“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının “Ulduz” jurnalı ilə birgə Biri ikisində layihəsində bu gün görkəmli ədəbiyyatşünas Məti Osmanoğlunun müəllifliyi ilə “Gənc yazarlar üçün nəzəriyyə dərsi”dir. Bu dəfə Simvolizm ədəbi cərəyanı barədə danışılacaq. Və Məti Osmanoğlunun tərcüməsində Konstantin Balmontun “Poeziya sehr kimi” traktatından seçilən  hissə bu cərəyanın mahiyyətini daha aydın başa düşmək üçün gənc yazarlara, ümumən oxuculara fayda gətirəcək.

SİMVOLİZM ƏDƏBİ CƏRƏYANI

Azərbaycan ədəbiyyatı tarixində fərqli istiqamət yaratmış Əbdürrəhim bəy Haqverdiyev simvolizm cərəyanı ilə 1890-cı illərin ortalarında, Peterburqda ali təhsil alarkən tanış olduğunu yazmışdı: “Bu üsulun Şərq ruhuna xeyli uyğun olması məni artıq həvəsə gətirdi. Və mən Şərq həyatından götürülmüş simvolik bir əsər yazmaq fikrinə düşdüm. Nəhayət, 1901-ci sənədə “Pəri cadu” əsərimi yazdım”...

Əbdürrəhim bəyin Şərq ruhuna yaxın hesab elədiyi simvolizm (fransızca “symbolisme”) cərəyanının adı işarə, rəmz mənasına bağlıdır. Avropa sənətində modernist cərəyanlardan biri sayılan simvolizmdə müəyyən hadisəni canlandıran bədii obrazı durmadan dəyişən “ruh həyatı”nın, “əbədi həqiqət” axtarışının əlaməti olan bədii simvol əvəz edir.

Simvolizm ədəbi cərəyan kimi XIX əsrin 60-70-ci illərində Fransada yaranıb. Simvolizm termini isə  fransız şairi Jan Moreas 1886-cı ildə “Simvolizmin manifesti” adlı əsərini nəşr etdirəndən sonra qəbul olunub və yayılıb. Jan Moreasın "Simvolizmin manifesti" həm məzmun, həm də forma məsələlərini əhatə edən müxtəsər estetik proqramdır.

Jan Moreas fransız şairi Şarl Bodleri (1821-1867) simvolizm hərəkatının əsl sələfi kimi qəbul edirdi. Onun qənaətinə görə, simvolizm Ş.Bodler tərəfindən müəyyənləşdirilmiş “uyğunluqlar” qanununa əsaslanır: bu uyğunluqlar ucu-bucağı olmayan, daim yenilənən bir aləmə səpələnib ki, həmin aləmdə batində olanlar “öz-özünə fəal şəkildə zahirə çevrilir”. 

Simvolistlər belə hesab edirdilər ki, dünyanın mahiyyəti ağıl gücünə dərk edilə bilməz, buna ancaq məntiqə sığmayan, bir rəmz, işarə sayəsində canlanan intuisiya ilə nail olmaq mümkündür. 

J.Moreasın manifestinə əsasən, simvolist mövqe “obyektiv təsvir”in düşmənidir, konkret hadisələr isə görünüşdən başqa bir şey deyildir. Simvolizmin estetik sisteminin əsasını adi olandan qaçmaq təşkil edir: dünyanın ideal mahiyyətinə – gözəlliyə nail olmağın yolu isə rəmzdir.

Simvolistlər belə hesab edirdilər ki, şair həqiqətə gedən yolu intuitiv hiss etdiyi üçün Tanrı məqamındadır, intuisiya, hissi idrak isə insanın mistik dünyaya açılan gözüdür. Bu göz maddi həqiqətdən daha dərin və daha sirli həqiqəti görür.

Simvolizm cərəyanı üçün iki fərqli dünya mövcuddur: əşyalar dünyası və ideyalar dünyası. Simvol isə bu dünyaları bir-birinə bağlayan şərti işarədir. Hər bir simvolun həm işarə edən, həm də işarələyən tərəfi var. İşarələyən tərəf qeyri-real dünyaya, sirlər aləminə yönəlir. Sənət isə sirrin açarına çevrilir.

Simvolistlər öz əsərlərində yaşantılarla, qaranlıq, qeyri-müəyyən əhval-ruhiyyələrlə, incə hisslərlə, keçici təəssüratlarla dolu hər bir qəlbin tarixini əks etdirməyə çalışırdılar. Onlar bədii sözü yeni, canlı və ifadəli obrazlarla doldurmağa cəhd edir, bəzən orijinal forma yaratmaq həvəsi ilə söz və səs oyununa üstünlük verirdilər.

“Əbədi həqiqət” axtarışında olan simvolistlər mürəkkəb metaforalar, alleqoriyalar, eyhamlar, rəmzlər işlədir, sözün ahənginə, fikrin çoxqatlılığına, mücərrəd obrazlara xüsusi diqqət yetirirdilər.

Rus ədəbiyyatında simvolizmin banisi hesab olunan, ömrünün böyük hissəsini mühacirətdə – Parisdə yaşamış Konstantin Balmontun “Poeziya sehr kimi” traktatından seçdiyimiz hissənin bu cərəyanın mahiyyətini daha aydın başa düşmək üçün faydalı olacağı qənaətindəyik. Heç şübhəsiz ki, Ə.Haqverdiyev Peterburqda təhsil alarkən onda simvolizmə ciddi maraq yaradan mənbələrdən biri də K.Balmontun yaradıcılığı olmuşdu. 

Konstantin BALMONT

POEZİYA SEHR KİMİ

Güzgüdə əks olunan güzgü, iki əksi qarşı-qarşıya yerləşdirin və onların arasına bir şam qoyun. Şamın alovu ilə şölələnən iki dibsiz dərinlik getdikcə dərinləşəcək, biri digərini dərinləşdirəcək, şamın alovunu zənginləşdirəcək və onları bir yerdə birləşdirəcək. Bu, şeirin obrazıdır.

Bir-biri ilə əlaqəsi olmayan, lakin bir qafiyə ilə şölələnən iki misra ahəngdar şəkildə qeyri-müəyyənliyə və məqsədsizliyə gedir və bir-birinə baxa-baxa dərinləşir, birləşir və ahənglə şəfəq saçan vahid bir bütövlük yaradır. Üçlüyün bu qanunu, ikinin üçüncü ilə birləşməsi bizim Dünyamızın əsas qanunudur. Güzgünü güzgüyə yönləndirirək dərindən baxsaq, hər yerdə oxuyan qafiyə tapacağıq. Dünya çoxsəsli musiqidir. Bütün dünya heykələ dönmüş bir misradır.

Sağ və sol, yuxarı və aşağı, hündürlük və dərinlik, yuxarıdakı Göy və aşağıdakı Dəniz, gündüz Günəş və gecə Ay, göydəki ulduzlar və çəmənlərdəki çiçəklər, ildırımlı buludlar və nəhəng dağlar, gözişləməz düzənliklər və sərhədsiz fikir, havadakı tufanlar və ruhdakı fırtınalar, qulaqbatıran ildırım və qulağa güclə çatan çay səsi, qorxunc bir quyu və dərin bir baxış - bütün dünya ikiliyə əsaslanan bir uyum, nizam, harmoniya içindədir, gah səslərin və rənglərin sonsuzluğuna dalır, gah da ruhun daxili bir himninə, ayrıca bir ahəngdar mənzərənin vəhdətinə, sağın və solun, yuxarının və aşağının, zirvənin və uçurumun ucsuz-bucaqsız müxtəlifliyini özündə cəmləşdirən bir Mənin hər şeyi əhatə edən simfoniyasına qovuşur.

Bir günümüz iki yarıya – gündüzə və gecəyə bölünür. Günümüzdə iki parlaq şəfəq var, səhər və axşam şəfəqləri, biz gecədə toranlığın qatılaşan və seyrəkləşən ikiliyini bilirik və həmişə varlığımızdakı  başlanğıcın sonla qovuşduğu ikiliyinə arxalanırıq, gümüşü ulduzlar səpələnmiş qara məxmər yolda səhərdən axşama qədər aydınlığa, parlaqlığa, ayrılığa, genişliyə, həyatın çoxluğu ilə kainatın ayrı-ayrı hissələrinin rəngarəngliyi duyğusuna, ala-toranlıqdan ala-qaranlığa doğru gedib böyük sükut məbədinə, mənzərənin dərinliyinə, vahid bir xorun, bütöv bir Ahəngin dərkinə daxil oluruq. Həmin dünyada gecə-gündüz o ahəngi səsləndirə-səsləndirə ikini bir araya gətiririk, ikiliyi həmişə bütövlüyə çeviririk, birləşdirən düşüncəmizlə, onun yaradıcı toxunuşu ilə bir neçə simi səsli bir alətdə birləşdiririk, əbədi ayrı olan iki böyük yolu bir araya gətiririk, onlar qafiyədə öpüşən iki ayrı misra kimi ayrılmaz ahəngdə birləşirlər.  

Səslər və əks-sədalar, hisslər və onların yaratdığı xəyalat,

Yaradıcılığın sirri, yeni yaranmış misra.

Bir yaz səhərində leysan yağışının təzəcə yağdığı və selin bütün su tutarlarından daşdığı zaman gərginləşmiş qulağımıza bəzən kristal bir səs gəlir – damın harasındansa düşən damlalar uzun müddət yüngül cingilti ilə bir-birini təqib edir,  su yığıntısının altından gələn bu səs fikirlərdə əks-səda verərərək insan düşüncəsini bir xəyaldan başqasına, bir daxili xülyadan yeni xülyaya aparır, bu xülya getdikcə genişlənir, kiçik ilə böyüyü, fərd ilə dünyanı qovuşdurur. Bir damcı səslənərək Dünya haqqında danışır, bərq vuran bir damlada göy qurşağının bütün rəngləri cilvələnir. Beləcə misra doğulur, ahəngdar obraz yaranır, insan özünü Dünyada görür, əks olunan Dünyanı da özündə tapır.

İnsan həm damladır, həm də Dəniz. Dənizdə nə qədər xəzinələr var! Mərcan meşələri, ağ, mavi, çəhrayı, qırmızı, sarı, göy və sirli yosunlar, kürəyində xaç təsviri olan, müxtəlif nöqtə və xətlərin bir-birilə kəsişdiyi naxışlı meduza var - və dəniz suyunun ənginliklərində rəngarəng formada balıqlar  qaçışır, elə orada kəskin qısqacları olan dəhşətli canlılar sürünür. Gecə bənövşələri üzür, kiçik avarlara oxşayan üzgəcləri ilə hərəkət edir, onlar gündüzlər Dənizdə qırmızımtıl talalar əmələ gətirir, gecələrsə fosfor işığı ilə işıldayırlar və bu işıq dalğada yellənib daha güclü alovlanır, sülhməramlı Dənizdə şüa saçan kökayaqlılar yaşayır, onların naxışlı üzləri cilvələnir, tikan-tikan kiçik şəffaf toplar, canlı torlar, dəbilqələr və fənərlər, canlı səbətciklər, zənglər, minlərlə xırda məxluqlar -  hamısında da mahnı var, onların hər qatarı bir misradır.

Dərinliklərindəki formaların səssiz musiqisindən ləzzət alan Dənizin üzündə dalğalar nərə çəkir, oyulmuş çanaqları sahilə atır – onlardan bəzilərini insan Dəniztək zəngin olmaq, dəniztək azad olmaq üçün talisman kimi sinəsindən asacaq, bəzilərini qalaq-qalaq yerə atacaq, tapdalayacaq, əzib onlardan hamar yollar salacaq, üçüncü qismini naxışlı, yüngül, kiçik boyunbağıya düzəcək, əyri buynuza bənzəyən, spiral şəklində bükülüb dənizin qorxunc səsini özündə saxlayan dördüncü qismini isə acgözlüklə dodaqlarına toxunduracaq və bu, ilk döyüş şeypuru olacaq, insan onda ilk döyüş havasını çalacaq, havasını təzələmək istəyəndə isə öldürməyə gedəcək.

Təbiətin bütün səslərinin musiqisini dinləyən ibtidai ağıl onları öz içinə yığır. O, tədricən naxış-naxış çoxlaylı ərintilərə qarışaraq daxilində onlardan musiqi yaradır və zahirdə onu ahəngdar sözlə, nağılla, sehrlə, tilsimlə ifadə edir.

Poeziya zahirdə ölçülərə salınmış nitqlə ifadə olunan daxili musiqidir.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(22.09.2023)

Jalə İslam, “Ədəbiyyat və incəsənət”

O, bəşəriyyəti yalnız vicdanlılara və alçaqlara bölürdü, orta hədd tanımırdı.

Anton Çexov

 Həyatımda ilk dəfədir ki, bir kitabı oxuyub bitirdikdən sonra hafizəmi itirməyi arzu edirəm. Çünki yalnız bu sayədə bu kitabla yollarımız yenidən kəsişə bilər. Belə bir halın mümkün olmaması məni onu deməyə sövq edir ki, eyni beyinlə “Altı nömrəli palata” əsərini oxumağa taqətim yoxdur.

Kitabda Vladimir Nabakovun Anton Çexov haqqında fikirləri Qismət Rüstəmov tərəfindən tərcümə olunmuşdur. Orada bir hissə diqqətimi çəkdi. Deyilirdi ki, boğulmuş gülüşlə əsnəmə arasında səs çıxaran yazıçılar var. Bəzilərində isə bu gülümsəmə ilə hönkürtüarası bir şey alınır. Çexovun yumoru isə bütün bunlara yaddır. Çexov şən adamlar üçün kədərli hekayələr yazırdı...  

İçində dəli adı altında cəmiyyətin iç üzünü göstərən ən ağıllı adamların yatdığı xəyali bir xəstəxana düşünün. Düşündünüzsə, başlayaq.

Əsərə ilk başladığımız anda xəstəxananın həyətində nisbətən aralıda, əsas binanın yanında tikilmiş əlavə tikilidən söhbət gedir. Daha da irəlilədikcə buranın necə natəmiz şəraitdə mövcud olduğunun şahidi oluruq. Hansı ki bu tikilidə beş dəli müalicə alır.

Bu xəstələrdən (dəlilərdən) biri nisbətən arıq, çəlimsiz və vərəm xəstəsidir. Digəri isə balacaboy, diribaş, nə az, nə də çox, burada iyirmi il müalicə alan, cuhud Moyseykadır. Xəstəxanadan kənara çıxmasına icazə verilən tək xəstə. Üçüncü xəstəmiz həyatdan əlini üzmüş, ətrafında olanlara heç bir reaksiya verməyən, mənasız, küt sifətli, gonbul bir kişidir. Dördüncü xəstəmiz isə köhnə post çeşidləyicisidir.

Gələk sonuncu xəstəmizə. Kitabda üçüncü olaraq bəhs edilsə də, mən onu ən sona saxladım. Bu obrazın taleyinə nəzər saldıqda həyatın necə də acınacaqlı olduğunu bir daha xatırlayırıq. Həm sanballı, həm də varlı məmur Qoromovun oğlu olan, İvan Dmitriç...

Bəli, necə ola bilər ki, onu həyat ömrünün sonuna qədər xəstəxana adlansa da, əslində, həbsxana adlanan bu dörd divara məhkum edə bilər?

Atası öldükdən sonra universiteti yarıda qoyan və ucuz qiymətə dərs deməyə başlayan İvan həyata istədiyi kimi heç zaman tutuna bilmir. Anasının ölümü, daha sonra xəstəliyi səbəbi ilə işdən çıxarılması İvanı daha da təsirləndirir. Xasiyyəti və dəymədüşərliyinə əsasən heç kimlə uyuşa bilməyən İvan tək çarəni kitablarda tapır.

Ağrı-acı dolu taleyi əsasən ona rəğbət bəsləyən çevrəsi, nə yazıq ki, onu tez bir zamanda da unutmağı bacarır. Bəs onu gözləyən acı tale nə zaman başlayır?

Qeyd etmək istəyirəm ki, tarixə nəzər saldıqca həyasızlıq və işgəncənin, ədalətsizliyin öz gücünü gün keçdikcə daha da artırması çox bədbəxt haldır. İvan məhz bu ədalətsizliyin əlinə keçməkdən qorxur. İşləmədiyi bir günahın ruhuna hökm edən yükü onu zamanla xəstə edir. Xəstəxanaya yatırılır və yatdığı xəstəxanada digər xəstələri narahat etdiyinə görə həkim Andrey Yefimiçin sərəncamıyla Altı nömrəli palataya keçirdilir.

(Sizcə də bu xəstələr ağrı və acının müəyyən dərəcələrini ifadə etmiş ola bilərlərmi? Çexovun yumoristik qələmi bizə bu beş xəstə ilə nələri çatdırmaq istəyirdi?!)

Həkim Andrey Yefimiç həkim olmağı seçməsə də, atasının onu məcbur etməsi nəticəsində bu yolu seçməyə məcbur olur. Andrey Yefimiçin həyatına nəzər salsaq, görürük ki, o, əslində, sadə, nəvazişli və ədalətli bir insandır. Lakin əgər bir insan sevmədiyi işi görürsə, bu, nəticə etibarilə onun işinə zamanla etinasız yanaşmasına səbəb olur. Çox qəribədir ki, Andrey Yefimiçin adamyovuşmazlığı eynilə İvan Dmitriç ilə oxşardır.

Günlərin bir günü həkim Andrey Yefimiç xəstə Moyseyka səbəbilə palataya daxil olmağa məcbur olur. Və...məhz bunun nəticəsidir ki, İvan ilə Andrey Yefimiçin ağılalmaz və bir o qədər də təsirləndirici dialoqu başlayır. İvanın keçmiş mütaliə qabiliyyəti nəticəsində öyrənmiş olduğu müəyyən biliklər, daxili düşüncələri, çarəsizliyi, çırpınışları Andrey Yefimiçi heyran edir. Başlıqda qeyd etdiyim həmin cümlə Andrey Yefimiç tərəfindən İvan üçün söylənir. Bu iki insanın ünsiyyəti çevrədəkilər tərəfindən elə də yaxşı qarşılanmır. Hər kəs Andrey Yefimiçin zamanla dəli olduğunu düşünür.

Və... Andrey Yefimiçin əmri ilə İvanı palata divarları arasına məhkum edən Tanrı, eynilə Andreyin həkim tərəfdaşı Xobotov tərəfindən eyni palata divarları arasına həbs edilməsinə səbəb olur. Nəticə isə çox acı bir son! Bəli, bumeranq!

Əsərdə Çexovun söyləməyə, çatdırmağa çalışdığı ədalət necə də məğrur idi. Halbuki, onun qələmə aldığı heç bir obrazı Çexovun sözünə baxmırdı. Yazıçı sanki obrazları ilə fikirləri arasına möhkəm bir sədd çəkmişdi. Çexov ədaləti necə də mərhəmətli idi və bir o qədər də cəsarətsiz obrazların ayaqları altında əzilməyəcək qədər azad!

Sonluğu Moyseykanın tək cümləsi ilə bitirirəm.

-Bir qəpik ver!

Bəli, əziz dostum, dilənçinin qiyməti bir qəpikdir. Biz isə dəyərsizik!

Xoş mütaliələr!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(22.09.2023)

Uraqan Abdullayev, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Ötən gün - yəni 21 sentyabr Azərbaycanın görkəmli simalarından olan Nizami Cəfərovun doğum günü idi. Bu səbəblə "Ədəbiyyat və İncəsənət" olaraq onu təbrik edib gələcək fəalliyyətində uğurlar arzulayırıq.

Nizami Cəfərov cismən və ruhən ədəbiyyata bağlı bir adamdır. Elə ad günündə də onu Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin Natəvan klubunda gördük. O, ədəbiyyatşünas Azər Turanın 60 illik yubileyi tədbirində nitq söyləyirdi.

Təbii ki, Nizami Cəfərovu çox adam tanıyır. Lakin istərdik onun gördüyü işləri fəalliyyətindən xəbərdar olmayan o az qismlə də bölüşək.

Beləliklə, Nizami Cəfərov 21 sentyabr 1959-cu ildə Ağstafa rayonunun Zəlimxan kəndində anadan olmuşdur. 

Azərbaycan Dövlət Universitetinin filologiya fakültəsini fərqlənmə diplomu ilə bitirən Nizami Cəfərov 1985-ci ildən etibarən Azərbaycan EA-nın Nəsimi adına Dilçilik İnstitutunun elmi işçisi kimi fəaliyyət gösrərməyə başlamışdır. 1987-ci ildən "Ədəbiyyat və incəsənət" qəzetinin şöbə müdiri, 1991-ci ildən Bakı Dövlət Universitetinin Türkologiya kafedrasının müəllimi, professoru, Filologiya fakültəsinin dekanı (1994–2001) vəzifələrində çalışmışdır.

Odlar Yurdu Universitetinin “Filologiya və humanitar fənlər” kafedrasına təyin olunan Nizami Cəfərov 2003-cü ildən kafedranın müdiridir.

Nizami Cəfərov 1999-cu ildə Filologiya fakültəsində "Dədə Qorqud" elmi-tədqiqat laborotoriyasını yaradaraq onun müdiri təyin olunmuşdur.

2003-cü ildə AAK-ın filologiya elmləri üzrə Ekspert Şurasının sədri təyin edilmişdir.

2004-cü ildə Azərbaycan "Bilik" Maarifçilik Cəmiyyətinin qərarı ilə "Yusif Məmmədəliyev adına medal"la təltif edilmişdir.

Cəfərov Nizami Qulu oğlu elmi nəticələrinə və təhsil quruculuğuna görə, 11 fevral 2000-ci ildə Azərbaycan Respublikasının "Əməkdar elm xadimi" fəxri adına layiq görülmüşdür.

20 sentyabr 2019-cu ildə Azərbaycan Respublikasının ictimai-siyasi həyatında fəal iştirakına və elmin inkişafında xidmətlərinə görə ölkə başçısı tərəfindən "Şöhrət" ordeni ilə təltif edilmişdir.

Yeni Azərbaycan Partiyasının üzvüdür. AMEA-nın həqiqi üzvü və millət vəkilidir.

Nizami Cəfərova elmi sferalarda böyük nüfuz qazandıran ilk əsərlərindən biri – “Füzulidən Vaqifə qədər” əsəri də məhz ədəbiyyatşünaslıqdan olub. Alimin “Azərbaycanşünaslığa giriş”, türk xalqları ədəbiyyatının qədim, orta, yeni və ən yeni dövrlərini əhatə edən 4 cildlik fundamental “Türk xalqları ədəbiyyatı” əsəri də elmdə əsl hadisəyə çevrilib. 

Nizami Cəfərov Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin üzvüdür.

Yaradıcılığı

Tədqiqatları Azərbaycan dili tarixi, ümumi türkologiya, Azərbaycan ədəbiyyatı tarixi, Azərbaycan türkcəsinin milliləşməsi və Azərbaycanşünaslığın əsasları və inkişafı tarixinə, qədim türk və türk xalqları ədəbiyyatı tarixi və müasir ədəbi proseslə bağlı problemlərə həsr olunmuşdur.

Akademik Nizami Cəfərov üçün türkologiya geniş anlayış olub, yalnız dilçilik sahəsi ilə məhdudlaşmayaraq, eyni dərəcədə də ümumtürk ədəbiyyatı və mədəniyyəti anlayışlarını da özündə cəmləşdirir. Nizami Cəfərovun simasında dilçi-türkoloqla ədəbiyyatçı-türkoloq və kulturoloq vahid bir sistemdə birləşir. Nizami Cəfərovun hazırlayıb çap etdirdiyi dördcildlik "Türk xalqları ədəbiyyatı" geniş mənada türkologiya elminə sanballı xidmətdir. O, ilk dəfə olaraq Azərbaycanda türk xalqları ədəbiyyatının çoxcildlik elmi salnaməsini yaratmışdır.

Nizami Cəfərovun müxtəlif illərdə Nizami Gəncəvi, İmadəddin Nəsimi, Məhəmməd Füzuli, Molla Pənah Vaqif, Aşıq Ələsgər, Səməd Vurğun, Bəxtiyar Vahabzadə, İsmayıl Şıxlı, Anar, Elçin Əfəndiyev, İsa Muğanna, Nəriman Həsənzadə, Gülhüseyn Hüseynoğlu, Vaqif Səmədoğlu, Zəlimxan Yaqub, Afaq Məsud və başqaları haqqında yazdığı çoxsaylı kitablar və məqalələr yüksək səviyyəli professional ədəbiyyatşünaslıq əsərləridir. O, eyni zamanda, orta ümumtəhsil məktəbləri üçün Azərbaycan dili ilə yanaşı, ədəbiyyat üzrə də uzunömürlü dərsliklərin müəllifidir. Ədəbiyyatın mahiyyəti — ədəbiyyat tarixinin dövrləşdirilməsi, klassik şeirin poetikası, aşıq poeziyasının inkişafı, ədəbi tənqidin imkanları və iddiaları, "altmışıncıların" ədəbi simaları və problemləri haqqındakı tədqiqatları, yaxud ayrı-ayrı yazıçılarla əlaqədar portret-oçerk səviyyəsində təqdimatları Nizami Cəfərovun ədəbiyyat məsələlərinə, ədəbi prosesə dərindən bələd olduğunu, bir çox hallarda istiqamət verdiyini əyani surətdə göstərir. Nizami Cəfərov Azərbaycan ədəbiyyatşünaslıq elmində "Kitabi-Dədə Qorqud" dastanlarındakı "eposdan kitaba" doğru ədəbi proseslərin əsasında bu möhtəşəm oğuznamədən həm də ortaq ümumtürk və daha çox Azərbaycan yazılı ədəbiyyatının başlanğıc dövrünün ədəbi abidəsi qismində söz açmaq təşəbbüsünü irəli sürmüşdür.

Akademik Nizami Cəfərov ölkəmizdə "Azərbaycanşünaslığın əsasları"nın yaradılmasına öz töhfələrini vermiş mütəfəkkir elm xadimidir. Müxtəlif illərdə çap edilmiş "Azərbaycan mədəniyyəti məsələləri" (2000), "Azərbaycanşünaslığa giriş" (2001), "Azərbaycanlılar: etnokulturoloji birliyin siyasi-kulturoloji əsasları" (2001), "Azərbaycan: Dil, Ədəbiyyat və Mədəniyyət" (2001), "Azərbaycanşünaslıq məsələləri" (2001), "Heydər Əliyev və Azərbaycan" (2004), "Azərbaycanşünaslığın əsasları" (2005; 2013), "Atatürkün Azərbaycan siyasəti" (2008), "Azərbaycan xalqının tarixi və tərcümeyi-halı" (2012) və sair kitabları  Azərbaycanşünaslığın ədəbi-mədəni və elmi-nəzəri əsaslarını müəyyən edən və dəyərləndirən əhəmiyyətli tədqiqatlardır. Nizami Cəfərov elmi fikirdə ümumtürk mənşəli Azərbaycançılıq ideologiyasının və nəzəri əsaslara  kitabları  Azərbaycanşünaslıq təliminin əsas tədqiqatçılarından biridir.

Sayı 500-dən çox olan elmi əsərlərin, o cümlədən monoqrafiyanın müəllifidir.

Rus, ingilis və fars dillərini bilir.

Nizami Cəfərovun bir görkəmli Azərbaycanşünas olduğunu qeyd etdik. Bizcə, bu, ən böyük statusdur.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(22.09.2023)

Habil Yaşar, “Ədəbiyyat və incəsənət”

“Qabaqcıl gənclərimizi tanıdaq” layihəsində bu dəfə sizi Rusiyada yaşayan bir gənc həmyerlimizlə tanış etmək istəyirəm. 

Məmmədova Sərfinaz Rasim qızı Rusiyanın Vladimir şəhərində anadan olmuşdur.

Məktəbi qızıl medalla, universiteti isə  “Alman və İngilis dili” bölməsi üzrə qırmızı diplom ilə bitirmişdir (2023). Birinci sinifdən indiki günə kimi zərbəçidir.  “İndiki günə kimi” deməyimin səbəbi təhsilini davam etməyə qərar verməsi və magistraturaya qəbul olmasıdır. 

Təhsil aldığı müddətdə müxtəlif məqalələr yazmış, çoxlu sayda konfranslarda iştirak etmiş və elmə qatdığı töhfələr üçün dekanlıq tərəfindən ən ali təqaüdə layıq görülmüşdür.

Bu il Sərfinaz xarici dillərin tədrisi metodikasi üzrə Ümümrusiya Olimpiadasinda iştirak edərək ikinci yeri qazanmışdır. 

Hal-hazırda yaşadığı şəhərin ən uğurlu dillər məktəbində alman və ingilis dili müəlliməsi olaraq çalışmaqdadır. Əlavə olaraq, özəl dillər məktəbində alman, ingilis və türk dili müəlliməsi kimi fəaliyət göstərməkdədir. 

Dissertasiya işi üzərində çalışmaqda və öz elmi fəaliyətini davam etdirməkdədir.

Uğurlar olsun!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(22.09.2023)

Nigar Həsənzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Ürəyindən vurulan şəhidimizdir Ağacavad Mütəllimzadə. Mən onun haqqında danışanda "Ürəyindən vurulan şəhidimiz"deyirəm.

Tərcümeyi-hal

Ağacavad Mütəllimzadə 1997-ci il avqustun 14-da Sabunçu rayonu Maştağa qəsəbəsində doğulub. 2020-ci ildə Quru qoşunlarında xidmət edib. Vətən müharibəsində gedən döyüşlərdə savaşıb. Qəhrəman şəhid oktyabrın 22-də  Xocavənddə şəhid olub. Ölümündən sonra "Vətən uğrunda", "Cəsur döyüşçü", "Xocavəndin azad olunmasına görə", "Zəngilanin azad olunmasına görə" medalları ilə təltif edilib. Sabunçu rayonu Maştağa qəsəbəsində dəfn edilib.

Əbədiyyət adlı zirvəyə qovuşan şəhid

2020-ci ilin 27 sentyabrdan başlayan, 44 gün çəkən, qürurlandıran bu müharibə eyni zamanda da qəlblərdə sağalmayan izlər buraxmışdır. Hər şəhid xəbəri Azərbaycan xalqını sarsıtmışdır. Hər şəhərə, rayona bir gündə bir neçə şəhid xəbəri gəlirdi. 22 oktyabr da o günlərdən biri idi. Maştağa qəsəbəsinə 9-cu şəhidin gəldiyi o gün... O igid Ağacavad Mütəllimzadə idi. 

Atasının sözlərinə görə o, uşaqlıqdan qabiliyyətli, tərbiyəli, valideynlərinə sevə-sevə kömək edən qəhrəman oğullarımızdan idi. Hərbi xidmətini başa vurub qayıtdıqdan sonra səfərbərlik başlamışdı və o, könüllü olaraq adını yazdıraraq döyüşə yollanmışdı. Əsgər yoldaşları daim ondan razı olduqlarını vurğulayırlar. 

Biz diqqət yetirsək, görərik ki, demək olar, şəhidlərimizin hamısının mənəviyyatları zəngin idi. Qəhrəman şəhidin anası Nailə Mütəllimzadənin sözlərinə görə, mərd oğul Ağacavad da digər qəhrəmanlarımız kimi  yüksək mənəvi xüsusiyyətlərə malik idi. Dosta etibarlı, sadiq, mərd idi. O, ailəsini, elini, kəndini çox sevirdi. O, hər kəsə xüsusi qayğı ilə yanaşırdı. 

Mənə təsir edən cümlələrdən birisi isə anasının "mən bəlkə də təmənnasız yaxşılığı oğlumdan öyrənmişəm" cümləsi oldu. Anacan, mǝrd oğulları mərd analar böyüdür, biz əminik ki, oğullarınız həm özləri mərd formalaşıb, həm də sizin tərbiyənizdən faydalanıblar. 

Mən artıq onun qayıtmayacağını bilirdim…

Anandan belə bir kəlmə də eşitdim, şəhidim:

"Çətindir, amma fəxr edirəm. Mən döyüşə kimi göndərdiyimi bilirdim. Mən bilirdim ki, o elə dostunu, dostlarını qoruyanda şəhid olacaq. O gedərkən dönüb arxaya baxanda mən artıq onun qayıtmayacağını bilirdim". 

Bu kəlmələr ürəyimi yandırdı. Hamımız üçün çox çətindir. Lakin həm də çox qürurluyuq. Ağacavadın daim öndə olmaq kimi arzuları var imiş. 

Şəhidim, bunu eşidəndə göz yaşlarına qərq oldum. Bu hiss mənə də tanışdı. Ailən üçün, onların yaxşılığı üçün, gələcəyi üçün daim öndə olmaq istəyi... 

Gözü zirvələrdə olmuşdu…

Ağacavad Mütəllimzadə Füzuli, Laçın, Cəbrayıl, Qubadlı döyüşlərində iştirak etmişdir. Döyüş yoldaşlarının onun qardaşına, ailəsinə verdiyi məlumata görə Ağacavad həmişə kəşfiyyata böyük ruh yüksəkliyi ilə gedərdi. İgid kəşfiyyatçı bir çox döyüşlərdə iştirak edir. Son döyüşü isə Xocavənd rayonunun "Ziyarət dağı" yüksəkliyində olur. O döyüşdə Ağacavad snayperlǝ ürəyindən vurulur və şəhadətə yüksəlir. Həmin tabordakı 90 nəfərdən üç əsgər şəhid olur ki, onlardan biri da Ağacavaddır. Atasına verdiyi sözü tutur Ağacavad, kürəyindən yox, ürəyindən vurulur cəsarətli kəşfiyyatçımız. Valideynlərinin sözlərinə görə Ağacavadın hələ kiçik yaşlarından gözü zirvələrdə olmuşdu. Bəlkə də, igid kəşfiyyatçı adi zirvə deyil, əbədiyyət zirvəsini - şəhatədi axtarırmış...

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(22.09.2023)