“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının  Güneydən gələn səslər layihəsində bu gün Güney Azərbaycan təmsilçimiz Əli Çağla sizləri Behruz Sədiqin şeirləri ilə tanış edəcək. 

Behruz Sədiq 1969-cu ildə Muğanda doğulmuşdur. Güney Azərbaycan ədəbiyyatının tanınmış simasına çevrilmişdir. O “Yalqız ağac dostluğunda”, “Qanadlı sözlər bağçası”, “Yaramı buğda bağlayır”, “Gəlin gedək Günəş gilə”, adlı kitabların müəllifi və “Qonşu divarından sallanan alma”, Leo Tolstoydan uşaqlar üçün hekayələr kitabı “Ərik dənəsi” və Əhməd Efənin uşaqlar üçün şeirlər kitabı “İşığın ürəyi” adlı kitabları tərcümə eləmişdir.

 OLUBMU?

Arazladarmı iki qonşu bulaqlarınızı?

Çatladarmı, yoxsulluq saran gövdənizi?

Yoxa varmış yuxa ürəkli nazlı varlıq yoxluğu?

Uzun-uzadı bir gecənin gecəliyinə aslanıb

Dalğa kimi enib qalxan,

Qıp-qırmızı ət parçanızı pasladıb,

Solğunluq şeirini çatlaq vurmuş

Dodaqlarınızla oxuduğunuz olubmu?

“Qaranlıq yuxularla keçibmi ağlama saatlarınız?

Qovuşmaqçün torpağın qoynuna köçmək duyğusunu yaşayıbsınızmı?

Asıbmı hər gün dəli həsrət qan boyalı iplərindən

Alov sarmış boğazınızı?

Siz sevda söyüdlüyündə yaz mövsümü ikən

Solmaq üşəntisini sezibsinizmi?

Yoxkən var olanlara bitməyən qaranlıq gecələrdə,

Ağ kağız üzərində yana-yana sonduğunuz sətirlər olubmu?

Olubsa və sizin dərdinizi soyubsa

Yaşatmaq yanğısı yaralarınızda

Baharın addım səslərindən xəbər verəcək.

Yaralarınız yardan paydır deyə

Yolların boyuna boyanacaqsız,

Quşlarla,

Çiçəklərlə hamaş olub

Ağrı, acılara yubanacaqsız.

YENƏ

Yenə “Prapanol”, yenə “kodein”,

Yenə təqvimləri çeynəyir siçan.

Sinəmdə səyriyir sözün sərgisi,

Yalın əllərimdə göynəyir güman.

Ona bənzər əli qoynunda, dalğın –

Ötür küçəmizin payızlığından.

Yaxılmış yarası, baxış da yayğın,

Mən onu tanıram Arazlığından.

Yenə “Prapanol”, yenə “kodein”,

Dalğalar qoynunda qırmızı saat.

Çılpaq ayağımda tikan küçüklər

Və həyat kişnəyən dəlisov bir at.

GÜNAHSIZ ƏLLƏR

Gülürdün

Uçurdu yuvasından

Göyərçin

Yaşamırdım Ölüm üçün.

Göy üzünü quşlar bəzəyirdi

Ürəyimi sən

İndi;

Yarpaqların

Ağnadığı vağamında

Kalavamın kandarında kəhildəyib

Səni payızlanıram

Səni,

Uzaqlaşdığım vətəni.

Bir gün

Bir gün

Bir gün

Torpaq utanacaq bulaqlığımdan

Ağaclar ağlağan payızlığımdan

Və saçın oxşayar “Gilavar”, yağış

Gilənar giləndə göyərən yağış

Mənim yoxluğumu qışqıracaqlar:

Onun əllərinin günahı yoxdur.

*

İnsan!

Yaşmaqlı gəlinin

Yaylığı ağlıq

Muçura tələskən

Körpəcik ağac

Günəşə boylanan

Gilənar gəlin;

Qızlığı qanlanmış qudurğan bahar

Qaranlıq qolunu qaharan qavram

Həm də ki,

Sızlayan yaram

İnsan!

O uca dağlıq

Tam Qarabağlıq...

QIRMIZI QARANLIQDA KİNO PYES

Olay dolu bir kino görüntüsüdür

Qırmızı işıq arxasında

Dilənən qadın.

Kürəyində;

Şərabı şalıyla

Şələlənmiş şəfəq.

Donuq bir qış axşamı

Yağır lopa-lopa qar  

Yubanmış yenə də yaralı bahar.

Kino beləcə başlamışdı

İki xarakteri var idi

Bu iki pərdəli pyesin

Nə Hollywood kinosuna bənzəyirdi,

Nə də Bollywood.

Boğazımı sarır boğanaq

Baxış bucağım alışır

Çökmüş duman qucağına

Sığınıb

Ağlayaraq

Xıxıram

Lap beləcə

Ürəyimin axırına çıxıram

İşıq əkilir,

Pərdə çəkilir.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(22.09.2023)

Ülviyyə Əbülfətqızı, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Çox səbirsizliklə gözlənən rubrikamızın budəfəki qonağı təqdimata ehtiyacı olmayan, poetik dəryada məharəti ilə dərinlikləri cümlələrində əsir edən dəyərli Yaradıcımız Qulu Ağsəsdir.

Xoş gördük, Qulu bəy! Vaxtımızın qanadlarının sürətini nəzərə alıb dərhal suallarımıza keçirəm.

1) Dəyərli Yaradıcımız, Siz otağınızda şeir yazarkən otağınızdakı güzgünün dili olsaydı, daxilinizi də hiss etsəydi, bizə nə söyləyərdi?  

1. Salam.

İş burasındadır ki, ömür boyu xəlvət yazmışam. Lap uşaqlıqdan- məktəb vaxtı şeirlərimi düzüb -qoşanda məktəb uşaqlarından, ailəmdən utanardım. Bir küncdə yazar və sonra da onu möhkəm gizləyərdim. İllər ötdü, bax bu xasiyyətim dəyişmədi. İndi də hamıdan xəlvət yazır və yazdığımı evin bir küncündə gizləyirəm.

Yəni, sualınıza cavab olaraq deyim ki, yazdığım otaqda güzgünün dili olsa belə, heç nə deyə bilməz, çünki bu proses çox xəlvət gedir.

Bir də yazı ilə bağlı bir sirrimi açım. Mən əlimlə yox, ayağımla yazıram. Yəni, o baş-  bu baş evdə, həyətdə yeriyib şeir yaza bilirəm. Ona görə deyirəm ki, mən şeiri əlimlə yox, ayağımla yazıram.

2)Bu beşgünlük dünyada ürəyimdən şənbə seyrinə çıxmaq keçdi,

Arzu dediyin can evində ən şuluq kirəkeşdi. ( Qulu Ağsəs)

Qulu bəy, bu şuluq kirəkeşin gözləri doyurmu? Yoxsa, onun gözləri doysa, həyat anlamını itirmiş olar?

2. Bilirsiniz, əslində, can evi özü də bu dünyada qonaqdır və arzu bu qonaq evinin qonağıdır. Yəni, kirəkeşin kirəkeşi, ikisi də keçib gedir; can evi də, elə arzular da. Bunların ikisinin də gözü, yəqin ki, heç vaxt doymayacaq.

3) Qulu bəy, Yaradıcı kimi imzanınız hər kəsə məlum və çox seviləndir. Bir dəfə Sizə qiraətim göndərilmişdir, çox kiçik və hər filoloqun hiss etmədiyi bir nöqsanımı söyləmişdiniz. O zaman anladım ki, Yaradıcımız dilimizin qrammatik qayda-qanunlarını bilən və öz doğma dilinə aşiq biridir. İndi belə bir suala cavab istəyirəm;

İndiki zamanın dayanacağında durub, keçmiş zamandakı itən arzularınızı xatırlayıb, gələcək zamandakı gerçəkləşmiş arzular otağına dəvət etməyə həvəsiniz varmı? Yoxsa, keçmiş keçmişdir - deyib, keçmişi gələcəyə sürümənin anlamı yoxdur - deyib, keçmişin qapısına iri bir kilid vurursunuz?

3.Qısaca belə demək istəyirəm, əvvəla, mən  şeiri pıçıltı ilə deməyin tərəfindəyəm. O haqda şeirim də var və buna qayıtmaq istəmirəm.

Şeir pıçıltı ilə yazılar, şeir lal yazılar və sükutla oxunar. Qiraət də belə olmalıdır; sakit və mümkün qədər pafosdan uzaq.

Keçmişlə gələcəyə gəlincə, mənə elə gəlir ki, hər bir insan yolçudur və bu yol onun ağlı ilə ürəyi arasındakı yoldur. Hər bir adam öz ağlı ilə ürəyi  arasında addımlayır. Kim hara gedir, nə qədər gedir bu artıq başqa bir şeydir.

4) Bu dünyada heç kəsə demədim...

O dünyada soruşsalar:

-sən kimsən?-

gözümü yumub, ağzımı açacam!

Deyəcəm ki, altındakı skamyada bir yol özü oturmayan yorğun ağacam.( Qulu Ağsəs)

Qulu bəy, qışda donmasınlar deyə, “daxilinizi ovub, yuva düzəldib isindirdiyiniz, yayda isti bişirməsin deyə, ayaq üstə dayanıb kölgə yaradıb qoruduğunuz “dostlarınız" naxələf çıxanda hansı cümləni işlədirsiniz? Və yaxud, ümumilikdə dost deyib arxadan qılınc vuranlara nə söyləyərdiniz, amma poetik dillə söyləmənizi xahiş edirəm.

4.Dost axtarışı gənclik vaxtlarında olur. Sonra insan artıq özünə qapılır, xüsusilə yaradıcı insanlar dost-düşmən axtarışından vaz keçir. Yəni, onun üçün artıq nə dost var, nə də düşmən. Mənim üçün insan var, İnsan!  İnsan həm dostdur, həm də düşmən. O insan da uzaqda əlçatmaz bir varlıq deyil, o mənim özüməm. Mən həm özümün dostu, həm də düşməniyəm. Ona görə də heç bir xəyanətdən incimirəm və bu, artıq məni  təəccübləndirmir.

5)Qulu bəy, müsahibələrin birində söyləmisiniz ki: " Əgər mən şeiri dilin üstündə yox, dilin qırağında yaradıramsa, o batdı, getdi. Bunu bir dəmir yolu kimi təsəvvür etmək olar."

Qulu bəy,  " şairəm "- deyib söz torbasını çiynində yük edib, dadsız-duzsuz misralarla aşpazlıq edən "dahi yazarlara" tövsiyəniz?

5.Mənim nəzərimdə iki cür şeir var; rəsm şeirlər və foto şeirlər. Yəni, bunun hər ikisinin də gözəl nümunələri yaradılıb. Amma mən foto şeirlərin yox, rəsm şeirlərin tərəfindəyəm. Yəni, ola bilər hər ikisi gözəl sənət əsəri yarada bilib; biri fotoaparatla, o birisi fırça ilə. Mən rəsm şeirin tərəfindəyəm və onları çox sevirəm.

6) Y. Höteyə görə: "İnsanları birləşdirən duyğular, ayıran isə fikrlərdir."

Qulu bəy, duğuların nə zaman fikrləri ortaq məxrəcə gətirməyə gücü çatmır? 

6.Məncə, duyğular insanları birləşdirmir. Məncə, duyğular insanları təkləyir. Bəlkə, fikirlər daha çox birləşdirir. Mənim fikrimcə, duyğu insanları təkləyir.

7) Yaşamaq!

- dünyanın ən zor işi!

Yaşamaq!

- irəli qovaraq keçmişi!

Fəqət...

istəyirəm əcəl gələndə

qarşımda heç nə dayanmasın.

Məni elə çağırsın ki,

sevgilim yuxudan oyanmasın. (Qulu Ağsəs)

Dəyərli Yaradıcımız, ölüm nöqtədir, yoxsa vergül? Şairlərin mənəvi ölümü yoxdur deyək. Yenə də ölüm cismani həyata nöqtə, ruhi həyata isə vergüldürmü? Ölüm haqqında düşüncələriniz necədir?

7. Mən bir dəfə müsahibələrimin birində demişdim ki, vergül nöqtədən daha işıqlıdır. Nöqtə sanki quyudur, ora düşürsən və Yusif peyğəmbərin adı ilə çıxa bilmirsən. Amma vergüldə bir işıq var. O deyir ki: " Hələ hər şey qurtarmayıb, hələ davamı var." Ona görə mən çox istəyərdim ki, elə ölüm də vergül olsun, nöqtə olmasın.

8) Qulu bəy, əvvəl Günəş illüziyası yaradıb, sonra közərən ulduza çevrilib, daha sonra da axıb yoxa çıxan  "müvəqqəti ulduzlara" nə söyləyərdiniz?

8.Mənim üçün illüziya olsa belə, yenə Günəşdir. Mən səhər oyananda yuxarıda Günəş olmasa, tez ona "sms yazıram: işə çıx, mən səni gözləyirəm."

9)Platonun möhtəşəm bir deyimi var: "Boş baş şeytanın iş otağıdır."

Qulu bəy, bu "iş otağını" ləğv etməyə indi sözün gücü çatırmı?

9.Əgər doğrudan da, boş baş Şeytanın iş otağıdırsa, Sizə bir şeyi etiraf edim: "Bu Yer kürəsi Şeytanın ofisidir."

10) Qulu bəy özü ilə çoxmu dialoq qurur və o, özünə necə müraciət edir? Əsəbi olarkən hansı tərəf haqlı çıxır Şair Qulu Ağsəs, yoxsa, Qulu bəyin daxilində gizlənən və gizli qalan obraz?

10.Nəhayət, sonuncu-onuncu suala cavab. Bizdə belə bir deyim var: " Deyirlər ki, öz-özünə danışan adamlara dəli deyirlər." Amma mən belə deyirəm və sözümün üstündə dururam ki, öz-özü ilə danışmayan adamlar dəlidir. 

Da indi Siz nə deyirsiniz deyin; istəyirsiniz dəli deyin, istəyirsiniz ağıllı.

Mən artıq çoxdandı haqlı-haqsız ovuna çıxmıram, hər kəsi dinləyir və heç kəsə qulaq asmıram...

-Qulu bəy, Əbülfəzqızı da gün ərzində bir neçə dəfə öz-özü ilə dialoq qurur, ağıllı deyək.   

 Dəyərli və öz qələmi ilə fərqlənən  Yaradıcımız, rubrikamızın qonağı olduğunuz üçün Sizə minnətdarlığımızı bildiririk, vaxtınızı halal edin. Ən çox  hansı sualı bəyəndiniz?

-Ən yaxşı "11-ci" sualınızdır- qıyıb vermədiyiniz. Əlbəttə, bu bir zarafatdır, hamısı yaxşı idi, kaş ki, bircə cavabım babat olaydı!

-Səmimiyyətinizə görə  Sizə təşəkkürümü bildirib, ömür payınızın uzun olmasını diləyirəm, çünki gənc yazarların Sizin yaradıcılığınıza çox ehtiyacı var.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(22.09.2023)

Leyla Səfərova, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Qumuq ədəbiyyatında yırlar 

Qumuq folklorunun spesifik iki janrı vardır: 

1.sarınlar  

2.yırlar. 

Bu janrlar həm məzmunca, həm də sayca digər bütün janrlardan çoxluq təşkil edir. Sarın qumuqcada mahnı, nəğmə deməkdir. 

Sarınlar qədər yırlar da qumuq folklorunun spesifik janrıdır. Bir çox məqamlarda dastanları, bəzən şeirləri, vücudnamələri, lətifələri, bəzən də ağıları əvəz edən şifahi xalq ədəbiyyatının bu şeir növünün örnəklərinə Azərbaycan folklorunda rast gəlinmir. “Yır- qumuqların türkü yerinə istifadə etdikləri termindir” və ümumi mənada türkü-mahnı, nəğmə deməkdir.  Qumuqlarda, eləcə də bir çox türk xalqlarında janr kimi göstərilən yır, jır, cır, çır qədim türklərdə şeirə, nəzmə verilən ümumi ad olmuşdur. Bu günün özündə də İran İslam Respublikasının mərkəzi vilayətlərindən olan Əraq ostanında yaşayan Savə türkləri şeirə yır, şeir söyləyənə yırçı deyirlər. 

Yır qumuq folklorunda geniş və çoxşaxəlidir, hətta sarınlardan sonra ən geniş yayılmış janr sayılır. “Qumuqlarda yırlar bir neçə misradan başlayaraq bir neçə yüz misrayadək uzana bilər. Mövzusunda isə məhdudiyyət yoxdur”. 

İgidlik yırları

İgidlik yırları daha çox qəhrəmanlıq dastanlarını xatırladır. Burada bir xalq qəhrəmanının timsalında millətin müəyyən bir tarixi dövrü, mədəniyyəti, adət-ənənəsi haqqında danışılır. Eyni zamanda, igidlik yırlarının qəhrəmanı da Azərbaycan qəhrəmanlıq dastanlarının qəhrəmanları kimi xalq üçün, ölkəsi üçün əhəmiyyətli savaşa girir. Yəni, dastan qəhrəmanı bütün ölkəni maraqlandıran məsələləri həll edir. 

Bəzi hallarda yırlar ölənin haqqında söylənir, onun igidliyi, yaxşılığı, qəhrəmanlığı tərənnüm olunur. Bu zaman elə sözlər seçilir ki, yırı dinləyənin ürəyində mərhəmət hissi oyanır və göz yaşlarına hakim kəsilə bilmir. Bu akt baş verdikdə yır ağı funksiyasını yerinə yetirmiş olur. “Minküllünün yırı”, “Cavatın yırı”, “Zoruşunyırı” və s. kimi bir çox yırlar məhz ağılardır. Ağılar qumuq folklorunda öz ilkin xarakterini qoruyub saxlamağı bacarmışdır, lakin Azərbaycan folklorunda ağılar artıq bayatı şəklində ifa olunur. 

Yırlarda köpək mövzusu 

Tarixi yırlardan “Minküllünün yırı” mövzu baxımından da, poetik nüanslarına görə də çox qədim dövr türk mədəniyyətini özündə ehtiva edə bilir. Əsərdə baş qəhrəman Minküllü itlərini qardaş olaraq qəbul edir ki, bu da maraqlıdır:  

Qey meni koş inanqan üç itim! 

Ey mәnim çox inandığım üç itim! 

Uç itim de nege bola – uç inim! 

Üç itim nә demәkdir, üç qardaşım! 

Araşdırıcı, şair K.Sultanov Minküllünün itləri özünə qardaş hesab etməsini mahnının tarixən müsəlmanlıqdan öncəyə aid olması ilə əlaqələndirmişdir. Burada şamanizmin izlərini görmək mümkündür. Şaman mətnlərində şamanın köpək ruhlarına müraciət etdiyini və onların yardımı ilə bəzi ayinləri yerinə yetirdiyini görürük. Bundan əlavə, “Qeser” dastanında Qeserin də Minküllünün itləri kimi, iki sadiq köpəyi olur. 

Yırlarda qadın motivi  

Yırda diqqəti çəkən başqa bir məqam da qəhrəmanın çətin anında öz həyat yoldaşını köməyə çağırmasıdır. Qadınların ərləri ilə bərabər döyüşməsi, ən yaxın silahdaşı olması türk folkloru üçün xarakterik bir haldır:  

Ayxanımqa belgi alıp barıqız 

Ayxanımı alıb bәri gәliniz 

Uç itimni birisi, 

Üç itimdәn birisi 

İçindeki aslan tulpar tirisi 

İçindәki aslan güclüsü 

Ayxanım da belgi alıp bardı dey. Ayxanımı da eşidib gәldi deyir.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(22.09.2023)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Qiraət saatında Adəm İsmayıl Bakuvinin “Məhşər divanı, yaxud yalanın 17 anı” sənədli romanının dərci davam edir. Roman erməni millətindən olan bəşəriyyət canilərinin utopik məhkəməsindən bəhs edir. Onu nəinki oxumaq, hətta ən maraqlı faktları yaymaq, təbliğ etmək lazımdır.

25-Cİ DƏRC

Ekspert “Mən buna çox təəssüf edirəm” deyərək öz şəxsi mövqeyini bildirib, nəhayət mətni tamamladı:

-1997-ci il aprelin 2-də Rusiya Dövlət Dumasının müdafiə komitəsinin sədri, general Lev Roxlin dumanın iclasında Ermənistana 1 milyard dollarlıq qanunsuz silah satılması barədə hesabat vermişdi, 1998-ci ilin 3 iyulunda Lev Roxlin Moskva yaxınlığındakı bağ evinin yanında qətlə yetirildi. Bu qətli də erməni terrorçuları həyata keçirdilər.

Ekspert fikrini tamamladı. Baş Hakim Xrimyandan sözü olub olmadığını soruşdu, Xrimyan bu dəfə də saymazyana surtukunun qolunu didişdirməyə başladı. Yaşlı hakim söz istəyib bunları söylədi:

-Ümumiyyətlə, ermənilərin antirus meyilləri barədə yüzlərlə fakt var, Sovet dönəmində ən böyük rus icması yaşayan, 50-ci illərin əvvəllərində rusların ermənilərə nisbəti az qala 50-nin 50-yə olan Ermənistanda 1989-cu ildə əhalinin cəmi 1,6 faizini (51555 nəfər) ruslar təşkil edirdi, müstəqil Ermənistanda isə 2001-ci ildə rus əhali daha 3,3 dəfə azalaraq 14660-a çatmışdı. 2011-ci ildə keçirilən son siyahıyaalınmada isə bu qərəm 0,4 faizə düşmüşdür (11911 nəfər). Hazırda Ermənistanın orta məktəblərində, universitetlərində rusca təhsil qadağan olunmuşdur. Bu millətin rusların qatı düşməni olan faşist polisayı Njdeyə abidə qoyması isə, yeri gəlmişkən, o da hazırda müttəhimlər sırasındadır, açıq-aşkar ruslara meydan oxumaq, onlara özlərinin necə qədirbilməz, nankor xalq olmalarını nümayiş etdirməkdir.

 Və son olaraq mən bir müqayisə aparmaq istəyirəm. Ermənilərin özlərinə dost, qardaş dedikləri rusları sıxışdırıb ölkələrindən necə çıxarmaqlarını sübut edən rəqəmləri sizə söylədim. İndi də müqayisə üçün sizə erməni genosidində suçlanan türklərin ermənilərlə rəftarını göstərim. 1915-ci ildə - mifik “erməni genosidi”nin törədildiyi iddia olunan ildə İstanbulda 100 minə yaxın erməni yaşayırdı. Son siyahıyaalınmaya görə İstanbulda hazırda yenə da 100 min erməni yaşayır.

Tamaşaçılar alqışlarla qarşıladılar bu statistikanı.

Divana bir təklif də Divanın işlər vəkilindən gəldi. O bildirdi ki, təzəlikcə ermənilərin ruslara torpaq iddiası barədə bir məlumat oxuyub. Dedi, madam ki, bun gün ermənilərin ruslara sapladığı balta zərbələrindən danışırıq, xahiş edərdim ki, torpaq iddiası barədə də auditoriya məlumatlandırılsın.

Ekspertlər qısa zamanda sözügedən informasiyanı tapıb ortaya qoydular.

“Ermənilərin ərazi iddiaları təkcə Türkiyə və Azərbaycanla məhdudlaşmır, bir neçə il bundan əvvəl onlar Rusiyanın Yakutiya Respublikasının qədim erməni diyarı olduğunu iddia edən və bununla bağlı həqiqətə uyğun olmayan informasiyalar yaymışdılar, ardınca da Rusiyanın populyar kurort şəhəri olan Soçiyə qarşı iddia irəli sürüblər.  “Soçidə erməni icmasının yaranması tarixi”  kimi üzdəniraq məqalələri mediada və sosial mediada tirajlayaraq erməni təbliğatçıları Soçinin ermənilərin ən qədim dövrdən məskunlaşdığı yer olduğunu yazır, bu şəhərə xüsusi hüquqlarının olduğunu iddia edir, hazırda Soçidə ümumi əhalinin 40% -ni təşkil edən 200 minə yaxın erməninin yaşamasını sübut kimi ortaya qoyurlar. Qeyd edirlər ki, guya Soçinin də daxil olduğu Krasnodar diyarı ərazisində erməni əhalisinin ilk məskunlaşması eramızın  I əsrinə təsadüf edir. Guya Böyük Tiqranın legionu həmin vaxt bura gəlib və bu zaman minlərlə erməni burada qalaraq koloniya şəklində yaşamağa başlayıb.  Ermənilər utanmadan və usanmadan Soçi şəhərinin “Böyük Ermənistan”ın ərazisində yerləşdiyini iddia edirlər.

Rusiyalı təhlilçilər həyəcan təbili çalaraq erməni təbliğatçılarının sosial şəbəkələri və müxtəlif tarixi arxivləri saxtakarlıqla doldurmağa başlayacaqlarından, bununla da ermənilərin bu torpaqda ilk məskunlaşdıqlarını və Soçinin guya onların əcdadları yaşadıqları ərazi olduğunu təsdiqləyəcəklərindən, ərazi iddiaları qaldıra biləcəklərindən narahatlıqlarını dilə gətirirlər.

Ermənilər XX əsrin əvvəllərində “Böyük Ermənistan” deyib haray-həşir qopardılar,  SSRİ dönəmində onlara cavab verən olmadı, yazdıqları boxçalarında qaldı. İndi isə o boxçaları bir-bir üzə çıxarırlar. Moyisey Xorenatsi adlı anonim tarixçi yaradıblar. Yesemyan, Avazyan, Yeremyan və başqa müasir saxta tarixçılər də ortaya “əmək” qoyub  XX əsrin əvvəllərində yazılan  uydurmaları “mənbəyə”, “arxiv sənədi”nə çevirməkdədirlər. Saxtakarlıq o həddədir ki, hətta bundan bəzi erməni alimlərinin özləri də xəcalət çəkirlər.Bir erməni məsəlində deyilir: “Harada çörək varsa, ora ermənilər üçün vətəndir”. Elə bu məsəldən də çıxış edərək ermənilər harda barlı-bərəkətli yerlər varsa oralara üz tuturlar. Ermənistandakı ağır sosial durum on minlərlə sovet ermənisini Rusiyanın cənubundakı Krasnodar və Stavropol diyarının dünyaca məşhur kurort zonalarında – Soçı, Kislovodsk, Mineralnıye Vodı kimi şəhərlərdə məskunlaşmasına rəvac verib. İndi bu çörəkli yerləri ermənilər de-faktoyla yanaşı de-yure də vətən etmək istəyirlər. Onların hazırda işğal etdikləri Azərbaycana aid Dağlıq Qarabağ da kurort bölgəsi, çörəkli diyar idi. Dağlıq Qarabağın acı taleyi Soçi, Minvod iddialarının da gələcəkdə oxşar aqibətə tuş gələ bilməsini mümkün edir.

       Söyənilənlər xüsusən Axirət dünyasındakı ruslar üçün tam gözlənilməz oldu, onlar birvaxtkı “vassallarından” bunu əsla gözləmirdilər.

       Nəhayət, Baş Hakim yekun nitqini söylədi:

     -Hörmətli Divan heyəti, hörmətli auditoriya! Mən din pərdəsi altında edilən rəzilliklərlə heç cür barışa bilmirəm. Hətta ateist Sovet dövlətində belə mən dini inancı olan bir ailədə böyümüşəm. Cəllad, killer, diktator, qatil manyak – bunlar qana susaya bilər, qan tökməyə meyilli ola bilər, amma din xadiminə, özü də rəhbər din xadiminə bu əsla yaraşmaz. Xrimyan burda özünü elə aparır, guya deyilənlər onun tükünü də tərpətmir, amma əslində bu belə deyil. Insanın üzərinə birdən-birə elədiyi bütün günahların ahı yürüyəndə onun buna biganə qalması inandırıcı deyil, üstəlik, bu basqıdan onun dizinin bükülməməsi, gözünün qaralmaması, nitqinin tutulmaması da mümkünsüzdür. Mən dinlər barədə ümumi bir çıxış etmək istərdim, eyni Allaha ibadət edən xristian, müsəlman və yəhudilərin eyni mərama xidmət etdiyini, hər hansı bir dini ayrı-seçkiliyin yolverilməz olduğunu isbatlamağa çalışacaqdım. Amma bugünkü proses çox ağır keçdiyindən, hamı kifayət qədər yorulduğundan mən dinlər barədəki çıxışımı sabahkı prosesə saxlamalı oluram. Sabahkı proses üçün də o çıxış aktual olacaq. İndilikdə isə Divanın hökmünü elan edirəm.

Baş Hakim pauza verdi, milçək uçsa belə vızıltısı eşıdıləcək bir səssizlik yarananda amiranə səslə elan etdi:

-Din pərdəsi altında ağlasığmaz cinayətlər həyata keçirərək yüz minlərlə insanın qətlinə fərman verməkdə təqsirli bilinən Katalikos Mkrtıç 1-ci Xrimyan qeybedilmə cazasına məhkum olunsun! Hökm dərhal icra olunsun!

Üza qaraörpəkli mühafizəçilər Xrimyana yaxınlaşıb qolundan tutaraq onu səhnənin arxasına apardılar.

Baş Hakim daha bir prosesi bitirdikləri üçün dərindən nəfəs aldı.

5-Cİ PROSES

YEPİSKOP MESROP

-Qalxın, Divan gəlir!

Vaxt nə tez keçir belə. Sankı Mkrtıçla bu dəqiqə vidalaşmaları təəssüratı yaşayırdı Axirət insanlarında, Divan tamaşaçılarında, artıq Mesrop gəldi.

Tamaşaçılar qalxıb hakimlərin yerlərinə keçmələrini gözlədilər. Hakimlər yerlərinə keçdilər, kürsülərində rahatlandılar, Baş Hakim səsini arıtlayıb sözə başlamaq istədi, amma yaşlı hakim yüngülcə onun çiyninə toxundu. Yəni ki, gözlə, diktor elanı gəlsin, sonra danışarsan. Ümumiyyətlə, Baş Hakim hərdən çox səbirsiz olur, bu, onun prosesə alüdə olmasındandır, istəyir, hər şey tez həll olunsun. Hətta bir dəfə həmkarlarına etiraf edib ki, mənimçün həyatda ən ağır şey prosesin davamının növbəti günə keçirilməsidir.

Bu adamı qoy, saatlarca yemədən, içmədən, yorulmadan, usanmadan proses aparsın. Amma proseslər isə mütləq fasilə tələb edirlər, qalxan temp, yeri gələndə mütləq enməli, yeri gələndə işin xeyrinə dayanıb nəfəs dərilməlidir. Qızğın başla, birnəfəsə taleləri həll etmək olmaz. Soyuqqanlı olmaq üçünsə mütləq emosiyaları susdurmalısan, beyinə rahatlaşmaq imkanı verməlisən.

Kulisdən diktorun səsi gəldi:

-Bu gün müttəhimlər kürsüsündə Yepiskop Mesrop əyləşir. Yepiskop Mesrop kürsüyə gətirilsin.

17 portretdən növbətisinin üzünün ağ örpəyi götürüldü, sifətini olduqca iri, pırpız qaşları, bir də enli burnu əsla görünməz edən, sinəsindən asılmış olduqca böyük xaçı parıldayan keşiş qiyafəli şəxsin simasını görcək hamı bir-birinə baxmağa başladı. Nə Yepiskop Mesrop adı, nə də bu sima onlara heç nə demirdi.

Yepiskop Mesropu mühafizəçilər gətirib Müttəhimlər kürsüsündə əyləşdirdilər, o, sağına-soluna baxdı, altındakı kürsünü rahatladı, sonra səmaya tərəf boylandı, sonda da gözlərini Divanın Baş Hakiminə zillədi.

Baş Hakim danışmaq məqamı çatdığı üçün mikrofonunu açıb sözə başladı:

-Hörmətli Divan üzvləri, hörmətli tamaşaçılar. Yəqin ki, Yepiskop Mesrop adı sizə heç nə demədi. Heç bizə də heç nə demir. Divanı qurulan 17 erməni arasında o, ən az tanınan, ən az adı çəkilən şəxsdir. Haqqında heç bir mənbədən heç nə tapmaq mümkün deyil. Heç fotolarını belə tapmaq mümkün deyil. Adını müasir Ermənistanda əsla çəkən yoxdur. Unudulub bu inkoqnito şəxs. Amma erməni millətçiliyinin rişələnməsində, qol-budaq atmasında, “Böyük Ermənistan” xülyalarının təşəkkül tapmasında, terror və işğalçı müharibə xətti tutmaqda bu şəxsin hədsiz rolu olub. 19-cu əsrin sonlarında “Daşnaksütun” partiyasının Tiflis bürosunun rəhbərlərindən biri olmuş yepiskop Mesropun Rusiya İmperiyasının antimüsəlman siyasətində, Qafqazın erməniləşdirilməsi siyasətində böyük xidmətləri olmuşdur. Mən dərhal sözü bu şəxsə vermək istəyirəm.

Üzünü təqsirləndirilənə tutdu:

-Yepiskop Mesrop, bu qədər xidmətləriniz olan yerdə, sizin unudulmağınız sizcə, nəylə bağlıdır? Erməni millətçiliyi olduqca qədirbilən qurumdur, burada – prosesdə iştirak edən 17 nəfərin axirətə düşənlərinə abidələr qoyulub, adlarına küçələr salınıb, adları tarix kitablarına salınıb, Droya hətta ziyarətgah da salıblar, halbuki sizin adınız heç yerdə hallanmır, sizi müasir Ermənistanda heç kəs tanımır. Bunun izahı varmı? Niyə unudulmusunuz?

Yepiskop Mesrop nəhəng gövdəsinə tam uyğun olan gur səsiylə bəyan etdi:

-Mənim elə bir xidmətim olmayıb ki, adım əbədiləşsin, mənə heykəl qoyulsun. Adi partiya fəalı olmuşam, kilsə xadimi olmuşam, vəssalam.

Baş Hakim növbəti sualını verdi:

-Siz İrəvan quberniyasında müsəlmanların sıxışdırılması, orada erməni əhalinin say nisbətində müsbət dinamikaya sahiblənməsində əhəmiyyətli rol oynamısınız, siz Rusiya İmperiyasının Qafqaz üzrə səlahiyyətli nümayəndəsi, Çar 3-cü Aleksandrın yaxın dostu Qraf İllarion İvanoviç Vorontsov-Daşkovdan erməni millətçiliyinin təşəkkül tapmasını təmin edən həlledici qərarlar qopara bilmisiniz, bu tarixdir, tarixi nə gizlətmək, nə təkzib etmək olar.

Yepiskop Mesrop əvvəlki soyuqqanlıqla davam etdi:

-Qafqazı erməniləşdirmək, müsəlman əhalini sıxışdırmaq nə deməkdir? Mən gözümü açdığım və xidmət apardığım Tiflis şəhəri büsbütün erməni şəhəri olub, gözümü açandan hara getsəm erməni dilində danışıq eşitmişəm, bazar, qəhvəxana, karvansara, meydanlar – hamısında doğma haylarımı görmüşəm. Gürcülərə aid Tiflisdə olduğu kimi müsəlmanlara aid Bakıda da eynisi yaşanıb. Orda da aborogen millət ermənilər olub. Siz bunu qoyub İrəvanın, guya, Çar Rusiyası tərəfindən erməniləşdirilməsindən dəm vurursunuz, müsəlmanlar yaşayan İrəvan xanlığı termini yanlışdır, İrəvan – əzəldən erməni şəhəridir, biz ermənilərin anası Vandırsa da, atası da İrəvandır.

Baş Hakim üzünü ekspertlərə tutdu. Söylədi ki, “Zəhmət olmasa, 19-cu əsrin əvvəllərində - Çar Rusiyasının Türkiyə və İranla müharibə zəfərlərindən sonra Qafqaza yiyələnməsi dövrünün əhali statistikasının həqiqətə ən uyğun olanını səsləndirin.”

(Davamı var)

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(22.09.2023)