“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının “Ulduz” jurnalı ilə birgə “Biri ikisində” layihəsində bu gün növbədə Nəsr vaxtıdır, Nemət Mətinin özüylə söhbəti və hekayəsi ilə tanışlıqdır.

 

 

 

Nemət MƏTİN

 

 

özüylə söhbəti...

 

         Həyatın keçdiyi dərslər.

Nə qədər yaşamağımızdan asılı olmayaraq, həyat bizə ara-sıra dərs keçir. Bunu gah təbiət hadisələriylə, gah digər insanların köməyi ilə, gah da insanların yoxluğu ilə edir. Məsələn, əsgərlikdə “həmişə çıxış yolu var” dərsini komandirim əyani surətdə bizə göstərib. Buz əridib çay içdiyimiz zaman idi. Postda su olmadığından üzümüzü qırxmırdıq. Saç saqqala, saqqal bığa qarışmışdı. Bit-birə bir yandan, aclıq o biri yandan biz əsgərləri haldan salırdı. Üzü təraş etmək barədə heç düşünmürdük də. Komandir bir gün səhər səkkizdə posta gəldi. Üzümüzü tüklü görcək heç nə demədi. Mən düşünürdüm ki, əl-qolla izah edər. Amma elə olmadı. O, sadəcə, əlini yerə uzadıb otların üstündə yatan şeh damcılarına sığal çəkdi və həssas hərəkətlə üzünə sürtdü. Ardınca üzünü qırxdı. Bir kəlmə kəsmədən postu tərk etdi. Şokda idik. Ayılandan sonra hamımız bir nəfər kimi üzümüzü qırxdıq. Komandir üzü tüklü ola-ola bizi döysəydi, axırıncı günə qədər üzümü qırxmazdım.

         Həyat dərsləri heç vaxt yaddan çıxmır. Yadıma gəlir, L.N.Tolstoyun “Etiraflar” kitabını oxuyurdum. İlk səhifələrin birində gimnaziya xatirələrini bölüşüb yazıçı. On bir yaşı olanda ilk dəfə “Allah yoxdur” deyən gimnaziya yoldaşından və dua edərkən qardaşının “sən hələ də bunları təkrar edirsən?” sualından sonra dindən uzaqlaşan tanışından yazıb. Bu hissəni oxuyandan sonra özümün dindən uzaqlaşmağımı xatırlamışdım. Bəlkə də, “Etiraflar” kitabını o zaman oxusaydım, daha tez dindən uzaqlaşmağıma səbəb olardı. Mən qatı dindar idim. İşin çətinliyinə baxmayaraq, namazı, orucu saxlamazdım. Namaz qılmağı öyrətdiyim bəzi tanışlar hələ də namaz qılır. Xüsusi günlərdə ayaqla saatlarla məsafəni qət edib məscidə, ziyarətə getdiyimiz günlər də olub. O vaxt təkcə “Qurani-Kərim” oxumuşdum. Təsiri inanılmaz idi. Beş il təsir gücünü itirmədi. Amma bir gün bir qadına aşiq oldum. O qədər içdən və saf sevgi idi ki, onun üçün namazdan sonra dua edirdim. Birlikdə xoşbəxt olmağımızdan daha çox, onun xoşbəxt olmasını istəyirdim. Sevgi qarşılıqsız olmalıdır. Heç bir təmənnaya baş əyməməlidir. Mənim də gözlərim tutulmuşdu. Ondan başqa heç nəyi görmürdüm. Ayrılanda namazdan sonra heç vaxt etmədiyim və edə bilməyəcəyim qədər içdən dua eləmişdim ki, ayrılmayaq. Ağlamaqdan başımı qoyduğum möhür yaş olmuşdu. Sonrası məlumdur. İnanan adam gerçəkləşəcəyini gözləyir deyə, məyusluğu nəzərə almır. Amma həmin gün dindən deyil, namazdan uzaqlaşdım. Dua etməyi kəsdim. Dinlərdən uzaqlaşmağım isə lazımi kitabları oxumağımla əlaqədardır. Sanki gözlərim açılmışdı.

         Zaman məni sevgi adlı dinə gətirdi. Sevgisiz həyat boşdur. Yaşamaq mümkünsüzdür. Sevgi gözəllikləri görməyə kömək edir. Yarpaqları altında gizlənmiş çiyələyi, çiyninə qonan kəpənəyi, ağzını səmaya açıb gülən uşağı görə bilirsən. Sənin üçün göy üzü bənövşəyi rəngə boyanır. Sevgidən nə qədər danışsan da, az olur. Tam olmur. Çünki sevginin öz dili var. O da yazılmır. Sevgi mənə bir şeyi öyrətdi. Hərəkətdə olmaq vacibdir. Bir şeyi ürəkdən istəyirsənsə, ona sarı yürü. Ona layiq olmaq üçün mükəmməl olmağa çalış.

         Bir dəfə isə həyata baxış bucağımı uşaq dəyişib. İşdən yorğun-arğın gəlirəm. Metro təmirə bağlandığı üçün basabas olan avtobuslar daha da basabas idi. Üç avtobus buraxmışdım deyə, ağacı, daşı, yəni qarşıma çıxan, gözümə görünən hər şeyi söyürdüm. Əsəblərim gərilmişdi. Nəhayət, avtobusa mindim. Təqribən on dəqiqə yol qət edəndən sonra sürücü avtobusu dayandırmalı oldu. Çünki uzun avtobusun orta qapıları özbaşına açılıb-bağlanırdı. Mənim kimi hamı bir ağızdan deyinməyə başladı. Görünür, hamı işdə gərgin gün keçirmişdi. Bu dəm möcüzə baş verdi. Bir uşağın səsi gəldi:

– Ana, avtobus xəstələnib.

         Avtobusu gülüş sədaları bürüdü. Hamının kefi kökəldi. Başqa avtobus gəldi və biz bir avtobusdan düşüb digərinə mindik...

         Zaman tunelində azmaq olar, qocalmaq şərtdir, lakin vaxtını boşa xərcləmək özündən asılıdır.

 

 

 

...və hekayəsi

 

 

ŞAHİN VƏ QARA

 

         Yanvar ayı küçədə yaşayan Şahin üçün əsl imtahan idi. Dayanacaqda avtobusların tüstü borusuna söykənib isinəndə  az da olsa, rahatlıq tapırdı. Gecələr isə yay fəslindəki kimi, parkda yata bilmir, zibillikdən yığdığı kağız və kartonlardan özünə ocaq qalayaraq birtəhər səhərin gəlməsini gözləyirdi. 

Cırıq da olsa, iy versə də, dünən tapdığı qalın palto üçün sevinirdi. Heç olmasa, bu qış xəstələnməyəcək. Paltonun düymələri olmadığı üçün əlləri ilə onu özünə bürüyürdü. Kamaz altında qalmış əlcəkləri isə barmaqlarının donmasının qarşısını alırdı. Nikolaydan qalma ayaqqabısının bir tayı ağzını açıb nəfəs alırdı sanki. O biri tayına baxanda şükür etmək olardı. Başına bit düşməsin deyə, əlinə qayçı keçdikcə saçını qırxırdı. Ovuca yerləşən əl güzgüsünə yalnız saçını qırxanda baxırdı. Üzünün çirkinə, dişlərinin rənginə və ən əsası, gözlərinin dərinliyinə baxa bilməzdi. Ruhdan düşməyi sevməzdi. Hər dəfə insanlarla söhbət edəndə gülümsəyirdi. "Necəsən?" sualına "Yaxşıyam" cavabı verirdi. Dükanın yanında köhnə bir döşəyin üstündə yatırdı. Dükana girənlərdən pul əvəzinə nəsə almaqlarını istəyirdi. Onsuz da onu dükana buraxmırdılar. Üst-başından gələn üfunət, sidik qoxusu isə adamı beş metrdən vururdu. Çimmək haqqında heç düşünmürdü də. 

         Bir dəfə dükanın yanında ocaq qaladığı üçün bütün obyetlərdəki insanlar bayıra çıxıb onu acılamışdılar. Az qala apteki yandıracaqdı. Aptek dükana bitişik idi. Tüstüdən gözgözü görmürdü. Şahin işin içindən yaxşı sıyrılmışdı, onu döyməmişdilər.
         Ona casus damğası vuranlar da var idi. Guya hansısa dövlət qurumuna xəbər ötürürdü. Lakin Şahinin çuğulluqla arası yox idi. Daha doğrusu, çuğulluğa saf qəlbində yer yox idi. İstədiyi adamı sayır, istədiyini də saymırdı. Bir adam xoşuna gəlməyəndə ondan uzaq gəzirdi.

         Təqribən üç ay öncə gecə iki radələrində qarşısına it sürüsü  çıxmışdı... Hürən itlər onu vahiməyə saldığından qaçmağa başlamışdı. Qarşısına daha bir it çıxmışdı. Əyriqulaq itin baxışlarından yorğunluq yağırdı. İt hürməyə başlayanda Şahin ayaq saxlamış, ürəklənərək yerdən daşı götürüb itlərə atmışdı. Balaca it isə daha da bərkdən hürməyə başlamışdı. İtlər hərə bir tərəfə dağılışandan sonra Şahin sevincək halda iti qucağına götürüb sığallamış, o gündən özünə sadiq bir dost tapmışdı. 
         O, hara gedirdisə, it də onunla gedirdi. Zibilliyi bir yerdə eşələyib lazımlı şeylər tapırdılar. Yediyi dönərin bir hissəsini itə verir,it də öz növbəsində kəsilmiş quyruğunu fır-fır fırlatmağa çalışırdı. İtə  ad qoymağı da unutmamışdı Şahin. "Qaragöz" qoymuşdu adını. Qısaca "Qara" çağırırdı.

Təxminən beş ay öncə Şahini bir iş adamı ağ günə çıxarmağa çalışmışdı. O əvvəlcə sevinmişdi. Ona verilən paltarları geyinmiş, saçını ömründə ilk dəfə bərbərdə qırxdırmışdı. Son bir ildə ilk dəfə idi çimib, ətirlənmişdi.  İlk iş günü cibinə əlli manat da qoymuşdular. Kiçik bir daxmada yer də vermişdilər. İlk baxışdan hər şey gözəl idi. Lakin Şahinin daxili aləmi evə yerləşmirdi. Tezliklə evdən qaçmışdı.

         Günlərin bir günü Şahin ağlaya-ağlaya hündür göydələnin qapısını təpikləyirdi. Onu sakitləşdirib nə olduğunu aydınlaşdıranda məlum oldu ki, binada işləyən jurnalist başını tovlayaraq ondan müsahibə alıb. Bəs Şahin nədən narazı idi? Qəzeti yanındakına uzadıb qısaca "oxu" dedi. Bəstəboy, dolu oğlan müsahibəni oxuyub heç nə anlamadı. Üfunət iyi verən bomj nədən narazıdır, görəsən? Çox sağ ol de ki, səni qəzetdə çap ediblər. O, ürəyində düşünsə də, Şahinə demədi. Şahin oğlanın sual dolu baxışlarına cavabsız qalmadı:

– Görmürsən?! Adımı bomj yazıb. Mən ona tapşırmışdım. Mən bomja oxşayıram?! Hə?!

         Təəccüblənən oğlan Şahini sakitləşdirib yola saldı. 

         Günlər aylara qarışıb keçirdi. Hər kəs öz tələsdiyi işinin dalınca qaçırdı. Şahin isə yavaş-yavaş addımlayır, dilənir və nəsə tapıb-eləyəndə sevinirdi. Kiçik xoşbəxtlik ona olduqca böyük gəlirdi. İt də dilini bir metr çölə çıxarıb onunla bir addımlayırdı. Hərdən ayaqlarına da dolaşırdı. Şahinin bir arzusu var idi: "Sabaha sağ çıxmaq". Vəssalam. Tez-tez taksafona diləndiyi pulu atıb anasına zəng edirdi. Qoca anası yeriyə bilmirdi. Qocalar evinə zəng vururdu. Hal-əhval tutub anasının nigaran ürəyinə su çiləyirdi. Anası hər dəfə ona qalın geyinməyi tapşırırdı. "Yeməyinə fikir ver, ay bala" deyirdi. Onun küçədə yaşadığını bilmirdi. Bilsəydi, bəlkə də, ürəyi partlayardı.

         Şahinin incə səs tonu var idi. Uşaq kimi gülə-gülə danışırdı. Küçədə yaşasa da, pul qazana bilərdi – zibilliklərdən plastik və digər qabları yığıb təhvil verməklə.Amma etmirdi. Sakitlik Qaradan sonra ən yaxın dostu idi.
 Bu gün Şahini polislər apardı. Nə baş vermişdi, görəsən? Kimi öldürüb "məsum uşaq"? Kimin toyuğuna kiş deyib? Yaxınlaşıb salamlaşdım. Polislərdən danışmağa meyilli olanı dilləndi:

– İstirahətə aparırıq Şahini. Qoy bir az dincəlsin. 

         Heç nə anlamadım. Arxalarınca baxdım. Çox uzağa getmədilər. Həmin istiqamətə gedəndə hər şey aydın oldu. Evsiz-eşiksiz insanların sığınacağı var imiş. Ora dəfələrlə Şahini aparsalar da, bir həftədən çox qalmırdı. Nəyin çatmır, ağ oğraş?! Yemək var, içmək var, çimmək var və nəhayət, rahat yatmaq var. 
 Şahin heç vaxt intihar haqqında düşünməmişdi. Çünki hələ anası yaşayırdı. Ona tövsiyələr verən, can deyib, can eşidən qayğıkeş anası...

         Bakının külək tutan küçələri Şahini uzaqdan tanıyırdı. Qoxusundanmı, yerişindənmi, yoxsa baxışındanmı? Bilmirəm. Şahin "evinə" qayıdanda Qara yenidən hürməyə başladı, quyruğunu buladı, Şahinin ayaqlarını iylədi. Görünür, Şahinlə Qaranı heç kim heç vaxt ayıra bilməyəcək.

 

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(12.04.2023)

 

 

“Ulduz" jurnalı ilə “Ədəbiyyat və İncəsənət" portalı görkəmli qələm ustası, Xalq yazıçısı, Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin sədri Anarın 85 illik yubileyinə həsr edilmiş, yaşı 35-dək gənc yazarlar arasında hekayə müsabiqəsi elan edir. 

 

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı xəbər verir ki, müsabiqə ölkədə gənc nasirlərin nəsr nümunələrinin daha da püxtələşməsinə xidmət edir, mövzu seçimi sərbəstdir. 

Müsabiqə iştirakçıları hekayələrini öz tərcümeyi-halları və fotoşəkilləri ilə birgə iyul ayının 15-dək Bu email ünvanı spambotlardan qorunur. Onu görmək üçün JavaScripti qoşmaq lazımdır.   ünavanına göndərə bilərlər. Təqdim edilmiş mətnlərin həcmi 20 min işarədən artıq olmamalı, bundan əvvəl heç bir mətbu orqanda dərc edilməməlidir. 

Müsabiqəyə sentyabr ayında yekun vurulacaq, nüfuzlu münsiflər tərəfindən ümumilikdə dörd qalib hekayə müəllifi (1-ci yer bir, 2-ci yer bir, 3-cü yer iki laureat) diplom və mükafatlarla təltif ediləcək. 

Qeyd edək ki, müsabiqə çərçivəsində  seçilmiş bəlli sayda hekayə "Ulduz"  jurnalının xüsusi nömrəsində, eləcə də

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalında dərc ediləcək.

Qeyd edək ki, müsabiqəyə maraq böyükdür və xeyli hekayə təqdim olunub. 

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(12.04.2023)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının əməkdaşı Aida Eyvazlı yazır

 

Fateh Teymurun 687-ci ildönümünə! Ruhunu sevgi ilə yad edirik!

    

Sərkərdə Teymurun hərb siyasəti və Qızıl Orda xanları 

 

Tanrının nəzərində o qədər ucalmışdı ki, yürüş etdiyi bütün ölkələrdə qələbə, zəfər tacı onun başına qoyulurdu. 1381-1404-cü illərdə İran, Azərbaycan, İraq və Suriyaya hərbi yürüşlər edərək, bu ölkələri öz bayrağı altında birləşdirmişdi. O, qüdrətli Çingiz xandan qalmış monqolların Buynuz ştandartını dəyişib, bayrağında  Qızılay ştandartını qəbul etmişdi. Bu da bütün türklərin bir bayraq altında birləşməsinə çağırış idi. 

Yeni hərb siyasəti ilə Teymur həm də Mərkəzi Asiyada nüfuz və güc sahibi olan  Qızıl Ordanın hərbi-siyasi qüvvəsini sındırırdı. Təbii ki, Əmir Teymurun  qələbələri , regionda güc sahibi olan Qızıl Orda xanlarının narahat etməyə bilməzdi. Onun gücü qarşısında hakimiyyətini itirməkdən qorxan İbn Tanqrıberdi, sivaslı Əhməd Bürhanəddin, Mərdinin və Türkmən elinin əmirləri, Cəlairlər ittifaq qurub, Əmir Teymura qarşı vuruşa başlasalar da, məğlub oldular.  Əmir Teymurun monqol xanlarını darmadağın etməkdə məqsədi tayfalar, xanlıqlar arasında olan mənəm-mənəmliyə, mübahisəli ərazi üstə müharibələrə və tayfa münaqişələrinə son qoymaq, Orta Asiyada Çaqatay ulusunun itirdiyi birliyi yenidən qaytarmaq, ulu Mavərannəhri qorumaq və dövlətdəki feodal qanunlarını dəyişmək idi. Əmir Teymurun yeni dövlət idarəçilik siyasəti ilə Qızıl Ordanın daima əsarətdə saxladığı Asiya və Avropa bir növ azadlığa çıxmış olacaqdılar. 

Teymurun qələbələri və qələbə ilə müşayiət olunan yürüşləri bir çox Asiya və Avropa, Balkan hakimlərinin ürəyindən idi. Bu ölkələrin hökmdarları Teymurla ittifaq yaratmaqla Qızıl Ordadan və osmanlı-türk imperatorluğundan canlarını qurtarmaq istəyirdilər. Hətta Avropa ölkələrinin hökmdarları onun atının üzəngisindən öpmək şərəfinə nail olmaq ücün Səmərqəndə gəlirdılər. Kastiliya və Leonianın hökmdarı III Henrix de Trastamara, sarayının elçisi Rui Qonsales de Klavixonu diplomat qismində ittifaq yaratmaq üçün Səmərqəndə göndərmişdi.  Elcı dənizlərdən, səhralardan keçərək, Səmərqəndə çatmışdı. Sonralar o, "Əmir Teymurun sarayına qədər səyahət gündəlıyı" kitabını yazır. Bir növ Əmir Teymur dövrünün canlı şahidlərindən biri olan bu  avropalının kitabını oxuyanda görürsən ki, bəzi yerlərdə o bir çox qarışıqlıq və anlaşılmazlıqlara yol verib. Bəzən hadisələri təhrif edib, bəzən də təhqiqat aparmaq imkanı olmadığından ağızdan-ağıza eşitdiklərini qələmə alıb.

İndi bizim üçün nağıl və əfsanə olan 14-cü əsrdə, minlərin və milyonların içərisində çoxları kimi itib-batmadı Əmir Teymurun yazdığı tarix. İnandığı, ibadət etdiyi Tanrısı,  hakimiyyətinə tabe etdiyi 27 dövlətin hər birində yaydığı İslam dini onun dayağı oldu. Apardığı bütün döyüşlərdən qalib çıxdı. Əmir Teymur ilk əvvəl Mavəraənnəhr dövlətini yaradaraq türkləri monqol hücumlarından xilas etdi. 70 illik ömür kitabının səhifələrinə 35 il ərzində böyük döyüşlərdə qazandığı qələbələri yazdi.

Fateh Teymur apardığı döyüşlərlə, tutduğu ölkələri birləşdirməklə, Çingiz xanın istilaları nəticəsində pozulan Uzaq Şərq və Aralıq dənizi ölkələri arasındakı iqtisadi və mədəni əlaqələri yenidən bərpa etdi. Bu gün mütərəqqi dünya liderlərinin yenidən bərpa etməyə can atdıqları Böyük İpək yolunun təməlini qoydu.

35 illik hakimiyyəti dövründə elmin, texnikanın bugünkü inkişafının olmadığı bir vaxtda, uzaq yolları, ölkələri yaxın edib, dünyanın 27 ölkəsini bir bayraq altında birləşdirə bildi. Əmir Teymurun sülaləsi  488 il hakimiyyətdə oldu. Onun nəslindən olan 70 kişiyə Tanrı padşahlıq qismət etdi. Sonuncu nəvəsi Baburun sülaləsinin Hindistanda hakimiyyəti 1522-1858-ci illəri əhatə etdi. Nəsildən 370 kişi türk tarıxının müxtəlif salnamələrinə adını qızıl həriflərlə yazdı. “Mən dünyanı fəth edən Teymuram” əsərində qeyd edir ki, ona qələbələr qazanmağa Allah kömək olub. Çünki, o həm də insanların və insanlığın yaraşığı olan İslam dinini yaymaqla məşğul idi. Fateh Teymur  Qurani Kərimin hər cümləsinin 7 mənasını tövsif edə bilirdi.

                              

“Şərqin incisi - SƏMƏRQƏND” 

Əmir Teymurun yaratdığı Məvarənnəhr dövlətinin mədəniyyəti və ticarəti, iqtisadi həyatının inkişafında böyük yüksəliş, intibah dövrü, həm də Mərkəzi Asiyanın region dövləti kimi tanınmasında rol oynayıb. Məvarənnəhr dövlətini yaradaraq Səmərqəndi onun paytaxtı elan etdi. Teymur öz hakimiyyəti dövründə böyük imperiyanın ticarət əlaqələrinin genişləndirilməsi, insanlar və dövlətlər arasında ünsiyyətin yaranması üçün yol infrastrukturunun qurulmasına xüsusi diqqət verirdi. “İpək yolu”, bizim zəmanəmizdə isə “Azad İqtisadi zona” adlanan bir sistemi işlətməklə, o paytaxt etdiyi Səmərqənd şəhərini dünyanın incisinə çevirdi. 

Paytaxt Səmərqəndə Yaxın və Uzaq Şərqdən, Avropanın İspaniya , Fransa, İngiltərə kimi ölkələrindən tacirlər, çaparlar gəlirdi. Bu tacirlərin gediş- gəlişini asanlaşdırmaq üçün yollar tikilir, yollarda çox şəffaf vergi və gömrük sistemi işləyirdi. Yollarda olan Karvansaraylar, gözətçi məntəqələri, istirahət yerləri, hətta çapar atlarının istirahəti üçün tikilən  dayanacaqlar barədə o zamanın səyyahları, tarixçiləri ağız dolusu və heyranlıqla yazırlar. Yollarda karvanların dinc və rahat irəlıləməsi uçun bütün təhlükəsizlik qaydalarına əməl olunurdu. Əgər kimsə öz işinin öhdəsindən gəlməsə, qanun yol vermədiyi halda yolçunu və ya qonağı incidərdisə, belə hallar dərhal yoxlanılır, günahkar cəzasını alırdı. Bu cəza tədbirlərinin içərisində diri-diri basdırılmaq, başı kəsilmək və asılmaq təhlükəsi də var idi.

Əmir Teymurun öz kitabından sitat: “...Səmərqəndi dünyanın ən gözəl və gülşən şəhərlərindən biri etdim. Dünyanın gözü sayılan Şirazda 7 məsçid olduğu halda, mənim Səmərqəndimdə 200-dən artıq məscid var idi. Hər məscidin də iki, üç və ya 4 güldəstəsi ( müəllif: minarə nəzərdə tutulur) var idi. Hər məscidin başında isə qızıldan ay həkk olunmuşdu. Şəhərin girəcəyinə çatanda buradakı bağçalar və bağlardan yayılan qızılgül ətri cənnəti xatırladırdı”. 

Tarixi mənbələrdən məlumdur ki, ömrünü istilalara və müharibələrə həsr etmiş Əmir Teymur, hərbi yürüşlərindən Səmərqəndə qayıdarkən, zəbt etdiyi ölkələrin ən dəyərli alimləri, şairləri, ustaları, xəttatlarını da yığıb paytaxta gətirirdi. Hətta yürüş edəcəyi şəhərə girməmişdən əvvəl , gizli xəfiyyələrini, dərvişlərini həmin şəhərə və ya elata göndərərək sənətkarlara, alimlərə, bacarıqlı ustalara və onların ailələrinə ziyan dəyməsin deyə, qapılarına işarələr qoydururdu. Ordunun tərəfinə keçənləri bayrağı altına qəbul edir, tabe olmayanları cəzalandırırdı.  Döyüşlər başa çatandan sonra qapısı işarələnmiş şəhər sakinləri qoşun-ləşkərlə birlikdə Səmərqəndə gətirilirdilər. 

Günü gündən gücü və qüdrəti artan Məvarənnəhr dövləti yüksəliş dövrünü yaşayırdı. Hökmranlığı, siyasi əqidəsi və gücü ilə tanınan Əmir Teymurun İmperiyasının gücklənməsindən  qorxuya düşən bir çox Avropa ölkələrinin hökmdarları, gələcəkdə Teymurun qəzəbinə tuş gəlməsinlər deyə, özləri ona məktub göndərərək, ittifaqa girməyə üstünlük verirdilər. Dövlətinin əmin-amanlığını qorumaq üçün Kastiliya və Leoniyanın hökmdarı III Henrix de Trastamara elçisi Rui Qonsales de Klavixonu Səmərqəndə bu məqsədlə göndərmişdi. Elçi de Klavixo sonralar “Əmir Teymurun sarayına qədər səyahət gündəlıyı”ndə yazırdı: “... Böyük sərkərdənin xasiyyətinə bələd olmayan bəzi yabançı ölkələrin hökmdarları onun qəbuluna gələndə yerə əyilərək, Teymur bəyə itaət göstərirdilər. Teymur belə məqamlarda özünün etirazını bildirib deyirdi ki, insanlar ancaq namaz vaxtı böyük Allahın qarşısında baş əyməlidirlər. Elə buna görə də, Teymurun iqamətgaında   rəsmi qəbullara  gələn elçi və qonaqlar, hər təbəqədən olan insanlar, ona yaxınlaşıb, diz üstə oturub, əlini öpərək ehtiramlarını bildirirdilər”. 

Fransız səyyahı dünyanın paytaxtı sayılan Səmərqənd haqqında yazırdı: “Bu şəhərin özü və torpaqları da bolluq içərisindədir. Çörək kimi, şərab və ət, müxtəlif quşlar çox ücüz qiymətədir və boldur, qoyunlar o qədər nəhəngdirlər ki, hər birinin quyruğu 20 funt çəkisindədir, hətta bir adam onu əlində tuta bilmir. Burada çörək çox ucuzdur, düyü isə həddindən artıq boldur. Buna görə də onu “Səmər”- yəni “şəkər”, və bolluq mənasında “kənd” – yəni “bolluq olan şəhər” adlandırırlar. Bu şəhərdə ipək, dəri məmulatları, eləcə də hər cürə daş-qaş, qızıl, gümüş və bunlardan hazırlanmış ən gözəl zinyət əşyaları da hazırlanır”. 

Fateh Teymur “Mən dünyanı fəth edən Teymuram” əsərində yazır: “... Tapşırdım ki, başlı-başına qalmış torpaqlarda kəhrizlər tiksinlər. Çayların və kanalların üzərində olan dağılmış körpüləri yenidən bərpa etsinlər. Yolçuların gecələməsi üçün qonaq evləri tiksinlər. Habelə yollarda gözətçi və nəzarətçi məntəqələri inşa etsinlər ki, nəzarətçi və mühafizəçilər vəziyyətə nəzarət edə bilsinlər. Və gəlib gedən yolçuların, qonaqların təhlükəsizliyi qorunsun”. 

Su abadlığın və təmizliyin, körpü birləşməyin, inkişafın, nəzarətçi məntəqələri dövlət sərhəddini qorumağın əsasıdır.  Fateh Teymur da dövlətini güclü etmək üçün bu qanunları yazmışdı. 

Paytaxt Səmərqəndə Yaxın və Uzaq Şərqdən, Avropanın İspaniya , Fransa, İngiltərə kimi ölkələrindən tacirlər, çaparlar gəlirdi. Bu tacirlərin gediş- gəlişini asanlaşdırmaq üçün yollar tikilir, yollarda çox şəffaf vergi və gömrük sistemi işləyirdi. Yollarda olan Karvansaraylar, gözətçi məntəqələri, istirahət yerləri, hətta çapar atlarının istirahəti üçün tikilən  dayanacaqlar barədə o zamanın səyyahları, tarixçiləri ağız dolusu və heyranlıqla yazırlar. Yollarda karvanların dinc və rahat irəlıləməsi uçun bütün təhlükəsizlik qaydalarına əməl olunurdu. Əgər kimsə öz işinin öhdəsindən gəlməsə, qanun yol vermədiyi halda yolçunu və ya qonağı incidərdisə, belə hallar dərhal yoxlanılır, günahkar cəzasını alırdı. Bu cəza tədbirlərinin içərisində diri-diri basdırılmaq, başı kəsilmək və asılmaq təhlükəsi də var idi. 

 

(Davamı var)

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(12.04.2023)

Professor Əlibala Məhərrəmzadə “Ədəbiyyat və incəsənət” portalının oxucuları üçün “Ev tapşırığı: Uğur düsturunu tapacağıq” layihəsini təqdim edir. Bu dəfə o, varlanmaq üçün uğur formulunu açıqlayacaq. Burada biznes-plan tərtib etmək çox önəmli mərhələdir. Uğur şərtləri barədə danışmaqda davam edirik.

 

 

Bu bölümdə siz kompaniyanızın təklif edəcəyi məhsul və ya xidmət növlərini dəqiq müəyyən etməli və təsvirini verməlisiniz. Burada sizin məhsulun və ya xidmətin istehsalı üçün tələb olunan texnologiyanın bəzi aspektlərini göstərmək lazımdır. Bu hissənin aydın, dəqiq, qeyri-mütəxəssis üçün anlaqlı dildə yazılması vacibdir. Bu bölüm işlənilərkən bir sıra suallara son dərəcə dəqiq cavab vermək lazımdır.

·        Sizin məhsul hansı tələbatları ödəmək üçün nəzərdə tutulub?

·        O nə ilə seçilir, alıcılar onu niyə digər kompaniyaların təklif etdikləri əmtəələrdən  fərqləndirəcək və ona üstünlük verəcəklər?

·        Siz nə üçün bu məhsulu və onun reallaşması üçün bu yeri və bu zamanı seçmisiniz? Onlar sizin üçün nə ilə cəlbedicidir?

·        Əmtəənin həyati dövriyyəsi necədir, başqa sözlə, mənəvi köhnəlmə nə dərəcədə tez baş verəcək?

Əgər sizin biznes-planda yüksək texniki məmulatdan söhbət gedirsə, satışdan sonrakı servis sistemini xarakterizə etməyi unutmayın. Bütövlükdə biznes-planın bu bölümündə alıcıya məmulatı alarkən ona təklif olunan əlavə xidmətlər kompleksini, yəni firmanın buraxdığı əmtəənin başqa firmaların buraxdıqları analoji əmtəələrlə rəqabət mübarizəsində qazandığı əlavə «yardımı» təsvir etməyə çalışın. Çünki Harvard Universitetinin məşhur professoru Teodor Levitt demişkən, «bugünkü rəqabət – firmaların öz zavod və fabriklərində istehsal etdikləri əmtəələrin bir-biri ilə apardıqları rəqabət deyil, onların öz məhsullarını əlavə olaraq qablaşdırma, xidmət, reklam, müştəri konsultasiyaları, maliyyələşdirmə, tədarük xüsusiyyətləri, anbara yığma üzrə xidmətlər və insanların qiymətləndirdiyi digər şeylər arasında gedən rəqabətdir».

Biznes-planın bu bölümünün yekun ştrixləri əmtəənin ehtmal edilən qiyməti, onun istehsal xərcləri və hər əmtəə vahidinin gətirəcəyi gəlirin ölçüsü haqqında məlumatlar məcmusudur.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(11.04.2023)

 

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Güneydən gələn səslər rubrikasında portalımızın Güney Azərbaycan təmsilçiləri Əli Çağla və Vida Heşməti sizlərə Nuriyyə Lövhün şeirlərini təqdim edir. 

 

Nuriyyə Lövh

1984-cü ildə Güney Azərbaycanın Binab şəhərində anadan olmuşdur. Orta məktəbdə humanitar elmlər üzrə, Universitet dövründə  Kimya fakültəsində təhsil almışdır. 

O, 2011-ci ildən şeir yazmağa başlamış, şeirləri ədəbi qəzetlərdə, portallarda nəşr edilmişdir.

Onun yeni şeir kitabı çapa hazılanmışdır, yaxın gələcəkdə çap olunacaqdır.

 

 

 İNDİ DÜNYADA QAN QUSULUR

 

 Şeirin nəfəsi geri sayıma düşmüşdü

Qələmi,

Balamı, səni gətirmədilər.

Əlim,

Öpüşüm,

Baxışım,

Acı olduğu üçün...

 

Amma qoy deyim sənə

Aaaaaay oxucum

Dinləyicim

İnan

Ey özüm təki üsyankar, inan...

Dərdin çoxu da yoluxucu xəstəliyindən deyil

Qəfəsdə təngə gəlir nəfəsim

Vətən çicəkləri solur ürəyimin vulkanında 

və millət nisgilini

Daşıya bilməyən çiyinlərimdən aslanıb 

qara sevgi.

 

İndi əllərim əsitməyə düşsə də

Dilimin tutulmasına izin verməmişəm.

Niyə ki, güneyli-quzeylisindən 1400 çiçək yağacaq əllərimə vətən...

 

Düzdür kələmələr xırıldayır xırxıramda

Və

Ventilyatorla çəkirəm acı sancıları

Amma xəstəliyə inanan deyil polad iradəm.

Axı

Təkcə mən deyiləm ki,

Yer kürəsinin dəli sızıltıları işini bitirib yazıq bəşərin kövrək kürəklərində...

İndi burda elə bu saat 1400-cü günəş cücərir sinəmin daş yarasından

İndi gecə quşları baladan çıxırlar ağ ciyərlərimin qaranlıq böcəklərində.

 

Pekin ilə Vaşinqton!

Hərdən nə isə Moskvaya süqut edir gözlərimin gücsüzlüyündə...

 

Mən isə ağ ciyərimin

Sən isə serum-saatın

Pərəstar dostum isə O2-nun eniş-yoxuşuna

Cum-culuq tər içində cummuşuq.

 

Üçümüz də bilirik

Zalımların hansı felinə uymuşuq.

 

İndi dünyada qan qusurlur

Humanizmin çeşidli düşuncəsi

Yer kürəsinin atlantasını

Ortadoğu ölkələrinin

Özünü qonşularından tez 

və ucuz satan yollarını

Şəhərin balalarıma çatdıran 

bütün xəritələrini

Bir də gözlərini

Hə gözlərini çəkirəm

Xəstəxananın şahmatı tavanında

İndi burda bütün isimləri qusaraq

Təkcə talanmış vətəni həzm edə bilirəm 

uca röyalarımda

Daşını, kəsəyini, çiçəklərini,

O tay-bu taylı dağlarını, dərələrini, təpələrini

Bütün hər nəyini

Sinirsiz çəkirəm

Vətəndaşların, dildaşların

Ürəklərini kədərsiz, yarasız çəkirəm...

 

İndi atrovent

Qıtlığına düşüb bu talanmış çevrədə

Və

Sevgilim Qafqaza yürüyüb çiçəkli qıçlarıyla

Bəlkə nəfəs gətirə quzeydən

Yaramı sağaltmaq üçün...

 

 

SÜLH SİMGƏSİ

 

Üfüqi deyil kələmələr

Dikinə döşənir qələmin ucuna

Boyutlar boylanır əski divarlardan

Şamdanlar sevişir 

Sərbəst sarmaşıqlarla.

Hə!

Sülh simgəsidir barmaqlarım

Qələmin gücünə inandıqca daha ardıcıl, daha çalışqan

Botları tanıdıqca 

Daha güclü, daha qorxmaz Diogenlərəsinə 

Sındırıram tabuları

Mən dünyanın şəhərdaşıyam,

Yer kürəsi fırlanır başımın qafatasında

Sınırlar sınır neyronlarımın böcəklərində

Xəzər yol açır göz pınarlarıma

Birrləşir gözümün önündə millətlər.

İstəkanlaşır şeirimin gün çıxan bucağında sülh şairləri

Oriyana doğur o heç doğulmaz uşağı

Nəzar danışır Beyrutun qovurulmuş saçlarından

Bursa dadı verir Hikmətin qanadları

Berlin çat götürür Brechtein yazısında

Ritsosun çiçəklərinə çatır şeirimi xalçası

Epitafiyosu qurtarınca əllərim qızarır 

 

Çörəyı, suyu, havanı alsalar da,

Gülüşlərimi çox görməmişəm şeirimin Pablosuna...

 

Biz çıxırıq savaşların uzun xəlsəsindən

Duyğular keflənir 

Və  yenidən sevişirik şəhərin röyalı günbatışında.

Məzələnir savaşdan qurtulan dodaqlarımız

Və dincəlir yorğun orqanlarımız.

 

O mərtəbəli yuxudur şeirim

Bir an diskinirəm orta qatında

Burası şingen deyil

Bir tayım Qafqaz

Bir yanım ortadoğu

Üzbəüzüm isə qara qoşunun sındırılmaz qayaları.

Burda tanrılar daha zorlu cəhalət at çapdırır içimizin boş imperatorluğunda.

Meksika divarlarından hündürdür nadanlıq

Burda ağ-qara gəzirlər qaranlıq şeytanrıları

Dara çəkirlər azadlığı 

Və oraqlayırlar sevginin gənc çağlarını.

Hə!

Biz orta əsirləri yaşayırıq əslində

Xaç yürüşləri qurtarmayıb burda hələ.

 

 

AZƏR 

 

Azər, çirikliyimin sevdiyi qızdır

İnqilaba alışmadan

Qışa çevirdi vətənin son baharın

75 illik açıq bir yara

Bitmədən 

Qan tuluğuna dönür hər xəzan

Əskilərdəki dostumun adı

İndi isə

Əkizlərinin sicillisinə döyülmüş...

Azər vətən gözətçisi

Doqquz başlı bir devdir

Talançıların bünövrəsini laxlatmaq üçün.

Neçə qatlı qanlı torpaqdır,

Özgürlüyün üzünə qonmuş 

İmamiyyədə gömülmüş igidlərin dar ağacı...

Südü qaçan anaların ürək döyüntüsü

Sürgün düşənlərin qara boğuntusu

Qulağı kəsilənlərin qara qışqırtısı.

Azər 

Azər 

Azər 

Azər boğazımdan püskürdüyüm iniltilər...

Azər, Təbrizin minarələri

Vətənin təqvimə atılan qanlı göbəyi

Yandırılan kitabların külüdür 

Sönük gözlərin sürməliyində.

 

Ərkdə sönən işıqlar

Gülüstanda asılı qalan iztirablı düşüncələr...

Azər dağlar daşıdır 

Ürəyimin başına qalanmış ağladıcı bir şeirdir...

Boğazımın yoluna tıxılmış ağırlıq

Ayrılıq

Qana çevrilmiş yumruqdur azər.

Təndirlərdə yanan azadlıq səsi 

Diktatura qurban edilən başların qan fışqırtısı,

Azərbaycanın toy gecəsində ölüm xəbəri

Əfsanə deyil;

Qara pərdələrdə basdırılmış

Real bir faktdır azər...

 

 

ƏLƏNDİ SIĞIRÇINLARIN SƏSİ

 

Hüznlü bir axşam üstü

Sığırçınlı ağac altında

Paslı sofanın üzərində qonuşduq.

Çiyin-çiyinə

Əl-ələ

Göz-gözə

Sofanın tilişkəsinə toxunmadan

Sıxıldı qoltuğuma boşluq

Palmalar yanaqlarıma çırparkən

Sayxaşlaşdı içimdəki yoxluq

Yırğalandı gözümün önündə şəhər

Atdı sığırçın səsini başından

Və yatdı o heç kiriməz cığaz!

Mən ilə yalqızlığım

Cumduq bu atmosferə

Şəhərin yırğasını dayandırdı yağış

Çatlatdı ağacın bağrı bu durumdan

Ələndi sığırçınların uçuş səsi

Diskindi 

Kəsdi böyrünü aramızdakı tilişkə

Partladı.

Parçalandı.

Batdı...

Palmalarla cumdu sıcaq dərimə

İtdi içimdəki sənsizlikdə...

 

 

İNAM

 

Səndən sonra 

Öyrəndiyim sözcüklərin biri də inam idi.

Gilələrim günəşdən oxlandığında

Kədərli çırpıları çırpdığımda süfrə başında 

İlk hecasını udqunduğumda bəzək masamın arxasında! 

İkincisi ilə mavi xəyallara cumduğumda

Əlimdə araşdırdığım kitablarda,

Yataqda,

Hamamda...

Taksi durağında

Pasajlar üstümə gələn zaman

Pozuntudan qaş qaralana qədər

Gün orta çağılar...

Səndən sonra hər an 

İnamı məşq edirdim 

Duyğuların eniş-yoxuşunda.

Basqınlıqdan ilişib qalan 

Yalanları didrəkən

Sərf edirdim inam sözcüyün

Hər axşam çağı.

Birinci şəxsi 

Qusurdum sinəmin narlığına.

Üçüncü isə tökürdüm 

Ətəyimdə solan çiçəklərin 

Yorğun dibinə.

Gahdan da boyaqçılaşıb,

Qaralayırdım inamı

Baltanı buraxıb,

Çəkici götürürdüm

Ancaq öldürməyinə alışmışdım

Qəbrini qazıb 

Baş daşına həkk etdim

Yalan sözcüyünü...

 

 

DƏNİZİNİ İTİRMİŞ FLAMİNQOLAR

 

Dialektik bir görüş idi

Zır kefli bir oğlan sayağı

Gözlərimin yaşını anladığında

Dil açdı cansız dalğaları.

Çaldı, çevirdi

Özünü düz yatağına çırparaq

Məni qucağına almaq

Mən onda

O məndə rahatlaşmaq istədik.

Çılpaqcasına

Toxundum şor sıxlığına.

Günəşi döşlərimin ucuna alaraq

Acı bir öpüş buraxdım şorallığına.

Yaladı duzlu dili ilə gövdəmin vətən dadını

Pıçıldadı qulağıma qıtlıqdan

Ağladı içimə talanmış varlıqdan

Yandım, yaxıldım.

Elə ki, yanıb-yaxılar bakirə dodaqlar

Dənizsiz sahillər

Və sevdasız ürəklər...

Sonra bir şey çaba vurdu bətnimdə

Boylu bir qadın sayaq

Ürəyim ağzıma gələ-gələ

Çimdirdim qara yaraları.

Qurtara bilməyəcəksən yaxamdan

Adını “Dəniz” qoy qızımın söylədi.

İllər sonra ürəyini dələn həmən bu yerlərdə

Mavi göydələnlər qovzayacaqlar

Göydələnin buynuzunda oturduqda

Dəftərində qabıq qoymuş

Duzlu yaralarımızı.

Açıqlayacaq oxuculara

Tarix yazacaq

Dənizini itirmiş flaminqolara...

Ekspress qatar çəkiləcək ürəyimin başından

Təbrizin beli bükülüb

Urmunun birçəkləri ağaracaq şoranlığımda.

Osman yumruğunu şüşləyəcək tanrıya

Duz mifinə çevriləcək Artmiya.

Yasımda saçını yolacaq Şərəfxananın günəşi.

Barı Urmunun mənsiz gecələrini bağıracaq aya.

Rəhmanlı ulduzların axıtdıracaq

Kazım daşının yalnızlığına...

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(12.04.2023)

PEN/Folkner Fondu bədii ədəbiyyat üzrə 2023-cü il PEN/Folkner mükafatının qalibini elan edib: Yiyun Linin“Qaz Kitabı”.

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı Habil Yaşarın təqdimatında təltifetmə və müəllif barədə bilgilər verir.

 

“Qaz Kitabı” münsiflər heyəti tərəfindən 2022-ci ildə ABŞ-da nəşr edilmiş 512 roman və qısa hekayələr toplusu arasından seçilib. İki münsifin dediyinə görə Yiyun Linin “Qaz Kitabı” göz qamaşdıran, konvensiyalara zidd, nüanslı bir romandır.“Bu, iki qızın bir-birinə tərəf əyildiyi və bir-birindən uzaqlaşdığı mürəkkəb dostluq hekayəsidir. Nəsr təkdir; mərkəzi personajlar, Agnes və Fabienne, radikal ixtiraçılıqları və cəsarətli, itaətsiz ambisiyaları ilə bizi təqib etdilər. Yiyun Liyə 2023-cü il PEN/Folkner Mükafatını Bədii Ədəbiyyat üzrə vermək şərəfdir”.

 Li öz çıxışında "Mən bu mükafata görə çox qürur duyuram, həyəcanlanıram və minnətdaram" dedi. “Roman yazmaq, bilinməyənə bir şüşə içində mesaj göndərmək kimidir. Bu tanınmanı almaq kiminsə şüşəni tapdığını və mesajı oxuduğunun ürəkaçan təsdiqidir. PEN/Folkner Fonduna, münsiflərə və finalçı həmkarlarıma dərin təşəkkürümü bildirirəm: insanların ədəbiyyatı diqqətlə və düşüncəli oxuduqları gün həmişə yaxşı gündür”.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(12.04.2023)