AXIR QIYĞACI...

 

Manatlıq taksiyə minəndən bir az sonra yol pulunu sürücüyə uzadanda sürücü başını arxaya meyilləndirərək:

         – Xanımlar, siz də, zəhmət olmasa, gediş haqqını verərdiz, – dedi və mən həmin günün ilk təəccübünü yaşadım.

         Çünki yanımda oturanlar xanım yox, iki kişi idi. Hətta onların ikisi də bir az artıq çəkili olduğundan, maşına minəndə özümü o dar yerə sığışdırmaq üçün əməlli-başlı əziyyət çəkəsi olmuşdum.

         Fikirləşdim, yəqin, sürücü, çaşdığı üçün belə bir səhvə yol verib və elə bu minvalla da ağzımı açıb hamını güldürəcək bir zarafat etmək istəyirdim ki, sürücüyə tərəf hamar dərili, çılpaq və incə bir qol uzanıb öz manatını verdi. Qorxudan ürəyim döyünməyə başladı və mən həmin döyüntülərin ritmi altında başımı çevirib yanımdakı o iki adama təkrar baxanda gördüm ki, bayaqkı kişilərin yerində iki cavan qız oturub və onların hər ikisinin də əynində uzun ziyafət paltarı var. Amma paltarlarının fərqli yerlərindən saplar sallanırdı, sanki onlar yarımçıq tikilmişdi və sapların bəziləri dartılaraq paltardan sökülmək istədikcə qızlar əlləri ilə həmin sapları bərk-bərk tutmağa çalışırdılar.

Əslində, başqa vaxt olsaydı, çiyinləri, sinələri və kürəklərinin bir qismi açıq olan bu qızların gözəlliyinə, maraqla və zövqlə baxacaqdım, amma indi onlar mənim gözümə o qədər qorxulu görünürdülər ki, başıma nəsə faciəvi bir hadisə gəldiyini düşünür, ürəyimin döyüntüsünü sakitləşdirə bilmirdim.

Bir az sonra birtəhər özümü ələ aldım və metroya az qaldığı üçün pəncərəyə söykənib bir də qızlar tərəfə baxmadan səbirlə yolun sonunu gözlədim. Bu vaxt qabaqda oturan sərnişinə ilk dəfə fikir verəndə onun da qız olduğunu gördüm və bayaq maşına minərkən hər şeyi yanlış anladığım qənaətinə varmaq istəyirdim ki, yerimin daralmağa başladığını, qapıya tərəf sıxıldığımı hiss elədim. Elə həmin andaca yanımdakı iki adamdan biri qalın və kobud kişi səsiylə qabaqda oturan sərnişinə:

– Xanım, sizdə, bəlkə, beşliyə xırda olar, – dedi və mən başımı döndərib onlara baxanda onların yenə də kişiyə çevrildiklərini gördüm. Bir az öncə çətinliklə sakitləşdirdiyim ürəyimin döyüntüləri bu dəfə daha şiddətlə hiss edilməyə başladı və bir anlıq mənə elə gəldi ki, sanki ürəyim yerindən qopub məni tərk etmək, qorxusundan harasa çıxıb qaçmaq istəyir. 

Metroya gedən yolda artıq sonuncu keçidi də arxada qoymuşduq deyə, özümü inandırmağa çalışdım ki, bir az sonra bütün xoşagəlməzliklər sona çatacaq və ayağımı maşından kənara atan kimi hər şey qaydasına düşəcək.

Gözlərimi yumub başımı arxaya söykədim. Günlərdir necə yuxusuz idimsə, yavaş-yavaş huşlandığımı hiss elədim, amma qəfil siqnal səsləri getdiyim yuxudan məni geriyə qaytardı və gözlərimi açanda gördüm ki, artıq metroya çatmışıq.

Sürücü maşını uyğun bir yerdə saxladı, sağ əlimlə qapını açıb ayağımı asfalta qoydum və aşağı düşəndən sonra üzümü çevirib arxa oturacaqdakı iki sərnişinə diqqətlə baxmağa başladım.

Onlar o qədər kök idilər ki, maşından düşməkdə çətinlik çəkirdilər, buna görə də mən bardürün üstündə dayanıb sakit-sakit onlara tamaşa edərkən, bir az əvvəl yanımda oturan kişi, əlini mənə uzadıb kömək istədi. Qəribə bir qorxu hiss etdim, kömək üçün uzanmış əlinə heç bir qarşılıq vermədim, üzümdə heyrət ifadəsi ilə geriyə doğru bir-iki addım atdım və həmin vaxt o sanki elə bunu gözləyirmiş kimi qıvraq və cəld hərəkətlə maşından düşüb mənə barmağını yellədə-yellədə: 

– Belə oldu hə? Yaxşı, tələsməəə, heç eybi yox, – dedi, sonra isə iti addımlarla yanımdan keçib avtobus dayanacağına getdi.  

Yerimdən tərpənmədən bir müddət arxasınca baxdım. Hər şeyi unutmağa çalışaraq metroya tərəf istiqamətləndim və yer altına aparan daş pilləkənin ilk pilləsinə ayaq basan kimi gecə gördüyüm yuxunu həmin gün ilk dəfə olaraq xatırladım.

Amma o yuxunun bu gün başıma gələnlərlə heç bir əlaqəsi yox idi, çünki yuxumda mən, doğulduğum ildən də beş il əvvələ – 1989-cu ilə qayıdıb Araz çayı kənarındakı sərhəd xəttinin yanında, yəni ancaq televiziya ekranlarında gördüyüm bir məkanda atamla yan-yana dayanmışdım. Sərhədin bizə tərəf olan hissəsində ikimizdən başqa heç kəs yox idi və biz ikimiz birlikdə tikanlı məftilləri qırmağa çalışırdıq.  Sərhədin o tayında da iki adam var idi. Onlar bizim hərəkətlərimizi sinxron şəkildə təkrarlayaraq eynən bizim kimi həmin məftilləri qırmaq istəyirdilər. Əynimizdəki paltarların və ətrafdakı hər şeyin rəngi televiziya ekranlarında keçmiş illəri əks etdirən kadrlar sayağı ağ-qara idi. Yuxunun bu hissəsini açıq-aydın xatırlasam da, hiss edirdim ki, orda başqa nələrsə də var idi və həmin şeyləri indi tam xatırlamaq istəməyimə baxmayaraq, onlar heç cür yadıma düşmürdülər.

Bir anlıq ağlıma gəldi ki, bugünkü işlərimi təxirə salıb evə qayıdım. 

Amma bunu edə bilməzdim, çünki indi cibimdəki fləşkartda düz bir aydan bəri gecə-gündüz üzərində işlədiyim elmi məqalə var idi və bu gün evdən çıxmaqda əsas məqsədim həmin məqaləni çap edərək rektorun qəbuluna getmək, kafedradakı boş müəllim ştatı üçün müraciətimi bu dəfə birbaşa rektora etmək idi. Çünki bundan əvvəl müraciət etdiyim şəxslər mənə mane olmaq üçün məntiqsiz bəhanələr uydurmuşdular və indi mən son silahım kimi istifadə edəcəyim bu məqalə sayəsində rektorun qəbulundan istədiyim nəticəni alacağıma inanırdım. Buna o səbəbdən ümidvar idim ki, həmin məqalədə mən üç ay əvvəlin günəşli bir günündə universitet elmi şurasında təsdiq edilmiş dissertasiya mövzum olan Cənubi Azərbaycanla bağlı indiyəcən heç vaxt ortaya qoyulmamış tarixi-fəlsəfi bir yanaşma sərgiləmişdim və rektorun bu cür məqaləyə laqeyd qalması mümkün deyildi.

 

                                                  II

 

Qatara mindikdən sonra qapıya söykənib adamların üzünə baxmağa başladım. Lokomativin sürüdüyü vaqonlardan çıxan ah-nalələrə qulaq asa-asa rektorun qəbuluna gedib-getməməyi bir də götür-qoy etməyə çalışdım. Çünki əgər səhərdən bəri məni təqib edən bu qəribəliklər rektorun otağında, onun dəhlizlərdə gördüyüm ciddi siması ilə üzbəüz oturduğum vaxt da mənim yaxamdan əl çəkməsəydi, onda universitetin elmi tədqiqat mərkəzindəki hazırkı işimi də itirə bilərdim.  

Yağışdan sonra çıxan günəş metrodan universitetə doğru getdiyim piyada yolda əhvalımı bir qədər düzəltdi və sanki məni öz şüalarıyla çəkə-çəkə universitetin qapısı ağzına qədər gətirdi. Universitetin qarşısında bir qədər dayandım, hər şeyin yolunda getdiyinə əmin olmaq üçün başımı qaldırıb, səkidən keçən maşınlara, çəkdirdikləri şəkildə necə düşdüklərini yoxlayan qızlara, bir kənarda dayanıb siqaret çəkən oğlanlara göz gəzdirdim. Hər şey, deyəsən, doğrudan da, yolunda idi.

Mühafizəçilərin arasından keçib universitetə daxil oldum. Bir neçə addım atıb irəli getdikdən sonra birinci mərtəbənin salonundakı oturacaqlarda oturan qızlar eyni vaxtda başlarını qaldırıb mənə baxdılar. Bir anlıq mənə elə gəldi ki, yenə hansısa qeyri-adi hadisə baş verəcək. Həyəcanım yavaş-yavaş baş qaldırmaq istədi. Çünki gözlərini dikib diqqətlə mənə baxan qızların hamısı kiminsə məqsədli şəkildə seçib orda oturtduğunu düşünəcəyim qədər gözəl idilər. Onların mənə yönəlmiş baxışları atdığım addımlarla bir yerdə irəliləyərək ödəniş aparatlarının yanınacan məni müşayiət elədi. Sonra qızlar eyni vaxtda da kirpiklərini aşağı endirib gözlərini məndən çəkdilər və onların enmiş kirpikləriylə bir yerdə bir az əvvəl qabarmağa başlayan həyəcanım da təzədən geri çəkilərək sakitləşdi.

         Kserokopiya budkasındakı printerin yarıqaranlıq ağızlığından bir az sonra kağız şəklində çıxacaq yazımı axırıncı dəfə gözdən keçirtmək üçün sol tərəfdəki ayaqüstü kompüterlərə yaxınlaşdım. Fləşkartımın ucluğu kompüterin dördkünc boşluğunda özünə yer tapdıqdan sonra iç-içə yerləşən otaqların qapısı kimi ard-arda bir neçə qovluğu açıb məqaləyə daxil oldum. Sağ əlimin altındakı siçanın diyircəyini məqalənin sonunacan aramla fırladıb hər şeyin qaydasında olduğunu gördüm və fləşkartı kompüterdən çıxartdığım andan kserokopiya budkasındakı balacaboy qıza ödəniş edib çap olunmuş kağızlarla bir yerdə rektorun ikinci mərtəbədə yerləşən otağına qalxdığım anacan bir neçə dəqiqə keçəsi oldu. Pillələri asta-asta qalxdım. Kağızlara bir dəfə də diqqətlə göz atdım. Hər şey qaydasında idi.

         Artıq üzü yoxuşa istiqamətlənmədiyini hiss edən addımlarım ikinci mərtəbənin qaramtıl mərmərlərinə paralel şəkildə bir neçə dəfə yerə basılıb qalxdı və məni rektorun otağının böyük qapısına tərəf yönləndirdi. Amma əlimi qaldırıb bükülmüş barmaqlarımla qəhvəyi rəngli qapını döymək istəyəndə incə bir qadın səsi məni arxadan çağırdı:  

– Elgün bəy?

Səsə tərəf dönənəcən bu səsin aid ola biləcəyi şəxslərin üzləri beynimdə sürətlə səhifələnərək yoxa çıxdı və qapını döymək üçün qalxan qolum, bədənimə paralel şəkildə yavaş-yavaş yanıma düşdü. Səsin sahibi ona tərəf çevrildiyimi görəndən sonra mənə sarı bir addım da atdı və əlini uzadıb:

– Elgün bəy, xoş gördük, necəsiniz? – dedi.

O, saçlarının yarıdan aşağısı qıvrım olub kürəyinə və çiyninə tökülən, ağ üzünə qələm uzunluğu boyda qara teli düşən; sürmə çəkilmiş gözləri, şəffaf boya vurulmuş dodaqları, incəliyini əziyyətlə qoruduğu hiss olunan bədən quruluşu ilə və başqa nələri iləsə də evli olduğuna məndə şübhə yeri qoymayan təxminən otuz yaşlarında gözəl bir qadın idi.

         – Təşəkkür edirəm, yaxşı olasınız, – deyə cavab verib, əlini sıxdım.

– Bayaqdan oxşadıram sizi, amma fikirləşdim, birdən yanılaram. Mən sizin məqalənizi oxudum o gün. Çox bəyəndim. “Bəyəndim” sözü, bəlkə də, lazımınca ifadə eləmir mənim fikrimi. Necə deyim... Heyran oldum. Hətta bir az da paxıllığım tutdu sizə. Baxdım ki, bizim universitetdə işləyirsiniz, sevindim. Dedim, bəlkə, sizi üzbəüz görə bilərəm. Bayaq da sizi aşağıda gördüm, içəri girdiyiniz vaxt... Fikirləşdim, sizə öz ürək sözlərimi deyim.

Bu yaxınlarda heç bir məqaləm çap olunmamışdı. Axırıncı məqaləmin, bəlkə də, artıq bütün nüsxələri kitab rəflərinin tozu altında qalan gözdənkənar bir jurnalda çap olunmağından isə bir neçə il keçirdi. Yenidən nəsə qəribə şeylər baş verdiyini hiss etsəm də, təmkinimi qoruyub ona cavab verdim:

         – Çox təşəkkür edirəm, minnətdaram. Hansı məqaləni nəzərdə tutursunuz?

         – Yeni çap olunan... Cənubi Azərbaycanla bağlı yazdığınız... İnanırsız, o qədər təsirləndim. Amma sizin məqalə sırf tarixi tədqiqat da deyildi e. Mənim xoşuma gələn də bu oldu. Yanaşmanız çox maraqlıydı. Üstəgəl, ifadə tərziniz o qədər bədiidir ki, elə yerlər oldu, az qaldı, kövrələm. Çox xoşuma gəldi.

         Haqqında danışdığı məqalə, kompüter ekranından kənara çıxmağına ilk dəfə olaraq bir az əvvəl imkan verdiyim, rektora göstərmək üçün bu dəqiqə əlimdə tutduğum, amma hələ heç bir yerdə çap etdirmədiyim məqalə idi.

İçimdə baş qaldıran təlaşı bu dəfə daha asanlıqla yatırmağa ona görə müvəffəq ola bildim ki, təəccübümü qarşımdakı qadına hiss etdirib daha da pis vəziyyətə düşmək istəmirdim və məqalənin, heç olmasa başqasının yox, öz adımdan çap olunmağı narahatlığımı bir qədər azaldırdı. Ona görə də qeyri-adi heç nə yoxmuş kimi davranaraq:

– Çox sağ olun, minnətdaram. Hiss olunur ki, əməlli-başlı diqqətlə oxumusuz, – dedim.

– Hə, əlbəttə, məqalənin adını görən kimi məni cəlb elədi. Bizim əslimiz də Cənubi Azərbay...

Bir az əvvəl döymək istədiyim, indi isə arxamı çevirib dayandığım qapı açılaraq qadının sözünü yarımçıq qoydu. İkimiz də içəridən çıxan adama baxdıq və bu zaman söhbəti yarımçıq qalmış qadın yeni cümləsinə başqa sözlərlə başladı:

– Siz, deyəsən, rektorun qəbuluna gedəcəkdiniz, hə? Mən sizi saxlamayım, keçin içəri, istəyirsiz. Sizə uğurlar. Mən onsuz da buralardayam, o gördüyünüz otaq bizim iş otağımızdı. Nəsə lazım olsa, buyura bilərsiniz.

Bir neçə dəqiqə sonra sarışın və balacaboy katibə, rektorla nə üçün görüşmək istədiyimi soruşaraq qələminin nazik ucu ilə ad-soyadımı kağıza yazdı və mən növbə gözləyən iki adamın əyləşdiyi divanın yaxınlığında ayaq üstə dayanıb gözləməyə başladım, amma çox keçməmiş rektorun otağından əlində tutduğu kağızları sinəsinə sıxan gənc bir xanım çıxdı və növbəsi çatmış adamlardan biri bu vaxt ayağa qalxıb otağın qapısına yaxınlaşanda mən onun boşalmış yerində oturdum. Katibə qız otağa ondan əvvəl daxil olub rektora xəbər verdi və yalnız o çıxdıqdan sonra bayaq divandan qalxan adam rektorun qəbuluna girə bildi. 

Divardakı saatın sürətli və sürətsiz əqrəblərinə baxa-baxa istər-istəməz bu gün başıma gələnləri  bir də xatırladım.

         ...Növbəm çatanacan həmin saatın sürəti az olan əqrəblərindən nisbətən uzun olanı, ard-arda iki fərqli rəqəmin üstündən keçib üçüncüyə çatdı və mən bu müddət ərzində əvvəlcə qapının ağzındakı qıvrımsaçlı qadının məqaləm haqqında səsləndirdiyi tərifləri yadıma salaraq hər şeyin yaxşı olacağına özümü inandırmağa çalışdım, sonra isə bayaq qəbula girən adamın içəridən çıxmağına və yanımda oturan digər adamın ayağa qalxıb rektorun otağına tərəf getməyinə tamaşa elədim. 

Sürətsiz əqrəblərin uzun olanı, dördüncü rəqəmə çatanda katibə qızın səsini eşitdim. O, əlində qeyd kağızı tutub mənə tərəf baxaraq:

– Sizin növbənizdir, müəllim, – dedi və mən içimdəki həyəcanla bir yerdə ayağa qalxdım.

Ayaqlarım bir-birinə çarpaz şəkildə qayçı kimi açılaraq beş addım atdı və məni rektorun otağının qapısı ağzına çatdırdı.

Katibə qız otağa məndən əvvəl girdi, amma içəridə yenə də çox qalmadı, bir neçə saniyə sonra çıxdı və mənə baxaraq nəzakətlə:

– Keçə bilərsiniz, – dedi.

Növbəti addımlarımı atıb qapıya yaxınlaşdım və əlimi qapının dəstəyinə uzadanda kimlərsə uca səslə sanki mahnı oxuyaraq şüarlar səsləndirməyə başladı. Arxaya dönüb, katibə qızın öz işiylə məşğul olduğunu, gözləmə otağına məndən sonra daxil olmuş kök qadının isə bir az əvvəl əyləşdiyim divanın yanında ayaq üstə dayanaraq sakitcə öz telefonuyla oynadığını görəndə özümdən savayı heç kəsin bu səsi eşitmədiyini başa düşdüm və başqa qeyri-adi şeylərin də baş verməməsi üçün çox ləngimədən dəstəyi əyib, qapını açdım.                     

Rektor öz masasının arxasında qollarını geniş açaraq və ovuclarını, masanın bir az sonra yaxından görəcəyim şabalıdı üstünə söykəyərək oturmuşdu. İçəri girib qapını arxamca örtdükdən sonra nəğməli şüarların səsi kəsildi və mən rektorun mənə baxan qaşqabaqlı nəzərləri ilə öz aramdakı məsafəni azaldaraq həmin nəzərlərin üzbəüzündəki oturacağa tərəf irəlilədim.

         Onu heç vaxt bu cür acıqlı görməmişdim. Sanki rahatlığını pozmuş adamdan baxışlarındakı zəhərlə qisas almaq istəyirdi.

Bu gün onsuz da səhərdən bəri bütün işlərimin tərs getməyi bəs deyilmiş kimi indi ən vacib məqamda da, deyəsən, növbəti uğursuzluğa yaxınlaşırdım. Amma artıq geriyə dönüş yox idi, ona görə də rektorun qarşısındakı yumşaq üstlüklü oturacağa çatan kimi:

– Salam, Habil müəllim, – dedim. O, başını tərpədərək salamımı aldı və mən yanında dayandığım stulun yumşaqlığını altımda əzərək masanın arxasında əyləşdim. 

         Qaşları arasındakı düyünün yaratdığı qaranlıq batıqlara, ülgüclə dibdən təraş olunmuş üzünə, qarnının yarısı masanın altında qalan iri bədəninə, əyninə gen olan pencəyinə, pencəyinin rəngi ilə səsləşən iri düyünlü qalstukuna ötəri şəkildə göz gəzdirə-gəzdirə sözə başladım:

         – Habil müəllim, mən universitetdə yarımştat elmi işçi kimi çalışıram. Bizim fakültədə, Azərbaycan tarixi kafedrasında boş müəllim yeri var. Sizdən xahiş etmək istəyirdim ki...

         O, bayaqdan bəri qaşqabaqlı üzünün arxasında dayanmış kəlmələriylə ilk dəfə danışaraq mənim sözümü kəsdi:

– Kafedra müdirinə deyin, təqdimat yazsın.

         Hiss elədim ki, neçə gündən bəri beynimdə rektora demək üçün hazırladığım sözlər bir az əvvəlki cümləmin yarımçıq kəsildiyini görüb geriyə çəkildilər, amma mən gücümü toplayıb onları təzədən dilimin ucunda ard-arda düzməyə çalışdım:

– Aha, başa düşdüm, çox sağ olun. Sadəcə, bilirsiz... mən özüm uzun müddətdir, tarixi tədqiqatla məşğulam. Və düşünürəm ki, bu sahədə ciddi nailiyyət əldə eləmişəm. Bu məqaləni sizin oxumağınız üçün çıxarmışam. Burda mən Cənubi Azərbaycanla bağlı...

Bu dəfə o, yenə də mənim sözümü kəsdi və dilimin ucunda düzülüb növbə gözləyən sözlər təzədən dağılışaraq yoxa çıxdılar:

– Bunları da təqdimatda qeyd eləyər.

Daha sonra o, acığından heç nə əksilməmiş baxışlarını gözlərimin içinə zillədi və mən hiss elədim ki, o baxışlar elə həmin andaca ayağa qalxıb otaqdan çıxmağımı görmək istəyir.

Həftələrdir üstündə işlədiyim məqaləyə o heç gözünün ucuyla da baxmamışdı. Mən ayağa qalxıb otağı tərk etməli olduğumu hiss edirdim və o, üzümə zillədiyi baxışlarındakı zəhərlə məni qapıya tərəf hər an bir az da yaxınlaşdırırdı.  

Təmkinlə ayağa qalxdım, əlimdəki A4 kağızlarını stolun üstünə qoyub, rektora tərəf sürüşdürdüm və deyəcəyim növbəti sözləri ancaq ondan sonra ard-arda düzüb gərgin sükutu poza bildim:

– Başa düşdüm, Habil müəllim, sizin dediyiniz kimi də edəcəm. Amma bu məqaləni burda qoyuram. Mən bu məqaləyə görə bir aydır, yuxusuzam. İstəsəniz, bir gözdən keçirərsiniz.

Sonra hiss etdim ki, bu dəfə dilimin ucuna heç gözləmədiyim sözlər gəlməkdədir və mən özümü saxlaya bilməyib o sözləri də rektorun mənə zillənmiş nəzərlərinə tərəf səsləndirdim:

– Çünki bu məqalə universitetin kafedralarına doluşmuş savadsız müəllimlərin ona-buna pulnan yazdırdığı məqalələrdən deyil. Bunu mən alnımın təriynən yazmışam; bir aydır, yuxusuz qalıb yazmışam.

Amma rektor qolunu sol tərəfdəki telefona sarı aparıb dəstəyi qaldıranda və xəttin o biri üzündəki adama növbədə gözləyən şəxsi içəri buraxmağı tapşıranda mənə elə gəldi ki, nə dediyimi eşitməyib.

Bu dəmdə qapı açıldı, katibə qız içəri girdi, rektora nəsə dedi, rektor da ona nəsə dedi, qız çıxdı, növbədə məndən sonra olan kök qadın qapının ağzında göründü, içəri daxil olub rektorun stoluna tərəf irəlilədi, katibə qız da yenidən içəri girib əlindəki kağızları rektora apardı və bütün bunlar baş verərkən onlar elə davrandılar ki, sanki, mən orda yoxam. Məqaləni stolun üstündən götürmədim, qapıya tərəf irəliləyib otaqdan çıxdım, gözləmə otağındakı divanda əyləşən yaşlı kişinin mənə yönəlmiş baxışlarını arxamda qoyub otağı da tərk elədim, amma açılmış qapı dəhlizdən otağa dolan küləyin qarşısını yenidən kəsib tam örtülməyə macal tapmadan katibə qız məni arxadan çağırdı. Onun səsi dəhlizə çıxarkən, bayaq içəri girən küləyin bir qismini də özüylə çölə qaytardı və mən qapını təzədən geniş açıb ona tərəf dönəndə əlində tutduğu məqaləmi gördüm:

– Kağızları yaddan çıxarmısız, müəllim.

Mənə sarı uzatdı, aldım və:

– Yaddan çıxarmamışdım, özüm saxladım, rektor oxumalıydı, – deyə cavab verdim, amma o heç nə demədən öz masasına tərəf getdi və stolunun üstündəki kağızları yerbəyer etməyə başladı. 

İçimdə dəhşətli bir qəzəbin baş qaldırdığını hiss elədim və qapını arxamca elə möhkəm çırpdım ki, bayaqkı kimi otağa girmək istəyən külək əzilərək dəhlizin mərmərləri üstünə səpələndi. Dəhlizdə sakitcə dayandım, gicgahlarımda döyünən əsəbi hiss edə-edə o tərəf-bu tərəfə göz gəzdirdim.

         Rektorun qəbuluna girərkən pəncərədən səslərini eşitdiyim adamlar həmin an yenidən şüarlar səsləndirməyə başladılar. Onların nə dediyini anlamaq üçün hərəkətsiz qalıb dinləməyə çalışdım. Amma heç nə başa düşə bilmirdim, çünki bu səslər dəhlizin həm sağından, həm solundan, həm də yuxarı və aşağı mərtəbələrdən gəlirdilər və mənə çatdıqları vaxt sanki yanımdaca bir-birilərinə qarışıb anlaşılmaz olurdular.

Qabağa gedib pilləkəndə oturmaq, başımı məhəccərə söykəyib gözlərimi yummaq və bir az sonra tənəffüs vaxtı tələbələrin hay-küylə enib-qalxacaqları pilləkəndə axşam növbəsinin son dərsi qurtaranacan yatmaq istədim.

Amma sağa dönən kimi bayaqkı qıvrımsaç qadının bir az aralıda durub mənə baxdığını gördüm. O, üzündə qayğıkeş bir ifadəylə mənə sarı gəldi və aramızdakı məsafə, söhbət üçün uyğun bir məsafəyə qədər azalanda:

– Yaxşı olmadı? – deyə sual verdi.

Məyus-məyus:

– Yox, –  dedim.

 

                                                III

 

Bir az sonra rektorla axırıncı dəfə söhbət etmək üçün təzədən gözləmə otağına daxil olanda katibə qız şaqqıltı ilə açdığım qapının səsinə başını masadan qaldırıb mənə baxanda, “içəridə adam var, heç olmasa gözləyin, o çıxsın” deyə həyəcanla xahiş edəndə bu gün başıma gələn qəribə hadisələr içində bircə o qıvrımsaç qadının mənə kömək üçün hansısa sehrli qüvvələr tərəfindən göndərildiyini düşünürdüm. 

Çünki o məndən rektorla nə söhbət etdiyimi soruşanda, mən yarımçıq qalmış cümlələrimin masanın böyür-başında necə tökülüb qaldığını danışanda, rektorun dediklərini onun üçün bir-bir təkrar edəndə, o:

– Yaxşı, niyə kefinizi pozursuz? Madam ki təqdimat yazdırmağınızı istəyib, niyə etmirsiz? – deyə cavab verəndə həmin boş ştata müəllim keçməyim üçün mənə mane olan bütün şəxslər haqqında qadına danışmağa başladım və qəfildən xatırladım ki, rektorun qəbuluna girərkən əsas niyyətlərimdən biri məhz bunları ona demək idi və tərslikdən, bunların heç biri içəridə olarkən yadıma düşməmişdi.

Amma söhbət edə-edə birlikdə dəhlizin ortasına qədər gəldiyim qıvrımsaç qadın təəssüfümün uzun çəkməsinə imkan vermədi, incə, ağ və gözəl əlini kədərli halda çiynimdən asılan qolumun arxasına toxundurdu, “gec deyil, rektor hələ otağındadır” – dedi, mənim tərəddüd etdiyimi görəndə isə bu dəfə əlimdən tutdu. Mən təəccüb içində onun təbəssümlü üzünə və əlimdən tutan əlinə baxanda isə o:

– Gəlin, – deyib məni öz arxasınca rektorun otağına tərəf apardı.

Bir neçə addımdan sonra mahnı oxuyan adamların səsini təkrar eşitdim və ilk dəfə olaraq o qarışıq səslər içindən nəyisə başa düşdüm:

                           

Araz, səndən kim keçdi?

         Kim qərq oldu, kim keçdi?

 

Başımı qaldırıb ikinci mərtəbənin hündür tavanına baxdım, səsin hardan gəldiyini anlamağa çalışdım. Sanki eşitdiyim səsin də fərqindəymiş kimi qadın, arxaya döndü, tutduğu əlimi yavaşca sıxıb özünə sarı çəkdi, gülümsədi və pıçıldayaraq:

– Gəliiinn, – dedi.

Mahnı səsləri elə həmin dəqiqədəcə sanki küləyin əsib dağıtdığı kül kimi çəkilərək dəhlizin künc-bucağına yığılıb yavaş-yavaş yoxa çıxdılar və bir neçə addım atandan sonra mən qadına baxaraq yorğun səsimlə:

– Yuxusuzam, – dedim.

Amma qadının mənə bu dəfə bayaqkından da fərqli baxmağı və tutduğu əlimi öz varlığını hiss etdirərcəsinə yenidən sıxmağı mənim otağa inamla girməyim üçün, katibə qızın “gözləyin” sözünə məhəl qoymamağım üçün və rektorun qəzəbli baxışları qabağında heç nədən çəkinməməyim üçün kifayət elədi.

– Habil müəllim, – deyə sözə başladığım an onunla üzbəüzdə oturan qadın da arxaya dönüb çaşqınlıqla mənə baxırdı.

– Habil müəllim, mən bu məqalədən ötrü... – yuxusuz olduğumu bir dəfə də təkrarlamamaq üçün cümləmi yarımçıq qoydum, amma sonra ard-arda səsləndirdiyim cümlələrdə birinci dəfə unutduqlarımın hamısını deyə bildim. Rektor sanki heç məni eşitməyibmiş kimi yenə də sol tərəfindəki telefonun dəstəyini götürüb asta səsiylə kiməsə nəsə dedi. Bir az sonra arxamca açılan qapıdan katibə qız içəri girdi və mənə:

– Müəllim, zəhmət olmasa, gələrdiniz, işə qəbul üçün sizinlə sual-cavab ediləcək, – deyərək nəzakətlə müraciət etdi.

Mən məqsədimə çatdığımı düşünərək onunla birgə otaqdan çıxdım. Katibə qız bu dəfə masası üstündəki kvadrat formalı, sarı rəngli qeyd kağızına kiminsə adını və dörd rəqəmli otaq nömrəsi yazdı və:

– Zəhmət olmasa, qeyd etdiyim otağa gedərdiniz. Sizinlə sual-cavab edəcək şəxs sizi orda gözləyir, – dedi.

Əlimdəki kağızla birgə otaqdan çıxdım, bu dəfə qapını arxamca bərk çırpmadım və dəhlizə addımımı qoyan kimi qıvrımsaç qadının pilləkənin məhəccərinə söykənib məni gözlədiyini gördüm. O, otaqdan çıxdığımı görüb iti addımlarla mənə sarı gəldi, əlimdəki kağızı alaraq gözdən keçirəndə otağı tanıdığını deyib, bayaqkı kimi yenə də əlimdən tutdu. Biz həmin dəhlizi əvvəlcə axıra qədər getdik və dəhlizin sonunda indiyəcən heç vaxt istifadə etmədiyim və görmədiyim pilləkənlə yuxarı qalxdıq, bayaq eşitdiyim səslər yenə eşidildi, növbəti mərtəbənin dəhlizinə girmədən yenə pilləkəndən istifadə etdik və o qədər çox qalxdıq ki, mən neçə mərtəbə qalxdığımızı saya bilmədim. Ayaqlarım yoruldu, sürətim azaldı, qadınsa mənim əllərimdən tutub növbəti pilləkənləri də qalxmalı olduğumuzu israrla deyir, məni ruhlandırır, hərdənsə ona qarşı da içimdə bir şübhə yaranmasına səbəb olurdu. Ona bir dəfə də yuxusuz və yorğun olduğumu demək istədim, amma növbəti pilləkəndən sonra dəhlizdə sakit-sakit və yorğun-yorğun dayanıb nəfəsimizi dərəndə o:

– Çatmışıq, bu mərtəbədədir, – deyərək yorğunluğumu bir anlıq unutdurdu.

Üzündəki tərə yapışan telini qoparmaq üçün əlimi buraxsa da, çox keçmədən yenə tutdu və biz, heysiz, asta addımlarımızla, müsahibənin keçiriləcəyi otağı axtarmağa başladıq. Həmin vaxt şüarlar və mahnı səsləri lap yaxından eşidildi, amma qarışıq cümlələrə görə yenə heç nə anlaya bilmədim. Arabir əlindəki kağıza baxan qadın bir neçə addımdan sonra bir otağın qabağında dayandı, “buradır” deyə pıçıldadı:

– Mən sizi burda gözləyirəm, uğurlar, – dedi, əlimi buraxdı və mən qapını açıb içəri daxil oldum.

Qarşısındakı qaramtıl masanın üstündə istintaq otaqlarındakı kimi yarıqaranlıq işıqlar yanan qadın məni görcək və salamımı aldı və əliylə işarə edərək:

– Buyurun, əyləşin, – dedi. Eynəyi ardındakı gözləriylə, əlində tutduğu kağızları nəzərdən keçirdi. – Siz, deməli, Cənubi Azərbaycan tarixi üzrə mütəxəssis olduğunuzu iddia edirsiniz, eləmi? – dedi.

– Mütəxəssis deyəndə ki... Yəni elmi işimin mövzusu Cənub Azərbaycan tarixiylə bağlıdı.

– Nə gözəl, deməli, Cənubi Azərbaycan. Çox əla... Olsun...

         Səsinin tonunu aşağı salıb az qala pıçıldayaraq:

         – Mən sizə kömək etməyə çalışacam, çünki sizin bu işə qəbul olmağınızı istəyirəm. Vicdanlı və dürüst birinə oxşayırsız. Onsuz da bu otağa kimlər gəlirsə, bu cür olduğu üçün bura düşür. Bir sözlə, mən sizin tərəfinizdəyəm. Amma sizə verməli olduğum suallar da var. Bu suallar bir az çətin ola bilər. Ancaq verməliyəm. Bu məndən asılı deyil, xahiş edirəm, məni başa düşün.

         – Başa düşürəm, siz narahat olmayın, mən öz ixtisasımı lazımınca bilirəm. Dəstəyiniz üçün də təşəkkür edirəm.

         Sonra o:

–  Birinci sual, – deyib sualları səsləndirməyə başladı:

– 1945-ci ildə Təbrizdə qurulmuş Azərbaycan hökumətinin himnini oxuyan səkkiz nəfər mədrəsə tələbəsi Təbrizin hansı küçəsində himn oxuyarkən İran qoşunu tərəfindən qətlə yetirilmişdi?

Əvvəlcə istədim ki, təəccübümü gizlətmədən “nə?” deyə bağırım, amma sonra, bəlkə də, bu sualın asan olduğunu, sadəcə, həyəcandan mənə çətin görsəndiyini düşünərək cavabı tapmağa çalışdım. Qərq olduğum sükutun içindən mənə kömək edəsi bircə cavab da əlimə keçmədi. Oxuduğum bütün kitabların gözümə görünən xəyalları həmin yarıqaranlıq sükutun içində açıq səhifələri ilə qanad çalaraq məndən uzaqlaşıb yoxa çıxdılar.

         Başımı yorğun-yorğun yelləyib:

– Bilmirəm, – dedim.

O isə:

– Növbəti sual, – deyib kağızına göz gəzdirərək suallara davam etdi:

– İkinci Qarabağ müharibəsi vaxtı Azərbaycan ordusunu dəstəkləmək üçün Arazın cənubunda dayanaraq müharibəni izləyən Güney Azərbaycan türklərinin ifa etdiyi saz havasının adı nə idi?

Bu sualın cavabını bilmək, əslində, mənimçün çətin olmamalıydı, çünki həmin videonu öz gözlərimlə görmüşdüm, amma tərslikdən ordakı saz havasının nə olduğu ilə heç vaxt maraqlanmamışdım.

– Bilmirəm, – deyə ruhdan düşmüş halda ikinci sualın da cavabını verdim.

         – Üçüncü sual: 1947-ci il may ayının 22-də Təbrizdəki “Gülüstan bağı”nda qurulmuş dar ağacına gətirilərkən sanki öz toyuna hazırlaşıbmış kimi əyninə milə-mil pencək və ağ köynək geyinən, qırmızı qalstuk taxan milli azadlıq mücahidi kim idi?

         Cavabı bildiyim üçün sevincdən az qala qışqıraraq dedim:

– Firudin İbrahimi.

Amma nədənsə onun məni eşitmədiyini düşündüyümə görə həmin cavabı ard-arda bir neçə dəfə təkrar elədim.

         O:

– Dördüncü sual, – deyib məni susdurdu və ani olaraq üzümə baxandan sonra sualı səsləndirdi, – Milli azadlıq hərəkatının fəallarından olan əri İran qoşunu tərəfindən güllələndikdən sonra dul qalan, İranın cənubundakı səhralıqlara sürgün edilən, sürgün vaxtı bir fars bəyzadəsi tərəfindən evlilik təklifi almağına baxmayaraq, onu rədd edən və “mən inqilabçı qadınıyam, inqilabçı qadınlarının başqa taleyi olmur” deyən Cənubi azərbaycanlı qadın, ömrünün sonlarını Şimali Azərbaycanda başa vurarkən hər gecə anasının vaxtilə onun üçün oxuduğu hansı bayatıları yada salıb ağlayırdı?

– Bilmirəm, – yenə də asta və yorğun səsimlə dedim və üzümdə yazıqanə bir ifadəylə əlavə elədim, – Axı bunların tarixə nə dəxli?

– Beşinci sual: xahiş olunur, diqqətli olasınız. İrandan mühacir düşən, Bakıda, Nərimanov prospektindəki evində tək yaşayan, pərən-pərən olmuş ailə üzvlərinin heç birindən xəbər tuta bilməyən və qırx ildir səsini eşitmədiyi qardaşının bir axşam Qərbi Almaniyadan etdiyi zəngə cavab verərkən həyəcandan telefon dəstəyi arxasındaca keçinən 68 yaşlı tarix müəllimi Həsən Səttari hər dəfə yağış yağanda Bakının hansı küçələrini Ərdəbilin küçələrinə bənzədirdi və...

– Bilmirəm, – sualı yarımçıq kəsərək dedim.

– Altıncı sual. Bu bayatının müəllifi kimdir:

        

         Araz, Araz, xan Araz,

Sultan Araz, xan Araz,

         Elimdən xəbər gətir,

         Evimi yıxan Araz.

 

– Bilmirəm, – dedim.

– Növbəti sual. Bu sual həm də müasir Şimali Azərbaycan tarixinə aiddir. Asan olacaq, ruhdan düşməyin, cəhd eləyin. İkinci Qarabağ müharibəsi vaxtı Arazın o tayında dayanıb atasıyla bir yerdə müharibəyə tamaşa edən uşaq “ata, ordumuz hardadır?” deyə soruşanda Azərbaycan Ordusunun Xüsusi Təyinatlı Qüvvələrinin Şuşa əməliyyatını başlatmağına nə qədər müddət qalırdı?

Mən bu videoya da baxmışdım, ancaq həmin kadrları indi yenidən yadıma salsam da, cavab vermək üçün bu, yetərli deyildi.

– Bilmirəm, bilmirəm, bilmirəm! – eyni sözü üç dəfə ucadan təkrar eləyib ayağa qalxdım.

O isə buna məhəl qoymadan yeni sualını səsləndirməyə başladı:

– 2016-cı ildə Qarabağda Aprel döyüşləri gedərkən Təbriz stadionundakı futbol azarkeşlərinin oxuduğu şüarlar...

Sualı sonacan eşidə bilmədim, çünki həmişə anlamaqda çətinlik çəkdiyim qarmaqarışıq səslər bu vaxt qəfildən yüksələrək qadının sözlərini tamamən eşidilməz etdi. Lakin həmin səslər indi sanki dolaşığı açılan iplər kimi bir-birindən ayrılmış və aydınlaşmışdı. Qulaqlarımı şəkləyib dinləyərkən, izdihamlı bir futbol stadionundan gəlirmiş kimi xorla oxunan cümlələri, hər cümlədən sonrakı alqış səslərini, hay-küy və qışqırıqları eşidirdim:

 

Sən çağırsan, gələrəm məəəən,

         Sən yaşaaaa, Aaaa-zər-baycaaaan!

         Eybi yoxdur, ölərəm məəəən,

         Sən yaşaaaa, Aaaa-zər-baycaaaan!

 

                                            ***

 

Dəstəyi əyib qapını açdım və otağı tərk edib dəhlizə çıxdım.

         Kürəyini divara söykəyib gözləyən qadın, otaqdan çıxdığımı görən kimi mənə tərəf gəldi, içəridə baş verənləri soruşmadan əlimdən tutdu və yenə də məni öz arxasınca apararaq:

– Gedək, – dedi.

Bu dəfə özümü saxlaya bilməyib soruşdum:

– Siz o səsləri eşidirsiz?

– Eşidirəm, gəlin.

Sonra sanki biz həmin səslərdən qabağa keçdik və endiyimiz pilləkənlər boyunca onlar bir müddət bizi təqib etdilər.  

                             

                                             ***

 

Əlində tutduğu əlim məni qadının arxasınca dartır, pilləkənlərdən sürətlə endirirdi, yenə yorulmağa başladığımı hiss edir, dayanıb nəfəsimi dərmək istəyirdim, amma o, fasilə vermədən düşməli olduğumuzu deyir, arabir əlimi sıxaraq mənə xəbərdarlıq edirdi.

Nə qədər çox pilləkən endiksə, mənə elə gəldi ki, qalxarkən onlar bu qədər deyildilər, hər dəhlizin içindən küləklər keçir, biz pilləkənlərə tərəf dönərkən üzümüzə vururdu. Yorulan ayaqlarımın dincini almaq üçün bu dəfə onun dediklərinə məhəl qoymadan dayanıb pilləkəndə oturdum, dartdığı əlimi daha öz arxasınca apara bilməyib o da dayandı, əlimi buraxdı, üzünə yapışmış telini qopardı, pilləkəndə mənim yanımda oturdu, heç nə danışmadıq, sonra mən onun təng olmuş nəfəsinə qulaq asa-asa ayağa qalxdım, pillələri bu dəfə asta-asta enməyə davam elədim, o da yanımca gəldi, gənc sevgilililər kimi bir-birimizin əlindən tutduq və bir neçə mərtəbə də endik. Sonra o, tutduğu əlimi bu dəfə də öz arxasınca apararaq pilləkənlərə tərəf burulmaq istəyən addımlarımı dəhlizin içinə yönəltdi.

– Burdan gəl, burdan birbaşa çıxışa çıxa biləssən, – dedi.

Mən onun dediklərinə qulaq asdım. Dəhlizin sonundakı pilləkəni enib sağa dönəndən sonra özümü universitetin bufetində tapdım. İçimdəki təşəkkür hissini təbəssümlə yanımda dayanan qadına ötürmək üçün sağa döndüm, amma qadından əsər əlamət yox idi, o getmişdi. Ətrafıma diqqətlə göz gəzdirdim, tələbələr əllərində tutduqları plastik stəkanlarla yanımdan keçib getdilər, gülüşlü səslərini eşidə-eşidə bufetin çıxışına tərəf addımlayıb birinci mərtəbəyə qalxdım, təkəmseyrək adamların divardakı cədvəllərə baxdığı uzun dəhlizdən asta və yorğun addımlarımla keçdim, dəhlizin sonuna çatanda binanın içinə girdiyim vaxt baxışlarını qaldırıb mənə baxan gözəl qızların oturduğu oturacaqlara nəzər saldım və hamısının boş olduğunu gördüm.

Binanı tərk eləyib həyətə çıxdım. Avtobus dayanacağından məni universitetin digər binasına aparacaq avtobusa son anda çata bildim. Yerimi tutub başımı şüşəyə söykədim və yatmağa çalışdım. Düşməli olduğum dayanacağa çatanda öz-özümə ayıldım, sürüdüyüm addımlarımla universitet binasının həyətinə daxil oldum, iş otağımın yerləşdiyi dördüncü mərtəbəyə qalxdım, günorta fasiləsi olduğundan qapısı bağlanmış otağı açarımla açdım, içəri girdim, pəncərələri də açdım və pəncərədən aşağıda şəkil çəkdirən tələbələri görəndə yenə həmin mahnıların, şüarların qarmaqarışıq şəkildə eşidilməyə başladığını hiss etdim. Amma artıq ürəyimdə heç nəyə təhəmmül qalmadığı üçün, pəncərələri təzədən örtərək bu səsin məni narahat etməsinə imkan vermədim; masam arxasında oturaraq qollarımı masa üstünə sərdim, başımı qollarım üstünə qoyaraq gözlərimi yumdum, hər şeyi unutmağa çalışaraq məni aparması üçün yuxunu gözləməyə başladım.^[1]

 

                                     

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(11.08.2028)

 

 

Murad Vəlixanov, "Ədəbiyyat və İncəsənət"

 

Bu gün oxucularımıza rejissor Rasim Ocaqovun 1984-cü ildə ekranlaşdırdığı “Park” filmi haqqında danışacağam.

Süjet: Marat (Fəxrdəddin Manafov) Neft daşlarında briqadir işləyir. Günlərin birində uşaqlıq dostu Rüfət (Mikayıl Kərimov) onun işlədiyi sahəyə gəlir və Maratdan xahiş edir ki, ona təcrübə keçirməkdə yardımçı olsun...

 

Elmi işinin müdafiəsi üçün mədəndə təcrübənin keçirilməsi Rüfətin karyerasında vacibdir. O, təklif elədiyi üsulla daha çox neft hasil olunacağına əmindir. Marat isə onun təklifi ilə razılaşmır. Çünki təcrübə keçirilən müddətdə briqadanın verəcəyi plan təhlükə altında qala bilər. Rüfətin gəlişindən sonra o, keçmişini xatırlamağa başlayır.

Amma keçmişində yaxşı, işıqlı xatirələr azdır. Onun xatirələrindən aydınlaşır ki, Rüfət onun hər şeyini əlindən alıb: evini, arzularını və sevdiyi qadını.

Marat çox gənc ikən Leninqradda uşaq evində böyümüş Vika (Qalina Belyayeva) ilə tanış olur. Maratın anasının qohumu (Aleksandr Kalyagin) kobud, meşşan Gena Vikadan istifadə edir, onunla qul kimi davranır, öz iradəsinə tabe elətdirməyə çalışır. Marat Vikaya acıyır və ona boyun əyməməyi məsləhət görür. Vika Marata sevdiyini desə də o, qızın hisslərinə ciddi yanaşmır.

Bir müddət sonra Vika Bakıya onun yanına gəlir. Marat qızın qəfil gəlişinə qeyzlənsə də, yavaş - yavaş ona alışır. Vika onunla ailə qurmaq və yeni həyata başlamaq istəyir. Amma Marat keçmişini bildiyindən onu qəbul eləməkdə psixoloji çətinliklə üz-üzə qalır. Üstəlik, qonşular, dostlar da hardansa peyda olmuş qıza, onunla nikah kəsməmiş yad kişi ilə bir evdə qalmasna pis baxır.

Günlərin birində Vika Maratdan xəbərsiz evdən gedir. Çünki Rüfət onunla evlənəcəyinə, onu xoşbəxt edəcəyinə söz verir. Vikanın xəyanəti, gözlənilməz davranışı, ondan qaçması Marat üçün zərbə olur... Uzun illər onu unuda bilmir.

Son epizodlardan birində Vika Maratın yanına gəlir və ərinə yardımçı olmasını xahiş edir.

Atası həmişə rəhbər vəzifələrdə işləyən Rüfətin bacarığı olmasa da, onun hesabına ali məktəbi bitirir, karyera qurur. O, xudbin, öz mənfəətini güdən, amma eyni zamanda zəif adamdır. Vika onunla xoşbəxt olmadığını, onunla münasibətdən ikrah edərək yaşadığını, uğursuz adam olduğunu deyir. O, Rüfətin evlənmək təklifini həyatını dəyişə biləcək son fürsət kimi qəbul edib və buna görə də ərə gedib. Amma nikah ona xoşbəxtlik gətirməyib. O, ərinə acıyır və Maratdan təcrübəyə icazə verməsini istəyir. Təsirlənən Marat qəzəbini, kinini ataraq təcrübəni keçirməyə icazə verir...

“Park” filmi cəmiyyətimiz üçün hələ də problem kimi qalan bir çox məsələlərə toxunur: istedadsız adamların imkanlarına uyğun olmayan mövqelərdə çalışması, hansısa uzaq gələcəkdə yaxşı yaşamağa ümidini itirməyən fərd, doğmalar arasında yadlşama...

Təbii ki, müəlliflər həmişəki kimi ciddi mənəvi problemlərə - fərdlərin ədalətə, həqiqətə, vicdana münasibət məsələsinə də toxunur.

Əhvalatda xüsusən bir nüans diqqətimi çəkdi. Marat köhnə məhəllələrdən birində yaşayır. Məhəllənin yanında uzun illərdir ki, daş karxanası fəaliyyət göstərir. Və uzun illərdir, rəhbər orqanlar daş karxananın söküləcəyini, yerində park salınacağını deyirlər. Maratın parkı görmək, yaxşı yaşamaq ümidi filmin əvvəlində də, finalında da səslənir. Sanki park bir obraz olaraq Maratın yaxşı gələcəyinin təminatçısıdır. Amma Maratın “əla yaşayacağıq” ifadəsi tərəddüdlü, ümidsiz səslənir.

Məlum olur ki, rəhbərliyin park salmaq niyyəti yoxdur. Günümüzdə isə əksinədir, yaşayış binalarını da söküb park salırlar. Və bu gün üçün park motivi bir növ acı kinayə kimi səslənir.

Hər halda demək olmaz ki, “Park” Rasim Ocaqovun uğurlu filmlərindən biridir.

Fleşbek vasitəsilə Marata travma yaşadan hadisələr təsvir edilir, tamaşaçı onun bioqrafiyası ilə tanış olur.

Amma Maratın Rüfətdən incikliyinə səbəb verən hadisələrdə bu inciklik yetərincə əsaslandırılmır, situasiyalardakı dramatizm saxta təsir bağışlayır.

Leninqradda tələbə yataqxanasında təşkil olunan ziyafəti Rüfət pozur, onlar komendant tərəfindən qovulur, nəticədə Marat gecənin bir aləmi şəhərin küçələrində qalır. Həmin gün Marat dramatik vəziyyət yaşamır, qohumunun evini taparaq gecələyir. Amma qəhrəmanın kadrarxası nəqlində Rüfətin hərəkəti, gecə qohumun axtarması faciə kimi təqdim olunur. Adamın ağlından keçir ki, ”nə böyük iş olub, kişinin başına iş gələr”.

Yaxud Vikanın Rüfətlə ailə qurmasında Maratın qətiyyətsizliyi rol oynayır. Üstəlik, onunla Marat arasında dərin bağlılıq, sevgi təsvir olunmur. Əksinə, Marat ondan canını qurtarmaq istəyir, soyuqdur və qızdan xoşu gəldiyi də açıq göstərilmir. Yəni bu mənada Vikanın Rüfətin evlənmə təklifinə razılaşması qəhrəmanın travması üçün əsas yaratmır. Hər halda uzun müddətli əsas vermir. Bu da onunla bağlıdır ki, rejissor tamaşaçını Maratın sevgisinə inandırmaq üçün effektli ifadə vasitələri, vəziyyətlər tapa bilməyib.

Həyatın dibini görmüş Vika seçim eləyir: ona şübhə ilə yanaşan, soyuq davranan, ondan utanan, qətiyyətsiz kişini yox, onun həyatını paylaşmaqda tərəddüd eləməyən kişini seçir. Özünün dediyi kimi normal həyat qurmaq fürsətini qaçırmaq istəmir...

Filmin operatorları Rafiq Qənbərov, Yuri Vorontsov, bəstəkarı Emin Sabitoğludur. “Park” 1984-cü ildə Kiyevdə XVII Ümumittifaq kinofestivalında mükafata layiq görülüb.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(11.08.2025)

 

Nemət Tahir, “Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Qarabağ təmsilçisi

 

Yaşlı nəslin nümayəndələri keçmiş SSRİ-nin Xalq Müdafiə Komissarı və Sovet İttifaqının Birinci Marşalı Kliment Yefremoviç Voroşilovu yaxşı xatırlayırlar. Vətəndaş müharibəsinin qəhrəmanı olan Voroşilov sonralar filmlərin və tamaşaların qəhrəmanına çevrilib. Onun haqqında mahnılar bəstələnib.  Çoxlu küçələr və şəhərlər onun şərəfinə adlandırılıb.

 

Vaxtilə Ukraynanın Luqansk vilayəti  onun şərəfinə Voroşilovqrad  adlandırılırdı. Çox az adam bilir ki, İkinci Dünya müharibəsində sovet ağır tankları KV adlanırdı - yəni Kliment Voroşilov. Bunlar çox yaxşı tanklar idi və müharibənin ortalarına qədər, alman “Pələnglər”i  peyda olana qədər KV-nin rəqibləri yox idi...

Voroşilov həm də Sov.İKP MK Siyasi Bürosunun üzvlüyünə görə siyasi rekordçu idi - 34 il yarıma qədər! Az adam xatırlayır ki, Stalinin ölümündən sonra o, 7 il SSRİ Ali Soveti Rəyasət Heyətinin sədri olub.  Dövlət strukturu baxımından onun tutduğu SSRİ Ali Soveti Rəyasət Heyətinin sədri vəzifəsi əslində birinci post sayılıb. Bu vəzifənin müasir və xarici ekvivalenti Prezident adlanır. Beləliklə, Klim Voroşilov 7 il Sovet İttifaqının prezidenti olub. Aydındır ki, o vaxt bu, sırf dekorativ post idi, amma yenə də... (Xarici mətbuat onu mister Prezident adlandırırdı).

1960-cı ildə Voroşilov Hindistana işgüzar səfərə gedir. Lakin orada olduqca qeyri-adi və çılğın hərəkətləri ilə ətrafdakıların təəccübünə səbəb olur. O, gah xüsusi kastadan olan dəhşətli dərəcədə çirkli, saçları sıx qarışmış və cod tüklü hindlinin saçlarını daramağa çalışır, gah da məbədin içinə  girməyə cəhd edir. Onu məbədin içərisinə buraxmayanda isə çox qəzəblənir və bütün sultanları, çarları və kralları söyməyə  başlayır və  qışqıraraq deyir: "Biz onların hamısını  qovduq, siz də də onları cəhənnəm eləyib getsin!". Bütün sovet nümayəndə heyəti yaşlı liderlə çətin anlar yaşayır. Xüsusilə, tərcüməçi Viktor Suxodrevə çox çətin idi. O, sovet  rəhbərinin bütün işlərini və axmaqlıqlarını bacardığı qədər ört-basdır edirdi.

Bir gün hörmətli qonağı məşhur “Tac – Mahal”a aparırlar.  Voroşilov bir müddət sükutla əzəmətli məqbərəyə baxır, sonra ucadan tüpürərək  deyir: "Tfu! Burada şalvarsız gəzirlər və amma belə bir şeylər tikirlər!". İddialara görə, o, hətta söyüş də söyür. Hindlilər marşalın emosional tonda tüpürdüyünü görürlər, lakin Voroşilovun nə dediyini dəqiq başa düşməyirlər. Ona görə də sual dolu baxışlarla  tərcüməçiyə  baxmağa başladılar. Tərcüməçinin qarşısında isə çox çətin bir problem yaranır – onun dediyini necə tərcümə etmək olar? Əgər olduğu kimi tərcümə olunarsa, böyük bir biabırçılıq olacaqdı. Nəticədə diplomatik və siyasi qalmaqal yaranacaqdı. Hər şey bir yana, bəs bu tüpürcəyi hindilərə necə izah etmək olar?

Tərcüməçi Viktor Suxodrev vəziyyətdən çox bacarıqlı bir şəkildə çıxır. O, bunu belə tərcümə edir: “Cənab Sovet İttifaqının Prezidenti dedi: “Mən çoxlu memarlıq şedevrləri görmüşəm, lakin “Tac Mahal”ı görəndən sonra bütün dünya memarlığına tüpürürəm”. Bunu eşidən hindlilər sevicdən qışqırırlar...

Bacarıqlılığına görə Suxodrev Moskvaya qayıtdıqdan sonra dərhal Xruşşovun şəxsi tərcüməçisi vəzifəsinə təyin edilir.  Voroşilov isə "prezident" vəzifəsindən uzaqlaşdırılır.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(11.08.2025)

İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

 

Hazırda bir çox tədbirləri, korporativ gecələri aparmağı məhz ona həvalə edirlər. O məşhurdur, səhnə yaraşığı var, səs tembri gözəl, diksiyası fərqlidir. Bir sözlə, tələb olunan aktrisadır. Söhbət aktrisa Kamilə Babayevadan gedir.

 

Ona əsl çəşhurluq isə “Zəif bənd” televiziya proqramının aparıçılığından sonra gəlib. O, bu beynəlxalq yarışma layihəsində hər dəfəsində zəif bəndin müəyyənləşməsində rol oynayırdı, amma özü heç vaxt həyatda və sənətdə zəif bənd olmadı…

Kamilə Babayeva 11 avqust 1974-cü ildə Bakıda anadan olub. Bu gün 51 yaşını qeyd edən aktrisa Bakı şəhər 7 saylı Məmməd Rahim adına orta məktəbdə, 2 saylı musiqi məktəbində, BDU-nun nəzdində qızlar kollecində, M.F.Axundov adına Azərbaycan Pedaqoji Rus dili və Ədəbiyyat İnstitutunda (indiki Bakı Slavyan Universiteti) təhsil alıb.

1993-cü ildə ANS TV-də xəbər aparıcısı,1994-cü ildə BMT TV-də diktor kimi fəaliyyət göstərib. 1995-ci ildə Vahid TV-də veriliş aparıcısı olub.

 

Filmoqrafiya

- Bağ mövsümü

- Acılar bitməz

- Vəkil hanı?

- Kralların Savaşı

- Evləri göydələn yar

- Hozu Cangüdən

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(11.08.2025)

 

 

Elman Eldaroğlu, “Ədəbiyyat və incəsənət”

 

O, 1966-cı ilin avqust ayının 11-də Ucar rayonunda dünyaya gəlib. 1985-ci ildə Bakı Rabitə Elektrotexnikumunun "Televiziya və Radio texnikası" fakültəsini bitirib. 1987-ci ildə Sovet ordusunda xidmətini başa vuraraq AzTv-də texnik kimi əmək fəaliyyətinə başlayıb. Sonradan videooperator, montajçı işləyib. 1997-ci ildə Baki Dövlət Universitetinin Jurnalistika fakültəsində ali təhsilə yiyələnib. 1990-cı ildən bu günə qədər diktor kimi fəaliyyət göstərir. Xidmətlərinə görə “Azərbaycan Respublikasının əməkdar artisti” fəxri adına və 3-cü dərəcəli “Əmək” ordeninə layiq görülüb...

 

Müsahibələrindən birində deyir ki:- “İbtidai sinifdə oxuyanda hiss edirdim ki, direktor sinif otağına daxil olanda müəllimim ondan çəkinir. Ayağa durmağından, narahatlığından bunu görürdüm. Təbii ki, hörmət olmalıdır, amma mən hörmətdən başqa çəkingənliyi də hiss edirdim. Uşaq vaxtından düşünürdüm elə peşə seçim ki, müdirim, rəisim olmasın və ondan qorxmayım. Məndə elə təəssürat yaranmışdı ki, müdirdən qorxmaq lazımdı. Sonra musiqi ilə məşğul oldum, onu da deyim ki, pis musiqiçi olmamışam. Musiqi ilə məşğul olanda düşünürdüm ki, qarmonu bir küncdə sakitcə ifa edəcəyəm, kimsədən sifariş qəbul etməyəcəyəm. Amma sonra böyüdüm və başa düşdüm ki, musiqini bəzən sifariş də edirlər və s.. Daha sonra diktorluq, jurnalistika və bir müddətdən sonra başa düşdüm ki, azad olan yalnız ağ kağızdır. Yazılan kimi o da azadlığını itirir. Məşhur öncəgörən Vanqa deyirdi ki, bizlərdən heç kim azad deyil, sadəcə, siz bunu bilmirsiniz. Başqa bir söz də var. Söhbət fərdin azadlığından gedirsə, mənim azadlığım bilirsiz hara qədərdir? Sizin azadlığınızın başlandığı yerə qədər. Mən bu məsələyə belə yanaşıram. Ən çox sevdiyim məfhumlardan biri azadlıqdır. Belə bir fikir var: “Yalnız ölülər və dəlilər tam azaddırlar.””

Ötən illər ərzində "Xəbərlər"in, müxtəlif dövlət tədbirlərinin, "XX əsr" müəllif proqramının, "Səhər" proqramının aparıcısı olub. “Space”, “Lider” və “Xəzər” telekanallarında aparıcıların və müxbirlərə nitq mədəniyyətindən təlimlər keçib. Xəzər Universitetində dörd il nitq mədəniyyəti üzrə pedaqoji fəaliyyət göstərib. Hekayələri və esseləri, eləcə də dünya ədəbiyyatı klassiklərindən, o cümlədən Nobel mükafatı laureatları Herman Hesse, Çeslav Miloş, Xorxe Luis Borxesdən Azərbaycan dilinə etdiyi tərcümələr ölkənin jurnal və qəzetlərində, ocümlədən xaricdə çap olunub. Ssenariləri əsasında bir çox bədii-sənədli filmlər çəkilib. Silsilə olaraq "XX əsr" adlı kulturoloji müəllif proqramının müəllifi və aparıcısı kimi Azərbaycanın görkəmli elm, mədəniyyət, incəsənət xadimlərinə həsr olunmuş filmlər və verilişlər hazırlayıb...

“İlk növbədə Allaha, valideyinlərimə borcluyam. Mən bu gün də Allahın və valideynlərimin sevgisi ilə nəfəs alıram. Eləcə də dostlarıma da borcluyam, sağ olsunlar ki, onlar var. Daha sonra mənə uşaqlıqdan dərs deyən bütün müəllimlərimə borcluyam. Tamaşaçılara borcluyam. Məndən əvvəl diktor işləyən bütün adamlara, başda Rafiq Hüseynova borcluyam. Dostoyevskinin belə bir sözü var: “Hər kəs hamının qarşısında hər şeyə görə günahkardır”. Adamlar bunu anlamırlar. Anlasaydılar, dünya cənnət olardı.”- söyləyir.

Təzyiqə və şiddətə nifrət edir. Bəlkə də azadlığı onun qədər sevən ikinci bir adam yoxdur. Ömrünün sonuna qədər azad yaşamaq üçün əlindən gələni edir. Başqasının həyatına qarışmadığı kimi, öz həyatına da kiminsə qarışmağını sevmir. Amma emosional tərəfi də güclüdür. Buna baxmayaraq, heç vaxt öz üzərində nəzarəti itirmir. Maraqlı və məzmunlu insandır. Keyfiyyətli geyimləri xoşlayır. Təvazökardır, çox çalışqandır və adətən pul qazanmağı bacarır. Onda rəqabət ruhu çox inkişaf edib. İnsanlarla yarışmağı xoşlayır, amma kin saxlamır və nəyə görəsə intiqam almır. Yalanı sevmir, kifayət qədər dürüstdür. Onun üçün cəmiyyət önəmli məsələdir, ictimai həyata böyük əhəmiyyət verir. Əylənmək və bayağılıq onun işi deyil. Şərəf və ləyaqətinə böyük diqqət yetirir...

Deyir ki:- “Uzun müddət nitq mədəniyyətindən dərs demişəm. Universitetlərdə, radiolarda, televiziyalarda treninqlər keçmişəm. Şükür ki, müstəqilliyimizi əldə edəndən sonra evdə dil açan uşaq artıq “ata”, “ana” deyir, “mama”, “papa” deyənlər azalıb. Yəni nitqin formalaşmasında cəmiyyətin, ətrafın da böyük rolu var. Ondan sonra, davamlı kitab oxumaq, mütaliə etmək nitqi formalşdırır. Mən kitabları bilirsiz nəyə bənzədirəm? Biz dərmanı içirik, amma damarımızda molekullar, atomlar necə hərəkət edir, onu görmürük, nəticədə sağalırıq. Kitab da elədir. Biz onu oxuyuruq. Amma özümüzün də xəbərimiz olmur ki, nə baş verir. Bizim ruhumuza, mənəviyyatımıza necə təsir edirsə, onu görmürük, amma bu proses baş verir. Nəticədə həm düşüncəmiz, həm də nitqimiz formalaşır...”

Ayrılmaz dostu, AYB-nin katibi, şair Səlim Babullaoğlu onu belə xarakterizə edir: “Rafiq Həşimov kimdir? Xüsusidə ümumini görən və bunu dəqiqliklə müşahidə və ifadə edən bir insan. Düzgün suallar verə bilir ki, düzgün cavablar tapılsın. Onun nitqi lüğətlərə, lüğətlərdəki ən azişlək sözlərə bəraət qazandıracaq qədər dürüstdür, dolu və dərindir. Rafiq Həşimovu özünəqədərki və sonrakı peşəkar həmkarlarından fərqləndirən bir ciddi fərq var: o, yalnız özgə mətnlərini ifa edən diktor, teleaparıcı olmayıb, sözün sirli dərinliyini anlayan, hiss edən, öz köynəyindən keçirən şəxsiyyətdir, adamdır. Rafiq Həşimov asketik, sanki oruclu bir dillə yazan esse ustasıdır, nasirdir, tərcüməçidir. Rafiq Həşimov istedadlı aktyordur. Rafiq Həşimov böyük dinləyicidir ki, bu da müsahibə janrında işin yarısı deməkdir. Rafiq Həşimov nitq üzrə böyük pedaqoqdur. Rafiq Həşimov üçün söz heç vaxt dar və əşyavi mahiyyət ifadə edən səs yığını olmayıb. O, həqiqi sözü, mənanı niyyətdən əmələdək öz ruhu və qəlbi ilə bəsləyən, yaşadan adamdır. Onun üçün söz-həmişə əməl olub. Usta diplomat keyfiyyətlərinə malikdir. Rafiq Həşimov o adamdır ki, küçədə ona yaxınlaşa bilərlər və deyə bilərlər ki, ay oğul, sən niyə efirdə görünmürsən, sən danışanda biz hamımız sənə inanırıq; halbuki 30 ildən artıq televiziya stajı zamanı efirə çıxdığı illər 5 ili ötməz. Rafiq Həşimovun ciddi, bəzən sərt və soyuq təsir bağışlayan müdrik görkəminin altında ifrat təvazökar, uşaqca utancaq, tərəddüd edən bir uşaq var. Rafiq Həşimov Vətəninə və ailəsinə sədaqətlə bağlı adamdır. Rafiq böyük dostdur...”

Bəli, söhbətimin qəhrəmanı Rafiq Həşimovdur. 

Bu gün - avqustun 11-i Rafiq müəllimin növbəti ad günüdür. Onu bu münasibətlə təbrik edir, möhkəm can sağlığı arzulayıram. Çox yaşasın!..

...Yeri gəlmişkən, Rafiq adının mənası- yoldaş, dost, sirdaş, ortaq, şərik kimi yozulur...

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(11.08.2025)