Super User
Musa Yaqubun qızı: “Həmin şeirin bəxti gətirdiyi qədər övladlarının bəxti gətirmədi”
Böyük şair Musa Yaqubun İsmayıllıdakı evində qızları Səhər və Yaqut şair Fərid Hüseynə müsahibə veriblər, müsahibə “Kaspi” qəzetində dərc edilib. Daycest bölümündə həmin müsahibəni oxucularımıza təqdim edirik.
- Yaqut xanım, Musa müəllimin otağındayıq. Bu otaq bizə “nə deyir?”
Yaqut xanım: - Musa Yaqubun otağına baxanda onun ruhunu anlamaq olur. Atam heç vaxt görünüşə fikir verən adam olmayıb. Məsələn, çilçırağın iki lampası işləmirdi, yaxud əyilirdi, deyirdik, onu düzəltdirmək lazımdır. Deyirdi, neynirsiniz, biri yanırsa, bəsimizdir. Görünüşə, maddi nemətlərə meyilli deyildi. Onu daha çox mənəvi dünya maraqlandırırdı. Burada onun yazı masası, şeir dəftərləri, yatağı, sevdiyi şairlərin şəkilləri, yazı makinası, ən əsası, nəfəsi, sadə həyatının izləri, unudulmaz xatirələrimiz var.
- Musa müəllimi xatırladan əşyalardan biri də onun əl çantasıdır...
Səhər xanım: -Bəli, atamın sevdiyi əşyalarından biri də çantası idi. Hərdən baxırdıq ki, görəsən içində pul varmı. İçəndə həmişə bizə pul verirdi, səhər ayılanda da geri istəyirdi (gülürük). Bəzən pulunu itirirdi, ya harasa qoyduğunu unudurdu. Ona görə çalışırdı eyni yerə qoysun ki, sonra yadından çıxmasın. Ondan pul istəyəndə deyirdi ki, pulum Ramizdədir. Sonra bildik ki, pulunu Ramiz Rövşənin kitabının arasına qoyur, ona görə elə deyir (gülürük).
- Musa müəllimin ilk sevgisinə yazdığı bir kitab var. “O insafa gəlmədi” adlı həmin kitab daim sizin evinizdə olub, oxumusunuz, saxlamısınız, bu gün də həmin nüsxə qalır. Oxucular üçün deyim ki, həmin kitabdan cəmi bir nüsxədir. M.Yaqubun dostları həmin kitabı bir nüsxədə hazırlatdırıblar ki, o qıza yazdığı şeirlər itib-batmasın. Bəlkə də, ananız Zöhrə xanım anlayışlı, nəcib olmasaydı, həmin kitabı ya cırar, ya da tapşırardı ki, ən azı göz qabağında olmasın.
Yaqut xanım: -Anam atamın şeirləri qədər onun sevgisinə də hörmət edirdi. Əlbəttə, o kitab həmişə əlimizdə olurdu, amma anam heç vaxt söz-söhbət yaratmazdı. Atam daha çox gecələr işləyirdi. Həmişə deyirdi ki, şeirlərimin elə ilk şahidi Zöhrədir..
- Musa Yaqubu ən çox xatırladan əşyalardan biri də onun yazı makinasıdır...
Səhər xanım: -Bax, bu mənim atamın yazı makinasıdır. Əlifbası da dəyişib. Atamın ən gözəl şeirləri o əlifbada, o səsdə yazılıb. Bakıda birotaqlı, kirayə evimizdə o səsin içində oynamışam, ağlamışam, gülmüşəm. Atam elə gözəl yazırdı ki, elə bilirdim piano çalır. Gecələri də makinasının səsi ilə nanə yarpağı kimi kövrək duyğularını taleyimizə yazırdı, elə bil... Gör neçə ildir Avstriyada yaşayıram, nə olsun, dünyanın hansı tərəfi olursa olsun, heç nə bu makinada yazılan şeirlər qədər böyütmədi məni.
- Musa müəllimin əlinizdə tutduğunuz şəklinin də qəribə tarixçəsi var, Səhər xanım…
Səhər xanım: -Elədir, bir neçə il əvvəl, 10 günə yaxın İzmirdə oldum. Atamla görüşmək istəyirdim, onun da taleyinin daş tərəfinə tuş gəldi, gələ bilmədi. Onun qismətində bacımla, bir də qardaşımın qızı Çiçəklə görüşdüm. Həm İzmiri gəzdik, həm də bir-birimizi. İzmir ömrümdə özü boyda iz buraxdı. O yerindən danışım sənə. İzmirdə yaşayıb-yaradan məşhur musiqiçi Enriko Makiasın yaşadığı binanın lifti belə məşhurdur. Yerlilər, turistlər o liftlə binanın yuxarı, üstü açıq mərtəbəsinə qalxır, oradan İzmirə baxırlar. Yuxarıdan aşağı baxmağı sevməsəm də, o gün biz də İzmirə elə oradan baxdıq. Küçələrini gəzdik. Küçədə gəlib-gedənlərin dincəlməsi üçün yığcam kafelər, müxtəlif rəngli butiklər var. Butiklərin birində İzmirə xas suvenirlər, bir də aydınların, şair və yazıçıların şəkilləri ilə birgə aforizmlərinin köçürüldüyü müxtəlif ölçülü taxta parçaları satırdılar ki, arxasındakı yapışqanla divara istədiyin yerdən asanlıqla yapışdıra bilərsən. Biz də könlümüzə yaxın olanlardan aldıq. Satıcı qadından xahiş etdik ki, bizim də atamız məşhurdur, onun şəkli ilə bir-iki misrasını versək, bu cür hazırlaya bilərsiniz? Dedi ki, məmnuniyyətlə hazırlayarıq, siz şəkli ilə misralarını göndərin. Biz də göndərdik. Yazdı ki, sabah saat 18:00-da gəlib götürün. Səhəri gün bacımla getdik. Küçənin adını bilmirdik, baxıb görürük adı nə olsa yaxşıdır: “Karataş sokağı“. İkimiz də o adın yanında xeyli dayandıq, kövrəldik. Dədə demişkən, “Yaman qəribədir dünyanın işi” dedik. Sonra gedib qadınla görüşüb, sifarişimizi aldıq. Dədənin şəklini görəndə ikimiz də özümüzdən asılı olmadan, qara daşın yaşını tökdük. Qadın elə bildi ki, onu itirmişik, dedik yox, yaşayır, amma yaman xəstələnib. 5-10 dəqiqə söhbət etdik, sonra da razılaşdıq ki, mən pulunu ödəyim, o da nə qədər lazımdırsa, düzəldib elə o küçədə satsın. Qəribədir, heç atamın övladlarının o şeirin bəxti gətirdiyi qədər bəxti gətirmədi. O hadisədən iki gün keçəndən sonra satıcı qadın yazdı ki, atanızın rəsmlərindən birini aldılar. Duyğulandım. İstədim soruşum ki, kim aldı? Soruşmadım... İzmirə yolunuz düşsə, “Karataş” küçəsinə gedin. Musa Yaqubun qara daşı da olmasa, o küçədə Məmməd Araz ruhunda “karandaşı göyərsin”.
– Musa müəllimin otağında Atatürk ilə bərabər Sergey Yeseninin də şəklini görürəm. Çox güman ki, bu, bir böyük şairin başqa bir böyük şairin yaradıcılığına olan vurğunluğunun təzahürüdür…
Yaqut xanım: -Bəli, dədə Sergey Yeseninin yaradıcılığını çox sevirdi. Bizə onun Azərbaycana gəlməyindən danışırdı. Yeseninin “Heç kəs mənim kimi kövrələ bilməz” misrasına ayrıca bir şeir həsr etmişdi. Həmin şeirdən bir parçası yadımdadır:
Salam, kəndçi oğlu Sergey Yesenin,
Bax elə bu saat, elə bu saat
Mənim tək kim olar duyanın sənin?!
Gedək, birgə gedək doğma yerlərə
Gedək kövrəlməyə, gedək dolmağa,
Bir çinar, bir vələs, bir cökə olub
Bir də açılmağa, bir də solmağa.
Bir kəndçi qızını sevindirməyə,
Gedək bir anaya oğul olmağa.
Köhnə darvazanı açmağa gedək.
Həmin o cığırla, həmin o yolla
Bir də uşaq olub qaçmağa gedək.
Gedək, kəndçi oğlu Sergey Yesenin
Heç kəs mənim kimi kövrələ bilməz.
- Musa müəllimin xırda kağızlarda sizə – övladlarına yazdığı şeir parçaları, yaxud şeirləri də var. İstədim onların yazıldığı günlərə qayıdasınız...
Səhər xanım: -Fərid, biz heç vaxt onun əlyazmalarına, şeirlərinə biganə olmamışıq. Həmişə yazdıqlarını sevərək oxumuşuq, toplamışıq. Dəftərləri, əlyazmaları həmişə səliqə-sahmanda olub. Bəzən elə şeirləri olub ki, yazıb, sonra isə unudub, sonralar biz onun yadına salmışıq, həmin şeiri xatırlatmışıq, tapıb özünə vermişik.
Yaqut xanım: -Bir dəfə biz Bakıda tələbə olanda atam yanımıza gəldi. Onda qohumumuz Mələk də bizimlə qalırdı. Mən Bakı Dövlət Universitetində, Səhər isə Xarici Dillər Universitetində oxuyurdu. Gəlib gördü ki, toyuğu çox yağlı bişirmişəm, işıq pulu gəlib, amma ödəniş etməmişik. Səhəri gün universitetə gedib gördüm ki, hərbi dərsdir, oturmadım, qayıtdım evə ki, gedib dədə ilə söhbət edim. Qapını açıb gördüm dədə gedib, masamızın üstünə də mənim qələmimlə bu şeiri yazıb qoyub..
Mən getdim, Yaqut bala,
hər işi düz tut bala.
Yumşaqlığı tərk elə,
Səhərin başı üstə
Mələyin başı üstə
yumruğunu bərk elə.
Səhər səni tovlayıb
xoş dilə bağlamasın.
Qab-qacağı yumağı
sonraya saxlamasın.
O yusun qaşıqları
səndə ki qoyma yansın
boş yerə işıqları.
Qənaətcil ol bir az
İsrif elə yağ, bala,
bir çolpaya bir kilo
yağ işlətməzlər, bala.
O sən deyən il deyil,
Görürsən yağ sel deyil,
Ha ev pulu verirəm,
Vermirsiz ev pulunu,
Deməmişəm dədənin
Bu qədər sev pulunu?
Üç olun, tərs olmayın,
Unutmayın da dərsi.
Tək oxumaq üstündə
Eyləyin bəhsəbəhsi.
Yaman şeydir ingilis
Qoymayın çox bilmişi,
Sizə gördürsün işi.
Özü yaxşı qızcığaz
Səliqəsindən olmaz.
Çayım qaldı yarımçıq,
ora-bura çapmadım
Nə evdir saxlayırsız,
bir dişdəm qənd tapmadım.
Bu şeirimə mat qalın,
Getdim, salamat qalın.
Şeiri oxuyub kövrəldim. O günü heç unutmuram. Ümumiyyətlə, Səhər bilir, çox gözəl günlər yaşamışıq. İndi o günləri yada salanda, keçmişimizlə xoşbəxt oluruq.
Fərid Hüseyn: Darvazadan çıxana yaxın həyətdə təmiri yeni başa çatan talvar diqqətimi çəkir. Xatirimdədir ki, bir il öncə mən İsmayıllıya – Musa müəllimin ziyarətinə gələndə burada təmir işləri hələ yekunlaşmamışdı. Ustalara yaxın bir yerdə əyləşib çəkic-mismar səsinin müşayiəti ilə Musa Yaqubla söhbət edirdik, Xaqanidən, Nəsimidən, Robert Frostdan danışırdıq. Səhər xanım xatırlayır o məqamı, deyir ki, mənimlə telefonda danışanda deyirdi ki, tez gəl, qırmızı lent bağlayıb talvarın açılışını edəcəyəm. Amma qismət olmadı, orada dədənin yas mərasimini verdik… Kövrəlirik…
“Ədəbiyyat və incəsənət”
(23.01.2023)
Dəfn xərclərini Mədəniyyət Nazirliyi qarşılayacaq
Əməkdar artist Tünzalə Əliyevanın vida mərasimi və dəfn xərclərini Mədəniyyət Nazirliyi qarşılayacaq. Bu barədə APA-ya aktrisanın ailə dostu Yusif Mustafayev məlumat verib.
Onun sözlərinə görə, vida mərasimi bu gün saat 11.00-da Heydər məscidində təşkil olunacaq:
“Heydər məscidində vida mərasimi olacaq. Ondan sonra dəfn üçün “Qurd qapısı” qəbiristanlığına aparılacaq. Onu da qeyd edim ki, bütün vida və dəfn xərcləri Mədəniyyət Nazirliyi tərəfindən qarşılanacaq. Mən bütün sənət dostlarımız adından bu təşəbbüs üçün Mədəniyyət Nazirliyi rəhbərliyinə təşəkkür edirəm”.
Qeyd edək ki, Əməkdar artist Tünzalə Əliyeva dünən səhər saatlarında vəfat edib.
“Ədəbiyyat və incəsənət”
(23.01.2023)
Tarixi abidəni dağıt, ictimai yerdə söyüş söy, cəzasız qal?
Gözəlliyə hər cür xələl gətirmək mümkündür. O cümlədən tərbiyəsizliklə. İctimai yerdə söyüş söymək, özünü ədəbsiz aparmaq qaydaları ilə dünyanın bütün inkişaf etmiş ölkələrində mübarizə aparılır. Və bu mübarizə qanunla tənzimlənir.
“Ədəbiyyat və incəsənət”in Qazaxıstana ezam olunmuş əməkdaşı oradan maraqlı bir xəbərlə gəlib. Yeni 2023-cü ilin ilk günlərində ölkədə ictimai yerlərdə özünü aparma qaydalarını pozanlar barədə cəzalar daha da sərtləşdirilib. Belə ki, əgər bu günə qədər insanların çoxluq təşkil etdiyi yerlərdə, ictimai nəqliyyatda kimisə söyüb və təhqir edən adam 17 250 təngə və ya 10 gün müddətində azadlığının məhdudlaşdırılması ilə cəzaya məruz qalırdısa, indi bu cəza daha da sərtləşdirilib.
Belə ki, bu ilin mart ayının 6-dan etibarən qüvvəyə minən təzə qanunvericiliyə uyğun olaraq Qazaxıstanda ictimai yerlərdə qaydaları pozan, söyüş söyən, tarixi abidələri və binaları üzərinə nalayiq sözlər yazan, nəyisə uçuran, nəyəsə zədə vuran şəxslər indi 30 gün azadlıqdan məhrum ediləcək və ya 69000 təngə- yəni 260 manat civarında cərimələnəcək.
Qabaqcıl nümunədir, götürə bilərik biz də.
“Ədəbiyyat və incəsənət”
(23.01.2023)
“Göyçək Fatma” tamaşasını Şuşa Teatrı nümayiş etdirib
Yanvarın 22-də Şuşa Dövlət Musiqili Dram Teatrında uşaqlar üçün Azərbaycan xalq nağılı "Göyçək Fatma"nın motivləri əsasında səhnələşdirilən eyniadlı tamaşa nümayiş olunub.
Quruluşçu rejissoru Əməkdar artist Loğman Kərimov olan nağıl tamaşanın əsas qəhrəmanı Fatmadır.
Qeyd edək ki, tamaşada bütün hadisələr Fatmanın anası öldükdən sonra başlayır. Ögey ana yetim Fatmanı sevib əzizləmək əvəzinə onu amansız şəkildə istismar edir. Fatma isə saflığından və sadəliyindən əl çəkmir. Sonda Fatma heç ağlına da gəlmədiyi bir anda ölkə şahzadəsi ilə ailə qurur. Şifahi xalq ədəbiyyatı nümunələrindən biri olan "Göyçək Fatma" nağılının da insanlara vermək istədiyi mesaj ondan ibarətdir ki, dünyada heç vaxt pislər qalib gəlmir. İnsanın qəlbinin təmizliyi isə, onu ən uca və ali təbəqələrə qaldırır.
“Ədəbiyyat və incəsənət”
(23.01.2023)
Bakıda akvarel vorkşopu baş tutub
Beynəlxalq Suluboya Cəmiyyətinin Azərbaycan Nümayəndəliyi (İWS Azerbaijan ) və Xətai Sənət Mərkəzinin nəzdində yerləşən Xətai Akvarel Qalereyasının təşkilatçılığı ilə “Azerbaijan” Akvarel Cəmiyyətinin üzvü olan bir sıra rəssamların akvarel vorkşopu baş tutub.
Xətai Sənət Mərkəzindən verilən açıqlamaya görə, tədbirdə 17 suluboyaçı rəssam və 2 uşaq iştirak edib. Rəssamlar bir uzun kağız parçası üzərində sərbəst mövzuda əsərlər yaradıblar.
Tədbir akvarel və onun gələcəyi haqda müzakirələrlə davam edib.
Sonda iştirakçılara sertifikatlar təqdim olunub.
Tədbirin əsas məqsədi akvarel rəssamlarını bir araya gətirmək, yaradıcılıq təcrübələrini bölüşmək və bu janra olan ictimai marağı artırmaqdan ibarət olub.
Vorkşop Azərbaycan Rəssamlar İttifaqının və Azərbaycan Dövlət Rəsm Qalereyasının dəstəyi ilə təşkil edilib.
“Ədəbiyyat və incəsənət”
(23.01.2023)
Abırına bükülən xalq artisti...
Elman Eldaroğlu yazır
Ustalıqla obrazdan obraza girmək, tamaşaçını oynadığı rolun təbiiliyinə inandırmaq, yaddaşlarda yuva qurmaq aktyordan istedadla yanaşı, böyük məharət tələb edir. Xoşbəxt o aktiyorlardır ki, yaratdıqları obrazlar onları ölndən sonra da hafizələrdə yaşadır. Bu gün sizə belə aktyorlardan biri- xalq artisti, “Şöhrət” ordenli Hacı İsmayılovdan söhbət açmaq istəyirəm. O, Hacı İsmayılovdan ki, indiyədək yüzlərlə obraz yaradıb, amma onu yadda saxlayacaq ən əsas rolu "Mustafa"dır…
“Atam Dərbənddən, anam isə Masallıdan olub. Anam evdar qadın idi. Atam isə uzun müddət Xəzər Gəmiçiliyində çalışıb. İmkanlı olmamışıq, kasıb yaşayırdıq. Yaddaşımın küncündə səhərlər divardan asılan “Rodina” adlı radiodan Sovet Azərbaycanının himni ilə oyanmağım ilişib qalıb, indiyə qədər də o himnin səsi qulaqlarımdadır. Yaxşı yadımdadır, məktəbə gedəndə hər gün anam yumurtanı yağda bişirib çörəyin arasında çantama qoyurdu. Fikrim qalırdı çantamda, gözləyirdim ki, nə vaxt tənəffüs olacaq, onu yeyəcəm. Kasıb yaşadığımız üçün uşaqlardan pal-paltar sarıdan geri qalmağım məndə kompleks yaratmışdı. İçimdə həmişə düşünürdüm ki, necə edim ki, nəyləsə diqqəti özümə çəkim. Bəlkə ona görə teatra meylləndim. Məktəbdə bir idman dərsində, bir də teatra gedəndə mənim üçün bayram olurdu. Yaxşı müəllimlərimiz vardı. Uşaqları mədəniyyətə, ədəbiyyata, kimin qabiliyyəti haradırsa ora yönəldirdilər. Bir müəllimimiz vardı, Zərbəli Səmədov mənə dedi ki, bala, sən artist ol. Özfəaliyyət dərnəyində çıxışımı görmüşdü ona görə. Mən də məktəbin dram dərnəyinə yazıldım. İlk rolum da tənbəl Mahmud oldu. Yadımdadır, səhnəyə birinci dəfə çıxanda mətnin əvvəlini yox birbaşa son sözünü dedim. Sonra ani olaraq özümü toplayıb təzədən əvvəldən başladım. Fəxr edirdim ki, səhvimi düzəltməyi bacardım.”- söyləyir.
Haqqında danışdığım Hacı İsmayılov 1944-cü ildə Bakıda dünyaya gəlib. Mirzağa Əliyev adına Azərbaycan Dövlət Teatr İnstitutunun Dram və kino aktyorluğu fakültəsini bitirib. Bir müddət Sumqayıt Dövlət Dram Teatrında işləyib. Hazırda Akademik Milli Dram Teatrında çalışır...
Deyir ki,- “Etiraf edirəm, mən filmlərə təsadüfən çəkilmişəm. O vaxtlar nəhəng aktyorlara baxanda fikirləşirdim ki, mənim kinoya çəkilməyim yəqin ki, alınmaz. Ancaq 1976-cı ildə rejissor Rasim Ocaqov "Ad günü" filmini çəkəndə məni filmin foto və lent sınaqlarına çağırdı. Sınaqlardan uğurla çıxdım və məni filmdə Mustafa roluna dəvət elədi. Ssenarini oxuyandan sonra sanki, başqa bir insanın ruhu ilə dünyaya baxmağa başladım. Görünür Mustafanın xarakteri üstümə hopmuşdu. Film çox yaxşı alındı. Məlumat üçün deyim ki, o filmi ilk dəfə izləyən Heydər Əliyev olub...”
Bəli, Mustafa rolu ona şöhrət gətirdi. Və bu şöhrətin qüdrəti onu xalqa sevdirə bildi. Seçdiyi yola görə özünü həyatda xoşbəxt adam hesab edir. Bir oğlu, bir qızı, bir neçə nəvəsi var. Ailədə ondan başqa teatra, filmə həvəs göstərən kimsə olmasa da, balaca nəvəsi Nigarın oxumağa, oynamağa meyilli olduğu onu çox sevindirir. Ümid edir ki, gələcəkdə onun yolunu nəvəsi davam etdirəcək...
“Azərbaycan filminin tarixi çox qədimdir. O illərdə özünü büsbütün sənətə həsr edən adamlar çox idi. Ona görə də, filmlərimiz sevilirdi. O günlər yaddan çıxan günlər deyil. Mən demək olar ki, bütün görkəmli aktyolarla oynamışam. Həyatımın ən mənalı günləri də məhz o günlər olub. Özümü çox xoşbəxt sayıram ki, o cür insanlarla filmlərə çəkilmişəm. İndi də yaxşı filmlər var. Ancaq film çəkərkən insanların istəyini nəzərə almaq lazımdır. İnanıram ki, bizim filmlərimiz daha yuxarı pillələrə çıxa bilər. Baxın, bizim muğamımız, musiqimiz artıq bütün dünyada tanınır, sevilir. Yəqin ki, dövlətimiz kino sənəti ilə bağlı da mühüm addımlar atacaq.”- söyləyr.
Bədii filmlərdə rol almaq istəsə də son vaxtlar çəkilən yeni filmlərə dəvət olunmur. Seriallara da özü getmir. Bunu işinin çoxluğu ilə bağlayır. Amma hesab edir ki, bu gün çəkilən filmlərin ssenariləri çox zəifdir...
Hacı İsmayılov! Oynadığı "Mustafa" obrazı kimi səmimi, təvazökar, mülayim insan, tamaşaçıların sevimli aktyoru. Abırına bükülüb qazandığı şöhrətə zərrəcə xələl gətirməyən xalq artistimiz, yeni yaşınız mübarək! Sizi təbrik edir, ağrı-acısız günlər arzulayırıq!
Çox yaşayın!
“Ədəbiyyat və incəsənət”
(23.01.2023)
Cəmi 30 il ömür sürən böyük Azərbaycan rəngkarının 131-ci ildönümü münasibəti ilə
Ötən gün Azərbaycan rəssamlıq sənətinə yeni üslub və milli ruh gətirən, ilk realist fırça ustası Bəhruz Kəngərlinin anadan olmasının 131-ci ildönümü tamam oldu.
Gəlin müxtəlif mənbələrdəki Bəhruz Kəngərli barədə bilgilərə nəzər yetirək. Dahi rəssam 1892-ci il yanvarın 22-də Naxçıvanda dünyaya göz açıb. Qısa ömrü ərzində rəssam çox ilklərə imza atıb. Görkəmli fırça ustası Azərbaycanın sulu boya ilə işləyən ilk rəngkarı, ilk realist boyakarı və Naxçıvanın ilk teatr rəssamı olub. Həm də Azərbaycanın ilk ali təhsilli rəssamı kimi də onun adı tarixdə qalıb.
Rəssamlıq istedadını Bəhruzda ilk dəfə atası aşkarlayıb. Oğlunun rəsm sənətinə marağını və qabiliyyətini görən Şirəli bəy onu Tiflisdəki boyakarlıq-heykəltəraşlıq məktəbinə gətirib. Bəhruz bu təhsil ocağında oxuyan ilk azərbaycanlı tələbə idi. Məktəbdə dərs aldığı illərdə istedadı ilə hər kəsi təəccübləndirməyi bacaran Bəhruzun püxtələşməsində böyük ədibimiz Cəlil Məmmədquluzadə və onun “Molla Nəsrəddin” jurnalının böyük rolu olub. 1914-cü ilin iyununda rəssamın Naxçıvandakı ilk sərgisi böyük ədibi heyran edib. Bəhruzun gözəl mənzərələri, xalq məişətinin səhnələri sadə, təbii, tamaşaçıların başa düşəcəyi real tərzdə, həm də böyük məhəbbətlə əks etdirildiyindən özü də sadəlik aşiqi olan Mirzə Cəlil oninla şəxsən tanış olub, bu tanışlıq birgə əməkdaşlığa səbəb olub.
Cəmi 30 il ömür sürən Bəhruz Kəngərli yaradıcılıqla, sadəcə, 7 il məşğul ola bilib. Uşaqlıqda keçirdiyi ciddi xəstəlik gənc rəssamın sənətə olan sonsuz sevgisini qətiyyən azaltmayıb, həyat eşqinin alovlanmasına əngəl ola bilməyib. 30 illik qısa, lakin olduqca mənalı ömründə yaratdığı 2000-ə yaxın təkrarsız əsərləri ilə adını mədəniyyət tariximizə həkk etdirib. 1918-1920-ci illər Azərbaycan mühitinin canlı salnaməsini fırça ilə ağ kətanın üzərinə köçürən rəssam bizə böyük irs qoyub.
Bəhruz Kəngərli həm də tablolarında tariximizi yaşadıb. Onun qaçqınlara həsr etdiyi 30-dan çox portreti var ki, bunlar təkcə təsviri-incəsənət tarixi üçün deyil, eyni zamanda, həmin portretlərdə o vaxtlar baş verən siyasi hadisələrin, erməni təcavüzkarlığının, doğma torpaqlarından didərgin salınmış azərbaycanlıların obrazlarını və bütövlükdə bütün bu proseslərin izlərini görə bilirik. Bu silsilədən olan “Qaçqınlar”, “Qaçqın qız”, “Qaçqın oğlan”, “Qaçqın qadın”, “Yurdsuz ailə”, “Ayaqyalın qaçqın oğlan” və digər onlarla qaçqının portretləri təkcə sənətkarlıq səviyyəsinə görə deyil, tarixi sənəd kimi də dəyərlidir. Bu baxımdan rəssamın sənət ideyaları bir maarifpərvər, vətənpərvər ziyalı uzaqgörənliyi kimi çox qiymətlidir.
Bir faktı da qeyd etmək yerinə düşər ki, həmin əsərlərdən rəssam gəlir əldə etməyib. Bəhruz Kəngərli fırçasını silaha çevirərək tarixi ədalətsizliyə qarşı üsyan edib.
Keçmiş yaşananlarla bağlı reallığı öz əsərlərində əks etdirməklə bu günə dəyərli yadigarlar qoyub dahi rəssam.
Vaxtilə sovet hökumətinin dağıtdığı bir çox abidələr məhz Bəhruz Kəngərlinin əsərləri sayəsində bərpa olunub. Nuh Peyğəmbərin məzarının yeri də qüdrətli fırça ustasının yaratdığı tablolar əsasında müəyyən edilərək məzarüstü türbə bərpa edilib. Nuhun türbəsinin xarici görünüşü, tikinti quruluşu, memarlıq üslubu haqqında ən sanballı və nadir mənbələrdən biri Azərbaycanın ilk realist rəssamı Bəhruz Kəngərlinin naturadan çəkdiyi “Nuhun türbəsi” ilə bağlı silsilə əsərləridir.
Bəhruz Kəngərli yorulmadan çalışıb, boyakarlıq və qrafika əsərləri yaradıb, rəssamlıq sənətini gənclərə öyrətmək, bu sənəti sevdirmək üçün xüsusi dərnək açıb, fərdi sərgilərini təşkil edib. 1921-ci ildə Azərbaycanda açılan ilk böyük sərgidə Kəngərlinin 500-dən çox əsəri nümayiş etdirilib. Fırça ustasının yaradıcılığında mənzərə janrı da mühüm yer tutub. Onun müşahidə etdiyi və rəssamı ilhama gətirən təbiət gözəllikləri “Şəlalə”, “Dağlıq mənzərə”, “İlanlı dağ ay işığında”, “Günəş batarkən”, “Ağrı dağı”, “Köhnə qala”, “Əliabad kəndində darvaza”, “Yamxana kəndinə gedən yol” və digər əsərlərində, mədəniyyət abidələri isə “Möminə Xatun türbəsi”, “Əshabi-kəhf dağı”, “Nuhun qəbri” əsərlərində əks edilib. İlin fəsillərinə aid tablolarından “Payız” və “Bahar”ı göstərmək olar.
Bəhruz Kəngərli ilk peşəkar rəssam kimi Azərbaycan boyakarlığında realizmin əsasını qoyub, onu yeni ictimai məzmun və janr, yeni təsvir metodu və ifadə vasitələri ilə zənginləşdirib. Bəhruz Kəngərlinin əsərləri onun ev-muzeyi ilə yanaşı, Azərbaycan Dövlət İncəsənət Muzeyində, Naxçıvan Dövlət Tarix Muzeyində, Moskva Dövlət Tarix Muzeyində qiymətli eksponatlar kimi qorunub saxlanılır.
Ölkəmizdə, eləcə də rəssamın doğulub boya-başa çatdığı Naxçıvanda daim diqqətdə saxlanılan Bəhruz Kəngərli irsinə hər zaman qayğı göstərilib. Belə ki, Bəhruz Kəngərlinin Naxçıvan şəhərindəki məzarüstü abidəsi bərpa edilib, Naxçıvan Muxtar Respublikası Rəssamlar Birliyinin sərgi salonu Bəhruz Kəngərli adına Sərgi Salonu adlandırılıb. Rəssamın anadan olmasının 110, 120 və 130 illiyi təntənəli şəkildə silsilə tədbirlərlə qeyd olunub. Bəhruz Kəngərli irsinin daha geniş öyrənilməsi məqsədilə Bəhruz Kəngərli Muzeyi yaradılıb. Hazırda bu mədəniyyət müəssisəsinin fondunda 1250-dən çox eksponat vardır ki, bunlardan 388-i ekspozisiyada sərgilənir. Bəhruz Kəngərli Muzeyinin ekspozisiyasının zənginləşdirilməsi məqsədilə görkəmli rəssamın 200-dən çox əsəri Azərbaycan Milli İncəsənət Muzeyindən gətirilərək bu mədəniyyət müəssisəsinə təqdim edilib. 2016-cı ildə Naxçıvan şəhərində Bəhruz Kəngərli adına Rəssamlar Parkı istifadəyə verilib, görkəmli rəssamın abidəsi ucaldılıb.
Ruhu şad olsun!
Şəkildə: Rəssamın “Qaçqınlar” rəsmi.
“Ədəbiyyat və incəsənət”
(23.01.2023)
Türk xalqlarının inteqrasiyasına Beynəlxalq Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondunun töhfələri
Beynəlxalq Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondunun prezidenti Günay Əfəndiyeva Ankaraya səfəri çərçivəsində Xaricdə Yaşayan Türklər və Əqrəba İcmaları Qurumunun (YTB) rəhbəri Abdullah Eren ilə görüşüb.
Fondun məlumatına görə, görüşdə Günay Əfəndiyeva təşkilat tərəfindən türk xalqlarının zəngin mədəniyyətinin mühafizə edilməsi və yaşadılmasına yönələn layihələrdən, keçirilmiş tədbirlərdən, çap olunmuş nəşrlərdən bəhs edib. O, müxtəlif ölkələrin ərazisində məskunlaşmış azsaylı türk etnik əsilli xalqlarla fondun geniş əlaqələrə malik olmasını nəzərə çatdıraraq, təşkilatın mərkəzi qərargahında rəsmilərin, eləcə də icma nümayəndələrinin iştirakı ilə konfransların, sərgilərin həyata keçirildiyini vurğulayıb.
YTB-nin rəhbəri Abdullah Eren Beynəlxalq Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondu tərəfindən türk xalqlarına göstərilən diqqəti yüksək qiymətləndirib. O, ortaq tarixə və mədəniyyətə sahib türk xalqları ilə bağlı çalışmaların aparılmasının rəhbərlik etdiyi qurumun fəaliyyət istiqamətlərindən olduğu barədə məlumat verib. Abdullah Eren bu səpkidə qurumun təşkilat ilə birgə əməkdaşlığa hər zaman hazır olduğunu bildirib.
Görüş qarşılıqlı əlaqələrin gələcək perspektivlərinin dəyərləndirilməsi ilə davam edib.
“Ədəbiyyat və incəsənət”
(23.01.2023)
“Ad alanlar saray artistləridir, mən tövlə artistiyəm” – Eldəniz Zeynalov
Bəzən jurnalist müsahibindən söz ala bilmir. Necə edəsən ki, müsahibin danışsın? “Ədəbiyyat və incəsənət” portalı tanınmış tənqidçi Əsəd Cahangirlə “Ustad dərsləri” rubrikasını təqdim edir. Burada Əsəd Cahangirin müxtəlif illərdə götürdüyü ən maraqlı müsahibələr tarixi ardıcıllıqla təqdim olunur.
Eldəniz Zeynalovdan 02.06.1998 tarixində götürülmüş müsahibə.
“ƏN GÖZƏL ADI MƏNƏ SƏMƏD VURĞUN VERİB”
Eldəniz Zeynalov 1937-ci ildə Bakıda anadan olub. Səhnəyə ilk dəfə 1950-ci ildə “Sevil” tamaşasında Gündüz rolunda çıxıb. 1961-ci ildə İncəsənət İnstitutunun Dram və Kino Akyorluğu fakültəsini bitirib. Milli Teatrın səhnəsində onlarla obraz yaradıb. “Əhməd haradadır” filmindəki Əhməd obrazı ona şöhrət qazandırıb. Sonralar “Azərbaycanfilm”in istehsal etdiyi “Bir cənub şəhərində”, “Yeddi oğul istərəm”, “Əzablı yollarla”, “O qızı tapın”, “Həyat bizi sınayır, “Mahnı belə yaranır”, “Həyatın səhifələri”, “Yol hadisəsi”, “Yaramaz”, “Bəyin oğurlanması”, “Spasibo”, “Hər şey yaxşılığa doğru” filmlərinə uğurla çəkilib. 1974-cü ildən Respublikanın Əməkdar artistidir.
İstedadlı aktyor rola girmir, rol özü onun ruhuna daxil olur. Bəlkə, buna görə aktyor ruhən təmizlənməyə həmişə ehtiyac duyur. Ruhu isə dənizin sərinliyi, genişliyindən gözəl nə təmizləyə bilər? Yəqin buna görə aktyorları çox vaxt dəniz kənarında tapmaq olur. Məşhur gülüş ustası, Respublikanın Əməkdar artisti Eldəniz Zeynalovla da dəniz sahilində görüşdük.
- Eldəniz müəllim, sağ olsun əlaqədar təşkilatları, yenə fəxri adları səxavətlə payladılar. Sizə qarşı niyə səxavət göstərmədilər?
- Eh... nə deyim, axı? Xalq məni istəyir, bəsimdir. Mən SSRİ Xalq artisti görmüşəm ki, onun tamaşasında zalda üç-dörd adam olub. Amma heç bir fəxri adım olmaya-olmaya mənim tamaşalarımda iynə atsan, adam əlindən yerə düşməyib. “Zvaniya” xalqın məhəbbətidir. Bütün ad alanları təbrik edirəm. Onlar bizim bacılarımız, qardaşlarımızdır.
- Ümumiyyətlə, fəxri adlara münasibətiniz necədir?
- Bu adlar sovetdənqalma bir şeydir. Mənim sənədlərim on ildən çoxdur ki, Xalq artistliyinə təqdim olunub. Yəqin nə vaxtsa düşərəm yadlarına. Amma ömür də gözləmir, axı. Hamlet Qurbanov advermə məsələsindəki ədalətsizliyə dözməyib, dünyasını dəyişdi. Hamlet Xanızadə kimi aktyor Əməkdar artist kimi öldü. Elxan Ağahüseynoğlu hələ də Əməkdar artistdir. Telman Adıgözəlovun isə heç bir “zvaniya”sı yoxdur.
- Bu işlərə teatrın rəhbərliyi nə deyir?
- Turabov dedi ki, darıxmayın, teatrın 125 illiyində mütləq siz də ad alacaqsınız. Dedim ki, Həsənağa, mən özümü Xalq artisti hesab edirəm. Bir “zvaniya”nın ki, heç bir lqotu yoxdur, nəyə gərək? Tamaşaçı mənim yumorumu qəbul edirsə, bu, mənim adımdır. Quru kağızla talant artmır. “Prosto” bu fəxri adları bilmirəm kim fikirləşib tapıb...
Bu vaxt bir dəstə gənc oğlan və qız bizim oturduğumuz stola yaxınlaşdı. Oğlanlardan biri Eldəniz Zeynalova müraciətlə: “Eldəniz müəllim, etiraz etməsəydiniz, sizinlə şəkil çəkdirərdik” dedi. Şəkil çəkdirib şən ovqatla uzaqlaşdılar.
- Görürsən, mənim “zvaniyam” bunlardır. Bayaqdan bəri beş-altı dəfə gəlib şəkil çəkdiriblər mənimlə.
- Hər halda, ad almaq arzusuna da qeyri-təbii bir şey kimi baxmaq olmaz.
- Əvvəllər, cavan olanda ürəyimə salardım. Fikirləşərdim ki, niyə zəhmətimi vaxtında qiymətləndirmədilər? Niyə filankəs aldı, mən qaldım. Amma son illər bunlar məni o qədər də maraqlandırmır. Çünki mən öz işimlə məşğulam, istər teatrda, istərsə də kinoda...
- Teatrda son vaxtlar niyə görünmürdünüz?
- Bərk qar yağanda teatrın qapısının yanında sürüşüb qolumu sındırmışdım. Qolum iki ay gipsdə qaldı.
- Fəxri ad məsələsi ailə üzvlərinizə necə təsir edir?
- Mənə o qədər təsir eləmir, nəinki ailə üzvlərimə, başlayırlar təsəlli verməyə ki, sən onsuz da xalqın sevimli artistisən. Öz aramızdı, budəfəki adları “pravitelsvenni” konsertlərdə şeir deyənlərə verdilər ha (bərkdən gülərək), Ad alanlar saray artistləridir, mən tövlə artistiyəm.
- Bəs, teatrınızın kollektivi sizə qarşı belə münasibəti necə qarşıladı?
- Çox pis. Hətta “zvaniya” alanlar özləri də üzrxahlıq edirdilər ki, gərək bizdən qabaq siz alaydınız.
- Siz onların səmimiyyətinə inanırsınız? Əgər səmimi idilərsə, qoy, onlardan biri sizin xeyrinizə ona verilən addan imtina edəydi...
- Bilirsən... Xalq artisti əməkdardan bir “şirvan” artıq maaş alır. Bir də qəbiristanlıq fərqi var. Xalq artistini bu tərəfdə basdırırlar, əməkdarı o tərəfdə (gülür). Ən gözəl adı mənə Səməd Vurğun verib – Eldəniz...
- Bəyəm, sizin adınızı böyük şair qoyub?
- Elədir. O, mənim dayım Həsənağa Salayevlə dost olub. Bir dəfə bir məclisdə eşidir ki, Həsənağanın bacısı oğlu olub. Elə o məclisdə deyir ki, körpənin adını Eldəniz qoyuram.
- Sizin sənətə gəlişinizə də yəqin ki, Həsənağa Salayev səbəb olub?
- Dayım on üç yaşım olanda məni “Sevil” tamaşasında Gündüz roluna çıxardı. Sonra çoxlu uşaq rolları oynadım. İncəsənət İnstitutunu bitirəndə mən artıq teatrda çoxlu rollar oynamış Mərziyyə Davudova, Fatma Qədri, Mirzağa Əliyev, Ələsgər Ələkbərov kimi aktyorlarla tərəf müqabili olmuşdum (əlini əsəbiliklə yelləyir). Danışmaq istəmirəm onlar haqqında. Teatrın indiki halını görəndə keçmişi yada salmaq çox ağır olur.
- Hər halda, onlar haqqında nəsə demək borcunuzdur...
- Sabit Rəhmanın “Toy” komediyası diplom işimiz idi. Mən Kərəmovu oynayırdım. Tamaşa uğurla keçdi. Səhərisi məni “zavtruppa”nın otağında görən Ələsgər Ələkbərov ayağa durub, üzümdən öpdü. “Halal olsun, oğlum! Halal olsun” dedi. “Mərdəkanda bağda baxırdım tamaşaya. Qoltuğunun altı şişməsin, öz üstündə işlə, sənin böyük gələcəyin var”-dedi. Onlardan aldığım tərbiyə məndə indi də durur – işinə qarşı ciddilik, tələbkarlıq...
- Övladlarınız arasında yolunuzu davam etdirən varmı?
- İki oğlum, iki qızım var. Oğlanlarımdan Elbrus İncəsənət Universitetinin prodüsser-menecer fakültəsini bitirib. Hazırda hərbi xidmətdədir. İkinci oğlum orta məktəbi bitirib, hələ ali təhsil almaq istəmir. Qızlarımdan Aybəniz Xarici dillər Universitetini bitirib, tərcüməçi işləyir. O biri qızım Gülbəniz İqtisadiyyat Universitetində oxuyur.
- Onda varlı olarsınız...
- (bərkdən gülür) Yaman!.. Acından günorta dururuq.
- Maşallah, həmişə nazir kimi geyinirsiniz...
- Neynəyək, day deyirsən onu da eləməyək, geyinib-kecinməyək? Məcburuq, aktyor adamıq, xalq bizi tanıyır.
- Təsəvvür edin ki, sehrli xalçaya minib gələcəyə gedirsiniz. Geri dönməyəcəksiniz. Özünlə bir şey götürməyə icazə verirlər. Nəyi götürərdiniz?
- “Motorolla” götürərdim (gülərək) evə zəng etməyə.
Görkəmli aktyorla xudahafizləşib Gənc tamaşaçılar teatrına gəldim. Bu teatrın aktyorlarından Rafiq Əliyev söhbət əsnasında Eldəniz Zeynalov haqqında oxucular üçün də maraqlı ola biləcək bir məlumat verdi: “Vaqif Mustafayevin Almaniyada Beynəlxalq kinofestivalda dörd priz alan “Hər şey yaxşılığa doğru” filminə dördüncü prizi – Katolik Kilsəsinin prizini Eldəniz Zeynalovun oyununa görə veriblər. Bu prizi ancaq xristian ölkələrində çəkilən filmlərə verirlər. Eldənizin oyunu onlara o qədər xoş gəlib ki, heyranlıqla “bu ki canlı Fernandeldir, böyük aktyordur” deyiblər və öz prinsiplərini pozaraq, prizi qeyri-xristian ölkənin filiminə veriblər. Bəlkə də, heç Eldənizin bundan xəbəri yoxdur”… “Xəbəri yoxdursa da, indi yəqin ki, olacaq”, deyərək ondan ayrıldım.
“Ədəbiyyat və incəsənət”
(23.01.2023)
Azərbaycan beynəlxalq film festivalında təmsil olunur
Bolqarıstanın 15-ci “MENAR” Beynəlxalq Film Festivalında Azərbaycanın Zəfər rəmzi olan xarıbülbül gülünün hekayəsindən bəhs edən “Xarıbülbül əfsanəsi” sənədli filmi, eləcə də Azərbaycan Respublikası Mədəniyyət Nazirliyinin sifarişi ilə çəkilmiş “Olimpiya” bədii filmi nümayiş etdirilib.
Sözügedən filmlərin təqdimatı Azərbaycanın Bolqarıstandakı səfirliyinin təşkilatçılığı ilə Sofiya şəhərinin “Kino Evi”ndə keçirilən “Azərbaycan kinosu gecəsi”ndə təşkil olunub. Və bu barədə səfirlikdən mediaya məlumat verilib.
Filmlərin nümayişindən əvvəl Azərbaycanın Bolqarıstandakı səfiri Hüseyn Hüseynov və “MENAR” Beynəlxalq Film Festivalının təşkilatçı şirkətinin rəhbəri Zdravko Qriqorov təqdimat mərasimində iştirak edən çoxsaylı izləyicilərə Azərbaycan mədəniyyəti və kino incəsənəti haqqında məlumat veriblər.
“Xarıbülbül əfsanəsi” sənədli filmi haqqında danışan səfir Hüseyn Hüseynov xarıbülbül gülünün Azərbaycanın 2020-ci ildə apardığı Vətən müharibəsində zəfər simvoluna çevrildiyini və bu gülün Azərbaycanın Qarabağ bölgəsi və Şuşa şəhərinə xas olduğunu diqqətə çatdırıb. Səfir görkəmli elm və mədəniyyət xadimlərinin Azərbaycanın Qarabağ bölgəsi və ölkəmizin mədəniyyət paytaxtı – Şuşa şəhəri haqqında fikirlərinin, bu şəhərdə yaşayıb-yaratmış görkəmli şəxsiyyətlərin həyat və yaradıcılığı, eləcə də Azərbaycan ədəbiyyatı və milli musiqi inciləri ilə bağlı düşüncələrinin ekran əsərinin əsas xəttini təşkil etdiyini vurğulayıb.
Sonradan “Xarıbülbül əfsanəsi” sənədli filmi və “Olimpiya” bədii filmi tamaşaçıların diqqətinə təqdim olunub.
Tədbirdə Bolqarıstanın dövlət qurumlarının rəsmiləri, ölkə parlamentinin üzvləri, yerli mədəniyyət xadimləri, ölkədə akkreditə olunmuş xarici ölkələrin səfirliklərinin nümayəndələri, həmçinin yerli və əcnəbi kinosevərlər iştirak ediblər.
Qeyd edək ki, yanvarın 29-dək davam edəcək “MENAR” Beynəlxalq Film Festivalında 14 ölkədən 40 yaxın film nümayiş etdiriləcək.
“Ədəbiyyat və incəsənət”
(23.01.2023)
