Heyran Zöhrabova, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Bu gün görkəmli mütəfəkkir, jurnalist, pedaqoq, alim, milli teatr və milli mətbuatımızın banisi, böyük maarifçi, xeyriyyəçi, ictimai xadim Həsən bəy Zərdabinin anım günüdür. 

Həsən bəy Məlikov bəzi mənbələrə görə 28 iyun 1842-ci, bəzi mənbələrə görə isə 1837-ci ildə Göyçay qəzasının Zərdab kəndində anadan olmuşdur.  İlk təhsilini doğulduğu kənddə mədrəsədə alan Həsən bəy təhsilini Şamaxı və Tiflisdə məktəbdə davam etdirir.  Daha sonra təqaüdlə Moskva Dövlət üniverisitetinin fizika-riyaziyyat fakultəsində təbiət elmləri üzrə təhsil alır.  O, 1869-cu il noyabr ayının 18-də Bakı Realnı gimnaziyasına təbiət tarixi müəllimi vəzifəsinə təyin edilir. Burada işlədiyi müddət ərzində Həsən bəy Zərdabi kasıb və kimsəsiz uşaqlara kömək etmək onları məktəbə düzəltmək, məktəbdə oxuyanların isə acınacaqlı vəziyyətini yaxşılaşdırmaq məqsədi ilə xeyriyyə cəmiyyəti təşkil edir. Təlim-tərbiyədə təhsillə yanaşı incəsənətin, mədəni mühitin də fomalaşmasının əhəmiyyətini anlayan görkəmli mütəfəkkir 1873-cü ildə öz şagirdləri ilə birlikdə, Nəcəf bəy Vəzirov və Əsgər bəy Adgözəlovun da yaxından iştirakı ilə Bakı Realnı gimnaziyasının otaqlarından birində  dramaturgiyamızın banisi Mirzə Fətəli Axundzadənin "Hacı Qara" komediyasını tamaşaya qoyur və bununla da Azərbaycan milli teatrının əsası qoyulur.

"Hər bir Vilayətin qəzeti gərək o vilayətin aynası olsun. Maarifdən, elmdən məhrum bir xalq işıqdan məhrumdur" söyləyən Həsən bəy qəzet yaratmaq üçün Bakı Qubernatoruna müraciət edir və qubernatorun məsləhəti ilə qəzetin adı əkinçi qoyulur. Adına uyğun olaraq qəzetdə əkin və ziraət xəbərlərinin yer almasına icazə verilir. Yalnız bu halda türkcə qəzetin çıxması mümkün ola bilərdi. Bununla əlaqədar Həsən bəy İstanbuldan hürufat gətizdirir və uzun zəhmətdən sonra nəhayət 1875-ci il 22 iyul tarixində Bakıda Qubernator məətbəsində Azərbaycan dilində “Əkinçi” qəzetinim nəşrinə müvəffəq olur. Və beləliklə milli mətbuatımızın əsası qoyulur.

“Əkinçi” Azərbaycan və həmçinin bütün Rusiyada nəşr olunan ilk türk dilli qəzet idi. Maarifçilik funksiyası yerinə yetirən əkinçi qəzeti sadəcə əkindən yazmır o həmdə dövrün problemlərini işıqlandırır.  Üstüörtülü şəkildə çar idarə üsulunu tənqid edir, dini xurafatı pisliyir və təhsilin önəmini anlatmağa çalışır. Lakin ХIХ əsrin ikinci yаrısındа Аzərbаycаndа cəhаlətə, аvаmlığа, nаdаnlığа qаrşı mübаrizədə, хаlqın mааrifə, mədəniyyətə çаtmаsındа, mааrifçilik idеyаlаrının yаyılmаsı və mütərəqqi ziyаlılаrın yеtişməsində mühüm rоl оynаmış “Əkinçi” qəzeti uzun müddət fəаliyyət göstərə bilməmiş, 1877-ci ilin sеntyаbrındа çаr sеnzurаsı tərəfindən bаğlаnmışdı.

“Əkinçi” ayda iki dəfə 300-400 tirajla nəşr olunurdu. Bu illər ərzində qəzetin 56 nömrəsi nəşr olunmuşdu. Zərdаbinin fəаliyyətindən qоrхuyа düşən pоlis idаrəsi оnu Bаkıdаn uzаqlаşdırmаq məqsədilə ona dəfələrlə təzyiqlər göstərmiş və 1878-ci ildə Zərdаbi öz rаzılığı ilə məktəbdən аzаd оlunmuşdu. Bu dövrdə həmdə o, mollaların “ateist, Osmanlı agenti, şapqalı urus” kimi təhqirlərinə də məruz qalmışdı.

Zərdаbi 1879-cu ilin sonlarındа аiləsi ilə birlikdə dоğmа kəndləri оlаn Zərdаbа köçmüş və 1896-cı ilə qədər оrаdа yаşаmаlı оlmuşdu. Hər zaman öz xalqının inkişafı üçun çalışan ziyalı burda da məktəb açmaq üçün çalışır və hətta öz evini məktəb kimi istifadə edir. 

1906-cı ildə Bakıda keçirilən Azərbaycan müəllimlərinin I qurultayının təşkilatçısı və sədri olmuşdur. 

Həsən bəy Zərdabi Hənifə xanım Məlikova ilə ailə həyatı qurmuş və onların bu izdivacdan iki oğlu və iki qızı dünyaya gəlmişdir.  Hənifə xanım Azərbaycanın ilk maarifçi qadınlarından biri olmuşdur. 

Zərdabi 1907-ci ildə noyabr ayının 28-də iflic olur və dünyasını dəyişir.

“Qiymət, öz işin üçün mükafat, tərif və s. axtarma. Xalq üçün çalış, o arxanca gedəcək və səni qiymətləndirəcək. Bunun üçün əvvəlcə onun inamını qazan."  deyirdi böyük ziyalı. Və bu sözləri onun vəfatı zamanı öz təsdiqini tapdı.  "Mənim üçün təntənəli dəfn mərasimi düzəltməyin" deyə vəsiyyət etməsinə baxmayaraq həmin gün Bakıda böyuk bir izdiham müşahidə olunur. “Tаzə həyаt” qəzеtinin Zərdаbinin ölümünə həsr еdilmiş nömrəsində оnun dəfn mərаsiminin hələ Bаkının tаriхində görünməmiş bir hüznlə, kədərlə kеçirildiyi qеyd еdilir. Həsən bəy Zərdabi köhnə Bibiheybət məscidinin yanında dəfn edilir. 1937-ci ildə həmin ərazilər dağıdılır və Zərdabinin sümükləri bir müddət qızının evində saxlanılır.  Təəssüflə qeyd etmək lazımdır ki, bütün ömrünü bu yurdun insanının inkişafı üçün çalışan böyük maarifçinin sümükləri üçün tam 20 il bir qarış torpaq tapılmır. Nəhayət 1957-ci ildə vəfatının 50 illiyi qeyd edilərkən onun sümükləri Fəxri Xiyabanda dəfn olunur. 

Həsən bəy Zərdabi Moskva Universitetini namizədlik diplomu ilə bitirən ilk müsəlman məzun, Azərbaycanın ilk universitet təhsilli alim və müəllimi, islam dünyasının ilk təbiətşünas alimi, Bakı Gimnaziyasının ilk müsəlman müəllimi, təkcə Azərbaycanda deyil, bütün müsəlman Şərqində islam xeyriyyəçilik hərəkatının  “Cəmiyyəti-Xeyriyyə” nin banisi, 1873-cü ildə şagirdləri ilə birlikdə Bakıda Azərbaycan dilində ilk teatr tamaşası göstərən mədəniyyət xadimi, Azərbaycanın milli teatrının və  mətbuatının banisi, Azərbaycanda ilk qızlar gimnaziyasının açılmasının təşəbbüskarı, Azərbaycan müəllimlərinin birinci qurultayının təşkilatçısı və qurultayın sədri olmuşdur.

Onun xalqı qarşısındakı əvəzsiz xidmətləri danılmaz və unudulmazdır.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(28.11.2024)

Aşıq Alının təbirincə desək, payızı aşırdıq, qışa nə qaldı.

Payız öz son günlərini yaşayır. Cəmi iki gündən sonra qış gələcək. İlin sonu daha aşkar hiss edilir, ömrün daha bir ilini sona vurmaq üzrəyik.

Bu gün 28 noyabrdır — Qriqorian təqvimi ilə ilin 332-ci günü (uzun illərdə 333-cü). İlin sonuna 33 gün qalır.

Bu günə təsadüf edən əhəmiyyətli hadisələrlə “Ədəbiyyat və İncəsənət” portalı olaraq sizləri tanış edirik.

1627 — İsveç İmperiyası və Reç Pospolita arasında Oliva donanma müharibəsi baş vermişdir.

1943 — İkinci Dünya Müharibəsinin məşhur Tehran konfransı keçirilmişdir: ABŞ prezidenti Franklin Ruzvelt, Böyük Britaniyanın baş naziri Uinston Çörçill və Sovet İttifaqının rəhbəri İosif Stalin müharibə strategiyasını müzakirə etmək üçün Tehranda görüşmüşlər.

1964 — Mariner proqramı: NASA Marsa doğru Mariner 4 zondunu buraxaraq Marsın tədqiqində bir ilkə imza atmışdır.

1967 — Kiçik Tülkü bürcündə ilk pulsar astronomlar Coselin Bell Bernell və Antoni Hyuiş tərəfindən kəşf edilmişdir.

1975 — Şərqi Timor azadlığına qovuşaraq Portuqaliyadan müstəqilliyini elan etmişdir.

1991 — Cənubi Osetiya Rusiyanın müdaxiləsi ilə Gürcüstandan qoparılaraq müstəqilliyini elan etmişdir.

Bu gün dünyaya gəlmişlər:

1489 — Marqarita Tüdor, Şotlandiya kraliçası

1592 — Abaxay xan, Mancuriya hökmdarı

1632 — Jan-Batist Lülli, Fransa bəstəkarı

1757 — Vilyam Bleyk, İngiltərə şairi

1772 — Lük Hovard, Böyük Britaniya kimyagəri

1820 — Fridrix Engels, Almaniya filosofu

1857 — XII Alfonso, İspaniya kralı

1863 — Şarl Filije, Fransa boyakarı

1880 — Aleksandr Blok, Rusiya şairi

1881 — Stefan Sveyq, Avstriya yazıçısı

1887 — Ernst Röm, Almaniya hərbi zabiti

1892 — Tərlan Əliyarbəyov, Azərbaycan general-mayoru

1907 — Alberto Moravia, İtaliya yazıçısı

1908 — Klod Levi-Stross, Fransa antropoloqu

1915 — Konstantin Simonov, Rusiya yazıçısı

1940 — Alqayıt, Azərbaycan aşığı

1943 — Rəfael Abbasov, Azərbaycan boyakarı

1960 — İlqar Cəfərov, Azərbaycan fotoqrafı

1982 — Yuliya Əhmədova, Rusiya aktrisası

Bu gün vəfat etmişlər:

1859 — Vaşinqton İrvinq, ABŞ yazıçısı

1870 — Frederik Bazil, Fransa boyakarı

1907 — Həsən bəy Zərdabi, Azərbaycan jurnalisti və maarifçisi

1949 — Vladimir Obraztsov, Rusiya alimi

1954 — Enriko Fermi, ABŞ və İtaliya fiziki

1962 — Vilhelmina, Niderland kraliçası

1993 — Yevgeni Ptiçkin, Rusiya bəstəkarı

1994 — Cefri Damer, ABŞ seriyalı qatili

 2010 -  Lesli Nilsen, ABŞ və Kanada aktyoru

2010 - Samuel Koen, ABŞ fiziki

2010 - Vladimir Maslaçenko, Sovet futbolçusu və idman şərhçisi

2011 — Sevil Xəlilova, Azərbaycan aktrisası

2016 — Mark Taymanov, Rusiya şahmatçısı

Çadda — Respublika Günü

Mavritaniyada — Müstəqillik Günü

Panamada — Müstəqillik Günü

Rumıniyada — Bukovina Günü

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının “Ulduz” jurnalı ilə birgə təqdim etdiyi layihədə Türkiyənin “Genç Yürekler” jurnalının seçimində 51 türk müəllifinin yazıları yer alır. Türkiyə türkcəsində yayılan əsərlərin əsas qayəsi budur: “Dildə, fikirdə, işdə birlik!”.

“Malihulya dönemeçleri”

Yusuf Alper Oyar

-Ölmeden Önce Ölünüz!-

Yer-yer bulanıklaşan parametreler hesabıyla,

Küf-küf toplanan kalabalıklardan ve

Veri kirletişimlerinden mustarip bir hal içinde

Kanayan parmağımı şehrin koyu veçhesine bastırdım,

Değişen tonlarda sıkışan her katrede

Titreyen ve kırılan bir ses dokundu bana:

“İnsan insanın ihanetidir”,

Geriye dönüp-dönüp baktığında...

Kesik ve keskin dumanların esaretinden kurtulmak için

Saklanmaya yer aradığında gece,

Pencere perdesi sakinliğinde dudak kanatan söylencelere

Tesirli sözleri ikame etmek istedim,

Dile pelesenk olan bir şarkının hazzını unutmadan

Şehrin katledilen suretlerinin serpiştirildiği

Enkazların üstüne çıkarak.

Dönemeç sonsuzluğuna tutukluydu hayat...

Ahdimizin masumiyet karinesini aradım,

Pençe-pençe tutunduğum sırtımda,

Bir sınanmanın daha ertesinde

Kalender bir sılanın işaretiydi belki de...

Ter-ter biriken neyse alnımızda,

Yapıldığı gün köhneyen mabetlerden kaçarak

Bir kez daha umdum, umulmadık şeyleri;

Mezkur bir hissiyatın hengamesinde,

Alarmla uyanılan vehimlerin ötesine

Simerenya yenilgisinin tebessümüyle kavuşmak istedim...

Kavuşmak istedim

Ölümün kusursuz ölümüne...

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(28.11.2024)

Azərbaycanın UNESCO yanında daimi nümayəndəliyinin təşkilatçılığı ilə qurumun Parisdəki mənzil-qərargahında azərbaycanlı rəssamların sənət əsərlərinin nümayiş etdirildiyi “Dayanıqlı baxış: Daha yaşıl gələcək üçün incəsənət” adlı sərginin açılışı olub.

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı AzərTAC-a istinadən xəbər verir ki, Prezident İlham Əliyevin Sərəncamı ilə ölkəmizdə elan edilmiş “Yaşıl dünya naminə həmrəylik ili” çərçivəsində təşkil olunmuş sərgidə Azərbaycanın Xalq rəssamı Sakit Məmmədovun, eləcə də rəssamlar Xanlar Əsədullayev, Aqşin Kazımov, Nihad Ağazadə, Çinarə Baxşıyev-Qafarova, Mahir Qafarov, Aynur Məmmədovanın, həmçinin gənc rəssamlar Nazilə Fərzullayeva, Məryəm Abdulla və Nərmin Nəsibovanın əsərləri nümayiş olunub.

UNESCO Baş Konfransının 42-ci sessiyasının sədri Simona Mirela Mikulesku, UNESCO Baş direktorunun mədəniyyət işləri üzrə müavini Ernesto Ottone, Afrika prioriteti və xarici əlaqələr üzrə müavini Firmin Eduard Matoko, təbiət elmləri üzrə müavini Lidia Brito, habelə təşkilat yanında akkreditə olunmuş ölkələrin səfirləri, daimi nümayəndələri və yerli incəsənət nümayəndələri sərginin açılış mərasimində iştirak ediblər.

Azərbaycanın UNESCO yanında daimi nümayəndəsi səfir Elman Abdullayev tədbirdə çıxış edərək, sərginin iqlim dəyişikliyinə qarşı mübarizədə ölkəmizin sarsılmaz öhdəliyinin təcəssümü olduğunu bildirib. Qeyd edib ki, Azərbaycanın uğurla ev sahibliyi etdiyi COP29 və onun yekununda əldə olunmuş razılaşmalar beynəlxalq iqlim diplomatiyasında dönüş nöqtəsidir.

Prezident İlham Əliyevin liderliyi ilə ölkəmizin qlobal iqlim dəyişikliyi ilə mübarizədə beynəlxalq həmrəyliyin gücləndirilməsinə əhəmiyyətli töhfələr verdiyini qeyd edən E.Abdullayev “Yaşıl dünya naminə həmrəylik” şüarını rəhbər tutan Azərbaycanın iqlim danışıqlarında tarixi nəticələrə imza atdığını diqqətə çatdırıb.

UNESCO-nun rəhbər nümayəndələri də mərasimdə çıxış edərək, mədəniyyətin dayanıqlı inkişafda oynadığı mühüm rolu, habelə UNESCO-nun qlobal problemlərin həlli üçün mədəniyyətdən və yaradıcılıqdan dinamik qüvvə kimi istifadə etmək baxışını vurğulayıblar. Həmçinin COP29-a uğurla ev sahibliyi etdiyinə görə ölkəmizə təbriklər ünvanlanıb, bu uğurun Azərbaycanın iqlim məsələlərinə verdiyi əhəmiyyətin təzahürü olduğu diqqətə çatdırılıb.

Sərgidə nümayiş olunan əsərlər Azərbaycanın zəngin mədəni irsini və bənzərsiz təbiət gözəlliklərini əks etdirir. Xəzər dənizinin rəngarəng mənzərələrindən Qafqaz dağlarının əzəmətinə qədər müxtəlif motivləri canlandıran əsərlər yalnız təbiət təsvirlərini təqdim etməklə kifayətlənmir, eyni zamanda, onun qorunması üçün çağırış edir. Bu baxımdan, tədbir incəsənətin təbliği ilə yanaşı, dayanıqlı gələcək naminə qlobal həmrəyliyin vurğulanması nöqteyi-nəzərdən böyük əhəmiyyət daşıyır.

Açılış mərasimdən sonra qonaqlar sərgini ziyarət edib, əsərlərlə yaxından tanış olublar. “Dayanıqlı baxış: Daha yaşıl gələcək üçün incəsənət” sərgisi UNESCO-nun mənzil-qərargahında üç gün müddətində ziyarətçilərə açıq olacaq.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(28.11.2024)

Vaqif YUSİFL, Filologiya elmləri doktoru

“Ədəbiyyat və incəsənət” tanınmış tənqidçi Vaqif Yusiflinin “Qulu Ağsəsin şeirləri: fərqli bir poeziya” məqaləsini təqdim edir. Məqalə fərqli poeziyaya fərqli baxışdan ibarətdir. 

Qulu Ağsəsin şeirləri mətbuatda ilk dəfə görünəndən bu günə qədər məndə fərqli bir təəssürat oyatmaqdadır. Onu bir şair, şeirlərini də başqalarının şeirlərindən fərqləndirən nədir? Qulu heca şeirinin, sərbəstin özəlliklərinə yaxşı bələddir, bədii təsvir ustalığı da diqqəti cəlb edir, bu gün oxucuları maraqlandıran mövzuları onun şeirlərində izləyə bilərik. Amma Qulu Ağsəsin şeirləri, bu şeirlərdəki fərqli mənzərə məni həmin ifadəni söyləməyə vadar etdi. Qulu Ağsəsin "Görsən üşüyürsən" ("Təhsil" nəşriyyatı) kitabındakı şeirlərin əksəriyyətini mətbuatdan oxumuşdum. Amma şeir kitabı bir şairin portretini canlandırmaq üçün ən uyğun vasitədir, necə ki, klassik divan ədəbiyyatı sənə müfəssəl söz söyləməyə imkan verir.

Qulu Ağsəs bir şair kimi heç də ədəbi tənqidçilərin və digər yazarların diqqətindən yayınmır. Kəmalə Umudovanın elmi araşdırmasını, Təranə Dəmirin kitabını və Lütviyyə Əsgərzadənin çox sanbalı bir ədəbi portretini oxumuşam, bu müəlliflərin hər biri Qulu Ağsəsin şeirlərinə müasir poeziyamızın uğurları kimi yanaşıblar.

Qulu Ağsəsin fərqli bir poeziya yaratmasını izah etməyə çalışacağam. İlk növbədə onu qeyd edim ki, Qulunun əksər şeirlərində sərbəst improvizasiya məkanı çox genişdir. Elə düşünülməsin ki, Qulu Ağsəs hər şeydən yazır, əlbəttə, yanlış olar belə düşünmək. Onun fərdi, subyektiv düşüncəsi dinamikdir, daim hərəkətdədir. Qulu hüznlü bir ovqatda Ağdamı, Şuşanı yad edir, Qarabağ müharibəsində itkin düşən bir dostunun ölümündən kədərlənir, "güzgü qabağında ağlayan gözəlliyin" boyasını rəsm edir, "hara baxıram, şairlər" deyib, "mikrafon önündə kəllə atan" şairlərin ŞEİRSİZ ömrünü təsvir edir, sevgi şeirlərində təzadlı aşırımlardan keçir, "səni Qulu kimi sevsəm, bəsindi" deyir, hətta bizim eranın sonuna qədər "yol gedir", lap Allahın işinə də əl uzadır ("Yaxşı günün əgər busa, Yaman günü göstər bizə").

İşğal dövründə Qarabağa, Ağdama, Şuşaya həsr etdiyi şeirlərə gəlincə... Mən bu mövzuda yazılan əksər şeirləri oxumuşam, bir çoxu şikəstə əhval-ruhiyyəli, ümidsizlik motivləri üzərində qurulub, bir çoxu isə inam, qələbə ruhu üstündə. Bir-birini təkrar edən motivlər də var, əsl poetik axtarışların bəhrəsi olan şeirlər də. Qulu Ağsəsin işğal illərində yazdığı şeirlər isə iki mənada mənim üçün maraqlıdır, birincisi, kədərin poetik rənglərini rəsm edir, burada hər söz, hər ifadə, hər misra sərrastlığı ilə seçilir. Məsələn, Şuşaya və Ağdama həsr etdiyi şeirlərdə qədimliklə müasir dövrün cizgiləri fonunda Şuşanın da, Ağdamın da mənzərəsi canlanır:

Dünyanı bazara çıxaran,

dünya bazarında satılan

Şəhərim!

Yuxarı başına keçən kafirə

yuxarıdan aşağı baxan,

Allahdan da çəkinməyən,

Bircə əsarətdən qorxan!

Son nəfəsəcən döyüşdün,

Son nəfərəcən şəhid oldun..

Ağam şəhərim!..

Adam şəhərim!..

Ağdam şəhərim!..

Şükür külünə,

Şükür qayıdış gününə!

Müharibənin doğurduğu fəlakətlər Qulunun öz içindən keçir. Rza Diqqətinin fotolarından birinə baxır. "Məscid minbərdən, kəhriz çinardan, qəbir başdaşından hündürdü" görüntüsü o rəsmdə həkk olunub. Amma:

Hə, bir də

mat qaldım hər şeyə:

oranın quşları

adam kimi danışır,

adamları

quş kimi oxuyur deyə...

Qulu Ağsəsin fərqli poeziyasının ikinci əlaməti minillik Azərbaycan şeirinin ənənələri ilə bağlıdır. Sözlərin, ifadələrin öz adiliyindən "sıçrayıb" poetik məna axınına cəlb olunması, bədii təsvir vasitə və üsullarının təzəliyi (ilk dəfə Qulunun şeirlərində işlənməsi), şeir mətninə xalq dilindən, el danışıq tərzindən gələn ab-havanı gətirmək... Qulu Ağsəsin şeirlərində bütün bu poetik vasitələr özünəməxsus şəkildə yenidən canlanır.

Görsən hər tərəfdən əlin üzülür,

Görsən üşüyürsən, yandır özünü.

Şeirdə qaranlıq, axşam-səhər-Günəş təzadları fonunda aləmin sanki Günəşsizləşdiyi, qaranlığın-axşamın Günəşi və onun körpəsi səhəri qəhr etdiyi ("Təzədən qaramat basar dünyanı") sonda qəfil bir ümid qığılcımı parlayır: "Görsən üşüyürsən, yandır özünü".

Ümumiyyətlə, Qulu Ağsəsin şeirlərində təşbih və metaforaların orijinallığı şəxsən məndə heç bir təəccüb doğurmur, çünki onun "təbi-rəvan"ı axtarış üzərində köklənib.

Əkinçinin

havaya atdığı

bir ovuc toxumdu ulduzlar -

bar vermədiyindən qızarar.

...Şeir sirdi, Adam,

Sirri bağırmazlar -

Ulduzlardan utan.

"Dan yeri - gecənin göydə od tutan bağrıdı", "Başının ağrısı alnında şırım açan kotandandı, köçəri quşlara vətən - dəndi", "Başına axşam düşüb Günəşin - üfüqlər qanını yalayır", "Dördmərtəbəli binamız bayatıya oxşayır" və sair misallar Qulunun şeirlərində təşbih və metafora incəliklərindən sayıla bilər.

"Gəl təzədən yaşayaq şeiri, Gəl təzədən yazaq sevgini" - bu misralar Qulu Ağsəsin poetik andıdımı? Belə andı içmək sözdə asandı, amma Qulu çətinliyi asan etməyə can atan şairlərdəndi.

Qulu Ağsəsin şeirləri təmtəraqdan, misralarına gül ləçəkləri hopan "üstü bəzək" epitetlərdən uzaqdır. Təkcə ona görə ki, Qulu onu düşündürən nə varsa, təbii şəkildə ifadə edir. Təbiiliyin də şeiriyyəti var. "Qarabağ şikəstəsi" şeirində Qulu "balamın canına, atamın goruna, işğal gününə" and içir ki, "səni çox sevdiyimdən şeir yazmadım şəninə", "dedim birdən şeirim peşəkar ovçunun öz adaxlısını gülləylə vurub qaçırmağına bənzəyər".

Qulunun şeirlərinin bir fərqli xüsusiyyəti də onun deyim tərzi və intonasiyası ilə bağlıdır. Bu intonasiyanı şairin hər hansı hadisəyə özünün reaksiyası və birbaşa müdaxiləsi şəklində görürük. Qulu haqqında söz açdığı hər nəsnəyə, hadisəyə, reaksiyasız keçinmir, MƏN Qulunun bədii düşüncəsində sanki bir dirijor rolunu ifa edir. Kimsə Quluya məktub göndərir ki: "Ölürəm". O, nə desə yaxşıdır?

Nə yaxşı, sevgidən ölən hələ var.

...Cavab axtarıram nə vaxtdı sənə.

Cavab məktubumda sözlər baş-ayaq,

 Bir ucdan yazılır, pozulur elə.

 Qorxuram öləsən, sevgin yaşaya,

 Qorxuram qalasan, məhəbbət ölə.

Qulunun çoxdan yazdığı "Sənsən hər yer" adında bir şeiri var və mən o şeirə təkcə heca şeirinin incəliklərini özündə əks etdirən bir şeir kimi baxmıram, həm də olum və ölümlə bağlı həyat fəlsəfəsini ifadə edən şeir kimi də baxıram. İnsan bütün ləyaqəti, mənəvi gücü və günahları ilə Allah qarşısındadır. İnsan nə qədər ləyaqət, mənəvi qüdrət sahibi olsa da, günahlardan da xali deyil. Və Allahın böyüklüyünü dərk etməklə öz kimliyini də dərk edə bilərsən... Bu fikir bizim poeziyada heç də az səslənməyib. Qulu bəlkə bu fikrin son akkordlarından birini səsləndirib:

Çoxdandı ki, içimdə bir

 yalvarış dolaşmada: -

 Gedib tövbə eləməyə

 mənə yer ver, İlahi,

 Elə yer ki, baxıb görüm

 Sənsən hər yer, İlahi!

Ümumiyyətlə, Qulu Ağsəsin şeirlərində Allahla bağlı, ona müraciətlə səslənən şeirlər və ayrı-ayrı şeirlərdə zikr olunan misralar, bəndlər az deyil. Bir Allah bəndəsinin - Qulu Ağsəsin Allahla "dil tapması" bir xilqətin Xaliqə yalvarışı deyil, sufi düşüncəsindən doğan reallıqdır.

Şeirlərində Allaha üz tutan, dərdini o Aliqədrlə bölüşən, "sənsən hər yer" deyən Qulu Ağsəs tale-ömür yolunda da öz Allahından ayrılmazdır.

Qulu Ağsəsin şeirlərində, öncə qeyd etdiyim kimi, MƏN-ŞAİR obrazı kifayət qədər önəmlidir. Ancaq bu, özünü ifrat nağıllandırmağa gətirib çıxarmır, çünki "nağıl da yalanmış, nağılçılar da". Bir şeirində Qulu çəkdiyi dərdlərin sorğu-sualını aparır, bir gün bu dərdlərin "sərgisi" açılacaq deyir. Başqa bir şeirində ürəyinin qara qutu olmağından söz açır. Ölümdən danışır: "Ölmədim, ölüm deyilən Tələdən qurtarmadım". Yaxud: "Haradı dünyanın əvvəli, axırı?! Azanda bir dostu köməyə çağırım".

Qulunun bir şeiri də var ki, o şeir mənim xətrimə dəyir. Həmin şeirində deyir ki:

Anama: "Sevin!" dedilər,

“Bu, oğlun, evin!" dedilər,

 Mən doğulan gün dedilər

 Aprelin 20-sinə.

...İstədim öləm, qoymadı,

Lap nahaq yerə qoymadı,

 Tanrım bir daşı qıymadı,

Aprelin 20-sinə.

Başa düşürəm ki, Qulu Ağsəs bu şeirdə öz taleyi ilə bağlı nigaranlığını ifadə edib. Amma niyə bəyənmirəm bu şeiri və niyə xətrimə dəyir? Məsələ burasındadır ki, mən də 20 apreldə doğulmuşam. Təkcə mən yox, Nəsibə Zeynalova, Çingiz Hüseynov, Məmməd Rahim, Bədirxan Əhmədli, Zemfira Nərimanova, Aybəniz Kəngərli, Şahbaz Şamıoğlu və bu məqamda adlarını daha neçə-neçə tanınmış sima da. Əlbəttə, mən Qulunun doğulduğu o günü alqışlayıram. O gün Ağdamda Qulu adlı, gələcəyin istedadlı bir şairi dünyaya göz açdı. Alqış o günə!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(27.11.2014)