“BİRİ İKİSNDƏ” LAYİHƏSİNDƏ YUSİF MÜRSƏLİN ŞEİRLƏRİ                                              

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının “Ulduz” jurnalı ilə birgə “Biri ikisində” layihəsində qarşıdakı üç gün Şeir vaxtıdır, Yusif Mürsəlin şeirləri ilə tanışlıqdır.

TƏK...

Fələyin çərxi fırlanır,

Durub baxıram gendə tək.

Ay təkcə nur saçır Yerə,

Fırlanır göydə Gün də tək.

Batırıq kədərə, yasa,

Ürəkdən daş asa-asa.

Arxa duranı olmasa,

Neyləyə bilər bəndə tək.

Dərd çəkəndə dərd çox olur,

Həm var olur, həm yox olur.

Cücərib sonra çoxalır

Düşüb torpağa dən də tək.

Nə atmağa daş gəzirəm,

Nə çatılmış qaş gəzirəm,

Özümə yoldaş gəzirəm,

Azmayım yolu çəndə tək.

Hərə bir cür toxum əkdi,

Hərə bir tərəfə çəkdi,

Tək yarandı, yenə təkdi.

Yüz iyirmi dörd mində tək.

Min ildi qulam Allaha

Yol gedir yolum Allaha,

Gedim qoşulum Allaha,

Allah da təkdi, mən də tək.

***

Dünən elə dünəndi,

İnanma ki, dönəndi.

Sabah bu gün də

dünən olacaq,

bir gün sonra

sabah da dünən olacaq.

Kim deyirsə,

dünya beşgünlükdü, inanma

dünya cəmi üç gündü,

üçü də elə dünəndi.

***

Belə olur bax vurulmaq,

Aşiq olmaq yox, vurulmaq.

Adam hərdən gah vurulmaq,

Gah da azadlıq istəyir.

Könlüm payız, qış kimidi,

Bir sevdaya tuş kimidi,

Ah da elə quş kimidi,

Ah da azadlıq istəyir.

Dörd divardı, bir otaqdı,

Dörd divarın dərdi dağdı,

Ruhum içimdə dustaqdı,

Ruh da azadlıq istəyir.

***

Mənə hamı deyir ki,

Sözü hardan tapırsan?

Gecə-gündüz yanırsan,

Közü hardan tapırsan?

Bir nazına dözmürük,

Kim deyir ki, bezmirik.

Biz heç səni gəzmirik,

Bizi hardan tapırsan?

Baxış gözdə azanda,

Naxış üzdə azanda,

Dağda, düzdə azanda

İzi hardan tapırsan?

Söz varmı deyilməyən?

Qapı yox döyülməyən...

Heç kimə əyilməyən

Dizi hardan tapırsan?

Mənəm ey, sənin bəndən,

Haqqı tapdığım gündən

Soruşan yoxdu məndən,

Düzü hardan tapırsan?

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(11.09.2023)

AŞIQ ƏDALƏTİ HƏYATDAN KÜSDÜRƏNLƏR ÇOX İDİ

Çiçək Mahmudqızı, Gəncə

(xüsusi olaraq “Ədəbiyyat və incəsənət” üçün)

Aşıq Ədalətin haqqında yazını hamı yaza bilər, lap elə elə uşaqdan böyüyə hər kəs. Ən azından sinəsində cövlan eyləyən qara sazdanmı, cezvlənib çaldığı “Yanıq Kərəmi”dənmi ip ucu götürüb bir xatirəni çözüb də yazmaqdan asan nə var ki. Və bilənlər onu da yaxşı bilir ki, Dədə Ədalət haqqında ən cox yazılar və şeirlər yazılan bəlkə də birinci sənətkardır. Yəni Aşıq Ədaləti tanıyıb onun haqqında şeir, yaxud məqalə yazmaqdan asan bir iş yoxdu əli qələm tutan hər kəsə... 

Amma zulum Ədaləti tanıyıb da, dərk edib də, duyanların dərdidi... O kəslərin dərdidi ki, onlar Dədəni ilmə-ilmə bilir, naxış-naxış toxumaq istəyir, bacarmır. O kəslərindi ki, Dədəni iliyinnən sümüyünəcən dərk edir, o ənginliklərə baş vurur, amma azıb qalacağından qoruxur... O kəslərindi ki, bu sirli dünyanın qatlarına enir, geri qayıtmağa yol tapmaq ümidini itirir... Zülüm o kəslərindi ki, onlar bu təxti-səltənət sahibinin hikmətinə bələddirlər və onun böyüklüyünə qalxacaq yazı yazmağa cəsarət etmirlər. Şahların, sultanların xəzinəsində nələrin olduğunun marağında olmayan insanlar olub ki, Dədə Ədalətin içindəki ləli-cəvahirata bənd olub, illərcən bu xəzinənin dalınca sürünüb, ona varmaq arzusunnan yaşayıb... Pinəçi Məhəmmədəlinin kirayələrdə ölən oğlunu deyirəm, Aşıq Ədaləti - Allahın ən zəngin və seçilmiş bəndələrindən biri. Təbii ki,seçilmişlərin zaman-zaman yaşadıqları məkanlarını da, yerlərini də, talelərini də Tanrı seçir... elə Dədə Ədalət kimi...

Hər kəs Aşıq Ədaləti dərk etdiyi qədər gördü... Kim nə miqdar idisə, o miqdar da ona dəyər verdi. O üzdən idi ki, onun ərşdən-kürşdən söylədiklərindən bixəbərlər onun içməyindən və söyüncündən yazdılar. Onun Haqdan gələn vergisini, tanrısal tərəflərini yox, özləri boyda, öz çəkilərində bəndəlik tərəfini gördülər. (Belə böyük, fitri istedadlı insanlarda elə xırda cizgiləri görmək də, qabartmaq da bəsirət gözünün bağlılığından dolayı bir şey də deyildi). Ancaq anlamadılar ki, Ədalətin söyüncü də haqq idi, ədalətli idi... Ona hər şey yaraşırdı, necə ki, saz Ədalətə yaraşan kimi. Çünki o, sənətinin şahıydı, sultanıydı, təkiydi, yekiydi, biriydi, dövrünün birincisiydi...

Fələyindən açılmamış sirdimi,
Sinəsindən yaralanmış şirdimi,
Ozandımı, ocaqdımı, pirdimi,
Dilmi tutar, yazılarmı bu hikmət?
Saz çalanda Allah olur Ədalət...

Səs sitəmli, sinə-körük, gözlər-qan,
Barmaqlar- dərd, kəlmələr –od, sözlər-qan
Bundan betər nə inqilab, nə üsyan,
Bundan anrı hayqırmağa nə hacət
Saz çalanda üsyan olur Ədalət
Saz çalanda Vətən olur Ədalət...

( A. Sadiq Əfəndi)

Bundan o yana yazmağa nə hacət?! Yerindəmi deyilmiş, heyrətdənmi deyilmiş, hikmətdənmi deyilmişdi bu misralar ? Özümü demiş, özgəmi dedizdirmişdi şairə bu heyrəti? Niyə Aşıq Ədalətə “sazın peygəmbəri” deyəndə, yaxud saz çalanda “Allah olur Ədalət”- deyəndə əli qılınclı üsyana qalxırıq? Allah hardadı ki? Allahı niyə yoxluqlarda axtarırıq? Allah elə bizim içimizdə, könül taxtımızda deyilmi? Gülən gözlərdə, sevən ürəklərdə, dilsiz tut agacının simlərdən ötürdüyü iniltisində, sızıltısında deyilmi ki? Niyə saz çalınanda özümüz oluruq, niyə saz çalınanda duyğulanırıq, duruluruq, saflaşırıq, ən ali, ilahi məqamları yaşayırıq? Biz Tanrının bir zərrəsi--bu yaşadığımız Tanrının halı deyilmi ki? Niyə saz çalınanda bizə hardansa bir işıq, bir eşq süzülüb gəlir... İşıq da, eşq də Yaradanın özündən bizə ötürdükləri deyillmi? Eşq, işıq, aşiq, aşıq –haqq aşıqlarının tanrısal üzləri, sifətləri, adları deyilmi? Yoxsa bu qədər ovsunun, sehrin sirri nədəydi ki? Şahi-mərdan nökəriyəm, dərsimi pünhan verib (A.Ələsgər)-deyən Dədə Ədalətin ömrünün son günlərənicən başı üzərində yanan işıq da o işıq deyildimi ? Bəs bu yer üzü bəndələrinin ağlımızı kəsdirmək istədikləri nədi görəsən?

Sənət meydanında yüyəninə hər əl yetməyən atını dörd nala çapıb meydan sulayan, hikkəsindən-haytasından sazını gəmirib yeyən dəli bir Ozanıydı Ədalət... Sazın, aşıqlığın (Dədə Ələsgərdən sonra, sonuncu) ocağı, səcdəgahı, piriydi --Ədalət! Tanrının möcüzəsi, sehiri, sirriydi --Ədalət ! Aşıqlıq elminin vaqifi, kamili, dürrüydü--Ədalət... Alnının hər qırışı, üzünün hər cizgisi, saçının hər dəniylə yurduydu, eliydi, ulusuydu, Vətəniydi –Ədalət !

Oxuları da çalğıları kimi ahıydı, naləydi, dərdiydi, çağrışıydı, üsyanıydi, hayqırtıydı, tarixiydi –Ədalətin! Uzaq-uzaq Altayların başından, Tanrıdağın yaşından, Ərzurumun qaşındann qopub gələn Qoca bir Türkiydi, Lələydi, Kərəmiydi, hər kimiydi,hər nəydisə saz çalıb oxuyanda bəşər övladından çox uca mərtəbədəydi –Ədalət!!!

Sərdara söz deməyən, şaha baş əyməyən, hökmüydü, hikkəydi, ədaydı–Ədalət!

Ancaq... Ancaq körpə uşaq kimi kövrək idi, imanlıydı, ədalətliydi –Ədalət! Sadədən sadə, böyüklə böyük, uşaqla uşaq olan müdrik bir danəndəydi—Ədalət!!! (bu məqamda Bəhlul Danəndəyə də çoxlarının Bəhlul Divanə dedikləri yadıma düşdü, necə ki, Dədəyə dedilər)

Dədə adını ona Osmanlıda Əziz Nesin, vergisini yuxuda Şahi-mərdan Hz.Əli, ilk dərsini atası Məmmədəli kişi vermişdi. Sazı ona, onu bizə isə Ulu Yaradan bəxş etmişdi. Kərəm Əslisini sevən kimi, Məcnunun Leylisini sevən kimi sevirdi Sazı.

“Yanıq Kərəmi”, “Fəxri”, “Hüseyni”, “Hicran Kərəmi”, “Qaraçı”, “Naxçıvani”, “Qəhrəmani”, “Mirzəcanı”, “Kərəm Gözəllməsi”, “Aran Gözəlləməsi” kimi onlarla, yüzlərlə havacatlara ürək qoyub, ömür vermişdi, beynindən ürəyinə, ürəyindən barmaqlarına süzülüb gələn hər nə varıydısa Allahınıydı, Tanrının halıydı... Elə onçun da bu dəlilik, bu vəlilik, bu vergilik Sultan qapısından ucada duran kasıb kirayə komasının qapısını ziyarətgaha cevirmişdi...

Tanrı dərdi çəkə bilənlərə verir- deyirlər. Hamıdan gizlətdiyi çox ağrıları, çox dərdləri varıydı Dədənin. Heç kimə danışıb öz ağrılarını yükləməzdi. Yaraların qaysağını açan kimi uşaq təki kövəlib ağlayırdı... Hər çiçəyin boynunu bükdürən bir mövsüm, hər insanı həyata küsdürən biri olduğu kimi Dədəni də həyata küsdürənlər varıydı. Kim bilir, bəlkə də o sazda öz taleyini, öz alın yazısını çalıb oxumağa gəlmişdi bu dünyaya...

Hər gələnin sevmədiyi, hər sevənin getmədiyi, bu gəlimli gedimli, son ucu ölümlü dünyanın nəyinə bənd olub qalasıydı ki bu Ustad?

Anan ölsün, gidi dünya...

Səni deyib gələnə bax, 

gəlir ağlaya-ağlaya,

Səndən dönüb gedənə bax, 

gedir ağlaya-ağlaya...

(A.Sadiq)

Sonunca Ölümü də gülə-gülə qarşıladı... Amma əllərini açıb göylərə-Tanrıya dogru uçanda gözlərindən iki damla yaş süzüldü. Yanağını göynədən o iki damla yaş deyə bilmədikləri son intizarı, son ağrısı, son vəsiyyəti, son ismarıcıydı bu dünyaya. Həm də ömür nağılının son iki cümləsiydi --Sizə bir nağıl danışım, aglaya-ağlaya gülün... Sazın Ədalət nağılı, Ədalət əfsanəsi...

Dərd də, sevgi də, ölüm də dünyanın əbədi və əzəli olanları, olacaqlarıdı. Əslində, dünyada nə varsa, hər şey böyük Yaradanın insanlara sınağı üçündür. Olumdan-ölümə, ölümdən Allaha qədər bir yol var ki, o yolda hər yolçunun qazana bilmədiyi bir Ölümsüzlük zirvəsi var. O zirvəni qazananlara, o zirvəyə qovuşanlara eşq olsun... Allahın izninnən halallığına, haqqına, Ədalətinə qismət olan o zirvəyə-- payız köçünə bənd olub gedən, uçan durnalardan bir ismarıc da mən yollamaq istədim --Ölümsüzlüyün mübarək, Dədə!!!

Uşaq məsumluğu ilə gülərək sifətindən göynəyə-göynəyə süzülən son iki damla yaşına belə dəyməyən bu beş-on cümlə də məndən sənin uca ruhuna bir ehtiramım olsun, Dədə, qəbul eləsən əgər...

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(11.09.2023)

MUSİQİ BƏLƏDÇİSİndə Kubra Quliyevadır

Bəşər övladı cismdən və ruhdan ibarətdir. Bildiyimiz kimi cismimiz sağlam və gümrah  olmaq üçün qida tələb edir. Eynilə ruh da arınmaq və "doymaq" üçün qidalanmalıdır. Əfsuslar olsun ki, ətrafımızda cismini doydurub ruhunu ac qoyan saysız-hesabsız insan var. Elə isə nə etməli? Ruhumuzu ət, balıq, toyuq, kartof, çörək ilə doyurmaq mümkündürmü? Əlbəttə deyil. Ruhun qidası irfan, elm, incəsənət və onun bir qolu olan musiqidir. 

Musiqi-yunancadan tərcümədə insanın təəssüratlarını, hiss və ideyalarını ritmlə ifadə edən sənət nümunəsidir. Gün boyu insan qarışıq, durğun, yorğun, şən, yeri gələndə qəzəbli duyğularını təcəssüm etdirəcək ünsürə ehtiyac duyur və ruhunun dərinliklərindən gələn hisslər musiqi ilə fərahlıq tapır. Ümumilikdə klassik, lirik, pop, rok, caz və başqa növləri olan musiqi mədəniyyətin çox zəngin nümunəsidir. Müasir dövrdə musiqiyə olan ehtiyac və baxış aspektləri çoxşaxəli forma almışdır. Düşünürəm ki, zaman keçdikcə musiqi zövqü də daha çox səthiləşmiş və musiqi ruhun qidasından çox şounun mərkəzinə çevrilmişdir. Əlbəttə, zəmanə dəyişir və zövqlər müxtəlif olduğundan kiminsə qulaq zövqünə bir irad bildirmək doğru olmaz. Hal-hazırda musiqiyə əsas ehtiyac rep, pop yönündə olsa da, xalqımızın musiqi nümunələri çox zəngindir. Buna misal olaraq aşıq sənətini, muğamı, xüsusən xanəndələrimizin səsində canlanan segahı, çahargahı nümunə gətirə bilərəm. Bizə musiqidə səltənət bəxş edən Üzeyir Hacıbəylinin musiqi sənətindəki yerini unutsam və ya Rəşid Behbudovun-Nazəndə sevgilisini, Akif islamzadənin-Ala gözlüsünü, Sara Qədimovanın-Küsüb gedən yarını, Hamıdan gözəl olub danışmayan-Şövkət xanım Ələkbərovanı yaddan çıxarsam, yəqin ki, mənim də ruhum ac qalar..

Əziz oxucu, əgər bu rəyimi oxuyub bəyəndinsə sənə öz təşəkkürümü bildir və sənə kiçik bir musiqi nümunəsi hədiyyə edirəm:

https://youtu.be/0-8rBg__k4o?si=2ZGvh2sx3cjfqh3B

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(11.09.2023)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının əməkdaşı Habil Yaşarın pedaqoq, şairə, yazıçı, qiraətçi və təlimçi Lalə Həsəncanla söhbətini təqdim edirik…

Öncə vurğulamaq istərdik ki, Lalə Həsəncan Təhsildə İnkisaf və İnnovasiyalar üzrə  6-cı Qrant Müsabiqənin qalibi, Azərbaycan Maarifçilər Asosasıyasının üzvü, İlin müəllimi kimi “Global Star Award” mükafatının laureatı və s. kimi bir sıra uğurlara imza atmış ziyalı xanımlarımızdan biridir. 

- Hər şeydən öncə bir pedaqoq olaraq bu günün təhsili haqqında fikiləriniz çox önəmlidir.

-Təbii ki, təhsil haqqında düşüncələrim genişdir. Təhsil bir dövlət üçün strateji  əhəmiyyət daşıyır. Bir xalqın inkişafı üçün ən əsas yol təhsildən başlayır. Təhsildə olan yüksək keyfiyyət əlbəttə ki, xalqın gələcək gücünü əks etdirir. Azərbaycan təhsilində də ölkəmizin gəncləri üçün müasir bir təhsil modeli yaradılıb. Təhsilin hər bir sahəsində göstərilən müsbət dəyişikliklər gəncləri inkişafa doğru aparır. Ölkəmizin gəncləri öz ölkəsi ilə yanaşı xaricdə təhsil almaq imkanı da qazandıqları üçün daha peşəkar kadr kimi fəaliyətə başlamaq imkanı qazanırlar. Bir müəllim kimi artıq 20 ildir ki, orta məktəbdə fəaliyyət göstərirəm. Peşəmi çox sevirəm. Ümumiyyətlə deyə bilərəm ki, uşaqlarla işləmək mənim üçün ayrıca bir zövqdür. Onların əhatəsində olmaq məni çox xoşbəxt edir. Hər bir şagirdə göstərdiyim sevgi, qayğı və onların mənə yaşatdıqları o əyləncə dolu anlar öz peşəmi daha da çox sevməyimə sövq edir. Bu gün bütün bunlarla yanaşı bu peşənin sahibi olmağımla qürur hissi yaşayıram. Bir müəllım öz peşəsini sevməyi bacarmalıdır ki, xalqının bugününü, gələcəyini düşünə bilsin. Vətənə peşəkar kadr yetəşdirmək hər bir müəllimin borcudur. Biz müəllimlər də öz növbəmizdə işimizi layiqincə yerinə yetirməyi bacarmalıyıq.

-Sizcə təhsilin inkişafı üçün hansı istiqamətdə işlər aparılmalıdır?

-Fikrimcə, təhsil istiqamətində son illərdə yetərli qədər islahatlar aparılır. Təhsilin davamlı inkişafı üçün genşmiqyaslı şərait yaradılır. Müasir dövrlə nəzərə alsaq yeni texnologiyalar və onların idarəetmə üsulları, layihələr, o cümlədən təhsil müəssisələrində maddi- texniki bazanın gücləndirilməsi, yeni məktəb binalarının tikilməsi keyfiyyətli təhsil strategiyalarından xəbər verir.

-Siz həm də yaradıcı insansınız. Şeir və hekayə yazarkən ilham mənbəyinizin konkret ünvanları varmıdır?

-Deyərdim ki, yox. Çünki şeir və hekyə yazarkən daxili hislərimin rahatlığı buna şərait yaradır. Yazmağı sevirəm. O an özümü sanki sehrli dünyada hiss edirəm. Bunu da mənim duyğusal bacarıqlarımın inikası olaraq hesab edirəm. Əslində, məqsədim bir yazıçı kimi yetişmək deyil. Bunun bir istedad olduğunu da bilirəm. Birinin öz istedadının fərqini görmək və bu imkanları üzə çıxartmaq, ruhən azadlıq qazanmaq üçün ərsəyə gətirdiyi əsərlər ona kifayət edir. Bütün bunlarla yanaşı isə qazandığımız böyük oxucu kütləsi bizlər üçün bir hədiyyədir.

-Xəyal dünyanızın genışlənməsinə səbəb olan hadisələr hansılardır?

-Təbii ki, oxucu tərəfindən sevilməyi və əsərlərinin genişmiqyasda tanınmağı bir yazarın daha fəal yazar kimi yetişməsinə səbəb olur. Bir yazar araşdırmalar, mütaliələr etməklə yanaşı öz xəyal gücünü də ortaya qoymaqla yeni əsərlər ərsəyə gətirməlidir.

-Yazmaq sizin üçün nə deməkdir?

-İlk öncə oxucuya ideyalarımı çatdırmaq. Daha sonra isə bir yazıçı kimi yazıb- yaratmaq.

 -Ən çox harada və nə zaman yazmağı sevirsiniz?

-Ən çox səssiz bir məkanda yazmağı daha çox sevirəm. Səssizlik  beyin gücümün fəaliyyətini artırır və daha çox düşünmə imkanlarımı genişləndirir. Həzin bir musiqi isə bu gücün dərinləşməsinə imkan yaradır.

-Yazıçı üçün zaman nə deməkdir?

-Zaman biz yazıçılar üçün vacib olan amillərdən biridir. Bəzən bir romanı yazmaq üçün saatlar, günlər, aylar və illərin keçməsi gərəkdir. Zaman bir yazıçı üçün keçmiş, indiki və gələcəyin bir baxış formasıdır. Yazılan əsərlərin məhz sujet xətti də  mövcud bir vaxtla əlaqələndirilir. Zaman insan düşüncəsi və şüurun ən uyğun göstəricisidir. Bunun üçün də yazarkən keçirdiyim hər an mənim üçün dəyərli bir zaman anı sayılır.

-Qiraət etdiyiniz şeirlərinizi siz özünüz seçirsiniz, ya müəlliflər özləri müraciət edirlər?

-Bəzən olur müəllif özü müraciət edir, bəzənsə mən özüm seçirəm. Daha çox müəllifin müraciət etməsini nəzərə alıram. Ancaq müəllifin şeirinə gəldikdə isə ozüm seçim etməyi üstün tuturam. Çünki şeirlər ilk öncə nitq üslubuma uyğun olmalıdır. Bir şeiri yaşayaraq səsli şəkildə çatdırmaq və onu insan ruhunu oxşayacaq şəkildə canlandırmaq qiraətimin ən yüksək təməlindən biri hesab edirəm.

-Hansı janrda kitablar oxuyursunuz və niyə bu janra üstünlük verirsiniz?

-Daha çox nəsrə:  roman və hekayələrə üstünlük verirəm.

-Sizcə, kitab oxumaq vərdişini qazanmaq üçün nə etmək lazımdır?

-Bu baxımdan özünü inkişaf etdirmək üçün davamlı və sistemli şəkildə mütaliə etmək lazımdır.

-Pedaqoq və yazıçı olmaq istəyən gənclərə hansı məsləhətləriniz var?

-Bildirmək istərim ki, hər bir insan öz xəyal və uğurunun mərkəzində özü durur. Görülən işlər və əldə etdikləri nailiyyətlər məqsədli bir vəhdət daşımalıdır. Maksimum nailiyyət və uğur üçün potensialından istifadə etməyi bacarmalıdır. Məqsədlərinin qarşısına məhdudiyyətlər qoymamalıdır. Ən əsası isə tutduğu yolda keyfiyyətli, uğurlu, inkişaflı bir  istiqamət qazanmağı bacarmalıdır.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(11.09.2023)