“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının oxucuları üçün professor, yazıçı, motivasiya spikeri Əlibala Məhərrəmzadənin “Ev tapşırığı: Uğur düsturunu tapacağıq” layihəsinin təqdimini davam etdiririk. Sizi liderlik nəzəriyyələri ilə tanış etməkdəyik.

 

«Liderliyin 21 inkaredilməz qanunu» kitabını – Con Maksvellin bu incisini, yəqin ki, oxumayan əz-əz liderə rast gəlmək olar. Rəsmən onun özünün, yaratdığı EQUIP və The John Maxwell Company təşkilatlarının bu günədək liderliyin sirlərini öyrətdiyi 5 milyon müdavimi var. Bu gün ABŞ-ın Vest Poynt Hərbi Akadesmiyasından tutmuş BMT-yədək, nüfuzlu Fortune 500 siyahısındakı əksər şirkətlər təmsil olunmaqla az qala hər bir qurumda Con Maksvelldən liderlik dərsi almış insanlara rast gəlmək olar.

Con Maksvellin təqdim etdiyi liderlik qanunlarının 21-nə də qısaca da olsa nəzər yetirməyimiz vacibdir. Belə ki, öz şəxsi həyatlarında və bizneslərində bu qanunlara əməl etməklə insanlar dərhal fayda əldə edirlər.

Bu kitab lider olmaq istəyən, liderlik eşqi ilə alışıb yanan şəxslər üçün liderlik karyerinə başlamaqçün bir tramplin hesab olunur. Eyni zamanda da o, təcrübəli liderə də liderlik xüsusiyyətlərini daha da yaxşılaşdırmaq imkanı qazandırır. Mən bu kitabdan bəhrələnənlərin siyahısını verməyəcəyəm. Ən azı onu deyə biləcəyəm ki, bu, şəxsən mənim stolüstü kitabımdır. Bu kitabı bir neçə dəfə oxumuş, yüz dəfələrlə də vərəqləmişəm. Bizə ilk baxışda sadə görünən bu mürəkkəbliklərdə birincilik əldə etməyin yolları o qədər asan, mənimsənilən halda göstərilib ki, o yolu getməmək, sadəcə günahdır. Yeri gəlmişkən, ev tapşırığımızda bu qanunları əzbərdən bilmək də yer alır!

Beləliklə, 21 qanun var. Hər gün onlardan biri ilə tanışlığının baş tutacaq. Bu gün sırada 15-ci qanundur:

15.Qələbə qanunu

«Liderlər komandalarının qalib gəlməsi üçün yolu tapırlar».

Qalibiyyət qazanmış liderlə məğlubiyyətə uğramış lider arasındakı fərq barədə heç düşunmusünüz? Əlbəttə, bunun üçün konkret bir keyfiyyətin adını çəkmək olmaz. Liderlik ətrafındakı hər bir situasiya fərqlidir, spesifikdir. Ancaq Can Maksvell, hər halda, bütün qalib gəlmiş liderlərə xas bir xüsusiyyət göstərə bilib: «Onlar üçün qələbənin alternativi tam yolverilməz görünür, odur ki, onlar qələbənin yolunu ciddi səylə düşünürlər, sonra da seçdikləri yolla əllərində olan bütün resurslardan istifadə edərək irəliləyirlər».

İkinci dünya müharibəsində Hitler İngiltərəni bombalayanda İngiltərənin lideri Uinston Çörçil heç nədən çəkinmədən nasist Füreri ilə qarşı-qarşıya dayandı, onun separat danışıqlara getmək təklifinə rədd cavabı verdi. Çörçil səylə qələbə qazanma yollarını axtarmağa başladı. O deyirdi: «Bizim məqsədimiz nədir? Bircə sözlə cavab verim – qələbə. Hansı vəclə olursa olsun qələbə, bütün mövcud dəhşətlərə baxmayaraq qələbə, yolu nə qədər uzun və çətin olsa da qələbə. Çünki qələbəsiz bizə yaşamaq mümkünsüzdür». Qələbəyə aparan yol – Franklin Ruzveltin liderlik etdiyi Amerika ilə müttəfiqlik oldu, bu tandem Hitler ordusunun kapitulyasiyasını bayram edə bildi.

Təzyiqlər artanda böyük liderlər özlərini ən yaxşı cəhətdən göstərə bilirlər. Onların bütün yaxşı cəhətləri üzə çıxır.

Qələbə üç tərkib hissəsindən ibarətdir:

 - Komanda o zaman qalib gəlir ki, üzvlərin hamısının baxışları eyni olsun;

 - Üzvlərin müxtəlif cür bacarıq və qabiliyyətləri olsun;

 - Lider qələbəyə tam köklənərək üzvləri elə tərbiyələndirsin ki, onlar öz potensiallarını aça bilsinlər.

Liderlər qələbə qanununa köklənəndə bir şeyə əmin olurlar: onların ehtiyat variantları yoxdur. Bu, onlarda qələbə əzmini qoruyub saxlayır.

 

 

***

Digər 14 qanunla isə ötən günlər tanış olmuşdunuz:

1.Tavan qanunu.

«Liderlik qabiliyyətini insanın effektivliyi müəyyənləşdirir».

Şəxsin liderlik effektivliyi tavanla xarakterizə edilir. Şəxsin insanları öz ardınca apara bilmək qabiliyyəti nə qədər azdırsa, onun potensial imkanlar tavanı da o qədər alçaqdır.

Liderlik keyfiyyətləri həmişə individuumun təşkilatda effektivlik tavanı yaratmasını təmin edir. Liderlik güclüdürsə, tavan da yüksək olacaq. Ölkə çətin duruma düşəndə yeni prezident, firma pullarını itirəndə yeni baş direktor, kilsə ziyarət olunmayanda yeni baş pastor, idman komandası ardıcıl məğlubiyyətlərə uğrayanda yeni baş məşqçi axtarışına çıxırlar. Liderliklə effektivlik arasındakı qarşılıqlı əlaqə ən çox idmanda özünü göstərir. Hər bir komandada istedadlar olur. Amma komandaların fərqini məşqçi və bir neçə əsas oyunçunun təmin etdiyi liderlik yaradır. Komandanın effektivliyini dəyişmək üçün məşqçi tərəfindən onun liderlik çəviyyəsini yüksəltmək lazımdır. Bax bu da fəaliyyətdə olan tavan qanunudar.

2.Təsir qanunu

«Liderliyin həqiqi ölçüsü təsirdir».

Əgər insan başqalarına təsir edə bilmirsə, heç vaxt öz ardınca adam apara bilməz. Əsl liderlik heç vaxt hansısa posta təyin olunmaqla baş tutmur, o, yalnız təsir edə bilmək qabiliyyətindən asılıdır.

3.Proses qanunu

«Lider bir gün ərzində deyil, günbəgün olurlar».

Liderə çevrilmək prosesi haradasa aksiya bazarında müvəqqəti kapital investisiyasına bənzəyir. Siz bir günə varidat toplamaq istəyirsinizsə, uğur qazanmağa əsla şansınız yoxdur. Burada ən vacib olan olduqca uzun məsafəyə qaçışda sizin gündəlik hərəkətlərinizdir. Liderlik – çox mürəkkəb məfhumdur. Onun olduqca çox aspektləri var: təcrübə, emosional güc, hörmət, insanlarla ünsiyyət təcrübəsi, nizam-intizam, perspektiv, uzaqgörənlik, vaxtında qərarvermə bacarığı, hücuma keçmə əzmi. Bunların hamısı qeyri-maddi şeylərdir, onları birdən-birə əldə etmək mümkünsüzdür. Məhz buna görə də liderlərə effektiv olmaq üçün belə uzun müddətlik möhkəmlənmə, güclənmə lazım gəlir.

Con Maksvell iddia edir ki, liderliyin bir çox aspektlərini o özü məhz uzun illərdən sonra 51 yaşında hiss etməyə başlayıb. Liderləri digərlərindən fərqləndirən əsas cəhətlər məhz öz bacarıqlarını inkaşaf etdirmək, yaxşılaşdırmaq qabiliyyətidir. Uğurlu liderlər öyrənməyi bacarır və sevirlər. Və öyrənmə prosesi onlarda ömür boyu davam edir.

«İnsan nəyi bilmədiyini bilmirsə, o inkişaf edə bilməz».

Liderlik – inkişaf qanunlarına tabedir.

4.Naviqasiya qanunu

«Gəminin sükanını hər kəs fırlada bilər, ancaq kursu tapmaq üçün lider lazımdır».

Bəzi şturmanlar limanı tərk etməzdən öncə bütün baş tutacaq səyahəti beyin süzgəclərindən keçirə bilirlər. Onlar gözəl bilirlər ki, lazım olan məntəqəyə çatmaq üçün nə qədər güc sərf etmək, komandaya ekspedisiyanın uğur qazanması üçün kimləri salmaq lazımdır. Onlar üfüqdəki maneələri hamıdan tez görürlər.

Lider elə bir şəxsdir ki, başqaları görəndən daha çox görür, başqaları duyandan daha çox duyur.

Bəzən eyni zamanda dörd təyyarənin məhv olmasından danışılır. Bu ona görə olur ki, qırıcı təyyarə dördlükdə sıx halda uçanda mütləq onlardan birinin pilotu aparıcı olur, lider olur. O, öndə gedir, digər üçü ardınca gedərək onun hərəkətlərini təkrarlayır. Bu təkrarlama sonadək, hətta lider sürəti itirib dağa çırpılanda belə davam edir.

Naviqatorlar üçün hər bir keçmiş uğur və uğursuzluq özlüyündə informasiya, müdriklik mənbəyidir. Uğurlar insana özünü daha yaxşı tanımağa, öz bacarıq və istedadına daha çox güvənməyə imkan verir. Uğursuzluqsa səhvləri görüb onların üzərində işləməyə, onları düzəltməyə imkan yaradır.

Naviqatorlar bir çox mənbələrdən informasiya toplayır, aşağı səviyyədə nə baş verdiyini öyrənmək üçün komanda üzvləri ilə daim təmasda olurlar. Onlar situasiyanı dərindən öyrənməyə çalışırlar.

«Əgər siz açıq gözlərlə fəaliyyət göstərməsəniz həyat daim sizə qurşaqdan aşağı gözlənilməz zərbələr vuracaq», - yazır müəllif. O yazır: «Optimizmlə realizmi, intuisiyayla planlaşdırmanı, inamla faktları balanslaşdırmaq çox çətindir. Amma yol göstərən lider kimi effektiv olmaqçün məhz bunlar vacibdir».

Con Maksvell kitabın bu bölümündə öz liderlik fəaliyyətində daim istifadə etdiyi strategiyanı da göstərib:

 - Bütün fəaliyyət ardıcıllığını öncədən düşünmək;

 - məqsədi lokallaşdırmaq və sistemləşdirmək;

 - prioritetləri ünvanlı korrektə etmək;

 - əsas personalı müəyyənləşdirib onu məlumatlandırmaq;

 - planın bəyənilməsi üçün vaxt rezervasiya etmək;

 - reallaşdırmaya fəal qoşulmaq;

 - gözlənilən problemlərə uyğunlaşmaq;

 - uğurları təbii şəkildə görmək və qeyd etmək;

 - hər gün öz planına nəzarət etmək.

Con Maksvellin naviqasiya qanununun əsas məğzi – hazırlıqdır.

5.     E.F.Xatton qanunu.

«Əsl lider danışanda insanlar ona qulaq asır».

Əsl lider təkcə vəzifəyə malik deyil, o, hakimiyyətə malikdir.

«E.F.Xatton» - maliyyə xidməti göstərən kompaniyadar. ABŞ-da belə bir televiziya reklamı var imiş bir zamanlar: Ağzınadək dolu restoranda iki nəfər maliyyə mövzusunda danışırmış. Biri deyirmiş ki, hansısa investisiya barədə filan şey eləmək lazımdır. Bu vaxt ikinci deyirmiş ki, hər şey yaxşıdır, amma mənim brokerim Xatton deyir ki... Həmin an səs-küylü restoranda lal sükut yaranırmış, hamı gözləyirmiş ki, ikinci personal Xattonun sözlərini söyləsin.

Maksvell məhz buna görə öz növbəti qanununu hamının qulaq asdığı Xattonun adı ilə adlandırıb.

Əgər siz əvvəl heç tanımadığınız insan qrupu ilə görüşə gedirsinizsə, cəmi beş dəqiqəyə onların hansının lider olduğunu sezə biləcəksiniz. Kiminsə sualı yarananda bütün qrup uzvləri kimə baxırlar? Kimin sözlərini gözləyirlər? Bax real lider odur.

Vəzifəcə lider birinci danışır, real lidersə sonda.

 - Həqiqi liderlik həmişə daxildən gəlir, xarakterin gücündə özünü göstərir;

 - Liderlik ətrafdakılarla yaxşı əlaqə qura bilmək, güclü çevrəyə malik olmaqdan qaynaqlanır; lazımi adamları tapa bilməklə əlaqələndirilir;

 - Lider çoxlu informasiyaya malik olur;

 - Liderlik intuisiya qabiliyyəti tələb edir;

 - Liderlik təcrübədən qaynaqlanır;

Maksvell Xatton qanununun məğzini dərk etməkçün liderlik arzusunda olan insana məsləhət görür ki, özü-özünə bu sualları versin:

 - Mən danışanda insanlar həqiqətənmi məni dinləyirlər?

 - Onlar bu mövzuda başqa birisinin də danışmasını arzulamırlar ki?

6.Möhkəm özül qanunu

«Liderliyin əsası etibardır»

Sistematik olaraq yaxşı qərarlar qəbul edən, öz hesabına qələbələr yazan lider komandasının etibar kreditini daim yüksəldir. O, hətta nöqsan buraxanda belə etibarına xələl gətirmir.

Özünə etibar qazanmaqçun liderdə kompetentlik, xarakter, habelə ətrafındakılarla əlaqə yaradıb müntəzəm bu əlaqəni saxlamaq bacarığı olmalıdır.

General Şvartskopf yazır: «Liderlik strategiya və xarakterin güclü birliyidir. Əgər siz bu iki keyfiyyətdən birindən imtina etməyə məcbursunuzsa, onda yaxşısı budur strategiyasız qalın».

Liderin xarakteri güclü olanda insanlar ona etibar edirlər, eləcə də onlarda çalışdıqları təşkilatın gözəl gələcəyinə böyük inamları yaranır. Güclü xarakter – liderin möhkəm özül üzərində bərqərar olması deməkdir.

Liderlər necə olur ki, özlərinə hörmət qazanırlar? Ağıllı qərarlar qəbul edəndə, öz səhvlərini etiraf edəndə, bir də ardıcıllarının, təşkilatının maraqlarını öz şəxsi maraqlarından üstün tutanda.

Liderin möhkəm xarakteri ardıcılları arasında ona etibar yaradır. Amma elə ki, lider ümidləri doğrultmur, o, insanları ardınca aparmaq qabiliyyətini itirir. Möhkəm özül qanunu məhz budur.

7.Hörmət qanunu.

«İnsanlar təbii şəkildə elə bir liderin ardınca gedirlər ki, o, onlardan güclü olur».

1820-ci ildə ABŞ-ın cənubundakı Merilend ştatında anadan olan Qarriet Tabmen adlı zənci qadın cəmi 30 yaşında liderə çevrilərək Peyğəmbərin şərəfinə Musa adlandırıldı. Xırda mehmanxanalarda döşəmələri silən, zibil daşıyan, hədsiz dərəcədə yoxsul olan, savadı olmayan, yeniyetməliyində iş yerində sahibkar tərəfindən başına dəmir parçası ilə vurularaq ağır zədə alıb sağlamlığını belə itirən bir qadının lider olmaq ehtimalı neçə faiz ola bilər? Əlbəttə ki, sıfır deyəcəksiniz.

O dövrdə qara dərililər cənub ştatlarında qul hesab edilirdilər. Bununla əsla razılaşmayaraq «ya azadlıq, ya ölüm» devizi ilə Tabmen şimala – Filadelfiyaya qaçır. Özü azad olur, ancaq Merilenddə qalan qohumlarını da azadlığa çıxarmaq fikri ilə yaşayır. Tezliklə gizli dəmir yolu vasitəsilə gedib onları da Filadelfiyaya gətirə bilir. Bundan sonra qadın hər bahar həyatı ilə risk edərək cənub ştatlarına gedib çox sayda zənciləri xilas edərək Şimala gətirməyə başlayır. O, qorxu bilməz birinə çevrilir, onun liderliyi isə get-gedə möhkəmlənir.

1850-1860-cı illərdə Qarriet Tabmen 19 dəfəyə Cənubdan 300-dən çox qul çıxara bilir, «mənim qatarım bircə dəfə də relsdən çıxmayıb», - söyləyən qadın xilas etdikləri arasında bircə nəfəri belə itirmir.

Cənubdakı ağ ağalar hətta onun başına 12 min dollar pul da qoyurlar. Bununla belə, onun gözünü qorxuda bilmirlər. Tabmenin şöhrəti get-gedə artır, o, Amerika tarixinə ən çox qulun azadlığına nail olmuş insan kimi düşür.

Tabmen şimalda təşkil edilən iclaslarda iştirak edir, onu tək zəncilər deyil, bütün cəmiyyət lider kimi tanımağa başlayır. Hətta Avraam Linkoln hökumətində dövlət katibi olmuş Frederik Duqlas, senator Uilyam Syuard, məşhur inqilabçı Con Braun belə bu qadından liderlik sirlərini öyrənirlər.

Beləliklə, əslində lider olmaqçun heç bir perspektivi görünməyən Qarriet Tabmen inanılmaz gücü və təsiretmə qabiliyyəti ilə liderə çevrilir. Səbəb sadədir: insanlar onların özlərindən güclü olan liderin ardınca gedirlər. Heç vaxt olmur ki, insanlar kiminsə ardınca elə-belə getsinlər. Onlar, liderliyinə hörmət etdikləri adamların ardınca gedirlər.

8.İntuisiya qanunu

«Liderlər hər şeyi liderlik prizmasından qiymətləndirirlər».

Reallıq belədir ki, məhz lider intuisiyası görkəmli liderləri yaxşı liderlərdən fərqləndirir. Lider gərək situasiyanı oxusun və instinktiv olaraq hansı hərəkət variantını seçəcəyini bilsin.

Bəzi insanlar liderlik xüsusiyyətləri ilə doğulurlar. Onlarda liderlik intuisiyası da anadangəlmə olur. Bəziləri doğulanda heç bir liderlik instiktinə malik olmurlar, amma yaşadıqca liderlik keyfiyyətlərini əxz edirlər. Eləcə də liderlik intuisiyası onlara sonradan gəlir.

İntuisiya liderlərə liderliklə bağlı bir çox gizlinləri oxumağa kömək edir. Liderlər cari situasiyanı oxumağı bacarırlar. Liderlər tendensiyaları oxumağı bacarırlar. Liderlər öz resurslarını oxumağı bacarırlar. Liderlər öz adamlarını oxumağı bacarırlar. Və nəhayət, liderlər özlərini oxumağı bacarırlar.

Liderlik elmdən daha çox incəsənətdir.

9.Maqntizm qanunu

«Siz özünüz kimi olanları cəzb edirsiniz»

Effektiv liderlər həmişə yaxşı adamları axtarırlar. Bu, əksər hallarda məhz onların özlərinə bənzəyən, onlara lazım olan xarakterə malik olan, onlardakı keyfiyyətlərə malik olan adamlar olur. Məhz maqnetizm qanunu da budur: siz özünüz kimi olanları cəzb edirsiniz.

Pessimist və optimistlər az halda bir-birini cəzb edə bilər. Daha çox, yaşıdlar bir-birini cəzb edə bilirlər. Sosial mənsubiyyət, əlaqələr və ətraf da cəzbetmədə rol oynayır.

İnsanları həm də eyni mənəvi dəyərlər cəzb edə bilir. Başqa bir cəzbetmə obyekti – həyat təcrübəsidir.

10.Əlaqə qanunu

«Liderlər öncə ürəkləri tərpədirlər»

Ünsiyyət qurmaq bacarığı, hər bir kəslə dost ola bilmək qabiliyyəti qiymətli keyfiyyətdəir. Əsl liderlər gözəl bilir ki, insanları öz ardlarınca aparmaq üçün öncə ürəkləri tərpətmək lazımdır. Böyük liderlər həm ayrı-ayrı individlərlə, həm də insan qrupları ilə, kütləylə sıx əlaqə saxlamaq qabiliyyətinə malik olurlar.

ABŞ prezidentlərindən olan Ronald Reyqan Böyük Kommunikator təxəllüsünü auditoriyada harmonik anlaşma anlayışı yaratdığına, ayrı-ayrı fərdlərin ürəklərini tərpədə bilməsinə görə almışdı.

Qrupdakı insanlarla əlaqə yaratmaq üçün tezliklə hər bir insana müraciət etmək lazımdır. Liderin məqsədi onu əhatə edən adamlarla əlaqə qurmağın təşəbbüsçüsü olmaqdır.

11.Yaxın çevrə qanunu

«Liderin potensialı onun yanında olan insanlarla ölçülür».

Hər bir liderin potensialını onun yanında, çevrəsində olan insanlarla təyin etmək mümkündür. Əgər bu insanlar mənən güclüdürlərsə, onda həmin lider bütün təşkilata böyük təsir göstərmək qabiliyyətində olacaq. Yox, əgər, onlar zəifdirlərsə, lider heç nə eləyə bilməyəcək. Məhz bu da yaxın çevrənin qanunudur.

Personal düzgün seçiləndə potensial sanki raket kimi göyə yüksəlir.

Con Maksvell yazır: «Tanrı məni ən yaxşı əməkdaşlardan ibarət çox gözəl komanda ilə mükafatlandırıb. Amma mən hələ nöqtə qoymuram. Mən bundan sonra – növbəti onillikdə də ondan sonra da bu komandanı möhkəmləndirəcəyəm, öz yaxın ətrafıma digər yaxşı adamları cəlb edəcəyəm. Mən axı bilirəm ki, məndə çoxlu istifadə olunmamış potensial qalıb. Əgər mən öz imkanlarımı tam realizə etmək istəyirəmsə, mütləq özümü ən yaxşı insanlarla əhatə etməliyəm. Bu, qarşıda qoyulmuş məqsədlərə çatmağın yeganə yoludur».

Yaxın çevrə qanunu da məhz budur.

12.Səlahiyyətlərin bölünməsi qanunu

«Yalnız özünə tam güvənən liderlər hakimiyyəti başqalarına verirlər».

Yalnız müəyyən səlahiyyətlər almış insanlar öz potensialını tam aça bilirlər. Əgər lider işçilərə bu səlahiyyətləri vermirsə, onda o, öz əli ilə təşkilatında maneələr yaradır, maneələr uzun ömürlü olanda işçilər öz potensiallarını maksimal dərəcədə realizə etmək üçün işdən çıxıb başqa təşkilatlara keçirlər.

Səlahiyyətləri bölməyin bir nömrəli düşməni liderliyi itirə bilmək qorxusudur. Zəif lider həmişə güclü işçilərdən qorxur, onlara səlahiyyətlər vermir, onları sıxışdırır.

Əsl lider o qədər əvəzolunmaz olmalıdır ki, öz yerini itirməkdən heç vaxt qorxmasın.

13.Yetişdirmə qanunu

«Lider yetişdirmək üçün lider lazımdır»

Con Maksvel liderlik məsələləri ilə bağlı seminarlarda sorğu keçirərək insanları lider olmağa nəyin təhrik etdiyini öyrənməyə çalışıb. Nəticə belə olub:

Krizisə görə – 5 faiz.

Anadangəlmə qabiliyyətinə görə – 10 faiz

Başqa liderin təsiri altında – 85 faiz.

Bütün rəyi soruşulanların 85 faizinin başqa liderlərin təsiri altında lider olmaları məhz bu qanuna əsaslanır: lider yetişdirmək üçün lider lazımdır.

Con Maksvel özü öz liderlik istəyini atası – əsl lider olan Melvin Maksvellin hesabına yarandığını bəyan edir. Atası ona şəxsiyyətin inkişaf prioritetlərini, insanlarla münasibətləri birbaşa öyrədirdi. Çox şeyi də o, atasının yanında olduğundan, onu müşahidə edərək öyrənirdi. Ona görə də artıq kollecə qəbul olunanda Con liderlik məsələlərini hamıdan gözəl bilir, gözəl intuisiyası ilə qürrələnirdi.

Liderlər özləri lider yetişdirməyin qeydinə qalmalıdırlar. Bilməlidirlər ki, onların idarələri, işləri orada işləyən işçilərin arasından yeni liderlər yetişdirməkdən çox asılıdır. Daha çox güclü lider yetişdirilsə ümumi nəticədə idarənin uğur şansı da yüksək olacaq. Bütün potensial liderləri prosesə cəlb etmək, liderliyə yüksəlmək lazımdır.

«Ceneral elektrik» korporasiyası öz sahəsində dünya üzrə birinci olmaqla yanaşı, həm də lider ardınca lider yetişdirməklə məşhurdur. Bu gün onlarca kompaniyalara başçılıq edən çox güclü liderlər (Uilyam Anders, Larri Bossidi, Stenli Qoutt, Fred Qarri, Klayd Kiton, Alva O.Uey, Rodcer Şipka, Corc Cskofild və s.) «Ceneral elektrik»də yetişmişlər. Lider yetişdirmək bu kompaniyanın ən yüksək prioritetindən sayılır, hər il də kompaniya bu məqsəd üçün 500 milyon dollar xərcləyir. Kompaniyanın özünün başında isə böyük lider Cek Uelç dayanır.

Yetişdirmə qanununun məğzi çox sadədir: Konkret bir insan başqa birisini tanımalı, ona vacib olan hər şeyi öyrənməli, onu tərbiyələndirməlidir.

14.Tam etibar qanunu

«İnsanları öncə liderin özü, sonra isə onun böyük ideyası cəlb edir»

Lider böyük arzusunu tapır, sonra insanları tapır. İnsanlar öncə lideri tapırlar, sonra onun arzusunu.

Çox insanlar liderlik məsələsində hər şeyi baş-ayaq qoyurlar. Onlara elə gəlir ki, qoyduqları ideya cəzbedici olsa, insanlar mütləq bunun ardınca gedəcək, onları lider kimi qəbul edəcəklər. Halbuki liderlik tam əksinə işləyir. İnsanlar layiq bildikləri liderlərin ardınca gedirlər. Liderin ideyası isə sonra gəlir. İnsanlar «Nike» firmasının krossovkalarını ona görə almırlar ki, çox keyfiyyətlidir, ona görə alırlar ki, bu krossovkaları məşhur basketbolçu Maykl Cordan reklam edir. İnsanlar məşhur aktyor Çarlton Xestonun Milli Odlu Silah Assosiasiyasının dəstəyinə yönəli mövqeyini ona görə maraqla dinləmirlər ki, Xeston bu mövzunun gözəl bilicisidir, ona görə dinləyirlər ki, ona böyük inam bəsləyirlər. Əgər insanlar bir dəfə bir insana inanıblarsa, onun rəyinə, nöqteyi nəzərinə həmişə şans verməyə hazırdırlar.

İnsanlar, hətta ideyanı bəyənsələr belə bəyənmədikləri liderin ardınca getməyəcəklər. Bu aksiomdur. Onlar başqa lider axtarışında olacaqlar. Amma lideri bəyənib ideyanı bəyənməyəndə, yenə də liderin ardınca gedəcəklər, amma ideyasına narazılıq bildirəcək, dəyişdirilməsinə can atacaqlar.

 

 “Ədəbiyyat və incəsənət”

(01.09.2023)

 

BİRİ İKİSİNDƏ – QİSMƏT MƏSİMİN ŞEİRLƏRİ

 

 

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının “Ulduz” jurnalı ilə birgə Biri ikisində layihəsində yenidən Şeir vaxtı yetişdi. Bu gün sizlərə Qismət Məsimin şeirlərini təqdim edəcəyik.

Bəri başdan deyək ki, bu şeirlər bizi təəccübləndirdi. Bəlkə də bütün redaksiyanın eyni yazıdan məftun olmasına heç rast gəlinməmişdi.

 

Hər halda,

Mən sizə əl salladım, əlvida, dəli yollar,

Bu əl boyda bəxtimin mən boyda fəryadı var.

Çox şey əldən bulaşır, çox şey əldən yoluxur,

Kəndir hörən barmağın boğmaq istedadı var.

-deyən Qismət Məsimin adını yadınızda saxlayın.

 

Hər halda,

Adamlar niyə belə,

Allah niyə belədi?

Ən çox sevdiyim kəslər

məni sevsinlər deyə,

məni dəli elədi..

-deyən bu şairi hökmən yadınızda saxlayın.

 

Və hər halda,

Ömrü yığıb bir küncə, hara qaçır adamlar?

Nədir bu ayaqların yalınlığı, İlahi?

Çox da uzaq deyilmiş yerlə göyün arası,

Adi kəfən qədərmış qalınlığı, İlahi.

-deyən şairi unutmaq günahdır.

 

 

 

ŞEİR VAXTI

 

Qismət MƏSİM                                                                                                                                                           

 

 

NƏ GÖZƏL GÜLÜMSƏYİR AYRILIQ GÖRMÜYƏNLƏR

 

Dəlixanada güzgülər

Qadın həbsxanasında dırnaq boyaları.

Yetimlər evində soyad.

Qocalar evində arzular...

 

Dilənçi təşəkkürü, dilənçi duası.

Düşün, pul versən də, var,

Verməsən də, var.

Əla gülürsən,

Təbii gülür ayrılıq görmüyənlər.

 

Nə şirin ağıdı bu,

Bu ağının hamısını indi demə, olarmı?

Sanki başdaşının da saçları sığal istər,

əllərin daş hörüyə çəkdiyi daş sığalmı?

Baxırsan gözlərində bir yaşıl gülüş donub,

Güldüyü həqiqətlər yaxalayıb adamı.

Sinəmdə daş dikəlib,

Qoyma bu daş üstünə işləsinlər adını…

Mən itirmış adamam,

Sən həsrət qatılmayan təbii sevgi qadını.

 

Nə gözəl gülümsəyir ayrılıq görmüyənlər,

Bir qəlbə yara vurub

Bir qəlbdə ölmüyənlər.

 

 

BİR DƏFƏ DƏLİ OLMUŞDUM...

 

Bir dəfə dəli olmuşdum,

hamı məni sevirdi.

Hamı bir-bir pəncərədən

Evimi seyr edirdi…

Elə bil dünya idim,

Hər kəs baxıb keçirdi.

İt də mənimlə birgə

Bir qabdan su içirdi.

Salam verməyən qadın

Mənə salam verirdi.

Məni bağışlayırdı,

Ürək-dirək verirdi.

Allah da o vaxt məni

Ovcunda  saxlayırdı.

Çiynimdə günah yazan

İşsiz yuxulayırdı.

Adamlar niyə belə,

Allah niyə belədi?

Ən çox sevdiyim kəslər

məni sevsinlər deyə,

məni dəli elədi..

 

 

***

 

Çatıb gördüm həyətimiz çöldədi,

Çatıb gördüm başqalaşıb evimiz.

Çoxdan bəri getməmişəm, küsüblər:

Həyətimiz, darvazamız, itimiz…

Qapı necə inciyərmiş, ilahi!

Döydüm, döydüm, cınqırı da çıxmadı.

İt yerindən dəbərmədi bir qram,

Qoz ağacı üzümə də baxmadı.

Allah məni daş edəydi, düşündüm,

Daş edəydi, burda qala biləydim.

Pilləkənin qalaqları od tutub

Məni necə yandırırdı, görəydin.

Ağ saçımı güzgümüzə göstərib,

Guya məni bağışlasın sanırdım.

Mən anamın örpəyinə bürünüb,

Bilsəz necə, bilsəz necə yanırdım.

Nə qazandım, nə itirdim, bilmirəm,

Amma gördüm

                     izsizlikdən çatlayıb

                      həyətdəki cığırların dodağı.

Amma gördüm adam kimi küsürmüş

Getməyəndə ana vətən torpağı.

 

3 D şeir...

 

Ömrü yığıb bir küncə, hara qaçır adamlar?

Nədir bu ayaqların yalınlığı, İlahi?

Çox da uzaq deyilmiş yerlə göyün arası,

Adi kəfən qədərmış qalınlığı, İlahi.

 

Göz yaşı imza atır son vidanın altına,

Hansı tutdu gedənin, ya qalanın naxışı?

Ədəbiyyat müəllimi, sənə də sualım var:

Feilin hansı növüdür başdaşının baxışı?..

 

Mən sizə əl salladım, əlvida, dəli yollar,

Bu əl boyda bəxtimin mən boyda fəryadı var.

Çox şey əldən bulaşır, çox şey əldən yoluxur,

Kəndir hörən barmağın boğmaq istedadı var.

 

 

***

 

Ürəyi min dəfə yerlərə vurub

"Baxma!" söyləmişdim gözümə guya.

Qapımı çırpırsan, divarım uçur,

Ömür düzəltmişəm özümə guya,

 

Sökür bu tənhalıq arzularımı

Hamısın hirsimdən çaxıram ömrə.

Bir divar saatı xoşuma gəlir,

Başımı dik tutub baxıram ömrə.

 

Səni unutmuşam, başım pozulub,

Aptekdən başıma kül soruşuram.

Hansımız ölmüşük, başa düşmürəm,

Kimin qəbri üçün gül soruşuram?

 

Bədheybət tənhalıq, nəhəng, darıxma,

Mənəm o təpəgöz divin yerinə.

Hər səhər oyanıb yola düşürəm

Köhnə çarpayımdan evin yerinə.

 

 

***

 

Alçanın ən yeməli vaxtı,

Adam ölməz, ömrüm-günüm.

İnanmırsan qızımızdan soruş, desin,

Üç ikiyə tam bölünməz, ömrüm-günüm.

 

Qolumuzdan tutub dartır zaman bizi,

Saata bax, bizə qalıb.

Ömür gedir, şərab gedir,

Adam elə darıxır ki…

Baxma belə getməyinə,

Belə getməz, belə getməz, ömrüm-günüm.

 

Tanrı bizi bağışlamaz belə getsə,

Çevrilərik qurd olarıq.

Ulaşarıq…

Tənhalığa bulaşarıq.

Bakı da çox böyükləşib,

Unutmağa gücüm çatmaz.

Adam belə ürək atmaz,

Adam belə əl götürməz, ömrüm-günüm.

 

Alçanın ən yeməli vaxtı,

Adam ölməz, ömrüm günüm.

İnanmırsan, qızımızdan soruş desin,

Üç ikiyə tam bölünməz, ömrüm-günüm.

 

 

***

 

Açıb çəmən üstə bu lal süfrəmi,

Sənə bal süzərdim susqunluğumla.

Saçına şeh kimi düşərdim, heyif,

Pis vaxtda getdin.

 

Kəpənəyə dönüb dəli baxışım,

Toxunardı şirin təbəssümünə,

Nazını qoyardı gözünün üstə.

Öpüb o utancaq səssizliyini,

Qonardı açılmış dizinin üstə.

ən şirin gecənə dönərdim, heyif,

pis vaxtda getdin.

 

Payızı seçmişdim səni sevməyə,

Elə sevərdim ki, bahar olardın.

Xəzəl xışıltısı... unutqan cığır...

Axır ki, hər bir şey gözəl olardı,

Pis vaxtda getdin..

 

 

***

 

Adamın adamla təkcə söhbəti yox,

Gərək susmağı da tuta...

Məsələn, zirvəylə duman kimi,

Ulduzla asiman kimi,

Çiçəklə başdaşı kimi,

Qürurla göz yaşı kimi...

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(01.09.2023)

Bəzən jurnalist müsahibindən söz ala bilmir. Necə edəsən ki, müsahibin danışsın? “Ədəbiyyat və incəsənət” portalı tanınmış tənqidçi Əsəd Cahangirlə “Ustad dərsləri” rubrikasını təqdim edir. Burada Əsəd Cahangirin müxtəlif illərdə götürdüyü ən maraqlı müsahibələr tarixi ardıcıllıqla təqdim olunur. Növbəti müsahib böyük kinoaktyor, bu günlərdə gündəmdən düşməyən Rasim Balayevdir. Onunla müsahibə 1998-ci ilin martında götürülüb.

 

 

“MƏN HƏLƏ SƏNƏTDƏ SÖZÜMÜ DEYƏ BİMƏMİŞƏM”

O, yetmişinci illər Azərbaycan kinosunun günəşi idi. Yarı-yaraşığı ilə qızların-qadınların, Nəsimi, Beyrək, Babək obrazları ilə çoxmilyonlu tamaşaçı kütləsinin qəlbini fəth eləmişdi. Milli kinomuz tarixində onun qədər sevilən, onun qədər populyar ikinci aktyor təsəvvür eləmək çətindir. Ozü ilə tanış olandan sonra görürsən ki, bu ad-sanın, bu şan-şöhrətin qarşılığında onun qədər sadə, təvazökar insan da yoxdur. Söhbət 50 yaşını qeyd etməyə hazırlaşan sevimli aktyorumuz, Xalq artisti Rasim Balayevdən gedir.

 

-Rasim müəllim, son vaxtlar hansı filmlərə çəkilmisiniz?

-Rasim Ocaqovun quruluş verdiyi “Otel otağı” filmində əsas rollardan birini oynayıram.

-70-ci illərin əvvəllərində ekranlara çıxan, festivallara gedən və müxtəlif nominasiyalar üzrə qalib olan “Nəsimi” filmindəki Nəsimi obrazı Azərbaycan və SSRİ məkanında sizi populyar bir aktyora çevirdi. Nəsimi adı ilə Rasim Balayev adı xalqımızın nəzərində qoşalaşıb. İndi bu hadisələrin üstündən 25 ildən çox keçib. Yenidən dönüb “Nəsimi” filminə baxanda film sizə yenə də eyni dərəcədə mükəmməl görünürmü?

-Dünya standartlarına uyğun texnikanın olmaması filmin çəkilişində müəyyən nöqsanlar doğurmuşdu. Amma əsas o idi ki, filmdə səmimiyyət var idi. Odur ki, zaman sənətə qalib gələ bilmir. Söhbət, əlbəttə ki, ciddi sənətdən gedir. Filmin çəkildiyi tarixdəın uzaqalşdıqca, daha yaxşı baxılır. Bir şeyə təəssüflənirəm ki, sovet dövrü olduğuna görə ideoloji yasaqlar, qadağalar Nəsimi obrazının həqiqi təcəssümünü yaratmağa mane oldu. Allaha, Peyğəmbərə şeirlər həsr edən Nəsimi filmdə az qala ateist kimi verilib. Amma bu nə ssenaristin, nə rejissorun, nə də aktyorların günahı deyildi.  Filmin yaradıcı heyəti ideoloji yasaqlar içində tapşırılan işi yerinə yetirmiş və buna uğurla nail olmuşdu. Bu film şəxsən mənim həyatımda həlledici dönüş nöqtəsi oldu, aktyor taleyimə təsir etdi. Əgər bu filmə çəkilməsəydim, yəqin ki, biz indi sizinlə burada oturub söhbət etməzdik.

-Təməlində islam zehniyyəti duran mistik Nəsimi və islamı odla, qılıncla rədd edən Babək. Bir-birinə zidd olan bu obrazları yaratmaq eyni bir aktyor üçün çətin deyildimi?

-Düzünü desəm, çətin idi. Nəsimi və Babək həm fiziki, həm də psixoloji baxımdan fərqli obrazlardır. Amma onları birləşdirən bir hiss var – vətənpərvərlik. Təəssüf ki, bu indi çoxlarımızda çatışmır.

-Siz 70-ci illərdə üç parlaq tarixi obraz yaratmısınız -  Nəsimi, Beyrək və Babək. Bunlardan hansı sizin üçün daha qiymətlidir?

-Nəsimi ilk tarixi rolum, Babək isə ən möhtəşəm tarixi obrazım kimi mənə qiymətlidir. Amma Beyrək də onlardan az önəmli deyil. Bunların hər biri tariximizin bu və ya digər məqamı ilə bağlıdır. Babək bizim zərdüştiliyimiz, Beyrək türklüyümüz, Nəsimi isə müsəlmanlığımızla bağlıdır. Bu üçünün vəhdətindən Azərbaycan xalqı yaranıb. Bu obrazların hər biri Azərbaycan bayrağının bu və ya digər rəngi ilə bağlıdır. Babək qırmızı, Beyrək göy, Nəsimi isə yaşıl rəngi simvolizə edir. Bu obrazlar bütövlükdə Azərbaycan dövlətçiliyi və Azərbaycan xalqını rəmzləşdirir. Bu obrazlarla mən bütövlükdə Azərbaycanın obrzını  yaratmışam.

-Siz Azərbaycan kinosu tarixində bəlkə də ən təhlükəli vəziyyətlərlə üzləşən bir aktyorsunuz. Beyrək rolunda şirlə pəncələşirsiniz, Tahir rolunda buruqdan dənizə tullanırsız.

-Tahir rolunda mənim əvəzimdən kaskadyor dənizə tullanmışdı. Beyrək rolunda isə şirə yuxu iynəsi vurulmuşdu. O yatmağa beş-on saniyə qalmış mənim üstümə buraxılmışdı. Amma bəzən nəinki şir, hətta ceyran da qorxulu olur. “Dədə Qorqud” filmində ceyranı tutanda ehtiyat edirdim. Çünki ceyranın qılınc kimi buynuzları olur və kiçik bir ehtiyatsızlıq məni kor edə bilərdi. Ceyran kino çəkilişində iştirak edənlərdən birinə buynuzu ilə elə zərbə vurdu ki, burnu ortadan iki yerə bölündü. Təbiidir ki, ceyran bunun bir kino olduğunu başa düşmür, vəhşi bir instinktlə özünü qoruyurdu. Bu kadrı üç dəfə dubljay etdik. Sonuncu dəfə ayaqlarını bağlayanda o, ürəyi partlayıb, əlimdəcə ölmüşdü.

-Şirlə qarşılaşmağınız daha təhlükəli olardı.

- O Berberov familiyalı bir yəhudini evində böyümüş şir idi. Mənə ürək-dirək verirdilər ki, qorxma, ev şiridi. Amma onun zarafatla bircə pəncə vurması kifayət idi ki, mən birtəhər olum. Sonra bu şir ev sahibinin oğlunu parçaladı, arvadını yaralayıb, qaçdı küçəyə. Polislər onu gülləylə vurub öldürdülər.

-Sizi indi də şirlə zindana salsalar, çəkilərsinizmi?

-İndi yəqin ki, ehtiyat edərəm. Yaş artdıqca, adam çox şeylər görür, ehtiyatlı olur.

-Bəlkə, yaş artdıqca sənətin gətirdiyi uğur və sevinclər sizin üçün əvvəliki mənasını itirir.

-Qətiyyən! Əksinə, yaş artdıqca adamın məsuliyyəti daha da artır.

-İndiki yaşınız və indiki düşüncənizlə Babək kimi bir ateistin rolunu yenə də oynardınızmı?

-Hansı rolu oynamağımdan asılı olmayaraq, mən Rasim Balayevəm. Odur ki, belə təklif olsa, yenə Babəki oynayardım.

-“Babək” filmində Amaliya Pənahovanın Zərnisə, Tamara Yandiyevanın Pərvin obrazını o vaxtkı kino tənqidçiləri uğursuz saymışdılar. Sizcə, bu tənqidlər nə dərəcədə haqlı idi?

-Məncə, hər iki aktrisa rolun öhdəsindən yaxşşı gəlmişdi. Mənim haqqımda da deyirdilər ki, guya mən cılız görünürəm, Babək canlı, cüssəli bir adam olub. Amma, məncə, Babəkin gücü onun cüssəsində yox, ruhundadır.

-İndiyədək neçə filmə çəkilmisiniz?

-Əvvəllər sayırdım indi daha saymıram. Təxminən 70-ə yaxın filmə çəkilmişəm.

-İnstitutu bitirəndən sonra uzun müddət sizi nə teatra, nə də kinoya dəvət etdilər. Sonra birdən-birə kinoya dəvət almağınız necə oldu?

-İnstitutu bitirəndən sonra Dram Teatrında işləmək istəyirdim. Qəbul etmədilər. Bir neçə il Tədris Teatrında işləsəm də, ürəyimcə olan heç bir iş görə bilmədim. Əsəblərim tədricən korlandı. Elə bu vaxt atam vəfat etdi. Düşdüm xəstəxanaya. Xəstəxanada olanda Həsən Seyidbəyli gəldi ki, səni Nəsimi roluna çəkmək istəyirəm.

-Həsən Seyidbəyli Nəsimi roluna məhz sizi çəkməklə, yəqin ki, hansısa amillərə söykənirdi.

-Onu cəlb edən mənim zahiri görünüşüm olmuşdu. Həmişə deyirdi ki, Rasimin üzündə nəsə bir qədimilik var. Həm də istəyirdi ki, Nəsiminin ifaçısı yeni sifət olsun ki, xalq onu Nəsimi kimi qəbul etsin.

-Filmdəki uğurunuz səhhətinizə necə təsir etdi?

-Filmin uğuru məndə yenidən həyata qayıtmaq arzusu doğurdu. Özümə inam yarandı. Sonrakı uğurlarım isə məni müalicə elədi.

-Və sizə çoxlu sevgi məktubları axıb gəlməyə başladı...

-(gülür) Yüzlərlə məktub alırdım. Eşq elan edənlər də olurdu.

-Siz Dram Teatrında Hüseyn Cavidin “İblis” faciəsində Arif rolunu oynamısınız. Sonra yeni tamaşalara niyə dəvət almadınız?

-Mən teatra “İblis” tamaşasının rejissoru Mehdi Məmmədovun dəvəti ilə getdim. İndi orada məni qane edən rejissor yoxdur. Amma çox istəyirəm ki, teatrda oynayım.

-Teatrlarımızın bugünkü durumu sizi qane edirmi?

-Bəzən görürsən ki, teatr artistləri qışqırmağa üstünlük verirlər. Çünki qışqırıqsız rol oynamaq çox çətindir. Bunun üçün gərək professionalizm çox yüksək olsun.

-Özünüzə qədərki aktyorlardan kimin sənəti sizə çox təsir edib.

-Səməndər Rzayev, Mikayil Mirzə və mən Ağsuda bur məktəbdə oxumuşuq. O vaxtlar söhbətlərimizin əsas məzmununu Barat Şəkinskaya, Ələsgər Ələkbərov, Hökümə Qurbanova kimi aktyorlarımızın yaradıcılığı təşkil edirdi.

-Məktəb yoldaşlarınızdan bəziləri deputat oldular. Sizin bu ali mənsəbə şansınız heç də onlarınkından az deyildi.

-Mən özümü siyasətçi hesab etmirəm.

-Özünüzü necə adam hesab edirsiniz?

-Bir az romantik təbiətli, emosianal adamam. Hər hansı bir faciəvi hadisə ilə üzləşəndə bir neçə gün özümə gələ bilmirəm.

-Gənc Rasimin arzularını 50 yaşlı Rasim yerinə yetiribmi?

-Çoxları qorxurdu ki, mənim şöhrətdən başım gicəllənəcək. Amma mən həmişə sadəlik tərəfdarı olmuşam. 50 yaşımda da elə hesab edirəm ki, hələ sənətdəə sözümü deyə bilməmişəm.

-Bütün məşhur adamlar kimi sizi də sevənlərlə yanaşı, gözügötürməyənlər də olmamış olmaz. Paxıllarınız haqqınızda şaiyələr yayıbmı?

-Deyirdilər ki, guya möhkəm içənəm, arvadbazam. Brejnev sonuncu dəfə Bakıya gələndə söz yaymışdılar ki, guya mən aeroportda Brejnevi söymüşəm, tutub basıblar içəri. Həbs olunmadğımı göstərmək üçün məni şeir oxumaq bəhanəsilə “Səhər görüşləri” verilişinə dəvət etdilər.

-Hazırda sizi qane edən aktyor varmı?

-Məncə, Fuad Poladov düşünən və düçündürən aktyordur.

-50 yaşda hansı rolu oynamaq istərdiniz?

-Qəribə də gəlsə, Qacarı oynamaq istərdim.

-Nə üçün məhz Qacarı?

-Çünki ona məhəbbət oyatmaq istəyirəm.

Sənətdə qazandığınız uğurlara görə özünüzü kimə borclu hesab edirsiniz?

-Allaha!

-Tәsәvvür edin ki, seһrli xalçaya minib başqa planetә gedirsiniz. Sizә özünüzlə yalnız bir şey götürmәyә icazә verirlәr. Nәyi seçәrdiniz?

-Azərbaycanı.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(01.09.2023)

 

 

 

 

 

 

Görkəmli yazıçı və ədəbiyyatşünas alim Mir Cəlal Paşayevin anadan olmasının 115 illiyini ölkəmizin ictimaiyyəti böyük minnətdarlıq hissi ilə qeyd etdi. Yubiley tədbirlərinin mərkəzində Bakı Dövlət Universitetinin olması isə təsadüf deyildi. Mir Cəlal müəllim 1961-ci ildən ömrünün sonuna – 1978-ci ilə qədər universitetin Azərbaycan ədəbiyyatı tarixi kafedrasına rəhbərlik etmiş, ölkəmizdə yeni ədəbiyyatşünaslar nəslinin yetişməsində müstəsna xidmətlər göstərmişdir.

Bakı Dövlət Universitetinin təşkil etdiyi silsilə tədbirlərə tələbələr arasında hekayə müsabiqəsinin keçirilməsi də daxil idi. Müsabiqə qalibləri Fidan Barçının (birinci yer), Nuridə İsmayılovanın (ikinci yer), Nurlanə Şirinovanın (üçüncü yer), eləcə də BDU-nun xüsusi mükafatını almış Aytac Salahlının hekayələrini təqdim edirik.

Bu gün “Ədəbiyyat və incəsənət” sizlərə xüsusi mükafatçı Aytac Salahlının   hekayəsini təqdim edəcək.

        

 

Aytac SALAHLI

 

UNUDULMAZ XATİRƏ

 

Vəliyevlər ailəsi Birinci Qarabağ müharibəsi zamanı qaçqın düşəndən sonra Bakıdakı şəhərciklərin birində yaşamağa məcbur olmuşdu. Əslən Füzulidən olan Vəliyevlər kasıb ailə idi. Ana qızını və oğlunu məktəblərin birində xadiməlik edərək saxlayırdı. Maaşı az olduğu üçün Ayşə ev xərclərini, uşaqların geyimini tam ödəyə bilmirdi. Lakin özünü daim şən və gümrah aparmağa çalışırdı ki, maddi cəhətdən əziyyət çəkən uşaqları mənəvi cəhətdən də əziyyət çəkməsin.

Evin ən böyük uşağı Zaurun 15, bacısı Lalənin isə 6 yaşı vardı. Zaur dərslərini yaxşı oxuduğu üçün müəllimlərinin sevimli və ağıllı şagirdlərindən biri idi. Atası Mehdi şəhid olandan sonra onun yoxluğunu qismən də olsa, hiss etməmək üçün yazdığı məktubu oxuyar, hərdən də atasının paltarlarını qoxlayardı.

“Ayşəm, əgər şəhid olsam, bil ki, arzuma çatmışam. Uşaqları sənə, səni də Allaha tapşırıram. Lalə, ananı incitmə, həmişə ağıllı qızım olaraq qal. Zaur, oğlum, mən olmasam, evin böyüyü sənsən. Ailənin qeydinə qal. İstəyirəm ki, gələcəkdə savadlı və mərhəmətli həkim olasan”.

Elə vaxt olurdu ki, yeməyə bir tikə çörək də tapa bilmirdilər. Ona görə də Zaur anasına kömək üçün dərsdən sonra kağız dəsmal satırdı. Əslən qaxlı olan Güllü xala nə vaxt görsə, Zauru şirin dillə dindirər və mütləq bir dənə də olsa, dəsmal alardı. Zaur və ailəsi Güllü xalanı çox sevərdi.

Yayın isti günlərindən biri idi. Evdə olan son tikə çörəyi bacısına verən Zaur səhərdən heç nə yeməmişdi. Həm istidən, həm də aclıqdan başı fırlanırdı. Dəsmalları da sata bilməmişdi. Maşınların sürətlə şütüdüyü yolun kənarında birdən müvazinətini itirdi. Zaurun xatırladığı tək şey yerə yıxılmaq istəyəndə qolundan kiminsə onu tutduğunu hiss etməsi oldu.

Güllü xala Zaurun huşunun yerinə gəldiyini görəndə sevindi. Tez bir stəkan su verib, mətbəxə yemək hazırlamağa getdi. Zaur utandığından yeməyə əl vurmaq istəmədi:

– Güllü xala, sağ ol, mən ac deyi...

– Sus görüm. Necə yəni ac deyiləm? Keç otur, yeməyini ye. Yeməsən, bir də mənə Güllü xala demə.

Güllü xala Zauru doyuzdurduqdan sonra iki dəsmal alıb onu yola saldı.

...Zaur Vəliyev telefonda Füzulinin azad olunmasından sonra orada gedən yenidənqurma işlərinin planına baxırdı. Qəfil qapı döyüldü. Tibb bacısı təcili xəstənin olduğunu Zaur həkimə xəbər verdi. O, xəstənin yanına çatanda bir anlıq duruxub qaldı. Sonra fikirlərini dəqiqləşdirmək üçün tibb bacısı, həm də həyat yoldaşı Nərgizdən xəstə haqda məlumat aldı:

– Namazlı Gülüstan. 67 yaşındadır. Ağciyər xərçəngindən əziyyət çəkir.

– Əslən haralıdır bəs?

– Niyə soruşursan?

– Sən de, sonra deyərəm.

– Qaxlıdır. Yaxınları ilə əlaqə saxlamaq mümkün olmadı. Qadın təcili əməliyyat olunmalıdır. Yoxsa ölə bilər. Ancaq bir problem var. Əməliyyatın pulunu bilmirik kim ödəyəcək.

Sevincli-kədərli hisslər keçirən Zaur dedi:

– Əməliyyat otağını hazırlayın. O pul çoxdan ödənib.

– Anlamadım, nə vaxt ödənib, Zaur?

– Mənim 15 yaşım olanda. O, həyatımı xilas edərək ödəyib.

– Bəlkə, ətraflı danışasan. Heç nə başa düşmədim.

– Əməliyyatdan çıxandan sonra danışaram.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(01.09.2023)

 

 

 

 

 

Heyran Zöhrabova, “Ədəbiyyat və incəsənət”

 

 

Bu kino ki var, çox qəliz məsələdir, həm qəlizdir, həm də ki vacib" 

 

Kino sektoru, Kinematoqrafiya sadəcə insanların istirahət vaxtını xoş keçirməsi üçün əyləncə xarakterli deyil, bununla yanaşı eyni zamanda bəzən bir nümunə, örnək, öyrədici, təbliğat, təşviqat, etnoqrafiya xarakterləri də daşıyır.

Düşünürəm ki, hər bir xalqın mədəniyyəti və mədəniyyətin müxtəlif sahələrinə aid olan əsərləri özündə bir az həmin xalqın məişət və cəmiyyət həyatını, bir az milli ruhunu, bir az soykökünü, bir az dünyagörüşünü də ehtiva edir. 

Necə ki, milli kinolarımızın mövzu və məzmununa diqqət yetirəndə görürük ki, müharibə, ( istər ön, istər arxa cəbhə) insanların məişət həyatı, soykökü, qəhrəmanlıq mövzularında çəkilmiş filmlərimiz üstünlük təşkil edir.

Biz milli kinolarımızda daha çox hər zaman ön cəbhələrdə cəsarətlə vuruşmuş Mehdi  Hüseyzadə, Həzi Aslanov, İbad Hüseynov kimi qəhrəman, söhbət müharibədən, cəbhədəki əsgərlərdən gedəndə əlindəki varını-yoxunu  cəbhəyə gedənlərə paylayan Cəbiş müəllim kimi insan,  tək 

başına evindən çıxıb cəbhəyə yollanan balaca Murad, məişət qayğıları ilə yanaşı kolxozlarda, çay və pambıq plantasiyalarında, fermalarda çalışan zəhmətkeş, həkimə ehtiyacı olan bir yaralıya tibbi yardım göstərmək üçün fırtınalı gecədə dağ döşünə qalxan fədakar Azərbaycan  qadını kimu obrazlar izləyirik. 

 

"Ə nə var e, Ələsgər, Ələsgər”

(Bəyin oğurlanması) 

 

“Möhsün yaralanmışdır,

Bir bax, ürəyi qandır.

Doktor dedi ki, yalnız

Nazik ona dərmandır”.  

 

"Qaytarın qoyunları"

(Ulduz) 

 

"İkinizi də Allah öldürsün, səni də, Hitleri də!"

(Bizim Cəbiş müəllim) 

 

"Söhbət sosiskada deyil e, “vnimatelni” olmaqdadır." (Uşaqlığın son gecəsi)

 

-kimi məzəli replikaları ilə könülləri oxşayıb, yaddaşlara əbədi həkk olunan milli kinolarımızla yanaşı, ən çox bəyəndiyim və məni ən çox təsirləndirən xarici kinofilmlərdən biri də 2008-ci ildə Budapeştdə Mark Hemanın rejissorluğu ilə  İrlandiyalı yazıçı Con Boynun eyni adlı romanı əsasında çəkilmiş “Zolaqlı pijamalı oğlan” filmidir. 

Filmdə 2-ci dünya müharibəsi zaman baş vermiş dramatik  bir hadisədən bəhs olunur. Belə ki, 8 yaşlı Brunonun atasının yeni vəzifəyə təyin edilməsi ilə əlaqədər ailə başqa bir yerə köçməli olur.

Bruno almandır və atası Ralf yüksək rütbəli bir alman zabitidir. Berlindəki xoşbəxt həyatından və dostlarından ayrılmalı olduğu üçün məyus olan Bruno yeni yaşadıqları evin arxasında, yaxınlıqda yerləşən konsentrasiya düşərgəsini ferma, orada saxlanılan dustaqların fermer olduqlarını zənn edir. Lakin, bu fermerlər və onların uşaqları ona bir az qəribə görünür, çünki onlar zolaqlı pijama geyinirlər. Valideynlərindən bunun niyə belə olduğunu soruşduqda atası onların əslində tam olaraq gerçək bir insan olmadıqlarını deyir və Brunoya evin arxa tərəfinə getmək, ora yaxınlaşmaq, onlarla ünsiyyət qurmaq qadağan olunur. Bu yeni evdə Brunonun günləri çox sıxıcı keçir, bu səbəbdən də o,  onun üçün yelləncək düzəltmələrini istəyir və yelləncəkdən fermanı izləməyə çalışdıqda yıxılıb dizini yaralayır. Onların evində quıluqçu olan qoca dustaq bunu gördükdə dərhal ona tibbi yardım göstərir və onlar tanış olurlar. Məlum olur ki, bu qoca dustaq Paveldir, o keçmişdə həkim olub. Brunonun qoca dustaqla olan ünsiyyətinə şahid olan Elza onu Paveldən uzaqlaşdırır və bir də onunla ünsiyyət qurmasına icazə vermir. 

Bu arada Brunonun atasının əmri ilə evlərinə List adında bir müəllim gəlir və Bruno ilə özündən 4 yaş böyuk olan bacısı Qretelə nasizm ideyalarını təlqin etməyə çalışır. O bütün yəhudilərin almanları məhv etmək istədiklərini söyləyir. Qretel bu fikirləri qəbul edərkən, Bruno bu fikirlərə hər zaman şübhəylə yanaşır və onda  bu fikirlərə qarşı suallar yaranır. Lakin yaxınlıqdakı düşərgə daim Buronunun diqqətini cəlb edir və o gizlicə həyətlərindən çıxaraq meşəlikdə oynayarkən düşərgəni əhatə edən tikanlı məftilləri görür. Orda baş verənləri daha yaxından görə bilmək üçün məftillərə yaxınlaşıraq, tək başına məftillərin arxasında oturmuş, özüylə yaşıd olan Şmul adlı yəhudi oğlanla tanış olur.  Bruno daha sonralar gizli olaraq tez-tez onunla görüşür və hətda Şmul ac olduğunu və yemək istədiyini dediyi üçün ona şokalad da aparır.

Bir gün Elza konsentrasiya düşərgəsinin yaxınlığında yanan sobalarda dustaqların yandığırıldığını öyrənir və dəhşətə gəlir. Və buna görə əri Ralfla aralarında mübahisə yaranır lakin, əri fikrindən dönmür.

Həmin gün Ralfın atası onlara qonaq gəlir, amma Ralfın anası da oğlunun gördüyü bu işi qəbul etmədiyi üçün, xəstə olduğunu bəhanə gətirərək oğlu ilə görüşə gəlməkdən imtina edir.

Yemək zamanı məlum olur ki, Ralfın tabeçiliyində çalışan və eyni zamanda onun evində yaşayan leytenant Kotlerin atası da nasistlərin siyasəti ilə razı deyil və bu səbəbdən Almaniyadan İsveçrəyə köçüb. İşə daxil olduğu anda bu halı gizlədən Kotleri buna görə cəza gözləyir. Yemək zamanı onlara xidmət göstərən Pavel yalnışlıqla çaxırı süfrəyə dağıtdıqda Kotler dustağı vəhşicəsinə döyərək acığını ondan çıxır və o hadisədən sonra bir də Paveli görən olmur, ehtimal ki, Kotler onu döyərək öldürür.

Günlərin birində Bruno evlərində stəkan silən

Şmulu görür və ac olduğu üçün ona pirojna təklif edir. Şmul pirojnanı yeyərkən Kotler gəlib bunu görür və onu yemək oğurlamaqda ittiham edir. Şmul yeməyi oğurlamadığını, bunu ona Brunonun verdiyini dedikdə Kotler bu dəfə Brunonun üstünə düşür. Qorxusundan əvvəl buna inkar edən Bruno daha sonra buna peşman olaraq tikanlı məftillərin yanına dostuyla görüşməyə gedərək Şmulun vəhşicəsinə döyüldüyünü görərək ondan üzr istəyir. Ralf bir bombalanma nəticəsində anasının həyatını itirməsi xəbərini alır və ailə cənazədə iştirak edir.

Övladlarının günahsız insanların yandırıldığı düşərgənin yaxınlığında yaşamağını istəməyən Elza uzun mübahisələrdən sonra nəhayət istəyinə nail olur və Rulf onunla uşaqların Heydelberqə köçməsinə razılıq verir

Dostuyla bir sonrakı görüşündə ona bu xəbəri vermək istəyən Bruno Şmulun məyus oldugunu görür. Şmul atasının hansısa bir iş üçün bir neçə başqa adamla harasa getdiyini və bir daha dönmədiklərini söyləyir. Bruno itkin düşmüş atasını tapmaqda Şmula kömək etmək üçün məftillərin dibini qazaraq düşərgəyə girir. Şmul ona dustaqların geyindiyi köhnə bir pijama tapıb gətirir və Bruno pijamanı geyinərək Şmulla birlikdə onun atasını axtarmağa başlayır.

Lakin bir qədər sonra Bruno və Şmulun da daxil olduğu bir qrup insanı qaz kamerasına salaraq elan edirlər ki, indi onları çimizdirəcəklər.

Bu zaman Brunonun yoxa çıxdığını görən Elza və Rulf onu axtarmağa başlayır və konsentrasiya düşərgəsinə qədər gəlib çıxırlar. Lakin artıq gec olur. Bruno Şmul və digər məhbuslar kimi qaz kamerasında boğularaq ölür.

Bəli, bəzən bir insanın sırf irqinə, milliyyətinə, rənginə, dininə görə başqa insanlara və ya ümumilikdə başqa bir xalqa qarşı duyduğu əsassız ön yarğı və kin, sərgilədiyi düşmənçilik və apardığı ədalətsiz və vicdana sığmayan müharibə və ya mübarizə yolları sonda elə o insanın özünün ən sevdiklərinin, doğmalarının həyatının məhv olması və ya  bu filmdə olduğu kimi faciəvi şəkildə ölümü ilə nəticələnir.

Kim bilir, bəlkə də elə həyat onun yalnışının, yersiz kininin və vicdansız davranışının bədəlini onun ən sevdiklərinə ödətməklə ona bir dərs vermək istəyir. Və bu dərsin müqabilində də yenə günahsız insanların həyatı məhv olur, hətda bu, onların ölümünə belə gətirib çıxara bilir.

Bəli əziz oxucu nə ağın qaradan nə, və nədə qaranın ağdan heç bir üstünlüyünün olmadığı bu qoca dünyada biz bəlkə gələcəkdə etiqad edəcəyimiz dini, yaşayacağımız yeri özümüz seçə bilərik, amma biz irqimizi, rəngimizi milliyyətimizi, harda və necə bir mühitdə doğulacağımızı özümüz seçə bilmirik.

Məhz elə buna görə  də  bu səbəblərdən ötrü yarğılanan insanlara qarşı ön yarqılı olmayıb, almanların yəhudiləri konsentrasya düşərgəsində həbs etdiyi kimcəmiyyətin də bizi həbs etdiyi irq, rəng və s. kimi qəlibləri sındırıb çıxaraq  kimliyimizi və hansı işin yiyəsi olduğumuzu özümüz seçək.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(01.09.2023)