“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı “Ulduz” jurnalı ilə birgə QƏRBİ AZƏRBAYCANA QAYIDIŞA TÖHFƏ layihəsini təqdim edir. Bu gün sizlər üçün AMEA Folklor İnstitutu Mifologiya şöbəsinin müdiri, filologiya elmləri doktoru, professor Seyfəddin RzasoyunQərbi Azərbaycanda aşıq yaradıcılığı: milli yaddaş və tarix” məqaləsi təqdim ediləcək.

Seyfəddin RZASOY

QƏRBİ AZƏRBAYCANDA AŞIQ YARADICILIĞI: MİLLİ YADDAŞ VƏ TARİX

Folklor – bütün tarix və zaman boyunca onu yaradan, yaşadan, qoruyan, nəsillərdən-nəsillərə ötürən xalqın yaddaşıdır. O, fərdin, etnosun, millətin və bütöv xalqın yaddaş səviyyələrindən təşkil olunan ənənəvi düşüncə sistemidir. Bir xalqın bütün söz və sənət kodları folklor yaddaşında inikas olunur. Folklor xalqın tale yoludur və hər bir etnosun taleyi onun milli yaddaşa nə dərəcədə bağlılığından birbaşa asılıdır. Yaddaşını qoruyan və zamanla ona qayıda bilən xalq onu millətlər içərisində millət edən zirvəyə qalxa bilir.

Hər bir xalqın folklor yaddaşının daşıyıcı tipləri var: onlar yaddaşın qoruyucuları və yaşadıcılarıdır. Azərbaycan folklor yaddaşının daşıyıcıları içərisində əlahiddə yerdə duran, milli yaddaşın bütün poetik yükünü və tarixi-mədəni məsuliyyətini daşıyan sənətkar aşıqdır. Milli yaddaş sistemini bir orqanizmə bənzətsək, aşıq sənəti və yaradıcılığı həmin sistemin onurğa sütununu təşkil edir. Aşıqlıq ənənəsinin zəiflədiyi müasir qloballaşma şəraitində onun qorunması, qayğı göstərilməsi bizləri biz edən, millət edən, milli kimliyimizi itməyə qoymayan genetik yaddaş sistemimizin yaşaması deməkdir. Milli tarix, milli kimlik, milli özünüdərk, milli özünü yaratma kimi bütün dəyərlər aşığın varlığında kəsişməklə onu milli mövcudluğumuzun tarixi diskursu statusunda göz bəbəyimiz kimi qorumağı bizlərdən tələb edir. "Aşıq" demək – "millət", "xalq", "dövlət" və "milli tarix" deməkdir. Milli kimlik tariximizin banisi Şah İsmayıl Xətai Azərbaycan dövləti və kimliyini aşığın sazı və sözü ilə qurdu. O, milli dövlətçilik ideologiyasının xalqın ruhunu passionarlaşdıran bütün dəyərlərini insanlara aşıqların və el şairlərinin sazı, sözü, nəfəsi ilə çatdırıb onları vahid milli dövlətdə birləşdirə bildi. Azərbaycanın bir xalq kimi tarixi taleyinin "yazıldığı" həmin dövrdə Xətainin yanında bir tərəfdə əllərində qılınc tutmuş qazi-ərənlər, o biri tərəfində sinələrində saz və dillərində "Vətən" sözü olan aşıq-ərənlər durmuşdular. Məhz XVI əsrdə Şah babamızın sərkərdəliyi ilə aşıqlar, el şairləri ilahi-irfani dəyərləri tərənnüm edən sənətkar mərtəbəsindən milli kimlik və dövlətçilik ideyalarını tərənnüm və təbliğ edən, vətənçilik, yurdçuluq idealları uğrunda savaşan eşq ərənləri məqamına qalxdılar. Bu ruh, bu ali məqam əbədi olaraq aşıqların yaddaşında yaşamaqla xalqımızı tarixin ən çətin günlərində məhv olmağa qoymamış, milli varlıq və kimliyimizi qorumuşdur. Qafqaza ayaq açan rus işğalçıları və onların iyrənc xislətli nökərləri olan ermənilər hər vəchlə Azərbaycan-türk milli kimliyini məhv etməyə çalışanda aşıqların sözündə və sazında yaşayan milli yaddaş xalqımızın milli-mənəvi düşüncə sistemini dağılmağa, məhvə məruz qalmağa qoymadı. Saz və söz xalqımızın daim milli ruhunu oyatmış, ona milli kimliyini xatırlatmış, qanını və genini cuşa gətirərək milli kimlik savaşına ruhlandırmışdır. Heç təsadüfi deyildir ki, Qərbi Azərbaycanda ermənilər Rusiya imperiyasının çirkin demoqrafik siyasətini həyata keçirərək türk əhalini təcrid, inkar, deportasiya və s. antimilli təqiblərə məruz qoyanda aşıqlar erməni ideoloqlarına "güldən-bülbüldən", "aşiq-məşuqdan" nəğmələr oxuyan "təsirsiz", "zərərsiz" ünsürlər təsiri bağışlasa da, məhz onlar milli varlığımızı ayaqda saxlamağa nail oldular. Çünki ana etnosdan siyasi, inzibati, linqvistik, mədəni və s. cəhətlər baxımından ayrı düşmüş etnik toplumlarda etnoqrafik özünəməxsusluqlar milli özünüqoruma və özünüyaşatma mexanizmlərinə çevrilir. Bu cəhətdən, Qərbi Azərbaycan aşıqlarının yaradıcılığının bütün funksional-milli mahiyyəti məhz bu amilə – Azərbaycan-türk kimliyinin  yaşadılmasına müncər olunmuşdur.

Qərbi Azərbaycan aşıq yaradıcılığı sənət göstəriciləri, mədəni-coğrafi ölçüləri, fəlsəfi-poetik dəyərlər sistemi, sənət və yaradıcılıq xüsusiyyətləri, funksional mahiyyəti ilə ümumtürk şifahi sənət və yaradıcılıq sisteminin üzvi tərkib hissəsidir. XX əsr sovet inzibati-siyasi ərazi bölgüləri onu Şimali və Cənubi Azərbaycan aşıq yaradıcılığından təcrid etməyə çalışsa da, Qərbi Azərbaycan aşıq sənəti və yaradıcılığı nə özünün tarixi köklərindən, nə də ümumtürk mədəni ənənələr sistemindən heç vaxt ayrı düşmədi. Bunun əsas səbəblərindən biri Qərbi Azərbaycanda XIX əsrdə parlamış Aşıq Ələsgər adlı sənət günəşi idi.O, Azərbaycan ozan-aşıq sənəti tarixinin bütün bədii-estetik, mədəni-milli yaradıcılıq və ifaçılıq ənənələrini öz varlığında təcəssüm etdirərək Qərbi Azərbaycan folklor arealını bütün Azərbaycan aşıq sənəti və yaradıcılığının ən mühüm ocağına çevirdi. Aşıq Ələsgər özünün ilahi-ecazkar istedadı sayəsində sənət möcüzəsi yaratmaqla öz yaradıcılığını, əslində, çox nəhəng fiziki və mədəni coğrafiyanı əhatə edən Azərbaycan aşıq sənəti və yaradıcılığının bütün qollarını vahid məcrada birləşdirən konsentrasiya mərkəzinə çevirməyi bacardı.

Aşıq Ələsgər sənətinin möcüzəsi həm də onda idi ki, onun cismində və ruhunda təkcə özünün sazı və sözü deyil, eyni zamanda sənətin bütün tarixi yaddaşı dilə gəlirdi. Ələsgərin sazında və sözündə Şah İsmayıl Xətainin ideoloji-mənəvi silahdaşı Miskin Abdalın, Göyçəli Ağ Aşığın, Aşıq Alının poetik ruhu səslənirdi. Bu, türkün milli-mənəvi və dini-irfani dəyərlərlə süslənmiş, dünyanı və insanı onu yaradan Allaha, Allahı isə yaratdıqlarına xatir sevən Azərbaycan türkünün milli ruhunun səsi idi. Aşıq Ələsgər "dünya binə olandan""Ələst" məclisindən yol alıb gələn türkün mənəvi varlığını tərənnüm edərək onu özünə və bütün dünyaya sevdirməyi bacarmışdır:

Ələstidən "Bəli!" deyən Sübhana baş endirir,

Məhəmmədə nazil olan "Quran"a baş endirir.

Özü birdir, adı min bir, vəhdətu əl-laşərik,

Əhli-mömin görə bilməz, Pünhana baş endirir.

Aşıq Əlsəgərin sənətkar taleyinin naxışı onda idi ki, o, Qərbi Azərbaycanın aşıq mühitlərinin nüvəsi, ocağı olan Göyçə "sənət məbədində" pərvəriş tapmışdı. Ona qədər bu mühitdə XVI əsrdən üzü bəri Miskin Abdal, Aşıq Əliqulu, Ağ Aşıq, Aşıq Alı kimi nəhəng sənət korifeyləri olmuş, aşıq sənəti və yaradıcılığı ənənələrini daim sənət inciləri ilə zənginləşdirmişlər.

Qərbi Azərbaycan aşıq sənəti və yaradıcılığı Göyçə, Dərələyəz, Qaraqoyunlu, Dərəçiçək-Loru-Pənbək, Ağbaba kimi mühit və mədəni-inzibati arealları əhatə edir. Göyçə aşıq mühiti sənət və sənətkarlıq miqyası, yaradıcılıq dinamikası və poetik ehtiyatlar sisteminin tutumu baxımından mərkəz rolunu oynamış, Qərbi Azərbaycanın və ümumən bütöv Azərbaycanın aşıq mühitləri arasında körpü funksiyasını həyata keçirmişdir. Bu mühitin yaranmasında böyük rol oynamış Miskin Abdalın yaradıcılığında tərənnüm olunan milli-irfani ideyalar əsrlər boyunca aşıq yaradıcılığının bədii-estetik ənənələrini qidalandırmışdır:

Məğribdən Məşriqə səf çəkib durub,

Qüdrətdən çəkibdi baş-başa dağlar.

Qoynunda mehmandı Şahi-mərdanım,

Yanaşı qarıyın siz, qoşa dağlar.

Şeirdə işlənmiş "qoşa dağlar" ifadəsi XVI əsrdə Azərbaycan milli yaddaş sisteminin ən mühüm bədii-estetik, ideoloji-poetik konseptini ifadə edir. Şeirdəki iki dağın – irfani "Şahi Mərdan" dağı (Həzrət Əli ə.) və Oğuz türkünün əcdad kimi sığındığı "qarşı yatan Qara dağın" əbədi yaşaması haqqındakı arzu-dilək sazı və sözü ilə dövlət quran ərənlərdən olmuş Miskin Abdalın öz xalqına və sənət sələflərinə etdiyi vəsiyyəti idi. Azərbaycan aşıq şeirinin bütün tarixinə nəzər saldıqda bu "qoşa dağlar" hər tərəfdən ən uca məqamlar kimi boy verir. Nə Azərbaycan xalq poetik yaddaşı, nə də Qərbi Azərbaycan aşıqları heç vaxt bu "qoşa dağlar"dan ayrı düşməmiş, hər zaman onu milli yaddaşlarında gəzdirmiş və saz-sözləri ilə günümüzədək yaşatmışlar. Azərbaycan xalqı məhz həmin qoşa dağların eşqindən irfanlandığı üçün özünü bir xalq, millət, dövlət olaraq günümüzə qədər yaşada bilmişdir. Təsadüfi deyildir ki, "torpaqdan yaranmışlıq" fəlsəfəsi "dünya binə olandan" fitrətində yaşayan, torpağı öz əcdadı sayan oğuz türkləri hər səhər günəş boylananda "qarşı yatan Qara dağ"a salam verdikləri kimi, Oğuz Xatunu Mahirə Nağı qızı da Qarabağda dağlara sığınan "mehmedciyə" salam verir:

Nağıqızı, az de, deyin,

Qardaş verər dərdə çiyin.

Kəlbəcərdə mehmedciyin

Salamına salam olsun.

Şah babamızın Miskin Abdalın dilindən bizlərə ünvanlanan "qoşa dağlar" vəsiyyəti, sadəcə, bir poetik bənzətmə olmayıb, türklüyün özünüqoruma, özünütəşkil və özünüyaşatma formuludur. Və çox maraqlı və çox əlamətdardır ki, türkün milli kimlik fəlsəfəsinin formulları Azərbaycan milli yaddaş sistemində həmişə poetik sözlə deyilib və qılıncla gerçəkləşib. Bu cəhətdən, Mahirə Nağıqızının "Qardaş verər dərdə çiyin" poetik kəlamı Miskin Abdalın "Yanaşı qarıyın siz, qoşa dağlar" kəlamının bütün yükünü özündə daşımaqla Şah babamızın dövlətçilik fəlsəfəsinin özəyini, mayasını, cövhərini təcəssüm etdirir. Məhz "qoşa dağlar" Qarabağda "çiyin çiyinə verərək", Azərbaycan kimliyinin qüdrəti və zəfərini əbədi olaraq təmin etdi. Bu, ilk baxışdan, bəlkə də, gözə dəyməsə də, milli zəfərimiz həm də aşıqların yaddaşında yaşayan milli kimlik ruhunun təcəssümü və təntənəsidir.

İri sənət və yaradıcılıq coğrafiyasına malik olan Göyçəni Aşıq Ələsgər dövründən günümüzədək Şair Məmmədhüseyn, Məhərrəm Alçalı, Aşıq Əziz, Aşıq Aydın, Musa Ağkilsəli, Aşıq Şirin, Çoban Məhəmməd, Nəcəf Daşkəndli, Usta Abdulla,  Qurban Göyçəli, Aşıq Talıb, Aşıq Mehdi, Zodlu Aşıq Ağayar, Aşıq Savad, Mahmud Ardanışlı və s. kimi çoxsaylı aşıqlar və el şairləri təmsil edir.

Dərələyəz Qərbi Azərbaycanın nəhəng aşıq bölgələrindən biridir. Özünəməxsus sənət və ifaçılıq ənənələri ilə seçilən Dərələyəz mühiti XIX əsrin görkəmli sənətkarı Aşıq Cəlildən başlamaqla Aşıq Qəhrəman, Aşıq Nəbi Əhmədoğlu, Aşıq Xanlar, Aşıq Məhəmməd, Axtalı Aşıq Qafar, Qulu Bayramoğlu, Bəhmən Sallılı, Aşıq Fətulla, Aşıq Behbud, Aşıq Əli Fərmanoğlu, Aşıq Şükür, Aşıq Talıb, Aşıq Abdulla və başqaları kimi sənətkarlarla təmsil olunur.

Qərbi Azərbaycan aşıq sənəti və ifaçılıq ənənəsində görkəmli rol oynamış Sallı Aşıq Cəlilin şeirlərində ümumən Azərbaycan aşıq poeziyası üçün səciyyəvi olan ənənələr öz əksini tapdığı kimi, onun özünə məxsus olan poetik nəfəsi, bədii-estetik dünyaduyumu da təcəssüm olunmuşdur. Aşıq Cəlilin şeirlərində tərənnüm olunan Gözəl obrazı ilahi dəyərlərlə süsləndiyi kimi, dövrün milli-siyasi ədalətsizlikləri də öz əksini tapmışdır. Məsələn, sənətkarın "Hardasan" qoşmasında rus antitürk və antimüsəlman siyasətini amansızcasına həyata keçirən ermənilərə qarşı kəskin etiraz ifadə olunur:

Yapon bu yerlərdə meyvə sulayır,

Nijdə belimizdə ocaq qalayır,

Yurdumda-yuvamda bayquş ulayır,

Sönür od-ocağım, közüm, hardasan?

Sənətkarın bu şeiri milli yaddaşın poetik-fəlsəfi sistemi baxımından qatbaqat quruluşa malikdir. Şeirin üst qatında haray, fəryad, çağırış var. Aşıq Cəlil ermənilərin xalqımıza qarşı törətdiyi amansız və qanlı faciələri göz yaşları içərisində misralara çevirməklə milli yaddaş tarixi yaradır:

Kafir süngüsünə keçir qız-oğlan,

Arpa qayasından qan süzülür, qan!

Qalmadı mahalda ər, sənə qurban,

Şahid olur oğlum-qızım, hardasan?

Civə, Sallı, Ərgəz oda qalandı,

Leyliqaçan, Bülbülölən talandı,

Arpa qan ağladı, sular talandı,

Açılmaz baharım, yazım, hardasan?

Aşıq Cəlil yurdun talanmasını təsvir etməklə, əslində, oğuz türkünün yaddaşını oyatmağa çalışır. Bu cəhətdən, şeirin misralarında yağı düşmən, kafir tərəfindən talanmış yurdunun qarşında durub qız-gəlinin fəryadını gözləri qarşısında canlandıran, öz qəzəbini, nifrətini, qisas duyğularını haraylayan Salur Qazan da boy verir:

Kəsdilər yağılar bərəni-bəndi,

Odlara qalandı Əmağu kəndi.

Bütün Dərələyəz ağlayır indi,

Bu dərdə mən necə dözüm, hardasan?

Və son dərəcə əlamətdardır ki, sənətkar şeirin son bəndində "qoşa dağlar"ı – Xan Abbası, telli sazı səsləyir:

Cəlil deyər, gözlərimiz qan ağlar,

Viran oldu abidələr, saraylar,

Sinəm üstə gecə-gündüz haraylar,

Xan Abbasım, telli sazım, hardasan?

Şeirin son misrasındakı "Xan Abbas" özünün real kimliyindən asılı olmayaraq, adının "Həzrət Abbas" semantikası ilə "Şahi-Mərdan" dağını, telli saz isə "qarşı yatan Qara dağı" təcəssüm etdirir. Telli saz ulu əcdadla sənətkar, övliya ilə bəndə arasında mediativ vasitə, ilahi-kommunikativ ünsiyyət mexanizmi kimi çıxış etməklə milli yaddaşı oyadır. Aşıq Cəlil öz himayəçi əcdadlarını, mədətkar ruhları davulu ilə çağıran qam-şamanlar, qopuzu ilə səsləyən ozanlar kimi "Xan Abbas"ı telli sazı ilə səsləyir.

Qərbi Azərbaycanın Qaraqoyunlu bölgəsi Əsəd Rzayev, Məhəmməd Rzayev, Cahad Qaraqoyunlu, Səlim Abdullayev, Kərəm Bəkiroğlu, İxtiyar Qocayev və bu kimi sənətkarlarla təmsil olunur.

Əlamətdardır ki, Qərbi Azərbaycan aşıq yaddaşı ozanların adlarını da qoruyaraq günümüzə qədər yaşatmışdır. Bu cəhətdən, XV əsrdə Dərəçiçək mahalının Ozanlar kəndində yaşayıb-yaratmış Ozan Heydərin, yenə də həmin kənddən olan Ozan İbrahimin (XVI əsrin sonu – XVII əsrin əvvəlləri) yaradıcılığından bəzi incilər hələ də Qərbi Azərbaycan folklor yaddaşında yaşamaqda davam edir:

Ozan İbrahim:

Sübh ikən Sübhana düşdüm,

Baş qoydum ocaq üstündə.

Dəryayi-ümmana düşdüm,

Şam gördüm çıraq üstündə...

Ozan İbrahim:

Bar İlahim, bu nə işdi,

Haqq işim divana yetməz?

Öz-özünü adil bilən

Günahsız qurbana yetməz...

Sufi-irfani dəyərlərlə süslənmiş bu poeziya nümunələri Qərbi Azərbaycan aşıq yaradıcılığının bütün hallarda ilahi dəyərlərə bağlı olduğunu, bədii-fəlsəfi sisteminin mayasında ilahi dəyərlərin durduğunu, bölgə insanı və onu təmsil edən sənətkarın dəyərlər dünyasının ilahi mizanlara söykəndiyini təsdiq edir.

Qərbi Azərbaycan aşıq yaradıcılığında Ağbaba bölgəsi sənətkarlarının da böyük rolu vardır. Bölgə Azərbaycan aşıq sənəti və yaradıcılığına Xəstə Hasan, Qarani, Çıldırlı Şenlik, Çorlu Məhəmməd və s. kimi sənətkarlar bəxş etmişdir. XVIII-XIX əsr sənətkarı Xəstə Hasan aşıq yaradıcılığının klassik poeziya ənənələrini, əsrlərin sınağından çıxmış bədii-estetik mizanlarını yaşatmaqla yanaşı, özünəməxsus poetik kimlik çalarlarını da şeirlərində təcəssüm etdirməyi bacaran sənətkar olmuşdur. O, bir el ağsaqqalı, el adabının qoruyucusu kimi, milli-mənəvi dəyərlərin də keşiyində durmuş, onların aşınmasına dünyanın ilahi nizamının pozulması kimi baxmışdır:

Geyinib-kecinib toya gedənlər,

Amandı, amanat qız oynamasın.

Cavandı, oynamaq ona xoş gələr,

Yüngüllük eyləyib tez oynamasın...

Bölgənin daha bir sənətkarı Çıldırlı Aşıq Şenliyin (1853-1912) şan-şöhrəti təkcə bölgə ilə məhdudlaşıb qalmamış, o, özünün yüksək estetizmə malik şeirləri və yaratdığı dastanlarla digər aşıq mühitlərində də tanınan və sevilən ustad aşıq olmuşdur. Səciyyəvidir ki, Aşıq Şenlik də başqa ustad sənətkarlar kimi, saz-söz vergisini ilahi aləmdən almış, bütün yaradıcılığı boyunca ilahi dəyərlərdən ayrı düşməmiş, dünyanı və insanı, Allahın yaratdığı bütün gözəllikləri dini-irfani ülgülər baxımından bədiiləşdirmiş və tərənnüm etmişdir:

Düşmüşəm qəm dəryasına, ümmanda üzən mənəm,

Röyada çərxi-aləmi dövr edib gəzən mənəm.

Dərsim aldım Pünhandan, əyana çıxmaz sirrim,

Əhli-mərifət, xoş nəsihət, cəvahir lisan mənəm...

Eşqin qəm dəryasına düşən, ilahi eşq ümmanında üzən, buta yuxusunda varlıq aləmini seyri-süluk edən Aşıq Şenlik dərsini Panhandan aldığı üçün sirrini hamıya bəyan edə bilmir. Şenliyin təsvir etdiyi bu hal "aşiqlikdən aşıqlığa" gedən yolun sxemi, düsturu, irfani-psixoloji mexanizmidir. İnsanda təcəlla edən Allaha "aşiq" olmadan "aşıq" olmaq mümkün deyildir. Aşıqlıq ilahi butadan başlanır. Bu cəhətdən, Qərbi Azərbaycanın ilahi vergili aşıqlarının yaradıcılığı başdan-başa ilahi dəyərlərlə süsləndiyi üçün əsrarəngiz gözəlliyə və intəhasız cazibəyə malikdir. Aşiqlərə dərs verən Pünhan ilahi aləmi təmsil edən varlıq – övliyadır. İlahi eşqə düşüb "çərxi-aləmi" seyri-süluk edən "Aşiq" elə ilahi sirlərə şahid olur ki, onları bəyan edib aşkara deyə bilməz. Bu – aşiqlik məqamıdır: Aşiq öz Məşuqunun camalında gördüyü ilahi sirri bir kimsəyə bəyan edə bilməz. Çünki eşqin sirri buta olaraq yalnız onun özünə verilmişdir. Bu məqamdan "aşiq"in "aşıq"lığı başlanır: Pünhandan dərs alan, sirrini bəyan edə bilməyən "aşiq" mərifət əhli, xoş nəsihət verən, danışdığı ləl-cəvahir olan "aşığ"a çevrilir. Ona görə də təkcə Qərbi Azərbaycan aşıq yaradıcılığında deyil, ümumən, Azərbaycan aşıq yaradıcılığında "dədə aşıqlar" ilahi aləmin qasidləridir. Onlar nə deyirlərsə, nə oxuyurlarsa, Pünhanın təlqini ilə oxuyurlar. Ona görə də sazları və sözləri sirli-sehrlidir; insanları ovsunlayır, onları ilahi mizanlardan yayınmağa qoymurlar. Bu – aşıqların insan, cəmiyyət, xalq, millət və ümumən, bəşəriyyət qarşısında ilahi-tarixi missiyalarıdır. Erməni faşistləri Qərbi Azərbaycan aşıqlarını yer-yurdlarından qoparıb didərgin salsalar da, onlar öz tarixi-mədəni missiyalarından ayrı düşməyib, vətən, yurd, el-oba, dövlət və dövlətçilik, insan sevgisini tərənnüm etməyə davam etdilər. Elə bu sevgi də bizləri yağı düşmən üstünə aparıb tarixi zəfərimizə qovuşdurdu.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(27.06.2024)

Əlibala Məhərrəmzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Motivasiya ədəbiyyatı içərisində oxucularıma nümunə gətirəcəyim daha bir təlim Rusiya siyasətçisi və publisisti İrina Xakamadaya məxsusdur.

Atası yapon, anası rus olan İrina Rusiya kimi mürəkkəb bir ölkədə uğurlu siyasi karyera qurması ilə məşhurlaşaraq Rusiya tarixində seçkidə ən çox səs toplayan prezidentliyə namizəd qadın olması, Rusiya Federasiyası Dövlət Dumasının sədrinin müavini postunadək yüksəlməsi, aparıcı bir siyasi partiyaya həmsədrlik etməsi kimi uğurlar əldə edib, bunlar ona nə qədər nüfuz gətiribsə iqtisadiyyat üzrə elmlər namizədi mərtəbəsinədək yüksəlməsi, məşhur teleradio aparıcısı olması, Moskva Beynəlxalq Munasibətlər İnstitutundakı pedaqoji fəaliyyəti, yazdığı populyar roman və pyeslər, «uğurlu insan olmaq» mövzusunda oxuduğu master-klasslar da ona bir o qədər nüfuz gətirib. Təsəvvür edin ki, «Taym» jurnalı onu dünyanın XXI əsrdəki 100 ən məşhur qadınları reytinqinə daxil edib. Bu «uğurlu» qadın barədə onun, hədsiz nüfuzu barədə bircə fakt söyləmək istəyirəm: 2002-ci ildə Moskvanın Dubrovka adlı ərazisindəki Teatr mərkəzində terrorçular dinc insanları girov götürərkən İrina onlarla danışıqlar apararaq üçü uşaq olmaqla dörd girovu azad etməyə müvəffəq olub.

 Onun, xüsusən, uğurlu karyera qurmaqla bağlı fərqli və kreativ məsləhətləri çox maraqlıdır. (Məsələn, Təqribən ayda bir dəfə ölüm haqqında bədii filmlərə baxın ki, həyatı qiymətləndirə biləsiniz).

Gəlin bunlara diqqət yetirək:

12.Özünüzü və ailənizi təmin edəcəyiniz qədər qazanmağa çalışın. Daha çox pul qazanmağa meyl etsəniz daha çox zaman itirəcəksiniz pul idarəçiliyinə. Artıq pullar enerjinizi aparacaq. Ona görə də tamahınızı boğun.

Bu isə öncəki gün paylaşdığımdır:

1.

Hədəfə, məqsədə doğru deyil, özünə tərəf hərəkət etməlisən. «Məqsədə doğru nə qədər sürətlə getsən, o sürətlə də məqsəd səndən kənarlaşacaq. Səadətə doğru irəlilə», - deyə öyrədirlər daosistlər. Eynən serfinqist kimi səni yuxarı qaldıracaq öz dalğanı tapmalısan. Buna görə də mütləq axından qopub özünü dinləməlisən.

2.

Rəsmi TV kanallara az baxın, orada göstərilənlərin real həyatla əlaqəsi yoxdur. Daha yaxşısı – əyləncəlilərdir. Əgər mütləq informasiya lazımdırsa, onu da internetdən götürün. Ümumən isə informasiyanı ətrafdakı insanlardan alın. Taksi sürücüsüylə, zərgərlə ünsiyyət qurmaqla heç bilirsiniz, nə qədər informasiya ala bilərsiniz? Dünyanı dinləyin ki, öz dalğanızı tutasınız.

3.

Cəsur olmanız üçün sizə yeni fəlsəfə kömək edə bilər: bu həyatda sizin cəmi bir arxanız var. Vəssalam. Bu nə ailədir, nə ölkədir, nə sosial-müdafiə fondudur, nə məmurlardır. Yalnız özünüzsünüz.

4.

Uğurlu olmaq istəyirsinizsə hansı zəmanədə yaşadığınızı dərk etməli, bunu öz fəaliyyətinizdə əks etdirməlisiniz. Biz elə bir anlaşılmaz, şərholunmaz zamanda yaşayırıq ki, yeni texnologiyaların hesabına informasiya və hadisələr elə sürətlə dəyişir ki, sabitlik itir.

Sabitlik arzulayan hər kəs uduzur. Amma epoxanı qeyri-sabit, dəyişkən görməyə alışıb yeni çağırışlara uyğun olaraq hər gün yenidən doğulanlarda da, həyatın sürpriz və hədiyyələrinə istehza ilə yanaşanlarda da hər şey alınar.

5.

Riskli insan olun, amma riskləri xırda addımlarla atın ki, yıxılmayasınız. Yıxılmalara, pauzalara, depressiyalara hazır olun, çünki həyat büsbütün xalça döşənmiş yollardan ibarət deyil. Risk – problemsiz olmur.

6.

İnsanı öyrənmək istəyirsinizsə, melodramlara, kino dramlarına tamaşa etməli,  klassik ədəbiyyatı oxumalısınız.

7.

İnternet və televizordan üstünüzə tökülən bütün informasiyaları qəbul etsəniz keyləşəcəksiniz, ümumiyyətlə nə investisiya, nə idarəçilik, nə şəxsi həyatınız üzrə bircə düzgün qərar verə bilməyəcəksiniz.

8.

Əgər siz sonsuz dərəcədə varlısınızsa, amma həm də qulsunuzsa, xoşbəxtlik duyğularınız itəcək. Amma siz tam azad şəkildə karyera üstünlükləri qazanmısınızsa bundan həzz duyacaqsınız. Karyera xoşbəxtliyinin bax belə bir metodikası var: drayv, kayf və karyera.

9.

Hədsiz uğurlu olmaqçün fasilələr seçməyi bacarmalısınız. Bəzən hiss edirsiniz ki, bir yerdə dayanmısınız. Bu o deməkdir ki, öz potensialınızı xərcləmisiniz, beyninizi «cari məsələlərlə» doldurmusunuz. Belə vəziyyətdə pauza götürmək, necə deyərlər, «valı dəyişmək» lazımdır. Bağa getmək, kitab oxumaq, tam gərginlikdən çıxmaq lazımdır. Təklik çox faydalıdır. Bax belə bir pauza prosesində siz düzgün yolu seçə bilərsiniz.

10

Əgər siz ölüm döyüşündə qalib gəlmək istəyirsinizsə qabaqcadan ölməlisiniz. Çünki ölünün əsəbləri olmur.

11.

Həyat imtahanı verməkdən, vacib kontrakt imzalamaqdan öncəki gün çalışın beyninizə tam rahatlıq verib fikrinizi həmin vacib imtahan və kontraktdan kənarlaşdırasınız. Ertəsi gün – imtahanqabağı tam dincəlin, filmə baxın, yaxşı musiqi dinləyin, dadlı çay için. Az ünsiyyətdə olun, sadəcə orqanizmə və şüurunuza dinclik verin. Nəticədə tam harmoniyada olacaqsınız. Siz artıq uduzmağa da hazırsınız, amma udacağınıza tam əminsiniz. Əsəblər möhkəmdir, səhv etməyəcəksiniz.

Sabah davamı olacaq.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(27.06.2024)

Kənan Məmmədli, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Palitradakı rənglər sevinc mövzusunda sanki daha parlaq olur, kədər mövzusunda isə solğunlaşırlar. Bunu mən demirəm, sənətşünaslar deyirlər. Və təsəvvür edin ki, rənglər 30 illik məğlubiyyət acısı daşımış bir xalqın qələbə müjdəsinə həyat verirlər. Onda necə ecazkar mənzərə yarandığı dərhal bəll olar. 

Bu gün İstanbulda Atatürk Mədəniyyət Mərkəzinin qalereyasında istedadlı rəssam Eldəniz Babayevin “Zəfər müjdəsi” adlı fərdi sərgisi açılacaq və “Eldəniz Babayev. Zəfər müjdəsi” adlı kitab-kataloqun təqdimatı keçiriləcək.

Azərbaycan Respublikasının 105, Türkiyə Cümhuriyyətinin isə 100-cü ildönümü münasibətilə düzənlənəcək sərgi Azərbaycanın İstanbuldakı Baş Konsulluğunun, Türkiyə Mədəniyyət və Turizm Nazirliyinin, TÜRKSOY-un, Türkiyədə Azərbaycan Mədəniyyət Mərkəzinin, Azərbaycanda Atatürk Mərkəzinin, Azərbaycan Beynəlxalq Əlaqələr Mərkəzinin, “Azərbaycan Hava Yolları” QSC-nin, Azərbaycan Rəssamlar Birliyinin, Bakı Rəsm Qalereyasının və “Yeni Gallery” Bakı Sənət Mərkəzinin dəstəyi ilə baş tutacaq. 

Mən bu sərgi ilə şəxsən tanışam, mayın 26-da Bakıda, Muzey Mərkəzinin Sərgi Qalereyasında azərbaycanlılar üçün “Zəfər müjdəsi” adlı fərdi sərgi nümayiş olunmuş və eyniadlı kitabın təqdimatı olmuşdu. 

Türkiyənin Azərbaycandakı səfiri Cahit Bağçı çıxış edərək demişdi: “Türkiyə-Azərbaycan əlaqələri həmişə qardaşlıq münasibətləri üzərində qurulub. Bu gün burada açılan rəssam Eldəniz Babayevin sərgisi Qarabağ Zəfəri ilə bağlıdır. Bu münasibətlə onu təbrik edir və Türkiyədə də bu cür sərgisinin açılmasını tövsiyə edirəm".

Budur, onun tövsiyyəsi reallaşdı. İndi Eldəniz Babayevin yaratdığı gözəlliklərlə tanışlıq növbəsi türkiyəli sənətsevərlərindir. 

Tanınmış ictimaiyyət və mədəniyyət xadimlərinin, konsulluğumuzun əməkdaşlarının iştirak edəcəyi sərgidə rəssamın yaradıcılığının müxtəlif dövrlərini əks etdirən portret, natürmort, məişət və tarixi janrlarda olan və təqribən yetmişə qədər bоyakarlıq və qrafika əsərləri nümayiş olunacaq. 

Sərgidə Azərbaycanın Vətən müharibəsində qazandığı misilsiz Qələbə, “Bir millət, iki dövlət” ifadəsinin aktuallığını açıqlayan, Azərbaycan–Türkiyə dоstluğunu tərənnüm edən, həmçinin xalqımızın məişətini, adət-ənənələrini, mədəniyyətini vəsf edən təsviri sənət nümunələri nümayiş olunacaq.

Sərgidə Ümummilli Lider Heydər Əliyevin və Mustafa Kamal Atatürkün, eləcə də Azərbaycanın müstəqillik qazanması uğrunda müstəsna rol oynamış Azərbaycan və Türkiyə hərbi komandanlarının portretləri də yer alacaq.

Mayın 26-da Muzey Mərkəzinin Sərgi Qalereyasında Azərbaycan Respublikasının 105, Türkiyə Cümhuriyyətinin 100 və Ulu Öndər Heydər Əliyevin anadan olmasının 100 illiyi münasibətilə istedadlı rəssam Eldəniz Babayevin “Zəfər müjdəsi” adlı fərdi sərgisinin açılışı və eyniadlı kitabın təqdimatı olub.

AZƏRTAC xəbər verir ki, əvvəlcə Ulu Öndər Heydər Əliyevin əziz xatirəsi bir dəqiqəlik sükutla yad edilib, Azərbaycan Respublikasının Dövlət Himni, həmçinin Türkiyə Cümhuriyyətinin İstiqlal Marşı səsləndirilib.

Sonda sərgi barədə Bakı İncəsənət Mərkəzinin direktoru Rafael Gülməmmədlinin fikirlərini qeyd etmək istərdim: “Sərgidə rəssamın əsasən portret, natürmort, məişət və tarixi janrlarda yaratdığı təqribən yetmişə qədər boyakarlıq və qrafika əsəri nümayiş olunur. Burada Azərbaycanın 44 günlük Vətən müharibəsində qazandığı Qələbəsini, “Bir millət, iki dövlət” kəlamının aktuallığını, Azərbaycan-Türkiyə dostluğunu tərənnüm edən, həmçinin xalqımızın məişətini, adət-ənənələrini, mədəniyyətini vəsf edən təsviri sənət nümunələri sərgilənir. Sərgidə Azərbaycan və Türkiyənin istiqlal, azadlıq ideyalarını yaradıcılıqlarında önə çəkmiş şairlərin qrafik portretləri nümayiş olunur ki, bu da ilk növbədə, millət vəhdətin və iki dövlətin heç vaxt enməyəcək bayraqları altında müstəqil həyatının rəmzidir”.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(10.06.2024)

İyunun 25-də Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasında yazıçı, biologiya üzrə fəlsəfə doktoru, dosent Sadıq Qarayevin 50 illik yubileyinə həsr olunmuş “Azərbaycançılıq məfkurəsinə sədaqət nümunəsi” adlı tədbir keçirilib. “Ədəbiyyat və incəsənət” portalının əməkdaşı Sadıq Qarayevdən tədbirlə bağlı aşağıdakı bilgiləri alıb. 

İSA HƏBİBBƏYLİNİN ÇIXIŞI

Öncə ondan başlayaq ki, tədbiri giriş nitqi ilə açan AMEA-nın prezidenti akademik İsa Həbibbəyli məni 50 illik yubileyim  münasibətilə təbrik etdi. Məni yazıçı, alim və ictimai xadim olaraq vətənpərvər fəaliyyətimlə tanındığını, əsərlərimdə  azərbaycançılıq məfkurəsi və ideyasını əsas tutaraq, azərbaycançı düşüncəni təbliğ etdiyimi bildirdi, bir yazıçı kimi mövqeyimin  mahiyyətini milli mənafe, ölkə maraqları və bəşəri dəyərlərin təşkil etdiyini vurğuladı. 

Akademik qeyd etdi ki, müxtəlif elm sahələrini təmsil edən insanların həm də bədii sənət və yaradıcılıqla məşğul olması təqdirəlayiq haldır. Dedi: “Bu mənada, Sadıq Qarayev həm elmi-fəlsəfi, həm də bədii üslubda yazdığı əsərləri ilə Azərbaycan ədəbiyyatında yeni cığır yaradıb, milli və bəşəri dəyərləri özünəməxsus tərzdə əks etdirib, azərbaycançılıq ruhu və şüuruna dair mülahizələrini qələmə aldığı əsərlərində ustalıqla ifadə edib: “Azərbaycançılıq məfkurəsi” onun bir əsərinin adıdır, amma bu ideya onun bütün əsərlərinin mərkəzində durur”.       

Akademik müstəqillik illərindən ədəbiyyatımızda yaranmağa başlamış akademizm cərayanının ictimai-siyasi ideyasından bəhs etdi. Yaradıcılığımda elmi idrakla bədii istedadın vəhdət təşkil etdiyini qabardaraq məni bu cərəyanın layiqli nümayəndələrindən olduğumu söylədi. 

Natiq müəllifi olduğum “Sahilsiz təzadlar”, “Sahibsiz kölgələr”, “N” saylı qəhrəmanlıq” adlı irihəcmli elmi-fəlsəfi, tarixi romanların, eləcə də, hekayə, esse və publisistik yazılardan ibarət “Sarvansız zamanlar”, “Azərbaycançılıq məfkurəsi” kitablarının adlarını sadaladı, onların ümumi xülasəsini xarakterizə etdi.

DİGƏR ÇIXIŞLAR

Tədbirdə çıxış edən Milli Məclisin Təbii ehtiyatlar, energetika və ekologiya komitəsinin sədri Sadiq Qurbanov əsərlərim haqqında fikirlərini bölüşdü. Qeyd etdi ki,  elmi biliklərimi bədii yaradıcılığım vasitəsilə ictimaiyyətə çatdıran aliməm. 

AMEA-nın Fəlsəfə və Sosiologiya İnstitutunun şöbə müdiri, fəlsəfə elmləri doktoru Füzuli Qurbanov “Azərbaycançılıq məfkurəsinə sədaqət nümunəsi” adlı məruzəsində yaradıcılığımı fəlsəfi aspektlərdən qiymətləndirərək söylədi: “Azərbaycançılıq məfkurəsinin bütün faktları onun əsərlərində sujet və xırdalığı ilə elmi və bədii sintez təşkil edir”.

Milli Məclisin Mədəniyyət komitəsinin sədri millət vəkili Fazil Mustafa çıxışında bildirdi ki, yaradıcılığımda azərbaycançılıq məfkurəsini elmi postulat kimi ədəbiyyata gətirməyim ən uğurlu cəhdlərimdındir. 

AMEA-nın Məhəmməd Füzuli adına Əlyazmalar İnstitutunun direktoru akademik Teymur Kərimli yaradıcılığımı təhlil edərək, azərbaycançılıq ideyasını yeni fikir müstəvisində məharətlə təqdim etdiyimi dedi. Əsərlərimin elmi-ədəbi fikrin müasir səviyyəsini əks etdirən dəyərli nümunə kimi milli-mənəvi dəyərlərin təbliği baxımından əhəmiyyətli olduğunu, bununla, milli ədəbiyyatımızda öz dəsti-xətti ilə seçilərək azərbaycançılıq düşüncəsinin, ideologiyasının carçısı kimi mövqe qazandığımı bildirdi. 

YAP Yasamal rayon təşkilatının sədri Bəxtiyar Nəbiyev,  Heydər Əliyev adına Azərbaycan Ali Hərbi Məktəbinin rektoru vəzifəsini icra edən, Vətən Müharibəsi Qəhrəmanı polkovnik Nizami Mövlanov, 

AMEA-nın Azad Həmkarlar İttifaqının sədri siyasi elmlər üzrə fəlsəfə doktoru Sənan Həsənov məni yubileyim münasibətilə təbrik edib, yaradıcılıq uğurları arzuladılar. 

Çıxışların ardınca “Aləmlərin söhbəti” adlı videoçarx izlənildi. 

Daha sonra Elm və Təhsil Nazirliyinin Botanika İnstitutunun kollektivi adından təbrik məktubunu institutun əməkdaşı biologiya üzrə fəlsəfə doktoru Xuraman Xəlilova diqqətə çatdırdı. 

Sonda tədbirin təşkilinə görə AMEA rəhbərliyinə və iştirakçılara minnətdarlığımı bildirdim. 

Təbii ki, yaradıcılığıma verilən bu qiymət məni daha həvəslə yazıb yaratmağa sövq edəcək. 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(27.06.2024)

Malayziyanın paytaxtı Kuala-Lumpur şəhərindəki Yunus Əmrə İnstitutunda Şuşa şəhərinin tarixinə həsr olunmuş dəyirmi masa təşkil edilib. Sözügedən tədbir “Sönməz Məşəl” Mədəni Əlaqələr İctimai Birliyinin Azərbaycan Respublikasının Malayziyadakı səfirliyi və Azərbaycan Dövlət Rəsm Qalereyasının tərəfdaşlığı ilə həyata keçirdiyi “Malayziyadan görünən Şuşa” layihəsi çərçivəsində baş tutub. Bu barədə “Ədəbiyyat və incəsənət” portalı AzərTAC-a istinadən məlumat verir. 

Tədbiri Yunus Əmrə İnstitutunun direktoru Ömər Altun açaraq, xalqlar arasında mədəni mübadilənin əhəmiyyətindən danışıb, Şuşanın tarixi ilə bağlı müzakirənin Yunus Əmrə İnstitutunda keçirilməsindən qürur duyduğunu bildirib.

“Sönməz Məşəl” Mədəni Əlaqələr İctimai Birliyinin sədri Şəhla Nağıyeva Şuşanın keşməkeşli tarixi haqqında məlumat verib və 30 ilə yaxın erməni işğalı altında qalan şəhərin Müzəffər Ali Baş Komandan İlham Əliyevin rəhbərliyi ilə azad edilməsi tarixindən danışıb.

Daha sonra Azərbaycan Respublikasının Qeyri-Hökumət Təşkilatlarına Dövlət Dəstəyi Agentliyinin maliyyə yardımı ilə İctimai Televiziyanın hazırladığı “Şuşanın dağları başı dumanlı” bədii-sənədli filmi nümayiş olunub. Filmin ssenari müəllifi Müsəllim Həsənov, quruluşçu rejissoru Nəsimi Məmmədoğludur.

Tədbirdə Malayziya Universitetinin professoru Şanmuqam Krişnavani Şuşa şəhəri haqqında fikirlərini bölüşüb. O, aparılan müzakirələrdən, eləcə də Şuşa haqqında filmdən Şuşanın gözəl və güclü şəhər olduğunu anladığını qeyd edib və bildirib ki, üzləşdiyi bütün çətinliklərdən qalib çıxan şəhərin tarixi insanlara həyat dərsi verir.

Professor ilk imkan yaranan kimi Şuşanı ziyarət edəcəyini bildirib.

Türkiyənin Malayziyadakı baş konsulu Tolqa Uçak Şuşanın qürur şəhəri olduğundan danışıb, Şuşanın tarixinin film vasitəsilə belə əyani görməyin və göstərməyin əhəmiyyətini qeyd edib.

Filmi izləyənlər Azərbaycanın qədim mədəniyyət və incəsənət mərkəzi olan Şuşa şəhəri haqqında fikirlərini bölüşüblər.

Tədbirdə Azərbaycan Respublikasının Malayziyadakı səfirliyinin müşaviri Elsevər Salmanov, səfirliyin əməkdaşları, tələbələr və gənc tədqiqatçılar iştirak ediblər.

Tədbir iştirakçılarına araşdırmaçı-jurnalist Vasif Quliyevin Qaçqınların və Məcburi Köçkünlərin İşləri üzrə Dövlət Komitəsi tərəfindən ingilis dilində nəşr etdirilmiş “Şuşa qalası” tarixi-etnoqrafik broşürlər dəsti hədiyyə olunub.

Xatırladaq ki, layihə Azərbaycan Respublikasının Qeyri-Hökumət Təşkilatlarına Dövlət Dəstəyi Agentliyinin maliyyə yardımı ilə reallaşıb. Malayziyadakılara Şuşa barədə danışmaq üçün “Sönməz Məşəl” Mədəni Əlaqələr İctimai Birliyinə nə az, nə çox, düz 34900 manat vəsait ödənilib. 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(27.06.2024)