Öncəki yazılardan birində bu gün Xalq yazıçısı İsmayıl Şıxlının anım günü olduğunu qeyd etmişdik. Bu gün həm də Azərbaycan rəngkarlığının görkəmli nümayəndəsi, Xalq rəssamı, Dövlət mükafatı laureatı Nadir Əbdürrəhmanovun anım günüdür. Onun  vəfatından 15 il ötməsinə baxmayaraq, yaratdığı sənət nümunələri hələ də aktuallığını itirməyib.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı xəbər verir ki, Xalq rəssamı N.Əbdürrəhmanov 1925-ci il dekabrın 5-də Laçında anadan olub. Rəssamlıq sənətinə erkən yaşlardan özünü büruzə verən həvəs orta təhsilini başa vurduqdan sonra onu Əzim Əzimzadə adına Azərbaycan Dövlət Rəssamlıq Məktəbinə gətirib. O, 1941-1944-cü illərdə burada, 1947-1953-cü illərdə isə Repin adına Leninqrad Boyakarlıq, Heykəltəraşlıq və Memarlıq İnstitutunda təhsil alıb.

Nadir Əbdürrəhmanov gərgin yaradıcılıq fəaliyyəti ilə yanaşı, Azərbaycan Dövlət Rəssamlıq Məktəbində müəllim kimi çalışaraq, digər görkəmli sənətkarlarımızla birlikdə ölkəmizdə gənc rəssamlar nəslinin püxtələşməsi işində fəal iştirak edib. O, 1954-cü ildən Azərbaycan Rəssamlıq Məktəbində dərs demiş, 1984-cü ildən etibarən Azərbaycan Mədəniyyət və İncəsənət Universitetinin professoru kimi çalışmış, Azərbaycan Rəssamlıq Akademiyasında yaradıcılıq emalatxanasının rəhbəri olmuşdur. 1960-cı ildə o, Əməkdar incəsənət xadimi, 1964-cü ildə isə Xalq rəssamı fəxri adlarına layiq görülüb.

Sənət yolunda qazandığı ilk uğurları həmin dövrdən N.Əbdürrəhmanovu mahir fırça ustası kimi tanıdıb. Yaradıcılığına xas olan yeni forma axtarışları, sərt realist üslub və miniatür sənəti ilə səsləşən orijinal dəst-xəti, təsviri sənətdə dekorativliyə və kolorit zənginliyinə xüsusi diqqət yetirməsi rəssamın özünəməxsus üslubunun formalaşmasında mühüm rol oynayıb. Palitra əlvanlığı ilə diqqəti çəkən və geniş diapazona malik olan əsərləri Azərbaycan Dövlət İncəsənət Muzeyinin, eləcə də digər muzeylərin və qalereyaların daimi ekspozisiyaları sırasında nümayiş etdirilib.

Azərbaycan torpağının əsrarəngiz gözəllikləri və müasirlərin qurub yaratmaq əzmi sənətkarın yaradıcılığının başlıca ilham qaynağı olub. Rəssamın xalqımızın tarixi keçmişini rənglərin dili ilə dolğun əks etdirən tabloları Vətənə məhəbbət və milli qürur hissi aşılayır. N.Əbdürrəhmanovun kompozisiya yığcamlığı ilə seçilən və öz emosional təsir gücü ilə yadda qalan əsərləri gənc nəsillərin vətənpərvərlik ruhunda yetişdirilməsi baxımından da böyük əhəmiyyət kəsb edir. Xalq rəssamının Azərbaycan incəsənətinin ölkəmizin sərhədlərindən uzaqlarda tanıdılmasında xidmətləri də təqdirəlayiqdir. Rəssamın əsərləri xarici ölkələrin sərgi salonlarında müvəffəqiyyətlə nümayiş etdirilərək, sənətsevərlərin rəğbətini qazana bilib. 

Onun, həmçinin xarici ölkələrə yaradıcılıq səfərlərinin məhsulu kimi meydana çıxan silsilə rəsmləri Azərbaycan incəsənətinə şöhrət gətirib.

Xalq rəssamı Nadir Əbdürrəhmanov 2008-ci il iyulun 26-da ömrünün 83-cü ilində vəfat edib.

Ruhu şad olsun!

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(26.07.2023)

BU GÜN XALQ YAZIÇISI İSMAYIL ŞIXLININ VƏFATININ 28-Cİ İLDÖNÜMÜDÜR

 

Sovetin qılıncının dalı və qabağı kəsən bir zamanda ədəbiyyata Cahandar ağa obrazını gətirərək ideologiyaya meydan oxudu İsmayıl Şıxlı. Kommunistlərin ali tribunasından kommunistləri cəsarətlə ittiham etdi İsmayıl Şıxlı. Xalq azadlıq hərəkatının öncüllərindən olub meydanlarda sel kimi kükrədi İsmayıl Şıxlı…

O, zəngin yaradıcılığı ilə Azərbaycan xalqının bədii fikir salnaməsinə yeni parlaq səhifə yazmış söz ustalarındandır. Məşhur “Dəli Kür” romanı ilə ədib ictimai şüurda dönüşə və özünüdərkə yol açdı. Sovet imperiyası tərkibindəki türk respublikalarında qazax xalqı üçün Oljas Süleymenov, qırğız xalqı üçün Çingiz Aytmatov kim idisə, Azərbaycan xalqı üçün də İsmayıl Şıxlı odur. 

 

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı xəbər verir ki, bu gün Xalq yazıçısı İsmayıl Şıxlının vəfatından 28 il ötür. O, 1919-cu il martın 22-də Qazaxın İkinci Şıxlı kəndində müəllim ailəsində anadan olub. Kosalar kəndində ibtidai məktəbi bitirib, Qazax pedaqoji məktəbində, daha sonra isə Azərbaycan Pedaqoji İnstitutunun dil və ədəbiyyat fakültəsində təhsil alıb. Qazax rayonunun Kosalar kənd orta məktəbində dərs hissə müdiri işləyib. İkinci Dünya müharibəsi dövründə sovet ordusu tərkibində ön cəbhədə (Şimali Qafqaz, Krım, III Belorusiya cəbhəsi və Şərqi Prussiya istiqamətində döyüşən orduda sıravi əsgər) olub. Tərxis edildikdən sonra altı ay Kosalar kənd məktəbində tədris hissə müdiri işləyib.

Azərbaycan Pedaqoji İnstitutunun filologiya fakültəsində aspirant , müəllim, baş müəllim olmuş, xarici ölkələr ədəbiyyatı kafedrasının müdiri, bir müddət Azərbaycan Yazıçılar İttifaqının katibi kimi çalışıb. "Azərbaycan" jurnalında baş redaktor , Azərbaycan Yazıçılar İttifaqının birinci katibi, SSRİ Yazıçılar İttifaqının katibi olub. Daha sonra Azərbaycan Yazıçılar İttifaqının sədri və Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin Ağsaqqallar Şurasının sədri seçilib.

İlk mətbu əsəri "Quşlar" şeiri 1938-ci ildə "Ədəbiyyat" qəzetində dərc olunub. İsmayıl Şıxlı təkcə bir şeirini çap etdirdikdən sonra şeir aləmindən uzaqlaşdı. Başa düşdü ki, şeir yazmaq onda yaranmış olan bir həvəsdir. Bəlkə də keçici, ötəri bir hissdir. Başa düşdü ki, sözünü demək üçün şeir meydanı ona kifayət etmir və bəlkə də bu meydanda o, bütöv bir tam halında özünü tapa bilmir. Bu barədə onun vaxtilə verdiyi müsahibələrin birində deyilir: “Bircə onu deyə bilərəm ki, şeirin atı məni üstdən tez saldı. Bircə şeir çap elətdirəndən sonra, şeirin mənim yemim olmadığını başa düşdüm.

İsmayıl Şıxlı şeirdə çox yubanmadan nəsrə yol aldı və bu işdə o, Mehdi Hüseynin sözlərini də unutmadı. Mehdi Hüseyn ona yalnız gördüklərini, bildiklərini yazmağı tövsiyə etmişdi. İsmayıl Şıxlı buna əməl edərək “Konserv qutuları”, “Həkimin nağılı”, “Səhəri gözləyirdik”, “Kerç sularında”, “Haralısan, ay oğlan?”, “Raykom katibi”, “Daşkəsən” oçerklərini, “Ayrılan yollar”, “Dəli Kür”, “Ölən dünyam” romanlarını yazdı. O, nəsrin astanasından içəri daxil olduqdan sonra özünü tapdı və yaradıcılıq potensialını burada göstərə bildi. Özünün sonralar dediyi kimi, “Ayrılan yollar” kimi əsər yazması Azərbaycan nəsrinin uğuru idi. İsmayıl Şıxlı vaxtilə verdiyi müsahibələrin birində deyirdi: “Ayrılan yollar” şəxsiyyətə pərəstişi ilkin qamçılamış, şüarçılıqdan, boş hay-küydən uzaq ilk Azərbaycan romanının və “Yanar ürək”, “Böyük dayaq”, “Qara daşlar” kimi romanların yaxşı mənada örnəyi, sələfidir”.

“Ayrılan yollar” romanı nəsr sahəsində İsmayıl Şıxlının özünə olan inamını artırdı. Həmin inam, uğur onu “Dəli Kür”ə gətirdi. Ancaq İsmayıl Şıxlı “Dəli Kür”dən sonra yeni “Dəli Kür”ü yaratmadı. Bəlkə də o, Cahandar ağa kimi yeni obraz yaratmağa ehtiyat etdi. Baxmayaraq ki, İsmayıl Şıxlının yaşayıb-yaratdığı dövrlərdə (məsələn, Sovet dövründə) mövcud olan ictimai-siyasi hadisələr yeni-yeni Cahandar ağaların bədii ədəbiyyatda yaranmasına əsas verirdi. 

Ədibin bir neçə əsəri keçmiş SSRİ və xarici ölkə xalqlarının dillərinə tərcümə olunub. İ.Şıxlı "XIX əsr xarici ədəbiyyat tarixi"ni rus dilindən tərcümə edərək 1964-cü ildə çap etdirmişdi. Bu kitabda XIX əsrin romantizm və tənqidi realizm kimi iki əsas cərəyanı alman, ingilis, fransız, polyak, macar və digər ədəbiyyatların əsasında təhlil olunur.

Onun yaradıcılığında tərcümə ədəbiyyatı da mühüm yer tuturdu. O, XIX əsr fransız ədəbiyyatının məşhur realist yazıçısı Gi de Mopassanın, türkiyəli yazıçı Əziz Nesinin "Taxtalıköydən məktublar" sərlövhəli satirik hekayələrini ilk dəfə 1980-ci illərdə tərcümə edərək azərbaycanlı oxucuya təqdim etmişdi.

"Qızıl Ulduz", "Şərəf nişanı", "Qırmızı əmək bayrağı", II dərəcəli "Böyük Vətən müharibəsi" ordenləri və medalların, Azərbaycan SSR Ali Sovetinin Fəxri Fərmanının və Azərbaycan Respublikasının "Şöhrət" ordeninin sahibi Xalq yazıçısı 1995-ci il iyulun 26-da Bakıda vəfat edib və Fəxri xiyabanda dəfn olunub.

Ruhu şad olsun!

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(26.07.2023)

Sərtyel, “Ədəbiyyat və incəsənət”

 

Bu gün əslində kədərli bir yumor danışacam. Hərşənd, mahiyyətə varmayıb uğunub gedən də az olmayacaq. 

 

 

Demək, NATO təlimlərimdə isveçli pilot və 3 əsgər: ermeni, rus və azərbaycanlı təyyarədə uçurlar. Təcili yerə atlanmaq lazım gəlir. Təyyarədə də cəmi

3 paraşüt olur. 

Pilot deyir: - Biz dörd, paraşüt üç. Mən hərənizə bir sual verəcəm. Kim cavabını tapsa paraşütü alıb gedəcək. 

Əsgərlər deyirlər ki, olsun.

İlk sual erməniyə gəlir:

-Ermənistanın paytaxtı haradır?

Cavab dərhal səslənir:

-Əlbəttə Yerevan.

Erməni paraşütü götürüb aşağı tullanır.

Sonra rusa sual gəlir:

-Rusiyanın paytaxtı haradır?

Rus gülərək: -Təbii ki, Moskva- cavabını verir. O da paraşütünü götürüb aşağı tullanır. 

Növbə azərbaycanlıya çatanda pilot soruşur:

-Burkina Fasonun Terremo Qalli əyalətinin Hansu mahalının inzibati mərkəzi haradır?

Azərbaycanlı köks ötürərək deyir: 

-Daha de ki, vermirəm də.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(26.07.2023)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı “Qiraət saatı”nda Fəxrəddin Qasımoğlunun “Son gecə” detektiv romanının dərcini yekunlaşdırdı. Böyük oxucu marağını və istəyini nəzərə alıb romanın davamı olan “On ikiyə işləmiş” romanının dərcinə başlayırıq.

 

Özü polis orqanlarında çalışan, ən dəhşətli, tükürpədici cinayətlərdən bilavasitə xəbər tuta bilən müəllifin bu romanı da sizləri sonadək gərginlik içində saxlayacaq. Və siz bu romanı da çox bəyənəcəksiniz.

 

 

 

30–cu dərc

 

Bəxtiyarı, sonra isə Qılıncı bağa gətirən bu gün səhər polkovnikin tapşırıqlarını verdiyi Xalid idi. O, Saleh adlı adamla görüşüb onun verdiyi bağlamanı polkovnikə gətirmiş, polkovnik açıb baxdıqdan sonra bağlamanı özündə saxlaması üçün qaytarmış, yeni tapşırıqlarını vermişdi. Bu tapşırığa əsasən Xalid Bakı kəndlərində maklerliklə məşğul olan bir tanışı vasitəsilə Qılıncı polkovnikin ona nişan verdiyi, Hövsan qəsəbəsindəki bağda gecə qalmaq şərti ilə işləməyə razı sala bilmişdi. Əslində elə işi onun-bunun həyətində işləmək olan Qılıncın bu sifarişə yox deməyəcəyi əvvəldən məlum idi. Təkcə yolun uzaqlığı və işin çoxluğunu əsas gətirərək onu bağda gecələməyə razı salmaq mütləq lazım idi ki, adətən günü qırx manata işləyən Qılınca iki gün üçün yüz on manat verməklə bu məsələ də həllini tapmışdı. Elə bu məqsədlə, bir neçə bağın içərisindən ən uzaqda, Hövsan bağlarında olanı da təsadüfi seçilməmişdi. Bağ yaxında olarsa, o gəlib-gedəcəyini deyər, gecə qalmağa razı olmaya da bilərdi. Bağın harada olduğunu eşidən Qılınc, bir qədər tərəddüddən sonra, gecə qalmağa razılıq vermişdi. Bu məsələdə əvvəlcədən iyirmi manat xidmət haqqını almış, Qılıncı mütəmadi olaraq işlə təmin edən maklerin də təkidləri öz rolunu oynamışdı.

Bundan sonra Xalid Vaqif kimi tanıdığı Bəxtiyarı əvvəlcədən bağa gətirmiş, polkovnikin verdiyi açarları, içərisində nə olduğunu bilmədiyi iri idman çantasını və bağlamanı ona verib Qılıncı gətirmək üçün getmişdi.

İndi Xalid axşamı gözləyib iki nəfərlik şam yeməyi hazırlatmalı və yenidən o bağa aparmalı idi. Bununla da o, bu günlük işini bitirəcəkdi.

 

* * *

İş vaxtı bitmiş, işçilər çoxdan çıxıb getmişdilər. Əlində tutduğu bardaqdakı kofeni qarışdıran polkovnik Dadaşzadə dünəndən bu günə qədər baş verənləri fikirləşirdi. İlk baxışdan hər şey plan üzrə gedirdi. Əvvəlcə, polkovnikin haqqında kifayət qədər məlumatlı olduğu iş adamı Rəmzi Xanbabayev araşdırmanın maraq dairəsinə düşmüşdü. Rəmzi bu qətldə əli olan fiqurantlardan biri idi. Ancaq iştirakı nədən ibarət idi və günahının dərəcəsi nə idi, bunu hələ dəqiqləşdirmək lazım idi. Sonra Bəxtiyarın Matveylə görüşündə öyrəndikləri olduqca maraqlı şeylər ortaya qoyulmuşdu. Əvvəla təcrübəli tələbəsinin bacarığı sayəsində qoca ekspert gənc Əmirxanın qətlində ekspertiza rəyini saxtalaşdırdığını etiraf etmişdi. Bunu həmin dövrlərdə adının qorxu ilə çəkildiyi, bıçağının dalı da, qabağı da kəsən «Harun»un göndərdiyi adamların təzyiqi altında etdiyi məlum olmuşdu. Qocaman polkovnik indiyə qədər alınmış məlumatların içərisində bu məlumatı ən önəmlisi hesab etmişdi. Çünki «Harun» hazırda ölkəni tərk etsə də, onun hələ də şəhərdə hansı əlaqələrinin olması polkovnikə bəlli idi. Başqa sözlə, bu məlumat alınmış «həyəcan» siqnalı idi. Cinayət aləmində indi və keçmiş anlayışları yoxdur. İstənilən halda onlar üçün təhlükə mənbəyinə çevrilən adam, əgər başqa çıxış yolu yoxdursa, ölümə məhkum edilir. Məhz elə bu səbəbdən o, Bəxtiyarın köməkçisi Layiqəni sığortalamaq üçün araşdırmadan uzaqlaşdırmış və onu Quba rayonuna göndərmişdi. Bununla həm də bu tərəfdən tələbəsi sığortalanmış olmuşdu. Özü və Bəxtiyar isə təhlükəsizlik tədbirlərini ikiqat artırmış, adamlarına da lazımi tapşırıqlarını vermişdi.

Polkovnik bayaqdan əlində tutduğu kofedən bir qurtum içdi. Kofenin soyuduğunu görüb başını buladı və bardağı masanın üzərinə qoydu. Fikirləri yenə də Bəxtiyarın gətirdiyi məlumatların yanına qayıtdı.

Matvey olduqca maraqlı olan başqa bir məlumat da vermişdi. Nəticədə indi, bu saatlarda Bəxtiyarın «bağını» belləməkdə olan Qabulov soyadlı birisi ortaya çıxmışdı. Əmirxanın qətlə yetirildiyi ərəfədə həbsxanadan çıxmış, az sonra Ruhi-əsəb xəstəxanasına yerləşdrilmiş Qılınc Qabulov idi bu. Polkovnik, adətən cinayətkarların izi itirmək üçün belə üsullardan istifadə etdiklərini gözəl bilirdi. Məhz hansı izi itirmək istədiklərini Bəxtiyarla birlikdə təhlil edərkən, bunun böyük ehtimalla Əmirxanın qatilinin izi olduğunu düşünmüşdülər. Axı rəyin saxtalaşdırılmasını da, adamın xəstəxanaya yerləşdirilməsini də Matveydən tələb edən eyni adamlar - «Harun»un adamları olmuşdu. Özü də cəmi üçcə gün fərq ilə. Bunlar, nəzəri olaraq qatilin bəzi əlamətlərə əsasən Qabulovun olmasını düşünmək üçün yetərli idi. İndi praktiki olaraq bunu sübuta yetirmək lazım gəlirdi. Birlikdə gəldikləri qənaətdən sonra Bəxtiyar elə orada planını ona açıqlamış, polkovnik planı bəyənərək qısa müddətdə lazım olan şeyləri təşkil etmişdi. Hazırda Bəxtiyar özünün təklif etdiyi planı həyata keçirmək üçün Hövsan qəsəbəsində, onun dostlarından birinin bağında idi.

Beləliklə, qatilin Qabulov olduğunu düşünən iki polis zabiti ehtimallarını təsdiqləyən real sübutların toplanmasına başlamışdılar. Ancaq hətta qatil bilinərsə belə, o, sifarişçinin adını verməyə bilərdi. Polkovnik bu məsələdə bütün ümidlərini Bəxtiyarın planındakı bir incəliyə bağlamışdı. Əgər həmin fənd baş tutarsa, bəlkə də sifarişçi də qısa müddətə məlum olacaqdı. Yox, baş tutmazsa, onda sifarişçinin kim olmasını öyrənmək üçün xeyli baş sındırmaq lazım gələcəkdi.

Başqa bir məsələ də var idi. Bəxtiyarın qonşusu olan gəncin «Karat»ın ölümündə təqsirləndirilərək tutulması məsələsi. Gəncin günahsız olması gün kimi aydın idi. Ancaq iş elə qurulmuşdu ki, bütün sübut və dəlillər ona qarşı idi. Bu da məsələnin əsas tərəfi deyildi. Bu iki cinayətin dəsti-xəttində oxşar əlamətlərin olması hər iki zabitə olduqca maraqlı gəlmişdi. Nəyinsə aydınlaşması üçün müstəntiq Elbrus Cavadovun verəcəyi məlumatı gözləmək lazım idi. Ruhi-əsəb xəstəxanasından veriləcək məlumatın müstəntiq tərəfindən alınmasını gözləmək qət olunmuşdu. Həm də, hələlik gəncin bir müddət içəridə qalması, nə qədər absurd səslənsə də, onun xeyrinə idi. Tutarlı dəlillər ortaya qoyulmadan onun zaminə buraxılması məsləhət deyildi. «Karat»ın, elə həmin Ruhi-əsəb xəstəxanasnın bəzi pasiyentlərindən az fərqlənən adamları azadlıqda olan Salama zərər yetirə bilərdilər.

Polkovnik, soyumuş kofeni təzələmək üçün ayağa qalxdı. O da Bəxtiyar kimi, bu gecə çox az yatacağını bilirdi. Mühüm bir tapşırıq verdiyi adamı gecə yarısından sonra ofisə gələcəkdi.

 

* * *

Artıq hava qaralmışdı. Nəhayət bayaqdan çay belə içmək istəməyən Qılınc havanın qaraldığını və yeməyin gətirildiyini görüb beli bir kənara qoydu. Həyətə keçib yuyunmaq üçün su kranının yanına getdi.

Bayaqdan dəmlədiyim çaydan içə-içə onun hərəktlərinə göz qoyur, hərdən də bəzi əhəmiyyətsiz tapşırıqlar verirdim. Hiss edirdim ki, əsas görəcəyi işləri izah etdikdən sonra işinə müdaxilə etməyim Qılıncı qıcıqlandırır. Məqsədim də elə bu idi. Ancaq çox da dərinə gedib onu tam təbdən çıxarmaq olmazdı. Bu adam bir anda əsəbləşib, beli yerə atıb çıxıb gedə bilərdi. O zaman bütün planım və bu qədər əziyyətimiz hədər getmiş olardı.

Onun qıcıqlandığını hiss etdikdə, dərhal hər şeyi zarafata çevirirdim. Bunun da səbəbi var idi. Onun, etdiyim zarafatlara olan reaksiyası da mənim üçün çox maraqlı idi.

Yuyunub gələn Qılınc keçib masanın arxasında oturdu. Cibindən çıxardığı köhnə model, ekranı çatlamış kiçik telefon aparatını masanın üzərinə qoydu.

-Həəə, mən də yaman acmışam, çək görək, -deyib əllərimi bir-birinə sürtdüm.

Qılınc qabını yeməklə doldurub qabağına çəkdi və marçıltı sala-sala yeməyə başladı.  Mən də qabıma yemək qoydum. Sakitcə yeməyə başladım. Yemək əsnasında danışmaq fikrim yox idi.  Hərdən bir «bəh-bəh» eləyib başımı tərpətməklə sadəlövh ev sahibi rolunu oynamaqda kifayətlənirdim. Əgər alınarsa, Qılıncı, yeməkdən sonra, çay süfrəsi arxasında söhbətə çəkmək fikrində idim.

Bayaq gələndə salamlaşıb əlini sıxarkən, onun necə bir fiziki gücə malik olduğunu təxmin etmişdim. Sonradan bellə torpağı necə çevirməsini, fasilə vermədən necə işləməsini də gördükdən sonra bu adamda fil gücü olması qənaətinə gəlmişdim. Başqa müşahidələrim də var idi. Olduqca maraqlı müşahidələrim. Ancaq ən maraqlı şeylərin Qılınc dincəlmək üçün ona ayırdığım otağa getdikdən sonra, gecə baş verəcəyini düşünürdüm.

Yeməyin qalanını da qabına çəkib yeyən Qılınc boşqabını kənara itələyib mənə baxdı.

-Çay içək? -deyə soruşdum.

-İçək, -Qılınc qısa cavab verdi.

Samovarı yenidən alışdırıb, süfrədəki şeyləri mətbəxə daşıdım. Qayıdanda iki stəkan, qəndqabı, mürəbbə ilə qayıtdım.

Kömür atdığımdan samovardakı su isti qaldığı üçün tez qaynadı. Çayı dəmə qoyub Qılıncla üzbəüz oturdum. Çayı süzəndən sonra, bu qaraqabaq adamı söhbətə tutmağa bir daha cəhd edəcəkdim.

 

* * *

 Qırmızı işıqlı lampa ilə işıqlandırılan otaqda oturmuş adam az əvvəl gəlmiş ağ köynək, boz kostyum geyinmiş, kostyumu rəngində qalstuk taxmış kişinin oturmasını gözlədi. İlk baxışdan onun qonağını hansısa iri müəssisənin rəhbərinə bənzətmək olardı. Xarici görünüşü ilə yanaşı onun sanballı davranışı bu təəssüratı daha da artırırdı. Qonağın sağ əlinin şəhadət və orta barmağında iki iri üzük var idi. O, bu üzükləri cavan vaxtı həbsxanada barmaqlarına döydürdüyü döymələri gizlətmək üçün taxırdı və yalnız yatanda çıxarırdı. Onun üzbəüzdəki kresloda yerini rahatladığını görən ev sahibi soruşdu:

-Bir şey içəcəksən?

-Viski.

Qarşısındakı zəngi basan adam içəri girən gəncə viski gətirməsini tapşırdı. Bir azdan bir şüşə viski, iki qədəh və qəlyanaltı ilə qayıdan gənc, gətirdiklərini masanın üstünə düzüb qədəhləri doldurdu və otaqdan çıxdı.

Qonaq qədəhini qaldırıb xırda qurtumlarla içməyə başladı. Hər ikisi susurdu. Bir azdan, onun qədəhinin boşaltdığını görən ev sahibi sükutu pozdu:

-Dediyimi eləyə bildin?

-Eləmişəm, hər şey dediyin kimidir, -qonaq masadakı şokoladdan birini ağzına atıb cavab verdi.

-Mən ikinci səhvin olmasını istəmirəm.

-Olmayacaq, arxayın ol.

-O qıza belə arxayınsan? -ev sahibi zənlə qonağına baxdı.

Tükü tükdən seçən qonaq, müsahibinin bu baxışlarla nə demək istədiyini gözəl başa düşdü. Onların yaşadığı aləmdə qadının sözünə ehtiyac olunmurdu. O isə, indiki halda bir qadına zamin dururdu. Qonaq qədəhinə yenidən viski süzüb birdəfəyə başına çəkdi. Yenə ağzına şokolad atıb aramla çeynədikdən sonra dedi:

-Əvvəla bu onun birinci işi deyil. İkincisi də, o Lalə elə qancıqdı ki, onunla bir dəfə olan mütləq yenə də görüşmək istəyir. Budəfəki tanışlıqdır, ancaq əminəm ki, «Qızılbaş» onunla yenə görüşmək istəyəcək. Bax onda, əgər o vaxta qədər son qərar verilərsə, mənim bir işarəm ona kifayət edəcək.

-Sən bilərsən. Məsuliyyət sənin üzərindədir, unutma. Bizə isə, səhv edən adam lazım deyil. Bu gün bir səhvi ilə ona çıxarlar, sabah da bizə.

-Sən heç içmədin, -qonaq ev sahibinin dolu qalan qədəhinə işarə edib söhbəti dəyişdi.

Ev sahibi heç nə deməyib başını yellədi.

-Həkim nə dedi?

Bir qədər də susan ev sahibi fikirli-fikirli dilləndi:

-Son diaqnoz da ürəkaçan olmadı. Ömürlük gün işığına həsrət qalacam. Dadıma çatan bircə bu qırmızı işıqdı.

-Allah köməyin olsun.

-Sağ ol.

Ayağa qalxan qonaq sağ əli ilə ev yiyəsinin əlini sıxıb, sol əli ilə onun çiyninə toxundu. Daha deməyə bir söz qalmamışdı.

Onları uzun illər əvvəl həbsxana həyatı birləşdirmişdi. Ayrı-ayrı vaxtlarda həm ev sahibi ilə, həm də «Qızılbaş»la birgə cəza çəkən qonaq sonradan hər ikisi ilə, xüsusilə «Qızılbaş»la möhkəm dostluq münasibətlərini saxlamışdı. Ancaq yaşadıqları aləmin qanunları heç bir səhvi bağışlamağa icazə vermirdi. Nə dostluq, nə də tonlarla kəsilmiş duz-çörək buraxılmış səhv qarşısında hansısa güzəştə əsas vermirdi. Bu aləmdə ideya hər şeydən irəli, yazılmamış qanunlar isə müqəddəs idi. «Qızılbaş»ın həyatı nazik bir tükdən asılı idi. Hər şeyi gedişat göstərəcəkdi. Lazım gələrsə, onu aradan götürtmək isə, nə qədər paradoksal olsa da, ən yaxın dostuna tapşırılmışdı…

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(26.07.2023)

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

“Ədəbiyyat və incəsənət” portal “Oxucularımızın yaradıcılığı” rubrikasında bu gün sizlərə Ilişükür Cavadovun “Qulluq” hekayəsini təqdim edir.

 

Hadisələr Qərbdə baş verir. Bir statistik qərblinin başına gəlir. Onun Azərbaycanla və azərbaycanlılarla heç bir əlaqəsi yoxdur.

 

Qaranlıq küçədə ahəstəcə addımlayırdım. Getdiyim səki tamamilə qaranlığa bürünmüşdü.  Nə ay işıq saçırdı, nə də olmayan küçə lampaları. Ancaq kefim o qədər yüksək idi ki, məni ağuşuna almış zülmət qaranlığı da xeyrə yozurdum. Ayağımın birini götürüb o birini qoyur, hər atdığım addımdan zövq alırdım. Özümü elə rahat və yüngül hiss edirdim ki, heç yol getdiyimi də duymurdum. Sanki uçurdum, özü də göyün ən hündür mərtəbəsində. Asfaltdan keçən maşınların işıqlarının  bir anlıq aydınlığa çıxardığı yolun kənarında olan ağacları, tikililəri, təkdənbir gözə dəyən adamları isə sanki yuxuda görürdüm. Gördüyüm ağaclar, tikililər, adamlar, itlər, pişiklər də mənə son dərəcə xoş təsir bağışlayırdı. İnanıram ki, bu vəziyyətimdə qaranlıq küçənin ortasında məni soymaq istəyən quldurlar belə qabağıma çıxıb üstümə bıçaq çəksəydilər, onlara da eyni nəzərlərlə baxar, cibimdəki pulun qəpiyini də əsirgəmədən bu gecənin şərəfinə onlara verərdim.

Yadıma düşən əlaqəsiz və nizamsız fikirlərə gülür və içkinin necə də qəribə bir şey olduğunu fikirləşirdim. Bu gecə mənim üçün belə keçən geclərdən ilki deyildi və sonuncu olacağını da güman eləmirdim. İndiyə qədər yaşadıqlarım necə gözəl olmuşdusa, indən sonra da hər şeyin mütləq yaxşı olacağını düşünürdüm. Bunun üçün lazım olan hər şey vardı. Artıq neçə dəfə görüşdüyümün sayını itirdiyim məşuqəm, onun sığal çəkən əlləri, öpüşə qonaq edən dodaqları, ağlımı yerindən alan və sonradan yerinə qoymağı bacaran işvəkarlığı. O səbəbdən “yerinə qoymağı bacaran” deyirəm ki, neçə dəfə içkinin təsiri altında ikimizin də həyat yoldaşlarımızdan boşanıb bir-birimizlə evlənməyimizi təklif eləmişdim ona. O, isə məntək içkili olmağına baxmayaraq ağlını mənim qədər itimir, hər dəfəsində məni başdan çıxaran işvəsi ilə “bu bizim əyləncəmizdir, məni hər gün görsən daha sənə maraqlı gəlmərəm” deyib ağlımı yerinə gətirərdi. O da bu sözləri əbəs yerə demirdi. Oxu hardan vurmaq lazım olduğunu bilirdi. Bilirdi ki, arvadımı evlənənə qədər böyük bir ehtirasla sevmişəm. Evlənəndən sonra isə araya girən məişət divarları arasında bir zamanlar mənim üçün dünyadakı ən böyük qala olan sevgim gözümdə əvvəlcə balacalaşıb, sonra isə eybəcər bir şeyə çevrilib. Beləliklə də mən arvadımdan uzaqlaşıb ona yaxınlaşmışam...

Macəramızın ekstrim anları da olurdu. İlk dəfə nə edəcəyimizi bilməsək də sonralar çarəsini tapmışdıq. Onun əri bəzi vaxtlar hesabımıza uyğun olmayan vaxt gəlirdi. Belə hallarda ikimiz də həyəcana qapılırdıq. Ancaq etiraf etməliyəm ki, o, məndən daha ağıllı və zirək idi. Bunu ilk dəfə onun əri bizi az qala haqlayacağı vaxt başa düşdüm. Qəfil döyülən qapı bizi həyəcanlandırmış, gələnin onun əri olduğunu bilməyimiz bizi təşvişə salmışdı. Mən heykəl kimi quruyub qalmış, onsuz da içkinin təsirində dumanlı olan beynimi işlədib bir şey fikirləşə bilməmişdim. O isə cəld geyinmiş, əyin-başını qaydaya salmış, mətbəxt bıçağı götürüb qapını açmışdı. Yataq otağında əynimi geyinərək onun səsini eşidirdim. Qapını açan kimi ərinə - Yemək hazırlayıram. Çörək yoxdu. Zəhmət olmasa evə keçməmiş al gətir - demişdi. Ürəyimdə ona böyük bir “afərin” söyləmiş, cəld geyinib əri gələnə qədər işıq sürəti ilə aradan çıxa bilmişdim. Bundan sonra da biz bu fənddən bir neçə dəfə istifadə edəsi olmuşduq. Sevgilimin tapdığı bu kəşf ikimizi də bir az arxayınlaşdırmışdı. O, ərini adətən çörək almaq bəhanəsi ilə, evdə çörək olanda isə başqa olmayan bir şey üçün, yaxud da guya ürəyinin qəfildən istədiyi bir şeyi almaq bəhanəsi ilə yaxınlıqdakı mağazaya qulluq dalınca göndərərdi. Mən də o gələnə qədər aradan cıxardım. Onun ərini üzbəsifət görməsəm də evlərində çərçivələnmiş şəkillərdə çox görmüşdüm. Sifətinin cizgilərində zəhmətlə yanaşı bir biclik, gülüşlə yanaşı bir kədər görmüşdüm. Düşünürdüm ki, hər halda o, bic olmasaydı mənim sevgilim kimi bir afəti özü ilə bir ömür eyni yatağa salmağa razı sala bilməzdi. Ancaq üzündəki kədərə nə qədər fikirləşsəm də bir məna verə bilmirdim. Bu barədə çox fikirləşmirdim də. Nəyimə lazım idi onun üzündəki kədər ? Səfamı sürür, istədiyimə çatır, nəsibimi alırdım. Mənə başqa heç nə lazım deyildi...

Ayaqlarım özünə lap uşaqlıqdan tanış olan zülmət qaranlığa bürünmüş küçəni geridə qoyub məni yolun sonuna çatdırır. Bir azdan mənə tanış olan darvazadan keçib tanış olan qapını döyəcək və tanış olan üzü, yoldaşımın üzünü görəcəkdim. Onu da lap yəqin bilirəm ki, bu gecə fövqəladə gözəl olan əhvalımın hesabına onun ürəyimi sıxan üzü gözlərimə gözəl görünəcəkdi.

Nəhayət, bu gözəl gecənin gəzinti hissəsini başa vururam. Tanış darvazadan keçib tanış qapıya çatıram. Bu vaxt darvazanın səsindən gəldiyimi duyan arvadım əlində mətbəx bıçağı qapını açır və mənə tanış olan bir cümləni deyir - Yemək hazırlayıram. Çörək yoxdu. Zəhmət olmasa evə keçməmiş al gətir.

Mən yerimdə duruxub qalıram. Arvadım bir daha – Çörək almaq lazımdı – deyir. Mənsə susuram. Daha doğrusu, beynimi pis bir ssenari məşğul etdiyi üçün nə deyəcəyimi kəsdirə bilmirəm. Bəlkə bu ssenarini özüm pis işlə məşğul olduğum üçün beynimdə yaradıram, bəlkə də bu ssenari elə gerçəkdi. Bilmirəm. İçimdən arvadımı kənara itələyib evə keçmək və birbaşa yataq otağına getmək keçir. Amma bunu etmirəm. Qeyri-ixtiyarı “yaxşı” deyirəm və darvazaya doğru yönəlirəm. Darvazadan çıxandan sonra həyətin ağaclar olan tərəfindən hasarın üstündən boylanıram. Evin arxa pəncərəsindən bir nəfər kişi xeylağının tələmtələsik çıxaraq qaçdığını görürəm. Hər şey mənə yuxu kimi görünür. Gördüklərimin pis bir yuxu olmağını bütün qəlbimlə arzulayıram... Həyətin arxa qapısına doğru qaçan kişi arxa qapının ağzını işıqlandıran işığın altında görünür. Onu tanıyıram. O, sevgilimin əridir. Onun üzündəki kədərin mənasını yalnız indi başa düşürəm.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(26.07.2023)

2020-ci ilin Vətən Müharibəsi zamanı könüllü cəbhəyə yollanan Emin Piri  tağım komandiri olub. Füzuli, Cəbrayıl, Xocavənd, Xocalı və Şuşanın  azad olunması uğrunda döyüşüb. "Vətən Müharibəsi iştirakçısı", Hərbi xidmətdə fərqlənməyə görə", "Xocavəndin azad edilməsinə görə" medallarıyla təltif olunub.

Ötən ilin bugünkü günündə onun şeirlərini dərc etmişdik. “Ötən il bu gün” rubrikasını bu gün Eminə aylırdıq.

 

 

 

 

Sən azadsan!

 

(Savaş qazisinin dilindən)

 

Saçımda anamın xınası,

yolların ayaqlarımçün duası,

gözlərimdə hələ bizim olmayan uzaqlıq

deyir:

Sən azadsan!

Sən azadsan!

 

Ayaqlarım cığırlara yalvarır;

QARABAĞ,

biz sənin övladınıq,

ilk dəfə gördüyün övladlar.

Uzaq tut ayaqlarımızdan

bətnində gizlətdiyin minaları. 

 

Füzuli, Cəbrayıl, Hadrut cəbhəsi...

Burda ulduzlarla deyil,

hər minamyot mərmisiylə sayırıq

yarım qalan ümidləri,

anaların göz yaşını,

bir döyüşçü sevgilisinin

bətnində ölən arzusunu.

 

Günlərdir danışmırıq.

bilirəm, narahatsan, ana.

bəlkə gecələri ağlayıb,

şəklimlə ovunursan, ana,

səni Füzulidən eşidirəm, ana,

səni Cəbrayıldan görürəm, ana,

sənə Şuşadan əl yelləyirəm, ana.

 

Formamda şəhid qardaşlarımın qanı,

gözlərimdə 44 gecənin yuxusuzluğu,

bir az həyəcan, bir az da

sevinc tərinə qarışan geyimim.

Qarabağ torpağıyla, palçığıyla

büsbütün vətənləşən bədənimiz

və

bizi gözləyən Azərbaycan

meydanlarda, ürəklərdə, gözləriylə hayqırır;

Sən azadsan!

Sən azadsan!

 

(Xocalı, Siqnax. Noyabr 2020)

 

 

 

Tanrılar məbədi qadın

 

(səngərdən məktub)

 

Öpüşümlə dərərəm barmaqlarını bir-bir,

çobanyastığı ləçəkləri kimi sayaram

sevir, sevir

və...

Sevir.

 

Unutmaq

yeri yaddan çıxan basdırdığın

mina kimidir.

bir gün üzər ayaqlarını həyatdan

gözləmədiyin anda.

 

Küsər,

Baxışları-

şimal buzlu okeanın sahilə vurduğu

sərt, dondurucu ləpələr kimi.

 

Yeddi yox,

bütün notların sayı cəmi birdi.

təbəssümündən qopmadı hər bəstə.

 

Gözlərin

dənizlərin şahı,

görsə

Poseydon utanardı məqamından.

Ürəyim yerindən çıxıb

düşər ovuclarına.

 

Sən Tanrı Kukulkan

mənsə yağış duası.

Qəlbim əllərində döyünər

rahib taxçasındakı ürək kimi.

 

Indi anlayırsan ki,

yollar qovuşmaq yox, ayırmaqçündü.

Bütün yolları dağıtmaq lazım,

körpüləri uçurtmaq...

 

Xatırladınmı,

Ata-anası savaşarkən

oyuncağının gözlərini tutan

qızcığaz 

bu gün “xilaskar” kimi

“Can qurtarırdı” abort masasında.

 

Burda anlayırsan ki,

Sevmək - solunda qəlbin döyüntüsü yox,

hər sabah oyandığında

sağında

bir ürəyin yatdığını görməkdir.

 

Qurmaq istərsən

o uşaq kimi dünyanı.

Divardan endirib ata rəsmini

silib qoltuq ağaclarını onun şəklindən,

ayaq çəkirdi atasına 

Mərmilərin acığına.

 

Bilirsənmi, necə dəhşətlidir

ilk kərədən qınanmaq.

Başının üstünü kəsdirən qızın:

“Niyə ayağa qalxmır, bu mədəniyyətsiz” baxışı.

Deyə bilməzsən

ayaqlarının iki il öncə

mina üstündə centlmenlik etdiyini...

Protez ayağın utanar özündən

qayıda sənə:

“Xahiş edirəm, daha mənsiz get”

 

Məktəbdə kökə bölüşdürən uşaqları

burda mərmilər bölüşdürür 

öz aralarında, sevgili.

 

Bəlkə də dönərəm,

hər duamı tellərinə deyərəm,

bütün arzularımı ovcuna pıçıldayaram,

dodaqlarında alaram dəstəmazı,

Tanrılar məbədi, qadın.

 

 

Şəhid oğlunun dedikləri

 

Darıxır

anamın cehizlik ütüsü

Atamın biçənək ətirli

pal-paltarıyçün...

Ütüyə gəlmir ancaq

heç birisi!

 

Atamdan qalanlar

sandıq vətəndaşı

illərdir qırışmır

Anamın əlləri qırışıb ancaq,

ütümüz də qocalıb.

 

Atamın pal-paltarı

cəzasını çəkir

sandıq küncündə

dərsə hazırlıqsız bir şagird kimi.

 

Gözləyirəm...

iki ilə,

üç ilə ...

bəlkə nə vaxtsa...

boyum çata atama.

Geyəm paltarlarını.

yıxam özümü yerdən-yerə,

sürünəm asfalt üstdə,

bəlkə bir az qırış qatam

bəlkə bir az çirkləndirəm

sevindirəm anamın əllərini,

sevindirəm ütümüzü...

 

...Anamı heç elə görməmişdim

Atamı gətirəndə

sıxmışdı əllərini...

camaat görməsəydi

yumruqlardı atamı:

“bu iki yetimə bəs, kim baxacaq?!”

 

...Sonralar

üzümə baxıb,

saçıma əl gəzdirdi

və...

“şəhidlər ölməz” dedi...

 

Yayın gözü açılan kimi

anam yorğan-döşək çırpır

həyətdə.

Gözündə sevgi,

qolunda nifrət.

Çırpır

ürəyinin çırpıntısını,

çırpır atamın yoxluğunu.

 

...Atamın izini,

dizini döyür anam.

Sonra nəsə fikirləşib

gözünü döyür anam...

 

 

 

Şəhid məzarlarını...

 

Şəhid məzarlarını

mərmərə bükdük,

daş qoyduq başlarına

qalxa bilməsinlər

üzümüzə tüpürməyə.

 

Bu yaşıma görə

Şəhidlər Xiyabanında

18 yaşlı

başdaşları

utandırdı məni.

 

məndən kiçikdi hələ

məndən öncə doğulanlar

əmi deyib

üstümə qaçır başdaşları

bir əsgərin ölüm günü

başdaşının doğum günüymüş.

 

can qoydular

nə düşdü paylarına

sağ qalanlar

daşladılar

torpağının başını.

 

Şəhid məzarlarını

mərmərə bükdük,

daş qoyduq başlarına

qalxa bilməsinlər

üzümüzə tüpürməyə.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(26.07.2023)