Super User
Özbəkistanda ölkəmizə dair müsabiqənin nominasiyaları elan edilib
Özbəkistandakı Heydər Əliyev adına Azərbaycan Mədəniyyət Mərkəzi bu il üzrə Özbəkistan mətbuatı, ictimaiyyəti arasında Azərbaycan, habelə Özbəkistanla tarixi dostluq və əməkdaşlığa dair müsabiqə elan edilib. Bu barədə “Ədəbiyyat və incəsənət” portalına Mərkəzdən məlumat verilib. Məlumata görə, müsabiqədə müxtəlif aktual mövzular üzrə nominasiyalar müəyyənləşdirilib. Nominasiyalar arasında Azərbaycan-Özbəkistan, Türk dünyası arasında tarixi dostluq, əməkdaşlıq, dövlətlərimizin strateji müttəfiqliyi mövzusu yer alıb və bu mövzularda məqalələrə üstünlük verilməsi nəzərdə tutulub.
Qeyd olunan mövzular üzrə “İlin televiziya verilişi”, “İlin tərcümə əsəri layihəsi”, “İlin sənədli filmi”, “Dostluq əlaqələrini təbliğ edən ilin ən fəal azərbaycanlı və özbək xadimi”, Özbək mətbuatında dostluğumuz, Azərbaycan haqqında ən çox materiallar dərc edən mətbu orqan, həmçinin Özbəkistanda Azərbaycan dilinin tədrisi və təbliği, Azərbaycan tarixi, mədəniyyəti, ədəbiyyatına aid ilin layihəsi və başqa mövzular üzrə qaliblər müxtəlif nominasiyalarda Azərbaycan Mədəniyyət Mərkəzinin fəxri diplom və pul mükafatlarına layiq görüləcəklər.
Bu ilin Azərbaycanda “Yaşıl dünya naminə həmrəylik ili” elan edilməsi ilə əlaqədar Mədəniyyət Mərkəzi tərəfindən Özbəkistanda silsilə tədbirlərin və layihələrin həyata keçirilməsi planlaşdırılır. Bununla əlaqədar mərkəz müsabiqədə mətbuat üzrə COP29 Beynəlxalq ekoloji təşkilatda Azərbaycanın rolu, ətraf mühitin mühafizəsi və onu necə xilas etmək, tullantısız mühit və texnologiyalar, yaşıllıqların qorunması və artırılması, iqlim dəyişiklikləri mövzularını təşviq edən məqalələrə üstünlük verəcək və bu mövzular üzrə nominasiyalar daxil edib.
ICESCO tərəfindən Azərbaycanın mədəniyyət paytaxtı Şuşa şəhəri 2024-cü il üçün “İslam dünyasının mədəniyyət paytaxtı” elan edilib. Sözügedən hadisə ilə əlaqədar “Şuşa – İslam dünyasının Mədəniyyət paytaxtı” adlı nominasiya müsabiqədə yer alıb. Bu nominasiya üzrə Azərbaycanın qədim şəhəri, Qarabağın mərkəzi, mədəniyyət paytaxtımız Şuşa şəhəri, onun tarixi, mədəniyyəti, rəşadətli Azərbaycan Ordusunun Şuşanı azad etməsi, Şuşa şəhərinin qısa müddət ərzində yenidən qurulması, eyni zamanda, tarixi-mədəni və dini abidələrin bərpa edilərək istifadəyə verilməsi istiqamətində aparılan intensiv işlər, Şuşanın beynəlxalq tədbirlərin keçirildiyi məkana çevrilməsi barədə məqalələr əsas götürüləcək. Eyni zamanda, Özbəkistanda 2024-cü il Prezident Şavkat Mirziyoyev tərəfindən “Gənclərə və biznesə dəstək ili” elan edilməsi ilə əlaqədar builki müsabiqədə xüsusi nominasiya elan edilib. Nominasiyada gənclərin milli dəyərlərə əsaslanaraq intellektual inkişafı, onların elm və texnologiyalara yiyələnməsi, güclü iqtisadiyyatın qurulması, biznesin, innovasiyaların dəstəklənməsi mövzularına önəm veriləcək.
Müsabiqədə qalib gələn özbək jurnalistlər ənənəvi olaraq hər ilin yay aylarında Azərbaycana təşkil olunan media-turda iştirak etmək imkanı qazanacaqlar.
Azərbaycan Mədəniyyət Mərkəzinin təşkilatçılığı ilə keçirilən bu media-tur zamanı Özbəkistanın aparıcı media nümayəndələri ölkəmizin paytaxtı Bakı və respublikamızın tarixi məkanları, işğaldan azad edilmiş bölgələrdə olaraq, mədəniyyət, turizm məkanlarını ziyarət edir, orada çəkilişlər aparır, xüsusi məqalələr hazırlayırlar.
Müsabiqə haqqında əlavə məlumatı Azərbaycan Mədəniyyət Mərkəzinin saytında “Müsabiqələr” bölməsindən əldə etmək olar.
“Ədəbiyyat və incəsənət”
(01.02.2024)
Mədəniyyət naziri xaricdə mədəniyyət sahəsi üzrə təhsil almış və təhsilini davam etdirən şəxslərlə görüşüb
Azərbaycan Milli İncəsənət Muzeyində mədəniyyət naziri Adil Kərimli xaricdə mədəniyyət sahəsi üzrə təhsil almış və hazırda təhsilini davam etdirən şəxslərlə görüş keçirib. Bu barədə “Ədəbiyyat və incəsənət” portalı Mədəniyyət Nazirliyinə istinadən məlumat verir.
Məlumatda bildirilir ki, görüşün məqsədi xaricdə təhsil almış və hazırda təhsilini davam etdirən şəxslər arasında dialoq və şəbəkələşmə üçün münbit şərait yaradılması, eyni zamanda, xaricdə təhsil almış şəxslərin bilik və bacarıqlarından istifadə olunmaqla ölkəmizin mədəni inkişafına töhfə verməkdən ibarətdir.
Görüşdə çıxış edən mədəniyyət naziri ölkəmizdə gənclərə göstərilən diqqət və qayğıdan danışıb. Qeyd edib ki, gənclərimizin müxtəlif ixtisaslar üzrə xaricdə təhsil alması istiqamətində ardıcıl addımlar atılır: “Sizlərin bir çoxu 2007–2015-ci illərdə Azərbaycan gənclərinin xarici ölkələrdə təhsili üzrə Dövlət Proqramı” çərçivəsində dünyanın nüfuzlu universitetlərində mədəniyyətin müxtəlif sahələri üzrə təhsil almışsınız. Ölkə rəhbərliyi tərəfindən mədəniyyət sahəsinin inkişafı ilə bağlı qarşımızda qoyulan vəzifələrin və tapşırıqların həyata keçirilməsində beynəlxalq təcrübəyə əsaslanan biliklərə, yanaşmalara ehtiyac var”.
Bildirilib ki, Birinci vitse-prezident Mehriban xanım Əliyevanın rəhbəri olduğu Heydər Əliyev Fondu tərəfindən də gənclərimizin mədəniyyət sahəsi üzrə xaricdə təhsil almalarına mütəmadi dəstək göstərilir.
Daha sonra görüşdə iştirakçıların maraqlı fikirləri dinlənilib, mədəniyyətin ayrı-ayrı sahələri üzrə diskussiya keçirilib.
“Ədəbiyyat və incəsənət”
(01.02.2024)
“Domates, bibər, patlıcan…” - Ondan ilk eşitdiyim mahnı
Kənan Məmmədli, “Ədəbiyyat və incəsənət”
Sovetlər dönəmində Türkiyəni bizdən uzaq salmışdılar. Etibar adlı bir jurnalistin Türkiyə sənətçiləri barədə proqramı türk musiqisi barədə bizlərçün yeganə bələdçi idi. Və Barış Mançodan da ilk dəfə “Domates, bibər, patlıcan…” nəqarətli bir mahnı eşitmişdim və təəccüblənmişdim, eşməbığ bir kişi pomidora, badımcana niyə mahnı oxuyur deyə.
Amma zaman keçdikcə bu eşməbığ kişini hamı kimi mən də sevdim. “Hatırlasana” və “Gülpəmbə” isə ruhuma necə qida verdisə, hələ də bu mahnıları sevə-sevə dinləyirəm.
Bu gün rok, pop və müasir türk musiqi sənətinin görkəmli nümayəndəsi Barış Mançonun anım günüdür. Barış Manço 25 il bundan əvvəl fevralın 1-də infarkt keçirib və dünyasını dəyişib.
Barış Manço 1943-cü il yanvarın 2-də Üsküdar əyalətində Konyalı Karamanco tayfasına məxsus ailədə anadan olub. Barışın üç yaşı olanda valideynləri ayrılır. Barış atasının himayəsində qalsa da, gözəl türkülər oxuyan musiqi müəlliməsi – anası ilə tez-tez görüşür. Ananın musiqi sənətinə sonsuz məhəbbəti oğlunun canına hopur. Barış Qalatasaray Liseyində oxuduğu müddətdən musiqi ilə maraqlanmağa başlayır. Bu maraq onu Belçika Kral Akademiyasına aparır. O, burada rəsm, qrafika, memarlıq sənətini öyrənərək, maddi təminatını ödəmək üçün kafedə qarson, avtoparkda qarovulçu işləyir....
Barış Belçikada Andre Soulac adlı bir şairlə tanış olur və ondan fransız dilini mükəmməl öyrənməyə çalışır. Sonra dostlar yaradıcılıqlarını birləşdirmək qərarına gəlirlər. Andre Barışın musiqisinə şeirlər yazır. Barış kiçik konsertlər verərək fransızca oxumağa başlayır. Bir gün Barışı fransız radiosu pop musiqi məzmunlu bir proqramına dəvət edir. O, öz mahnılarını radio vasitəsilə yayımlayır. Lakin Fransanın məşhur bir sənətçisi aksentlə oxuduğuna görə Barışın mahnılarının səsləndirilməsinə qadağa qoyur.
Avropadakı musiqi karyerasının bitdiyini düşünən Barış, yenidən İstanbula dönür. Uzun saçlı, qalın bığlı, dərviş çuxalı, çarxlı, qolbaqlı dərviş Barış Manço türk musiqisini rok və cazla qarışdıraraq, tamamilə yeni musiqi altında, sevimli bir səslə oxuyurdu. Onun epik mahnılarının hər birində bir əfsanə, bir insan taleyi, bir dərviş əhvalatı yatırdı. Lakin mühafizəkar Türkiyə cəmiyyəti onun qeyri-adi imicini, uzun saçlarını qəbul eləyə bilmirdi. Hətta buna görə, Barışın həyatı dəfələrlə təhlükə altında qalıb.
Barışın həyatında üç qadın olub. İlk yaşadığı xanımla Belçikada təsadüfən tapışırlar. Bir neçə ildən sonra Barış, Türkiyə gözəllik yarışmasının kraliçası seçilmiş Əzra Balkanla evlənir. Təxminən bir ildən sonra bu münasibətə də son qoyulur. Üçüncü dəfə Lalə Çağlar ilə baş-başa verib yaşayan Barış, ömrünün sonuna qədər ondan ayrılmır. Bu evlilikdən onların Batıxan və Doğuxan adlı iki oğlu dünyaya gəlir. Sənətçinin qızı olsa da, təəssüf ki, cəmi bir neçə ay yaşayıb. Barış onun adını Gülpəmbə qoyubmuş. Dərvişin "Gülpəmbə” mahnısındakı yanğı da bundan imiş!
Barış şeirləri özü yazır, musiqini özü bəstələyir, nəğmələrini özü oxuyurdu...
Barış Mançonu dünyanın hər yerində sevirdilər. Onun oxuduğu nəğmələrdə Şərqlə Qərb birləşir, qaynayıb-qarışırdı. Barış şair idi, bəstəkar idi, oxuyan dərviş idi. Barış uşaqlar və böyüklər üçün kültür-əyləncə proqramı olan "7-dən 77-yə” adlı son dərəcə maraqlı bir verilişin yaradıcısı və aparıcısı idi. Barış "Milliyyət” qəzetində "Oku, bakalım!” rubrikası altında gündəlik həyatdan yazılar yazırdı. Barış həm də bugünkü ev-muzeyini zənginləşdirən əntiq əşyalar toplayırdı... Barış siyasətçi deyildi, heç bir partiyanın da üzvü olmayıb. Lakin bir dəfə prezident olmaq arzusunu dilinə gətirib. O, Türkiyə ictimai-siyasi həyatına yeni çalar, rəng, ritm gətirmək üçün bu arzuda olduğunu bildirib. "Xalq seçməli olsaydı, bilirəm ki, bütün Türkiyə məni seçər!” deyib.
Barış Manço 1991-ci ildə xalq sənətçisi adına layiq görülüb. Ölümündən sonra sənətkarın 18 il ailəsilə birgə Moda küçəsində yaşadığı ev muzeyə çevrilib.
Ruhu şad olsun!
“Ədəbiyyat və incəsənət”
(01.02.2024)
“Məncə, insanın ən böyük sərvəti təcrübələridir” - Türkiyəli yazıçı Elif Ünal Yıldızla müsahibə
Habil Yaşar, “Ədəbiyyat və incəsənət”
Qardaş Türkiyənin daha bir dəyərli yazıçısı ilə müsahibəni sizlərə təqdim edirəm. Qonağımız Elif Ünal Yıldız xanımdır.
Buyurub oxuya bilərsiniz...
-Salam Elif xanım! Zəhmət olmasa öncə özünüz haqqında Azərbaycan oxucularına məlumat verərdiniz.
-Mənim Elif Ünal Yıldız. 1986-cı ildə İstanbulda anadan olmuşam, 6 yaşımdan paytaxt Ankarada yaşayıram. Dövlət idarəçiliyi məzunuyam. “Umuda Yolculuk” kitabının müəllifiyəm. Bundan əlavə, sizin də yazıçı heyətində olduğunuz “fisildayankalemler.org” saytının qurucusu və yazarıyam.
-Ədəbiyyata marağınız necə yarandı? Bu haqda fikirlərinizi bilmək çox maraqlı olardı.
-Uşaqlıqdan ədəbiyyata, yazıya marağım olduğunu deyə bilərəm. Özümü tanıyandan bəri mən öz üslubumda məqalələr, bəstələr, hekayələr yazıram. İlk nəşr olunan əsərim “Umuda Yolculuk” adlı kitabımdır.
-Əsərləriniz haqqında məlumat verə bilərsinizmi?
-“Umuda Yolculuk” gənc yaşda evləndirilən Yağmur adlı qadının evliliyindən qaçaraq özünə yeni həyat qurmaq üçün Ankaraya köçməsi haqqında dram kitabıdır. Eyni zamanda özündə detektiv də ehtiva edir; Qadın hüquqlarına, ədalətə, feminizmə də çoxsaylı istinadlar etdiyini söyləmək mümkündür. Yağmur obrazını güclü qadınların təmsilçisi olaraq diqqətlə yaratdım; Yağmurun həyatı boyunca müşahidə etdiyim və bildiyim bir çox gender bərabərsizliyi və qadın hüquqları məsələlərinə toxunaraq, onu bütün çətinliklərə baxmayaraq yıxılmayan, dimdik duran bir şəxsiyyət kimi yazdım. Ümid edirdim ki, bu, bütün qadınlarımız üçün bir ilham ola bilər.
-Xəyallarınızın genişlənməsinə səbəb olan hadisələr nələrdir?
-Məncə, təxəyyül insanın şüurunda və hətta şüuraltında olan dərin baxışın ən aydın əksidir. Düşünürəm ki, xəyal qurmağı və təsəvvür etməyi bacarmayan yazıçı öz karyerasında o qədər də uğurlu ola bilməz. Təbii ki, müəllif əsərində reallıqdan ilham almalı və gündəlik həyata toxunmalıdır, lakin bu reallıqla müəllif mesajının qarışdığı yer təxəyyüldür. Ona görə də təxəyyül və yaradıcılığı olmayan yazıların oxucu üçün çox darıxdırıcı və monoton ola biləcəyindən narahatam. İnsan təəssüratını nəyə heyran olursa, nədə işıq görürsə onunla qidalandırır. Bu mənim üçün də tam olaraq belədir. Şəxsən mən, xəyallarımı oxuduqlarımdan, yaşadıqlarımdan, gördüklərimdən aldığım ilhamla qururam. Bu xəyallar həyatımın hər qarışına və təbii ki, yazılarıma da sirayət etdi. Məncə, insanın ən böyük sərvəti təcrübələridir. Yaşadığım ən kiçik hadisənin belə mənə necə xəyallar qurdurduğuna və ideyalar formalaşdırmasına səbəb olduğunu eşidəndə təəccüblənərsiniz. İş o yerə çatıb ki, bəzən küçədə gördüyüm pişik belə ağlımın dərinliklərində məni bir başından o biri ucuna uçurub, yeni ideyalarla aydınlandıra bilir. Ona görə də xəyallarım reallığımı daha fantastik şəkildə əks etdirir.
- Kitab oxumaq vərdişini qazanmaq üçün nə etmək lazımdır?
-Kitab oxumaq vərdişi çox dəyərlidir. Xüsusilə yazıçı üçün vazkeçilməzdir. İnsan oxuduğunu yazır. Təbii ki, hər kəsin üslubu, ahəngi var, amma yaradıcı yazının əsasları şübhəsiz ki, əvvəllər oxunmuş hər cür yazılardan az-az bir araya gələrək formalaşır. Yalnız bumu? Oxumaq insanın həyata baxışını dəyişdirir, hadisələri qavramaq qabiliyyətini artırır və tamam başqa daxili aləmlərə qapı açır. Bu səbəbdən də yazıçı olmayanların mütaliə vərdişi qazanması çox vacibdir. Oxumaq vərdişi olmayanlar üçün bir neçə saat kitab, jurnal və ya xəbər məqaləsinə bağlı qalmaq çox çətin ola bilər; Bununla belə, məncə, kitab oxumaq vərdişini qazanmaq çətin deyil. Həmişə düşünürəm ki, oxumağı sevməyənlər sevəcəkləri şeyləri oxumurlar. Məncə, ilk iş insanın oxumaqdan həzz alacağı əsəri tapmasıdır. Ağır, klassik kitabları hamının bəyənəcəyi bir qayda yoxdur. Arzu edən hər kəs istədiyini oxuya bilər və ona ən çox həzz verəni və faydasını hiss etdiyi birini seçə bilər. Bundan əlavə, hər gün oxuma vaxtını bir az da artıraraq, zamanla daha möhkəm oxu modelini qurmaq mümkündür.
- Zaman sizin üçün nə deməkdir və yazarkən hər hansı bir rutininiz varmı?
-Zaman mənim üçün bir fürsətdir. Yeni şeyləri sınamaq, yeni yerləri ziyarət etmək, yeni insanlarla tanış olmaq zamanın vədidir və şübhəsiz ki, zaman hər şeyi bilən yeganə şeydir. Özümü zamanın öhdəsinə buraxıram, yazılarımı özümü ən canlı hiss etdiyim zamanlarda yazıram, fikir və ilhamla dolub-daşarkən narahat hiss etdiyim zamanlarda... Bu vaxt adətən gecələr olur. Hər şeydən çox qaranlıqda işləməyi və yazmağı sevirəm.
-Türkiyədəki hal-hazırdakı mütaliənin vəziyyəti sizi qane edirmi?
-İnternetdə hazır məlumatların çoxalması kitab alışlarında oxucu nisbətinin azalmasına səbəb olmaqdadır.
Bundan əlavə, ölkəmizdə imtahan sisteminin çox olması səbəbindən sual banklarına tələbat artdığı halda, ədəbi əsərlərə tələbat əvvəlki illərlə müqayisədə azalmaqdadır.
-Azərbaycan ədəbiyyatını izləyirsinizmi?
-Təbii ki, mənim də qardaş ölkəmiz Azərbaycanın ədəbiyyatını öyrənmək imkanım oldu. Qəzetinizi, portalınızı araşdırarkən çoxlu müxtəlif yazılara, əsərlərə rast gəldim. Fürsət tapanda daha ətraflı araşdırma aparmaq istərdim. Əldə etdiklərimdən demək olar ki, sizin zəngin və dolğun ədəbiyyat tarixiniz var. Ümidvaram, bundan sonra da daha da uğurlu əsərlər yaranacaq.
-Gələcək planlarınız haqqında məlumat verə bilərsinizmi?
-Hələlik bir kitabım və hər cür məqalənin yazılaraq paylaşıldığı “fisildayankalemler.org” adlı bir müəllif platformam var. Gələcək məqsədim yeni əsərlərimi yazmaqla yanaşı, hazırda böyük bir yazar heyəti ilə xidmət edən saytımı institutlaşdıraraq daha geniş auditoriyaya çatmaqdır. Ölkənin, hətta dünyanın hər yerindən insanlara qələmimlə pıçıldamaq istəyirəm.
-Ənənəvi kitablara və ya elektron kitablara üstünlük verirsiniz?
-Məncə, e-kitab mədəniyyəti əsl fiziki kitabı heç vaxt əvəz edə bilməz. Təbii ki, daha praktik olduğuna görə üstünlük verilə bilər, axı texnologiya əsrində yaşayırıq, amma kitaba əlimlə toxunub vərəqlərinin qoxusunu almaq başqa şeydir. Qələmlə məni heyran edən sətirlərin altından xətt çəkə bilməsəm, vərəqlərin kənarlarına qeydlər apara bilməsəm, qaldığım yerdən səhifəni qatlaya bilməsəm, oxumağın nə mənası var?
– Bir yazar olaraq digər yazarlara məsləhətləriniz nədir?
-Bir yazıçı olaraq digər yazıçılara ən böyük tövsiyəm odur ki, əsərlərini yazmazdan əvvəl çoxlu araşdırma aparsınlar. Mətn oxucunu istiqamətləndirir. Yalan məlumatlara və ya real olmayan ssenarilərə əsaslanan məqalənin oxucuya xeyirdən çox ziyanı olacaq. Şəxsən mən dərindən araşdırma aparmadan ən kiçik məqaləmdə belə qələmi əlimə almıram. Ən xırda detallara qədər skan edir və oxucuya ən dəqiq və etibarlı məhsulu təqdim etməyə çalışıram.
“Ədəbiyyat və incəsənət”
(01.02.2024)
“Bulağ”ın çeşməsini gurlandıran magik realist
Elman Eldaroğlu, “Ədəbiyyat və incəsənət”
Bu gün Yardımlı rayonuna üç istiqamətdən daxil olmaq mümkündür. Ya gərək Cəlilabadın ərazisindən rayonun “Ucarud” bölgəsindəki yuxarı kəndlərdən keçərək, ya Lənkaran yolundan ayrılıb, Lerikin daşlı-kəsəkli yolları ilə, “Pornayım” bölgəsindən, ya da ki, Masallı ərazisindən üzü “Sivdaş”a doğru irəliləməlisən. Nədənsə bu üç yoldan biri, Masallıdan rayona uzanan şose yolu daha rahat yol sayılıb.
Yəni Yardımlıya yolu düşənlər, Masallı mənzərələrini seyr etməmiş, masallılarla ünsiyyətdə olmamış rayona getməzdilər. Hətta masallılılar öz aralarında yardımlıları “dağlı” da adlandrırdılar. Sovetlər birliyi dağılandan sonra rayonlar arasında postlar qoyulanda da, arada həmişə dostluq və mehribanlıq olub. Niyə söhbətimə bir az uzaqdan başladım? Qəhrəmanımın mənə nə qədər doğma olduğunu öncədən anlatmağım üçün. Darıxmayın, kim olduğunu söyləyəcəm. Amma icazə versəydiniz, əvvəlcə Filologiya elmləri doktoru, Bakı Dövlət Universitetinin professoru, Əməkdar jurnalist Qulu Məhərrəmlinin onun haqqında söylədiklərindən başlayardım:
“Adını ilk dəfə məşhur "Bulaq" verilişində eşitmişdim. Onda yaşadığı Masallı rayonunda eşitdiyi-bildiyi folklor nümunələrini, el əhvalatlarını yazıb bu verilişə göndərirdi. Daha sonra onun barəsində bir yazıçı kimi rejissor dostum Rövşən Almuradlı mənə danışmışdı. Böyük rejissor hələ 20-25 il əvvəl onun "Azərnur" romanını oxuyub vəcdə gəlmişdi, "kino üçün əla dramaturji material var bu romanda, vəsait tapılsaydı əla film çəkərdim" demişdi. Onun sözü ilə "Azərnur"u ("Qanlı ocaq") tapıb oxumuşdum və insanın özündənkənar baş verən hadisələrin bilavasitə onun mənəvi dünyası ilə ruhi bağlılığını magik realizm üslubunda təsvir etmiş müəllifin ədəbi istedadını çox bəyənmişdim. Maraqlı hadisələrlə oxucunu cəlb edən bu romanda yazıçının bir obanın timsalında bəşəri əxlaq problemini qabartması onun bədii təfəkkürünün dərin qatlarından xəbər verirdi. Sonralar onun postmodernist üslubda yazdığı və ötən əsrin qaynar 90-ci illərində Bakıda, döyüş bölgələrində baş verən olaylardan bəhs edən "Qara sarmaşıq" romanını oxuyanda da eyni zövqü aldım. Əsərdə humanizmi təbliğ edən müəllif, siyasi intriqalardan əziyyət çəkən, haqsızlıqlara üsyan edərək öz haqqı uğrunda mübarizə aparan bir xalqın dolğun bədii obrazını yaratmağa nail olmuşdu.”
Elədir, düz tapdınız, söhbət yazıçı, jurnalist Nurəddin Ədiloğludan gedir. 1958-ci ildə Masallı rayonunun Xırmandalı kəndində anadan olub. 1975-ci ildən dövrü mətbuatda publisistik və bədii yazıları ilə çıxış edir. 1984-cü ildə АDU-nun jurnalistika fakültəsini bitirib. "Tok Qafar" аdlı ilk hekayəsi vaxtilə Masallıda çıxan "Çağırış" qəzetində dərc olunub. Gənclər təşkilatında, Rayon İcraiyyə Komitəsində, rayon qəzetində, İcra Hakimiyyəti aparatında müxtəlif vəzifələrdə çalışıb. Beş il Masallı şəhər Bələdiyyəsinin üzvü və katibi olub. Ötən əsrin 90-cı illərində "Millət", "Avrasiya", "Hüriyyət" qəzetlərində cənub bölgəsi üzrə müxbir işləyib. 1995-2002-ci illərdə "Masallı" müstəqil qəzetinin baş redaktoru vəzifəsində çalışıb. 2004-cü ildən Bakı şəhərində yaşayır. 2004-2008-ci illər "Mars" ədəbi-bədii jurnalında məsul redaktor, 2005-2008-ci illərdə "Qarabağa aparan yol" qəzetində baş redaktor müavini işləyib və eyni zamanda "Humanitar", "Yeni dirçəliş", "İki sahil" qəzetləri ilə əməkdaşlıq edib. Hazırda "Yurd" jurnalının redaksiya heyətinin üzvüdür. Otuzdan yuxarı kitabın müəllifidir...
Artıq iyirmi ildir ki, Bakıda məskunlaşıb, amma necə deyərlər, bir ayağı Masllıdadır. Doğma yurdu- Xırmandalını gəzib dolaşmaqdan mənəvi güc alır.
Deyir ki,- “Doğma kəndimizə tez-tez gedirəm. Hər dəfə ürəyim ya həyəcandan, ya da sevincdən quş kimi çırpınır. Dogma adamlarla, məktəb yoldaşlarımla, yaxın - uzaq qohumlarla görüşürəm. Əvvəlcə, adətim üzrə kənd qəbiristanlığına gedib valideynlərimin məzarlarını ziyarət edirəm. Kəndin içinə doğru irəlilədikcə uşaq vaxtı getdiyim yolları, çığırları xatırlayıram. Amma o vaxtkı xəndəkləri indi hündür dəmir və daş hasarlar əvəz edir. Yol-yolaqda darısqallıq yaradan bu hündür yaraşıqlı daş hasarlar və dəmir çəpərlər ÇİN SƏDDİ kimi uzanıb gedir. Qonşu-qonşunu belə görmür. Qonşu qonşunu görmürsə, yoldan ötən adamı neçə görə bilər? Elə bil hündür darvazalar, daş hasarlar, dəmir çəpərlər insani münasibətlərin üstünə də kölgə salıb. Yaxın qonşusunun maşın yolunu, hətta piyada yolunu kəsən adamlar nə ağsaqqal sayır, nə qarasaqqal...”
İnsanlar arasında yaranan bu soyuqluq onu çox narahat edir. Ah çəkərək gileylənib:
“Mənə ağır gələn budur ki, bəzən böyüklər nifrət bəslədiyi adamlar barədə gənc övladlarının, məktəbli nəvə-nəticələrinin yanında söhbət salırlar. Beləliklə də öz qəlbiərndəki kin-küdürəti “estafet” kimi onların yaddaşlarına köçürürlər. Söz-sözü çəkir, fikir-fikrə calanır. Ləziz xörəklər düzülmüş süfrə başında çənələr şaqqıldayır, ağızlar köpüklənir. Köhnə palanların içi tökülür. Gərək Əhmədi-Biqəm olasan ki, heç nəyi vecinə almayasan. Mən heç kəsin tərəfini saxlamadan BARIŞ yaratmaq missiyasını həm özümün, həm də bir-birinə qan qohumu olan adamların mənəvi rahatlığı üçün vacib sayıram. Amma deyir sən saydığını say, gör fələk nə sayır. Belə məqamda SUSMAQ qızıla yox, qəlbimin RƏFİNƏ yığılan DAŞA dönür. Daş ağır olsa da, getdikcə qəribə bir aləmə - çəkisizlik şəraitinə düşürəm. Və bu çəkisizliyin içində özüm özümə elə ya daş, ya quş olmağı arzulayıram. Kövrək duyğuların qanadında uşaqlıq çağlarımı xatırlayıram. O zaman hamı, nənəm demişkən, biri-birinə can deyib, can eşitdiyi dövrdə yaşayırdı. Heç kim, heç kimin toyuğuna kiş deməzdi. Küsənləri də ağsaqqallar, ağbirçəklər toyda, bayramda barışdırardılar. O rəhmətliklər milçəkdən FİL düzəltməyiblər, “Yağ dağıldı, palaz batdı” deyə hər sözün başına İP salmayıblar. Nə isə, əfsus ki, bizim cəmiyyətimizdə şirin arzular, xoş diləkər tarixin nə gedişatını, nə də məzmununu dəyişməyə qadir deyil...”- söyləyir.
Milli mənəvi dəyərlərə bağlı adamdır. Köhnə kişilərə xas olan xüsusiyyətləri çoxdur. Yalan danışmağı xoşlamır. Sözü vaxtında, yerində üzə deməyi bacarır. Mehribanlığı da öz yerində, heç vaxt kiminsə qəlbinə toxunmağa səy göstərmir. Çalışır ki, bütün məqamlarda səbrini, təmkinini, sadəliyini qoruyub saxlaya bilsin. Doğrudur, söhbətim boyu onun yaradıcılığı haqqında demək olar ki, heç bir söz demədim, axı bu barədə qələm dostları çox deyib, çox yazıblar. Məqsədim onu fevralın 1-də tamam olan yeni yaşı münasibətilə təbrik etmək, möhkəm can sağlığı, yaradıcılıq uğurları arzulamaqdır.
Çox yaşa, eloğlu!
“Ədəbiyyat və incəsənət”
(01.02.2024)
“İrəvan mətbəxindən nümunələr” layihəsində - Gicitkən küküsü
Rubrikanı Könül aparır.
“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Azərbaycan Milli Kulinariya Assosiasiyası ilə birgə layihəsində sizlərə hər dəfə İrəvan mətbəxindən nümunələr təqdim edirik. Bu nümunələr Azərbaycanın bu sahə üzrə tanınmış mütəxəssisi, əməkdar mədəniyyət işçisi, tarix üzrə fəlsəfə doktoru, kulinar Tahir Əmiraslanovun gərgin əməyi nəticəsində ortaya çıxmışdır.
Bu gün sizlərə Gicitkən küküsünün hazırlanması qaydasını şərh edəcəyik.
ƏRZAQLAR:
§ Gicitkən – 100 qr
§ Göy sarımsaq – 8 qr
§ Göy soğan – 15 qr
§ Nanə – 8 qr
§ Yumurta – 40 qr
§ Un – 10 qr
§ Kərə yağı – 26 qr
§ Qatıq – 25 qr
§ Sarıkök – 0,1 qr
§ Zəncəfil – 0,1 qr
§ Duz – 4 qr
§ İstiot – 0,05 qr
Xörək əlavəsi:
§ qatıq – 50 qr
HAZIRLANMASI:
Göyərtilər təmizlənir, yuyulur, doğranır, dərin bir tasa qoyulur. Üzərinə yumurta, qatıq, un, duz, istiot, ədvalar vurulur və qarışdırılır. Tavada yağ əridilir və hazırlanmış qarışıq tavaya əlavə olunur. Kükü özünü tutandan sonra sobaya qoyulur. 200°C- də 25-30 dəqiqəyə hazır olur. Süfrəyə qatıqla verilir.
Kükünü odun üzərində çevirməklə də bişirmək olar, dağ, meşə tərələrini tovlayıb, acı suyunu çıxarmaq da olar.
“Ədəbiyyat və incəsənət”
(01.02.2024)
Musiqili Teatr fevral repertuarını təqdim edib
Azərbaycan Dövlət Musiqili Teatrı fevral repertuarını təqdim edib. Bu ay da teatr maraqlı səhnə əsərləri ilə tamaşaçıların qarşısına çıxacaq. Həmişə olduğu kimi, bu dəfə də teatrın repertuarı zəngindir.
Teatrın fevral repertuarını təqdim edirik.
2 fevral- “Amerikalı kürəkən”
3 fevral- “Bir dayan, canavar!”, “Beş manatlıq gəlin”
4 fevral- “Dəcəl çəpişlər”, “Nəğməmə inan”
9 fevral- “Silva”
10 fevral- “Qırmızı papaq”, “Utancaq qız”, “Mən dəyərəm min cavana”
11 fevral- “Yağış göbələyinin macərası”, “Qızıl toy”
16 fevral- “O olmasın, bu olsun”
17 fevral- “Qoğalın macərası”, “Baladadaşın toy hamamı”
18 fevral- “Buratino”, “Paris Notr-Dama ithaf”
23 fevral- “Ər və arvad”
24 fevral- “Meşə çaqqalsız olmaz”, “Leyli və Məcnun”
25 fevral- “Məchul pilləkan”, “Bir nəfəs qədər”
“Ədəbiyyat və incəsənət”
(01.02.2024)
GÜNEY AZƏRBAYCAN POEZİYASI ANTOLOGİYASInda Vida Heşmətidən “Sən”
“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Güney Azərbaycan Poeziyası Antologiyası layihəsində portalımızın Güney təmsilçisi Əli Çağla bu dəfə sizlərə Vida Heşmətinin şeirlərini təqdim edir.
Vida Heşməti, 1968-ci il oktyabr ayının 26-da Təbriz şəhərində doğulmuşdur. O, uşaqlıq dövründən ədəbiyyata marağı olduğu üçün Təbriz universitetində fars dil və ədəbiyyatı fakültəsini bitirmişdir. Onun “Ağ qanadlı kəpənək” və “Ulduzların nəğməsi” adında uşaq kitabları çap olunmuşdur. Kitabın rəsimlərini şairənin bacısı Lida Heşməti çəkmişdir. Şairənin “Tanrı boyalı saçlarım” adlı şeir kitabı da 2021-ci ildə Təbriz şəhərində çap olunmuşdur.
SƏN
Barı
Bölmək olsaydı
Sevincləri, ağrıları.
Mən də sənə göndərərdim
Çərşəmbə bayramımı,
İsti günlərimin söyüdlərini,
Qış ocağımın kabab könlünü.
Ama neyləyim?!
Sən Müşfiqin tarında yeniləndin
NazPərinin səsində qocaldın.
Yenə sağ ol ki,
Kölgə kimi yerə sərilib,
Çinar kimi ucaldın...
“Ədəbiyyat və incəsənət”
(01.02.2024)
Nizami Cəfərovun ADA-da nəşr olunan kitabına sözardı
Ramiz Qusarçaylı, “Ədəbiyyat və incəsənət” üçün
ADA Universiteti bu günlərdə əməkdar elm xadimi, akademik Nizami Cəfərovun “Azərbaycanşünaslıq mühazirələri” kitabını (ADA Universitetləri nəşri, 2023) nəşr etmişdir.
Kitaba müəllifin ADA Universitetinin tələbələrinə son illərdə dediyi on altı mühazirə daxildir.
Azərbaycanşünaslığın qədim qaynaqları,
”Dədə Qorqud”:qədim türk eposundan Azərbaycan eposuna,
Azərbaycanın Nizami dünyası,
Azərbaycanda sufizm: Nəsimidən Füzuliyə, Azərbaycan İntibahı,
Milli tərəqqinin Mirzə Fətəli parametrləri,
Sabir: Lirikadan satiraya,
“Füyuzat”dan “Molla Nəsrəddin”ə,
Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti: siyasi bir metafora,
Azərbaycan: kapitalizmdən sosializmə,
Səməd Vurğunun azərbaycançılıq idealları,
Azərbaycançılıq XX əsrin ortalarında: Şimalda və Cənubda,
Azərbaycanda 60-cılar hərəkatı,
Ədəbiyyatın müstəqilliyindən müstəqilliyin ədəbiyyatına,
Azərbaycançılıq: Heydər Əliyevdən İlham Əliyevə,
Azərbaycançılıqdan azərbaycanşünaslığa.
Mühazirələrdə Azərbaycan ədəbi-ictimai fikir tarixi zəminində azərbaycançılıq məfkurəsinin keçdiyi zəngin təkamül yolu işıqlandırılmışdır. Bu kitabın Azərbaycan universitetlərdə dərs vəsaiti kimi istifadə olunması tövsiyə olunmuşdur.
Qürur hissi ilə bildirirəm ki, görkəmli alim Nizami Cəfərovun “Azərbaycançılıqdan azərbaycanşünaslığa" mövzusundakı yekun mühazirəsi mənim yaradıcılığıma,- “Vətən” əsərinə həsr edilib.
Onu da qeyd edim ki, “Azərbaycançılıqdan azərbaycanşünaslığa" adlı mühazirənin mətni “Ədəbiyyat” qəzetinin 23.12.2023 tarixli sayında da dərc edilib.
Dəyər və diqqətə görə akademik Nizami Cəfərova, ADA Universitetinin rəhbərliyinə və “Ədəbiyyat” qəzetinə təşəkkür edirəm!
Əziz dostlarım, "Azərbaycançılıqdan azərbaycanşünaslığa" mövzusundakı mühazirənin mətnini sizə təqdim edirəm.
"Azərbaycançılıqdan azərbaycanşünaslığa"
Əziz tələbələr, bu gün azərbaycanşünaslıqdan son mühazirəmizdir... Mövzumuz bir qədər ümumnəzəri, bəlkə də, düzgün olar deyək ki, metodoloji səciyyə daşıyacaq: Azərbaycançılıqdan azərbaycanşünaslığa, başqa sözlə, ideologiyadan elmə...
Biz ilk söhbətimizdən başlayaraq ədəbi mənbələr - "Dədə Qorqud", Nizami, Nəsimi, Füzuli, Xətai, "Koroğlu", Vaqif, Zakir, Mirzə Fətəli, Seyid Əzim, füyuzatçılar, mollanəsrəddinçilər, cümhuriyyətçilər, Nəriman Nərimanov, Cəfər Cabbarlı, Səməd Vurğun, 60-cılar... əsasında Azərbaycanda azərbaycançılıq ideologiyasının hərəkatını izlədik. Bir sıra konkret məqamları təhlil etdik, zəruri ümumiləşdirmələr apardıq... Əlbəttə, söhbət ən çox nəzəri cəlb edən ümumiləşdirmələrdən gedir. Haqqında bəhs elədiyimiz mənbələr isə özündə o qədər zəngin məlumatlar ehtiva edir ki, qısa bir kursda həmin miqyası lazımı genişlikdə əhatə eləmək, sadəcə, mümkün deyil... Ancaq kursun qısalığı o baxımdan əhəmiyyətli sayıla bilər ki, biz heç bir tərəddüdə, artıq təfərrüatlara yol vermədən diqqətimizi məhz azərbaycançılıq (və azərbaycanşünaslıq) materialı üzərində cəmləşdirə bildik.
Məlumdur ki, azərbaycançılıq bir ideologiyadır. Azərbaycan xalqının təşəkkülü ilə birlikdə meydana çıxmış, "Dədə Qorqud" -Nizami-Nəsimi-Füzuli-"Koroğlu"-Vaqif xəttilə inkişaf etmişdir. Mirzə Fətəli-"Əkinçi"-füyuzatçılar-mollanəsrəddinçilər-cümhuriyyətçilər xəttilə isə bu ideologiya artıq güclü müstəqillik hissiyyatları olan bir milləti ifadə edirdi... Azərbaycançılıq bu tipli ideologiyalar kimi, etnik (etnoqrafik) dəyərlərə ehtiramdan başlayaraq, tədricən bütöv bir sistemə çevrilmişdir.
Gəlin, indiyəqədərki söhbətlərimizin ayrı-ayrı mövzuları üzrə azərbaycançılıq ideologiyasının hərəkət magistralını hər nə qədər sxematik təsir bağışlasa da, ümumi kontekstdə nəzərdən keçirək... Qədim dövrlərin təqdimində bizim üçün maraqlı, yəqin ki, etnik müəyyənliyimizlə (türklüyümüzlə!) coğrafi müəyyənliyimiz (azərbaycanlılığımız!) arasındakı tale əlaqələri olacaq. Bu əlaqələrin tarixi mübahisəlidir. Və o dərəcədə mübahisəlidir ki, ona indiki məlumat imkanlarımızla baş qoşmağımızın özü belə, çərənçilikdən başqa bir şey olmazdı. Ancaq tarixi- coğrafi diferensiasiya keçirən türklüyün məhsulu (meyvəsi!) olan Azərbaycan türklüyü elə bir gerçəklikdir ki, onun "tərcümeyi-halı"nı yazmağa təşəbbüs göstərənlər bu etnosun tarixini, nəinki bütövlükdə türklüyün tarixindən irəli apara, hətta, əksinə, danıb hələ də türklükdən ayrılmadığını da deyə bilərlər... Görürsünüzmü, tarix (xronologiya) öz əhəmiyyətini müəyyən mənada itirir. Hadisənin konkret olaraq hansı əsrlərdə, hətta minilliklərdə baş verdiyi xüsusi maraq kəsb etmir, ancaq mütləq əksəriyyət qəbul edir ki, Azərbaycan xalqı türk etnosunun məhz Azərbaycandakı diferensiasiyasının məhsuludur.
Normal obyektiv baxış Azərbaycan türk xalqının təxminən min beş yüz illik möhtəşəm bir tarixinin olduğunu təsdiq edir. Ən mühüm məqamlardan birinin o olduğu barədə də bütün kurs boyu danışdıq ki, bu tarixi xalqın ən səmimi, ən təbii özünüifadə imkanı olan ədəbiyyat da əks etdirir... "Dədə Qorqud" eposu Azərbaycanda məskunlaşmış, azərbaycanlılaşmış türklərin (o türklərin ki, ən geci, e.ə. III minillikdən başlayan çox geniş bir Avrasiya miqyası vardı) epik pasportudur dedik. Niyə elə dedik? Hər şeydən əvvəl, ona görə ki, eposda barəsində söhbət gedən hadisələr Azərbaycanın coğrafiyasından kənara çıxır, qədim türklərin "yaddaşı" hərəkətə gəlir, vaxtilə yaşadıqları müxtəlif coğrafiyalar hüdudundakı əhvalatlar xatırlanır. Əlbəttə, bu, belə də olmalı idi... Dünyanın tarixi xalqların diferensiasiyası tarixidir. Xalqlar tarixi-coğrafi, siyasi, mədəni şərtlərlə, bir tərəfdən, təbii diferensiasiyaya məruz qalır, digər tərəfdən, bir-biriləri ilə həmin iqtisadi, siyasi, mədəni əlaqələrə girməklə inteqrasiyaya cəhd göstərirlər. Lakin "Dədə Qorqud"un İç Oğuzla Dış Oğuz münaqişəsi haqqındakı son boyunda bütün təfərrüatı ilə göstərildiyi kimi, etnik diferensiasiya tarixin qədim dövrlərində daha aparıcı olmuş, həmin inersiya orta əsrlər boyu davam etmişdir.
Əsərlərini farsca qələmə almasına rəğmən, Nizaminin türk təəssübkeşliyini onun müsəlmanlığı və müasirliyi tamamlayır. Hər nə qədər etiqadlı bir müsəlman olsa da, dini məhdudluq, xurafat ona yaddır. Və əksinə, Nizaminin dühası öz enerjisini, həm də ümumbəşəri dəyərlərdən alır... "Dədə Qorqud" eposu kimi Nizami "Xəmsə"si də türk, islam köklərilə birlikdə məhz Azərbaycan, azərbaycançılıq (və azərbaycanşünaslıq) mənbələridir.
Azərbaycanın türk-müsəlman mədəniyyətini XIII-XVI əsrlərdə sufizmin, yaxud panteizmin zənginləşdirdiyini dedik... Göstərdik ki, bu ideya, həm ümummüsəlman, həm də ümumtürk səciyyəlidir. Və Azərbaycanda təzahürü, yayılması qaçılmaz idi. Nəsimi-Füzuli xətti ilə gedən inkişafında diqqəti çəkən əsas cəhət fəlsəfiliyin estetikliklə əvəz olunmasıdır... Ancaq məsələnin bir mühüm tərəfi də unudulmamalıdır ki, sufizm yalnız yazılı ədəbiyyatı əhatə etməklə qalmır, xalq ədəbiyyatına elə bir güclü təsir göstərir ki, ozanı aşığa çevirir, ozan sənətini aşıq sənətinə transformasiya edir.
XVI əsrin əvvəllərində Şah İsmayıl Səfəvinin başçılığı ilə qurulan Azərbaycan Səfəvilər dövləti özünün etnososial, siyasi, mənəvi başlanğıcını əvvəlki əsrin Qaraqoyunlu, Ağqoyunlu kimi güclü sülalələrindən - onların çox da uzun sürməyən dövlətçilik ənənələrindən alır. Əslində, ilk bütöv Azərbaycan dövləti özünəməxsus bir imperiya idi ki, onu təşkil edən türk tayfalarının bir xalq - Azərbaycan xalqı olaraq inteqrasiya prosesi davam edirdi. Həmin prosesin başa çatması üçün hələ bir neçə əsr də tələb olundu... Artıq türk məkanında diferensiasiya enerjisi azalmağa, ayrı-ayrı coğrafiyalarda (eləcə də Azərbaycanda) inteqrasiya xüsusi vüsət almağa başlamışdı. Ədəbiyyat bu vüsəti öz epos miqyası ilə müşayiət etməkdə idi.
XVII-XVIII əsrlərdə Azərbaycan İntibahının bütün parlaqlığı ilə təzahürü, əlbəttə, öz gücünü epos yaradıcılığı, Səfəvilərin dini ideologiyasına çevrilmiş şiə sufizmi ilə yanaşı, fundamental təməlləri artıq atılmış bir millətin ruhundan, yaşamaq eşqindən alırdı. Bu fundamental təməllər hansılar idi? Bütün xalqı vahid ünsiyyət məkanında birləşdirə biləcək kifayət qədər zəngin (və ədəbi!) dil... Sonra?.. Əlbəttə, Səfəvilərin timsalında get-gedə möhkəmlənən dövlət idarəçiliyi, müxtəlif türk tayfalarının bir xalqın üzvi tərkib hissələrinə çevrilməsi... Daha sonra?.. Artıq Azərbaycan türklərindən başqa heç kimə mənsub olmayan geniş bir coğrafiya ki, sonralar "Azərbaycan" adlanacaqdı... Millətin başqa fundamental təməlləri də vardımı?.. Şübhəsiz, vardı... Ancaq biri daha mühüm idi ki, o da eyni epos ənənəsi orbitində olmaqdan irəli gələn mənəvi-mədəni birlik idi.
"Dədə Qorqud"dan "Koroğlu"ya qədər lokallaşan - Azərbaycan oriyentasiyası qazanan milli ədəbi-ictimai təfəkkür yazılı poeziyada Füzulidən Vaqifə qədərki dövrdə tədricən, məşhur ifadə ilə desək, göylərdən yerə endi. Vaqif-Zakir-Seyid Əzim-Sabir xəttilə realizmin mövqeləri gücləndi. Və Mirzə Fətəlinin, "Əkinçi"nin fəaliyyəti bu realizmin janr rəngarəngliyini ortaya çıxarmaqla milli ədəbi-ictimai təfəkkürün sferasını genişləndirmiş oldu.
Füyuzatçılarla mollanəsrəddinçilərin "dialoq"u, cümhuriyyətçilərin romantik (lakin milli!) idealları XX əsrin 20-ci, 30-cu illərində sovet sosialist ideologiyası ilə üz-üzə gəldi... Həmin illərdə azərbaycanşünaslıq elmi də formalaşırdı. Azərbaycanın ilk sovet alimləri, xüsusilə, dilçiləri, ədəbiyyatşünasları, sənətşünasları, tarixşünasları, filosofları Azərbaycan barədəki təsəvvürləri ümumiləşdirib vətənşünaslığın əsaslarını qoyurdular. Azərbaycançılıqdan azərbaycanşünaslığa doğru hərəkat, nəticə etibarilə, həm ideologiya, həm də elm olan vətənşünaslıqda, əgər belə demək mümkünsə, kütləvi bir xarakter alırdı... Mən istərdim ki, siz buradakı incəliyi nəzərdən qaçırmayasınız: azərbaycançılıq bir ideologiya olduğundan, sovet cəmiyyətində irəli gedə bilməzdi, azərbaycanşünaslığa da sovet dövründə bütün etnoloji elmlər kimi rəğbətlə yanaşılmırdı. Ancaq vətənşünaslıq hər nə qədər SSRİ-nin, yaxud "sovet vətəni"nin səlahiyyətində olsa da, özünün ölkəşünaslıq, yurdşünaslıq təzahürlərində mərkəzin elə bir qısqanclığına səbəb olmurdu.
Azərbaycançılıq - ideologiyadır deyəndə nəzərə almaq lazımdır ki, bu, xalqın, millətin maraqlarını ifadə edir. Hər hansı sinfin, yaxud zümrənin istəklərindən irəli gəlmir... Odur ki, biz onu milli ideologiya adlandırırıq... Niyə? Ona görə ki, xalqın tarix səhnəsinə çıxdığı ilk dövrdən formalaşmağa qədəm qoysa da, məhz milli özünüdərk (və özünütəsdiq) dövründə bütün gücü, imkanları ilə meydana çıxır.
Ötən mühazirələrimizdə demişdik ki, azərbaycançılıq ona görə bütöv (bölünməz) bir sistemdir ki, onun üzvi tərkib hissələri olan türkçülük, müsəlmanlıq və müsairlik vəhdətdədir. Yəni bunlardan birini digərindən üstün tutmaq, yaxud onları qarşı-qarşıya qoymaq ideologiyanın, prinsip etibarilə, böhranı, çökməsi deməkdir.
Sovet dövründə, həm türkçülüyə, həm də müsəlmanlığa qarşı amansız mübarizə, hətta təcavüz başladı, müasirlik isə sovet rejiminin hüdudlarına sığışdırıldı... Yəni kütləvi savadlanma əvvəl ərəb, sonra latın, sonra da kirildə həyata keçirildi. Azərbaycanın, ümumən dünyanın sosialist (kommunist) uklonlu ədəbiyyatı cəmiyyətə təqdim olundu. Və Marks-Engels-Lenin (50-ci illərin əvvəllərinə qədər Stalin) geniş xalq kütlələrinə sırındı. Və beləliklə, nə türkçülüyə, nə müsəlmanlığa, nə də obyektiv müasirliyə yer qaldı... Təbii ki, 20-ci, 30-cu illərdə formalaşan azərbaycanşünaslıq azərbaycançılıqdan o dərəcədə məhrum oldu ki, nə "türk", nə də "müsəlman" sözünü dilə gətirə bildi. Və etnogenezdən məhrum, zatıqırıq olduğu qədər də, dinsiz, allahsız azərbaycanşünaslığın müasirliyi də şübhə doğurmaya bilməzdi.
Sual olunur: belə bir azərbaycanşünaslıq mümkündürmü?.. Əlbəttə, mümkündür. Hər şeydən əvvəl, ona görə ki, möhkəm təməllər üzərində formalaşan millət müəyyən dövrdən sonra elə bir inkişaf yoluna düşür ki, onun ideologiyası hər nə qədər təhriflərə məruz qalsa da, mahiyyəti zədələnmir. Və təsadüfi deyil ki, XX əsrin sonu, XXI əsrin əvvəllərində öz siyasi müstəqilliyinə qovuşan kimi Azərbaycan xalqı milli ideologiyasını da bərpa etdi.
Azərbaycanşünaslıq, əgər belə demək mümkünsə, Azərbaycan haqqındakı faktların, məlumatların, elmi qənaətlərin, təhlillərin, nəzəri mülahizələrin, mükalimələrin məcmusudur... Buna ilk mərhələdə ensiklopedik bir hadisə kimi də baxmaq olar. Məsələn, Azərbaycan Milli Ensiklopediyası Elmi Mərkəzinin 2007-ci ildə nəşr etdiyi xüsusi "Azərbaycan" cildi Azərbaycan haqqındakı elmin - azərbaycanşünaslığın əsaslarını əks etdirir. Burada Azərbaycanın 1) təbiəti, təbii ehtiyatları və ekologiyası; 2) etnoqrafiyası, dili, dini; 3) tarixi, 4) konstitusiya əsasları; 5) milli (dövlət) təhlükəsizliyi; 6) xarici siyasəti; 7) iqtisadiyyatı; 8) elm, mədəniyyət və incəsənəti; 9) səhiyyə, idman, turizm imkanları və s. barədə məlumat verilmişdir.
Lakin azərbaycanşünaslığı yalnız ensiklopedik məlumatların, nə qədər elmi olursa-olsun, mexaniki məcmusu kimi qəbul etməklə kifayətlənmək olmazdı. Azərbaycanşünaslıq hər hansı halda azərbaycançılıq ideallarından (və ideologiyasından) geri qalmamalıdır. Əgər geri qalarsa, yəni Azərbaycan xalqının maraqları azərbaycanşünaslığın problemləri səviyyəsində öz əksini tapmazsa, sonuncu öz elmi dəyərini itirmiş olacaqdır... Burada söhbət ondan getmir ki, azərbaycanşünaslıq azərbaycançılığın "naz"ı ilə oynamalıdır, ancaq bütün hallarda nəzərə alınmalıdır ki, etnoloji elmlər yalnız mövcud faktları təsbit etmir, xalqın (etnosun!) təbii istəklərinin, inkişaf meyillərinin perspektivlərini də təsəvvür eləməyə imkan verir.
Azərbaycanı, həm türkologiya, həm iranşünaslıq, həm ərəbşünaslıq, həm də qafqazşünaslıq öyrənsə də, azərbaycanşünaslıq, prinsip etibarilə, türkologiyanın üzvi tərkib hissəsidir. Ancaq azərbaycanşünaslığın elə problemləri vardır ki, onların düzgün həlli adıçəkilən elmlərin birgə "məsləhətləşmə"lərini tələb edir. Xüsusilə, ərəbşünaslığa, iranşünaslığa, qismən də qafqazşünaslığa (Alban abidələrinə görə) azərbaycanşünaslıqda, ilk növbədə, mənbəşünaslıq, mətnşünaslıq funksiyasında böyük ehtiyac var. Halbuki həmin elmlər özlərinin bu cür funksiyaları xaricindəki azərbaycanşünaslıq məsələlərinə müdaxilə etdikdə metodoloji qüsurlara yol verirlər.
Nəhayət, azərbaycançılıqdan azərbaycanşünaslığa hərəkətdə çox mühüm bir məqam istər ideologiya, istərsə də, elmin Azərbaycanın tarixi coğrafiyasını hansı miqyasda ehtiva etməsidir. Həmin məqamı az-çox, təfsilatı ilə nəzərdən keçirmək üçün yenə də ədəbi materiala müraciət edəcəyik... Son illərin ədəbi materialına...
Şair Ramiz Qusarçaylının "Vətən" epopeyası nə qədər azərbaycançılıqdırsa, o qədər də azərbaycanşünaslıqdır.
Ramiz Qusarçaylı mənsub olduğu Vətənin tərcümeyi-halını mövcud tarix kitablarından bizə məlum xronologiya ilə nəzmə çəkməklə qalmır, tarixə nüfuz edərək onu öz şair təxəyyülü ilə canlandırmağa, elmi təfərrüatlarına xələl gətirmədən, bütöv bir orqanizm kimi təqdim etməyə çalışır. Və xatırlatmağa ehtiyac duyulur ki, həmin uğurlu cəhdlərində Ramiz Qusarçaylıya Səməd Vurğun, Bəxtiyar Vahabzadə, Nəriman Həsənzadə kimi çox böyük müəllimləri yol göstərir. Ona görə də poemanın misraları, bəndləri bir-birinin ardınca bu qədər rahat, bu qədər yüyrək və bu qədər zəngin təsəvvürlər doğura-doğura gəlir...
Hər gün öyrənirəm Azərbaycanı,
Hər gün oxuyuram, hey varaq-varaq.
Əlimdə kitabın şah səhifəsi,
Üçüncü minillik, -
eradan qabaq...
Haqqın, həqiqətin kaşanəsidir, -
Canlı nəfəsidir tarix hər anın.
Deyirəm, ən qədim nişanəsidir
Mixi yazıları Azərbaycanın.
Bu xalqın kökəni,
bu xalqın soyu
Uzanır tarixin min illərinə.
Keçib Arazboyu,
Urmiyaboyu,
Yol salıb Xəzərin sahillərinə.
Mannadan Midiyaya, Atropatenaya, Albaniyaya qədər Vətən tarixini vərəqləyən şairin "Astiaq əfsanəsi" ilə dövrümüzə gəlib çatan hadisələr üzərində ayrıca dayanması, Midiyanın farslaşması tarixini bir daha yada salması, əlbəttə, ümumən türk tarixi miqyasında düşündürücü olmaya bilməz...
Əlbəttə, Azərbaycanda etnik müxtəliflik ən qədim dövrlərdən olmuşdur. Lakin Azərbaycan xalqı türk mənşəlidir, türk etnik-mədəni sisteminin üzvi tərkib hissəsidir, Azərbaycan müxtəlif etnik mənşəli qədim mədəniyyətlərin birbaşa deyil, dolayısı ilə varisidir.
Və "Vətən" müəllifi bu məsələdə son dərəcə ardıcıl, prinsipial və cəsarətlidir.
Təcavüzkar İranı darmadağın edərək dünya tarixinə yeni istiqamət verən (və dahi Azərbaycan şair-mütəfəkkiri Nizaminin qələmi ilə peyğəmbər səviyyəsinə yüksələn) Makedoniyalı İskəndərin Avropa-Asiya-Afrika hüdudlarında qurduğu möhtəşəm dövlət də süquta uğrayır. Və Azərbaycan adını daşıyan ilk ölkə tarix səhnəsinə çıxır...
İlkin Azərbaycan, -
Atropatena,
Türk dilli, türk soylu Azər birliyi,
Düşmən tuzaqları, -
dost əlbirliyi.
Suveren məmləkət,
bağımsız ölkə,
Yer-yerdən təcavüz, hiylə, təhlükə,
Tapdandı sazişlər, vədlər, görüşlər,
Aldı caynağına hərbi yürüşlər,
Daxili çəkişmə,
xarici kələk,
Dözdü Atropatın ölümünədək...
Hər bir xalqın tarixinin fundamental dönüm nöqtələri, yaxud L.N.Qumilyov demiş, passionar dövrləri var. Ona görə də yalnız bilavasitə tarixçilər yox, mütəfəkkir yazıçılar da xalqın tarixindən danışanda, ən azı intuisiya ilə həmin dövrlərdən xüsusi həssaslıqla bəhs edirlər. Ramiz Qusarçaylının "Vətən"də, ilk növbədə, dörd dövrə üstünlük verməsi tamamilə anlaşılandır ki, onlardan biri Atropatena, ikincisi, Səfəvilər - Əfşarlar, üçüncüsü, Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti, dördüncüsü isə, müstəqil Azərbaycan Respublikası dövrüdür. O dövrlər ki, Azərbaycanı Azərbaycan etmişdir. Və təsadüfi deyil ki, həmin dövrlər Vətən tarixinin, sadəcə, "daxili işi" olmayan beynəlxalq miqyaslı hadisələrlə də zəngindir. Və ona görə də şairin bu cür hallarda Vətən tarixindən ümumdünya tarixinin üzvi tərkib hissəsi kimi bəhs açması tamamilə anlaşılandır.
Azərbaycanın milli özünüdərk ərəfəsində Şimali və Cənubi olmaqla, iki yerə parçalanması, əlbəttə, tarixi bir faciə idi. Bundan sonra ölkə (və formalaşmaqda olan millət!) hansı uğura imza atırdısa, birtərəfli, yarımçıq olur, yuxarıdan gələn ikitirəlik imkan vermirdi ki, xalq bütün miqyası ilə öz taleyinin sahibi olsun... Əlbəttə, Azərbaycanın həmin faciəsi barəsində az yazılmayıb, ancaq istər bu, istərsə də, digər mövzulara müraciətində "Vətən" müəllifi ən azı ona görə orijinaldır ki, təqdim etdiyi xronoloji (və xüsusilə, ideya-estetik!) genişlik imkan verir ki, hadisələr daha aydın kontekstdə, daha bol işıq altında görünsün və daha obyektiv nəticələrə gəlinsin.
Ramiz Qusarçaylı Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin tarixindən danışarkən, çox doğru olaraq, Qafqaz İslam ordusunun xidmətlərini yüksək qiymətləndirir:
Başda Nuru paşa,
türk cəngavəri, -
Qafqaz Ordusunun baş komandanı,
Yanında yenilməz Turan əsgəri,
Çıxdı azadlığa Bakı şəhəri, -
Yazıldı tarixə Bakı əsəri,
Bakı zəfəri,
Oxutdu dünyaya Azərbaycanı,
Qafqaz Ordusunun Baş Komandanı...
"Vətən"də sovet "tarixşünasları"nın yalnız Azərbaycanın deyil, bütövlükdə türk dünyasının tarixinə siyasi-ideoloji təzyiqləri barədə ayrıca bəhs olunması, əlbəttə, bir sıra hallarda bugünə qədər davam edən metodoloji yanlışlıqların köklərini aydınlaşdırmaq baxımından maraqlıdır:
Millətçi bolşevik başbilənləri,
Leninə yarınıb xoş gələnləri,
Stalin yolundan ilhamlananlar,
Despotu özünə "Allah" sananlar,
Çar dövrü yazılan elmi işləri,
Elmi əsərləri yığışdırırdı.
Avar, Xəzər, Bulqar dövlətlərinin
Mənşəyi türk olan millətlərinin
Harda adı keçir, -
sıxışdırırdı.
Məsələ yalnız onda deyildi ki, tarix saxtalaşdırılır. Rusiyanın Rusiya olmasında rol oynamış ən böyük etnik-mədəni güclər - monqol-tatarlar (əslində türklər) istehza hədəfinə çevrilirdi, bu irticaçı proses qanlı repressiyaların birbaşa müşayiəti ilə gedir, Vətənin ən düşüncəli yaradıcı övladları məhv edilirdi...
Ah...nələr oynandı bu məmləkətlə,
Totalitar rejim,
repressiyalar,
Ələbaxım kütlə,
vəfalı kütlə...
Öz ulu dövrünün, qədim dövrünün
Bir yaşıl fəslini itirdi Vətən.
Ən zəki, ən ünlü oğullarıyla
İki-üç nəslini itirdi Vətən.
Sosializm "layihələri"nin zor gücünə həyata keçirildiyi, türk xalqlarının bir-birindən təcrid edilərək gələcəklərinin ən müxtəlif baxımlardan sual altına atıldığı illərdə "Azərbaycan davası"nı mühacirlər yürüdürdülər...
Vətənin siyasi mühacirləri,
Üz tutub hərə bir səmtə gedirdi,
Mühacir həyatı yaşayırdılar.
Vətəndən uzaqda təşkilatlanıb
Bu şəhid Vətənin, qazi Vətənin
Müstəqilliyini təbliğ edirdi,
Millətin dərdini öz dərdi kimi,
El-el, ölkə-ölkə daşıyırdılar.
Sovetlər Birliyinin çökdüyü illərdə Azərbaycanın başına gətirilən oyunlar, ümummilli lider Heydər Əliyevin iradəsi, titanik səyləri ilə ölkənin siyasi böhrandan çıxıb, inkişaf yoluna düşməsi barədə ətraflı danışandan sonra şair Azərbaycan tarixinin İlham Əliyev epoxasına gəlir:
Hələ gənc yaşında İlham Əliyev
Qazandı xalqının etibarını.
Xalqın da ruh səsi, inam birliyi
Gətirdi ölkənin rəhbərliyinə
Heydər Əliyevin yadigarını.
Xalqın etibarı, xeyir-duası,
Sarsılmaz birliyi, əqidəsiylə,
Heydər Əliyevin siyasi kursu,
İlham Əliyevin iradəsiylə
Başlandı ölkənin yeni erası.
Səsləndi ölkənin yekdil səsiylə
Qələbə müjdəli simfoniyası.
"Vətən" müəllifi Azərbaycan Prezidenti, Azərbaycan xalqının lideri İlham Əliyevin Vətən qarşısındakı xidmətlərini ürək genişliyi ilə tərənnüm edir ki, həmin xidmətlərin əsasında azərbaycançılıq (vətənpərvərlik!) ideyalarının aldığı geniş vüsət dayanır.
Azərbaycan tarixində İlham Əliyev epoxasının ən mühüm hadisələrindən biri erməni təcavüzünə son qoyulması, ölkənin ərazi bütövlüyünün təmin edilməsi idi...
Bilsə də, xisləti şərdi, böhtandı,
Hay yenə öz murdar məkrinə uydu.
Kürsüdən "Qarabağ Ermənistandır", -
deyib öz fikrinə,
nöqtə də qoydu.
Hay hardan biləydi,
nədən biləydi,
Bu cılız "nöqtə"nin,
bu cür "nöqtə"nin
Başına yumruqlu "Nida" gələcək?
Əgər şair bütün poema boyu "Səni uduzdum, Vətən" deyirdisə, Vətən müharibəsində qazanılan möhtəşəm Zəfərdən sonra artıq qələbə nəğməsi oxuyur:
Səni qazi-qazi qaytardım, Vətən!
Qəhrəman-qəhrəman qaytardım səni.
Səni şəhid-şəhid qaytardım, Vətən!
Cana can, qana qan, qaytardım səni.
...Səni Laçın-Laçın qaytardım, Vətən!
Kəlbəcər-Kəlbəcər qaytardım səni.
Səni quca-quca qaytardım, Vətən,
Bəxtəvər-bəxtəvər qaytardım səni.
Səni Şelli-Şelli qaytardım, Vətən,
Lələdağ-Lələdağ qaytardım səni.
Səni Şuşa-Şuşa qaytardım, Vətən,
Qarabağ-Qarabağ qaytardım səni.
Azərbaycançılıqdan azərbaycanşünaslığa, ideologiyadan elmə hərəkət dövrümüzün reallığıdır. Bir yolun doğruluğunu əsaslandırmaq üçün biz milli ideallarımıza nə dərəcədə uyğun gəlib-gəlməməsilə yanaşı, onun nə dərəcədə elmi olduğundan çıxış edirik. Və odur ki, bizə milli təəssübkeşliyi qədər də, elmi əsasları möhkəm bir azərbaycançılıq lazımdır... Elə bir azərbaycançılıq ki, heç zaman azərbaycanşünaslıqdan ayrılmasın.
Gənc dostlar, biz əvvəlki mühazirələrimizin hər birini üç ümumiləşdirmə ilə yekunlaşdırırdıq. Əslində, bu, təsadüfən belə alınırdı... Kursa son verən mühazirəmiz üçünsə, görünür, bircə ümumiləşdirmə ilə kifayətlənməli olacağıq: azərbaycançılığın gücü onun azərbaycanşünaslığındadır...
“Ədəbiyyat və incəsənət”
(01.02.2024)
POETİK QİRAƏTdə Yusif Nəğməkarın “Barışmaq olar” şeiri
Poetik Qiraətdə bu gün sizlərlə Yusif Nəğməkarın “Barışmaq olar” şeirini təqdim edirik.
BARIŞMAQ OLAR...
(Bir tanışım məndən soruşdu ki, təsadüfi anlaşılmazlıqdan xətrinə dəydiyim istəkli dostumla barışa bilərəmmi və necə?
Ona belə cavab verdim):
Könül, hər incikdən sarsılıb sınma,
Gözlər peşman baxsa, barışmaq olar.
Nisgil alovuna bürünüb yanma,
Şimşəklər od çaxsa, barışmaq olar.
Nə bəhərdən öyün, nə küs uradan,
Haqq ilə nahaqqı seçər Yaradan!..
Günlərlə, aylarla belə, aradan
Soyuq sular axsa, barışmaq olar.
Şirin vəd, məqsədli tərifdən sarı
Kimsə yarı duyar, anlamaz yarı...
Ciddiyə almayıb hər intizarı,
Gözün-könlün toxsa, barışmaq olar.
Qızıb üz döndərmək bir xətər isə,
Firqətin zillətdən daha betərsə,
Ömür gedərisə, can ötərisə,
Bu həyat yuxusa, barışmaq olar.
Hər ağrı, hər acı heç ah sayılmaz...
Hər səhv, hər təqsir də günah sayılmaz...
Hər kəlam qarası pənah sayılmaz,
Sözün üzü ağsa, barışmaq olar.
Həzər o gündən ki, əhd itirələr!..
Sevgiyə, ülfətə cəhd ötürələr!..
Dönüb saf bulağa xoş xatirələr
Bəbəklərdən çıxsa, barışmaq olar.
Nəğməkar, nə qədər ara sərinsə,
Üzüdönüklük də buztək ərinsə,
Qəzəb, umu-küsü necə dərinsə,
Tək xəyanət yoxsa, barışmaq olar!..
“Ədəbiyyat və incəsənət”
(01.02.2024)
