Super User
“Mənim kəfənimi qara götürün…” - Güneyli Rəhim Təkin
“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının “Güneydən gələn səslər” rubrikasından seçmə şeirlərin dərcində bu dəfə Rəhim Təkinin şeirləri ilə tanış olacaqsınız. Rubrikanı Portalımızın Güney təmsilçisi Əli Çağla aparır.
Rəhim Təkin
Şair, yazar, ingilis dilinin mütərcimi Rəhim Təkin adı ilə tanınan Rəhim Əsgərzadə, 1986-cı ilin may ayının 2-də Marağa şəhərində anadan olubdur. 12 yaşından ədəbiyyata olduğu marağı üzə çıxartdığında ali məktəbə qədər təhsil edib, indi isə sevgi ilə, artıq diqqət ilə ədəbi ərsələri izləyib, içindən coşan duyğuları qələmə alır.
ÖLÜMƏ DOĞRU
Deyirsən bu qədər qəmin yiyəsi,
Bəs niyə saçları bu cür qaradı?
Sən ki, məni məndən yaxşı tanırsan,
Sözlərin qəlbimə dəyən yaradı.
Soyuq baxışlarla, gözündə yaşlar,
Buza dönür, buza! Çörəyə buz səp.
Mənim işim daha yaradan keçib,
Yaradan ayrılan sümüyə duz səp.
Qəmin çoxluğundan ağarar saçlar,
Mənim içərimə sanki qar yağıb.
Sanki sümüklərim kəfən gözləyir,
Saçımın yerinə onlar ağarıb.
Gözü yaşlı ölsəm, silməyin onu,
Öz yasımda qoyun özüm ağlayım.
Mənim kəfənimi qara götürün,
Öz yasımı qoyun özüm saxlayım.
“Ədəbiyyat və incəsənət”
(19.05.2023)
Bu gün YARAT Müasir İncəsənət Məkanında “Çəhrayı – Qara” adlı qrup sərgisi açılacaq
Mayın 19-da Mədəniyyət Nazirliyinin dəstəyi ilə YARAT Müasir İncəsənət Məkanında “Çəhrayı – Qara” adlı qrup sərgisi açılacaq.
YARAT-dan verilən məlumata görə, XX-XXI əsrlər Azərbaycan Rəngkarlığı Muzeyində təşkil olunacaq bu sərgidə Əzim Əzimzadə, Fərhad Xəlilov, Toğrul Nərimanbəyov, Ağa Mehdiyev, Altay Hacıyev, Bəyim Hacıyeva, Hüseyn Haqverdiyev, Fazil Nəcəfov, Elmira Hüseynova, Ələkbər Rzaquliyev, Əli Verdiyev, Rasim Babayev və Elmira Şahtaxtinskaya kimi ustad sənətkarların rəngkarlıq, qrafika və heykəltaraşlıq əsərləri ilə yanaşı, yeni nəsil rəssamları – Soltan Soltanlı, Şahnaz Ağayeva, İslam Həsənəlizadə, Erkin Ələkbərli, Aqil Abdullayev və Vüsal Rəhimin rəngkarlıq, qrafika, heykəl, instalyasiya, video və performans əsərləri nümayiş olunacaq.
“Çəhrayı – Qara” sərgisi güclü Azərbaycan qadını haqqında hekayədir. O, dövrlərin dəyişməsinə baxmayaraq, tarixin hər kəsiyində öz yerini, əksini tapır. Sərgi, qadına qarşı cəmiyyətdəki stereotip, məhdudiyyət və çətinliklərə rəğmən, onun mühüm rolunu vurğulayır. Bununla yanaşı ekspozisiya təkcə bugünkü cəmiyyətimizdə deyil, həmçinin əsrlər boyu qadına olan münasibəti, onun statusunu, təsir və gücünü, o cümlədən üzləşdiyi problemləri nəql edir. Sərgi illər ərzində sənətçilərin prizmasından ötürülən cinsiyyət haqqında bir mesajdır. O, tamaşaçılara müxtəlif dövrlərdə cinsin necə qəbul edildiyini düşünməyə imkan yaradır. Cinsi mənsubiyyətin mürəkkəblikləri və nüansları təsviri sənətimizdə bir çox heykəltaraşlıq və rəngkarlıq əsərlərində daima əks olunub.
Qeyd edək ki, sərgi ekspozisiyasına Azərbaycan Milli İncəsənət Muzeyi, Azərbaycan Dövlət Rəsm Qalereyası, AMEA Arxeologiya, Etnoqrafiya və Antropologiya İnstitutu, eyni zamanda, Elnur Babayev və Vüsal Rəhimin kolleksiyalarında saxlanılan əsərlər daxil edilib.
“Çəhrayı – Qara” adlı sərgi mayın 19-dan sentyabrın 24-dək davam edəcək.
“Ədəbiyyat və incəsənət”
(19.05.2023)
Killers of flower the Moon - Skorzesenin Di Kapriolu və De Nirolu şedevrinin sabah premyerası olacaq
Çoxdandır ki, kinoindustriya kuluarlarında, kino dərgilərində və kinosevərlərin arasında bir ad dolaşır: “Killers of flower the Moon” - dilimizə tərcümədə “Çiçəkli Ayın killerləri”.
Rejissoru dünyaşöhrətli Martin Skorseze olan və Hollivud ulduzları Leonardo Di Kaprionun baş rol aldığı filminin premyera vaxtı nəhayət ki yetişdi: Mayın 20-də Kann şəhərində keçirilən Beynəlxalq Kann Film Festivalı çərçivəsində Lumier Böyük Teatrında filmin ilk nümayişi baş tutacaq.
“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı film.ru saytına istinadən xəbər verir ki, triller və vestern janrında olan filmin premyerasında rejissor Martin Skorseze və aktyor Leonardo Di Kaprio ilə yanaşı filmdə yer alan daha bir ulduz - Robert De Niro, eləcə də Cessi Plemons və aktyor heyətinin digər üzvlərinin qırmızı xalçadan keçməsi gözlənilir.
Ekran əsəri Kann Film Festivalının rəsmi proqramında iştirak edir.
Qeyd edək ki, filmin hüquqları “Apple” şirkətinə məxsusdur. “Paramount Pictures”la əməkdaşlıq edən “Apple” şirkəti “Çiçəkli Ayın killerləri” detektiv dramını cari ildə oktyabrın 6-da kinoteatrlarda kütləvi nümayişə buraxacaq. Ekran əsərinin geniş formatda nümayişinə isə Şimali Amerikada oktyabrın 20-dən etibarən başlanılması planlaşdırılır. Kinoteatr nümayişlərindən sonra film bütün dünyada “Apple TV+” videoyayım platformasında yayımlanacaq.
İndi isə oxucularımızı maraqlandıran əsas sual: film nə barədədir?
“Ədəbiyyat və incəsənət”in əldə etdiyi bilgilərə görə, film Devid Qranın elmi populyar “Çiçəkli Ayın killerləri. Neft. Pul. Qan” romanının motivləri əsasında çəkilib. Filmin ssenari müəllifləri rejissor Skorzese özü, habelə Erik Rotdur.
Ekran əsərindəki hadisələr ötən əsrin 20-ci illərində Oklahomada baş verir. Süjetin mərkəzində məskunlaşdığı ərazidə neftin aşkarlanması səbəbindən yerli Oseyc tayfasının məhvi dayanır. ABŞ tarixində ən dəhşətli cinayətlərdən biri hesab edilən məsələ FTB detektivləri tərəfindən araşdırılır.
Xatırladaq ki, rejissor Martin Skorseze üçün Kann kinifestivalı doğmadır və o özü Franaanın kəhraba sahilini çox sevdiyini dəfələrlə dilə gətirib. 1976-cı ildə müsabiqə proqramında təqdim olunan "Taksi sürücüsü" filminə görə Skorzese “Qızıl palma budağı" mükafatına layiq görülüb. Sonradan o, müntəzəm olaraq kinofestivalda iştirak edərək "İşdən sonra" filminə görə ən yaxşı rejissor mükafatını alıb.
Və heç şübhəsiz, tam əminliklə deyirik, əgər Skorzesenin Killers of flower the Moon şedevri Kann festivalının müsabiqə proqramına daxil edilsə, qalibiyyət əldə edəcək. Zira, belə filmlər on ildə bir dəfə çəkilir.
“Ədəbiyyat və incəsənət”
(19.05.2023)
Respublika Gənclər Kitabxanasında Beynəlxalq Muzeylər Günü ilə əlaqədar silsilə materiallar hazırlanıb
Bu gün dünyanın 100-dən artıq ölkəsində qeyd edilən Beynəlxalq Muzeylər Günüdür. Və bununla əlaqədar Cəfər Cabbarlı adına Respublika Gənclər Kitabxanasında bu günün tarixini, əsas məqsədini özündə əks etdirən virtual kitab sərgisi və videomaterial hazırlanıb. Hazırlanan materiallarda bu günün Beynəlxalq Muzeylər Şurasının təşəbbüsü ilə 1977-ci ildə təsis olunması, xalqlar arasında mədəni mübadilə və əməkdaşlığın inkişafına köməklik, cəmiyyətin həyatında muzeylərin nə qədər mühüm bir rol oynadığını əyani formada nümayiş etdirmək məqsədilə həyata keçirilməsi haqqında məlumat verilir.
Kitabxanasan aldığımız məlumata görə, kitabxana əməkdaşları tərəfindən hazırlanan materiallarda dünyanın ən məşhur muzeyləri olan Luvr və Britaniya muzeyi, Sankt-Peterburqun “Ermitaj”, Nyu-York şəhərinin incisi olan “Metropoliten” və digər muzeylərin tarixi, əhəmiyyəti haqqında məlumat verilməklə yanaşı, bu məkanların foto və video görüntüləri də təqdim edilir. Materiallarda dünya muzey tarixi ilə yanaşı Azərbaycanda fəaliyyət göstərən muzeylər haqqında da geniş məlumat verilir, Azərbaycan mədəniyyətinin Üzeyir Hacıbəyli, Hüseyn Cavid, Cəlil Məmmədquluzadə, Bülbül, Niyazi kimi dünyaşöhrətli simalarının memorial-xatirə, mənzil, habelə bölgələrdə tarix–diyarşünaslıq muzeylərinin məhz Ulu Öndər Heydər Əliyevin şəxsi təşəbbüsü ilə yaradılması qeyd edilir. Virtual kitab sərgisində şanlı Zəfər tarixini əks etdirən “Zəfər” muzeyi, mədəniyyətimizin incisi olan Şuşa şəhərində yerləşən muzeylər, dünyada yeganə Ağdam “Çörək muzeyi” haqqında da məlumatlar təqdim edilir. İstifadəçilərə təqdim olunan virtual sərgidə dünya və ölkəmizin muzey tarixinə dair “Dünya muzeyləri və tarixi mədəniyyət abidələri”, “Milli Azərbaycan Tarixi Muzeyi”, “Memorial muzeylərin fəaliyyəti”, “Avropa muzeylərində Qafqaz arxeolji kolleksiyasiyaları”, “Miniatür Kitab Muzeyi” kimi 15-dən çox kitabın, dövri mətbuat nümunələrinin biblioqrafik təsviri təqdim edilib.
“Ədəbiyyat və incəsənət”
(18.05.2023)
İlham Qazaxlının yeni kitabı təqdim olunacaq
Kitabsevərlər, poeziyasevərlər növbəti kitab təqdimatına qatıla biləcəklər. Sabah, mayın 19-da, saat 14:00-da Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin (AYB) Nətavan klubunda şair İlham Qazaxlının “Zəfər sevinci” adlı kitabının təqdimatı və imza saatı baş tutacaq.
“Ədəbiyyat və incəsənət” portalına İlham Qazaxlının verdiyi məlumata görə, tədbirdə şairin 50 illik yubileyi də mövzu mətni olacaq, çıxışçılar onun yaradıcılığına bu yubiley prizmasından nəzər salacaqlar.
“Ədəbiyyat və incəsənət”
(18.05.2023)
Beynəlxalq Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondu Macarıstanla əməkdaşlıq əlaqələrini genişləndirir
Beynəlxalq Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondunda təşkilatın prezidenti Günay Əfəndiyeva Macarıstan Milli Assambleyasının sədr müavini Şandor Lejakın rəhbərlik etdiyi nümayəndə heyəti ilə görüşüb.
Fondun məlumatına görə, görüşdə Günay Əfəndiyeva təşkilat tərəfindən qədim Türk mədəniyyətinin təşviqi istiqamətində təşkil edilən tədbirlərdən, Türk xalqlarının qədim dəyərlərinin yaşadılmasına yönəlmiş gələcək layihələrdən, eləcə də Fondun müşahidəçi dövləti olan Macarıstan ilə mövcud əməkdaşlıq əlaqələrindən bəhs edib. Fondun prezidenti Bela Bartok, Mikloş Radnoti və Macarıstanın digər görkəmli şəxsiyyətlərinin yaradıcılıqlarının təbliği sahəsində Fond tərəfindən həyata keçirilən layihələri qeyd edib.
Macarıstan Milli Assambleyasının sədr müavini Şandor Lejak Beynəlxalq Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondunun fəaliyyətini yüksək qiymətləndirərək, Türk dünyasının çoxəsrlik zəngin irsinin beynəlxalq miqyasda tanıdılmasında təşkilat tərəfindən görülən işlərin əhəmiyyətini vurğulayıb. Həmçinin, Ş.Lejak Macarıstanın Türk dövlətləri ilə olan sıx münasibətlərindən, Fond ilə birgə layihələrin vacibliyindən söz açıb.
Görüşdə Fond və Macarıstan arasında əməkdaşlığın genişləndirilməsi, eləcə də digər qarşılıqlı maraq doğuran məsələlər ətrafında müzakirələr aparılıb.
“Ədəbiyyat və incəsənət”
(18.05.2023)
Mədəniyyət Nazirliyi regionlara qastrol səfərlərinə start verir
Mədəniyyət Nazirliyi Ümummilli Lider Heydər Əliyevin 100, Azərbaycanda Peşəkar Milli Teatrının yaranmasının 150 illiyinə həsr edilmiş silsilə tədbirlər çərçivəsində may ayı üçün regionlara təşkil olunan qastrol səfərlərinə start verir.
Nazirlikdən verilən məlumata görə, bu çərçivədə Qusar Dövlət Ləzgi Dram Teatrının kollektivi mayın 22-i saat 11:00-da Heydər Əliyev adına Xaçmaz rayon Mədəniyyət Mərkəzində Turqut Özakmanın “Adət” tamaşasını nümayiş etdirəcək.
“Ədəbiyyat və incəsənət”
(18.05.2023)
Yazıçı Elçin Hüseynbəyli mükafata layiq görülüb
Ötən gün Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin Natəvan klubunda "VEKTOR" BEA-nın Şahmar Əkbərzadə adına beynəlxalq mükafatı növbəti namizədlərə təqdim olunub. Mərasimdə professor Elçin İsgəndərzadə tanınmış yazıçı, Əməkdar incəsənət xadimi Elçin Hüseynbəyliyə Avropa Təbiət Elmləri Akademiyasının Azərbaycanda Ədəbiyyat üzrə mükafatını təqdim edib.
Bu barədə “Ədəbiyyat və incəsənət” portalına Mina Rəşid məlumat verib. Qeyd edək ki, mükafat Azərbaycana ilk dəfə olaraq verilib.
Yazıçı Elçin Hüseynbəyli öz facebook səhifəsində bildirib: “Bir zamanlar "Qaçaqlar" pyesini oxuduğumuz alman klassikinin adını daşıyan "Şiller medalı"nı adaşım, professor Elçin İsgəndərzadə təqdim elədi. Var olsun!”
“Ədəbiyyat və incəsənət”
(18.05.2023)
“Oljas Süleymenovla eyni mükafatı almağımdan qürur duyuram” - Varis
Bu gün böyük türk yazarı Oljas Süleymenovun anadan olduğu gündür
Bəli, bu gün çox əlamətdar bir gündür, görkəmli qazax yazıçısı və ictimai xadim Oljas Süleymenovun anadan olmasının 87-ci ildönümüdür.
Oljas Süleymenovu nəinki Qazaxıstanda, Orta Asiyada, postsovet məkanında, Rusiyada, Avropada, Asiyada, Amerikada, Afrikada, Avstraliyada – bir sözlə, bütün dünyada tanımayan yoxdur. Azərbaycanın ən yüksək mükafatları ilə təltif olunan Süleymenovu Bakıya hər gəlişində dövlət rəsmiləri az qala hava alanında - trapda qarşılayırlar. Oljas Süleymenov dahi yazar olmasından savayı, həm də Azərbaycanın böyük dostudur. 20 yanvar faciəsi zamanı həyatını riskə ataraq Bakıya gələn və rus tanklarının qarşısına çıxıb onları faşist deyə adlandlran bu şəxsə sevgimiz həm də buradan qaynaqlanır.
Bu arada “Ədəbiyyat və incəsənət” portalı Azərbaycan Ədəbiyyat Fondunun Baş direktoru, yazıçı Varisdən Oljas Süleymenovun doğum günü ilə bağlı fikrini almışdır.
Varis söyləmişdir:
-Oljas Süleymenov barədə məndən fikir almağınız təbii ki, məlum səbəbə görədir. BMT-nin patronajlığı altında keçirilən ədəbiyyat üzrə LiFFt festivallar festivalının o da, mən də müxtəlif illərdə qızıl laureatları olmuşuq. Təbii ki, bundan qürur duyur, bu dahi şəxsiyyətlə ünsiyyətdə olduğum hər anı bir ilə bərabər tuturam. O, həqiqətən sözün dahisi, türkçülük və vətənpərvərliyin, eləcə də mərdliyin simvoludur.
“Ədəbiyyat və incəsənət”
(18.05.2023)
Oljas Süleymenov: “Gecə saat 3-də Bəxtiyar Vahabzadə mənə zəng etdi…”
Bəli, bu gün çox əlamətdar bir gündür, görkəmli qazax yazıçısı və ictimai xadim Oljas Süleymenovun anadan olmasının 87-ci ildönümüdür.
Oljas Süleymenovu nəinki Qazaxıstanda, Orta Asiyada, postsovet məkanında, Rusiyada, Avropada, Asiyada, Amerikada, Afrikada, Avstraliyada – bir sözlə, bütün dünyada tanımayan yoxdur.
“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı professor, ədəbiyyatşünas-tənqidçi Nizami Tağısoyun Oljas Süleymenov yaradıcılığında türk etnik tarixinə baxış” sərlövhəli yazısını təqdim edir.
Yaradıcılığının ilk dövrlərindən başlayaraq onun əsərləri (xüsusən “Yer, insana əyil!”, “Az i Ya”, “Arqamaklar”, “Günəşli gecələr”, “Gil kitab”, “Yazının dili”, “Tanrının təbəssümü”, “Kəsişən paralellər”, “Türklər tarixə qədər” və s.) oxucular və tənqidçilər tərəfindən yüksək qiymətləndirilmişdir. Haqqında çoxsaylı qazax ədəbiyyatşünasları ilə yanaşı, rus Andrey Voznesenski, Rimma Kazakova və Lev Anninski kimi şairlər, ukraynalı D.Pavlıçko kimi tanınmış tənqidçilər dəyərli fikirlər söyləmişlər. O, hələ gənclik dövründən Sorbonn və Kolumbiya kimi dünya şöhrəti universitetlərin auditoriyalarında məruzələrlə çıxışlar etmişdir.
1975-ci ildən başlayaraq O.Süleymenovun Azərbaycanla yaranan yaradıcılıq əlaqələri illər keçdikcə daim möhkəmlənmiş və zənginləşmişdir. Bu intensivliyi gücləndirən bircə məqama O.Süleymenovun öz fikirləri ilə nəzər yetirək: “80-ci illərin sonu – 90-cı illərin əvvəllərində mən SSRİ Ali Sovetinin deputatı idim. 1990-cı illərin 20 Yanvar faciəsi günlərində Moskvadakı “Moskva” mehmanxanasında 39 faiz temperaturla yatırdım. Gecə saat 3-də yaradıcılığına çox hörmətlə yanaşdığım Bəxtiyar Vahabzadə mənə zəng etdi. O, çox narahat idi. Xeyli danışdı… başa düşdüm ki, Bakıda nə isə, hansısa xoşagəlməz bir hadisə baş verib. O dedi: “Buraya gəl, bizdə tanklardır...”. Mən indi də sevinirəm ki, ona xəstəliyim barədə heç nə demədim. Desəydim, düz olmazdı... o, məni düzgün başa düşməzdi. “Azərbaycanın xeyli dostlarına” zəng etdim, hadisə ilə bağlı bildirdim, onlar gəlmədilər. Mən yır-yığış edib, aeroporta getdim. Onda mülki təyyarələrin Bakıya uçuşuna icazə vermirdilər. Öz deputat mandatımdan istifadə etməklə yarıhərbi təyinatlı təyyarə ilə Bakıya uçdum”.
Oljas Süleymenov Azərbaycan və qazax xalqlarının tarixi, etno-psixoloji, fəlsəfi-estetik dünyagörüşünə toxunarkən bu xalqların vahid mənəvi-mədəni məkanı birləşdirdiyini söyləmişdi.
İlk qələm təcrübələrində o, yalnız Qazaxıstanda istedad nümayiş etdirəcək bir şair kimi tanınmağa başlasa da, Qorki adına Dünya Ədəbiyyatı İnstitutunda təhsil aldığı zaman bir dava-dalaşa görə oradan xaric edildikdən sonra Alma-Ataya qayıdıb “Kazaxskaya pravda” qəzetində çalışdığı zaman redaktor Fyodor Boyarski ona ilk insanın kosmosa uçması ilə bağlı bir şeir yazmağı sifariş verir. Gecə vaxtı o, şeirlə bağlı bəzi qeydlər etsə də, 12 aprel günü Qaqarinin kosmosa uçması ilə bağlı xəbər verildikdə artıq bu şeir həmin qəzetin səhifələrində çap olunur. Nəinki oxucular onunla qəzet səhifələrində, həm də həmin şeiri listovka şəklində təyyarələrdən Alma-Ata və digər Qazaxıstan şəhərləri üstünə səpirlər. Şeirin bu uğuru O.Süleymenovu son dərəcə həvəsləndirir və qürurlandırır və o, cəmi bir həftə ərzində onu poemaya çevirib, “Yer, insana əyil!” adı altında may ayında nəşr etdirir.
O.Süleymenovun əsərlərində, hər şeydən öncə, fikir dərinliyi, genişlik, fəlsəfəçilik və polemiklik daha çox diqqəti məşğul edir. Onlardakı aydın ekspressiya, gözə dəyən daha kamil obrazlılıq, incə yumor, dəlici satira, gözlənilməz poetik dövriyyələr və s. özünü yetərincə nümayiş etdirir. Əsərlərinin episentrində ən vacib məsələ qazax xalqının mənəvi dünyasının tərənnümü, qazax səhra ənginliklərinin vəsfi dayanmaqdadır.
Təsadüfi deyildir ki, məhz qeyd edilən keyfiyyətlərinə görə O.Süleymenovun poetik əsərləri oxucu və tənqidçilərin daha çox rəğbətini qazanıb. Onun yaradıcılığı nəinki qazax ədəbiyyatşünasları, həm də digər ədəbiyyatların nümayəndələri K.Simonovun, N.Tixonovun, L.Anninskinin, M.Auezovun, Q.Musrepovun Ç.Aytmatovun, E.Mejelaytisin və onlarca bu kimi başqa təfəkkür daşıyıcılarının diqqətini cəlb edib.
Qeyd edək ki, O.Süleymenovun ədəbi istedadı kinodramaturgiyada da yetərincə gözədəyən olub. O, “Atalar torpağı”, “Mavi marşrut”, “Qış sahə işləri vaxtı deyil”, “Adəmi qəbul edin”, “Sonuncu keçid”, “Qırmızı yovşan” (“Məhəbbət”) XIX əsrin ünlü qazax şairi Məhəmbət Utəmisov haqqında, “Ah, Peterburqda necə də maraqlı idi” (Cahangir xan haqqında) və xeyli digər filmlərə ekran vəsiqəsi verib.
Hesab edirik ki, 1960-ci illərin əvvəllərindən onun “Köçərilər və Rus”, “İqor polku haqqında dastan”da qaranlıq yerlər”, “Az i Ya” (1975) mövzusunda eposşünaslıq, mənbəşünaslıq, folklorşünaslıq və ədəbiyyatşünaslıq kimi sahələri çevrələyən kitabı nəşr olunub ki, həmin kitab Moskvadakı akademik dairələrdə xeyli mübahisələrə səbəb olub. Mübahisələrin əsasını təşkil edən ən başlıca problem isə O.Süleymenovun türklərin digər dünya xalqları arasında adekvat yerini göstərib, onların dünyanın ən qədim mədəni xalqlarından biri kimi təsdiqlənməsi, əsərin alt qatına enərək orada türklərə məxsus dil yaruslarını ortaya çıxarması ilə bağlı idi. Məhz rus alımlərinin əsərə O.Süleymenov rakursundan yanaşmanı qəbul etmədiklərindən “Az i Ya”ya düz 8 il bir üzünün üstündə qadağalara məruz və şair praktik olaraq bədii-poetik yaradıcılıq arenasından kənarlaşdırıldı...
2014-cü ilin mayında O.Süleymenovun “Sözün Kodu” adlı yeni kitabı nəşr olunub ki, bu kitabda əsasən o, türk mədəniyyəti ilə bağlı məsələləri araşdırmağı qarşıya məqsəd qoyurdu. 2015-ci ildə O.Süleymenov ilk dəfə olaraq uşaqlar üçün “Ev ocağının sehrli nağılları” adlı kitabını nəşr etdirib.
Türk xalq etnogenezi ilə bağlı əvvəl “Keçmiş illərin hekayəti”nə (diplom işi), “İqor polku haqqında dastan”a (namizədlik dissertasiyası) diqqət yetirməklə o, öz tədqiqatlarıyla sanki “İqor polku haqqında dastan”ın mətninin öyrənilməsinə start verməklə “...Dastan”ın öyrənilib tədqiq edilməsində yeni konsepsiyanın ortaya çıxmasına vəsiqə verdi. Süleymenov “...Dastan”da dilçilik, leksikologiya, istorioqrafiya, etnologiya, epos və s. məsələlərlə yanaşı, həm də türkizmlərin etnoloji mənbələrini də dərindən açıb ortaya qoymaqla rus elmində yer almış qeyri-münbit elmi fərziyyələrin də əsassız olduğunu göstərdi. Lakin O.Süleymenovun “İqor polku haqqında dastan”a belə obyektivcəsinə yanaşması, ona böyük başağrısı hesabına başa gəldi. Belə ki, adını çəkdiyimiz dastanla bağlı O.Süleymenovun “Az i Ya” əsəri işıq üzü gördükdən sonra bu böyük türk mücahidinin başı üstündə qara buludlar uçuşmağa başladı. Rus alimləri heç nəyə və heç kimə məhəl qoymadan əsəri sağdan–sola, öndən arxaya, şaquli və üfüqi – bütün istiqamətlərdə və müxtəlif yönlərdən vurmaqda davam etdilər. SSRİ Elmlər Akademiyasında 50-yə yaxın akademikin keçirdikləri bir iclasda B.Rıbakov, D.Lixaçov kimi akademiklər O.Süleymenovun bu əsərini “bəd” və “rusa qarşı” yazılmış mənbə kimi dəyərləndirdilər. Bununla belə, Süleymenovun opponentləri və digər alimlər “Az i Ya” əsərində türk və rus mədəniyyətlərinin qarşılıqlı təmaslarda olduğunu da qeyd etməklə, həm də dolayısı ilə Süleymenovun konsepsiyasının yetərincə səmərəli olduğunu da etiraf etmiş oldular.
Şairin çeşidli yaradıcılığı, şeir və poemaları Azərbaycan dili ilə yanaşı, ingilis, fransız, alman, ispan, çex, polyak, slovak, bolqar, macar, rus, monqol, qırğız, özbək, Ukrayna, Belarus, türk və digər çoxsaylı dünya xalqlarının dillərinə tərcümə olunub. Bədii əsərləri ilə yanaşı, Oljas Süleymenovun elmi əsərləri də dünyada son dərəcə populyardır. Onun bu müstəvidə qələmə aldığı əsərlərində qədim insanın dilinin universal qrammatikasının tarixi-linqvistik təhlili yer alır ki, o bu və ya digər şəkildə müasir dillərdə öz funksionallığını qoruyub saxlamaqdadır. Süleymenov onların genezisini ilk heroqlif qrafik yazının köməyi ilə onların raşşifrovkasını “Az i Ya”, “Yazının dili”, “Türklər tarixə qədər”, “Sözü Kodu”, “Etimologiyaya giriş” və başqa bu kimi tədqiqatlarında bəşər övladının təkamülünün geniş təbəqəsinin öyrənilməsindəki “ağ ləkələri” etimologiya, kulturologiya və paleolinvistikanın köməyi ilə görüb ortaya çıxarmağa müvəffəq olub.
O.Süleymenovun təfəkküründə şair Allah kimi dərk olunmaqdadır. Yəqin buna görə də o, “Şərq yoxdur, elə Qərbin özü də yoxdur... Yalnız Günəşin doğuşu və qürubu bir də böyük söz – Yer var” deyirdi şair. Özünün erkən şeirlərindən birində (“Puşkin meydanında”) “Şair gərək Allah kimi gözəl olsun bu dünyada” deyirdi. Bunu söylədikdə dahi Puşkini Yaradıcı ilə müqayisə edən Süleymenov belə fikri sadəcə poetik metafora olaraq işlətmirdi. Bununla o, şairin cəmiyyətdəki yerini əvvəlcədən müəyyənləşdirməklə onu elə bir zirvəyə qaldırır ki, bununla o, özünü də həmin “yüksəkliyə məhkum edib” şairin belə adının daim böyük fəxarətlə daşıyacağına işarə edirdi:
Şair gərək Allah kimi
gözəl olsun bu dünyada,
Kim Puşkini görüb, demək,
O görübdür Allahı da.
Allah boydan balacadır,
qapqaradır çəkmə kimi,
Dodaqları qalın, böyük
gözlərində dövrün qəmi...
O.Süleymenov hansı mövzuda yazır yazsın, onun lirik vüsəti özünün şəxsiyyəti kimi çoxtərəflidir. Ən adi söz və söz birləşmələri arasında onun son dərəcə çeşidli və rəngarəng bir dünya duyumu var. Təsadüfi deyildir ki, O.Süleymenovun yaradıcılığında, bir tərəfdən, A.S.Puşkin müdrikliyini görmək mümkündürsə, digər tərəfdən A.Blok, V.Mayakovski və V.Xlebnikovun yeniliyini, A.Voznesenski dərinliyini və mürəkkəbliyini, Məhəmbət Ütemisovun məğrurluğunu və canlılığını, Abay Kunanbayev poeziyasının fəlsəfi əzəmətini, A.Tvardovski epik yaradıcılığının qeyri-adi ilmələrini sezmək mümkündür. Əslində müxtəlif amplualı dünya şairlərinin yaradıcılığının hər hansı konkret bir yaradıcı şəxsiyyətin təfəkküründə yer almasının özü son dərəcə əlahiddə, qeyri-adi və yeni əzəmətli keyfiyyətdir. Oljas Süleymenovun yaradıcılığı məhz qeyd etdiyimiz rakurslarda unikal və fenomenaldır!
“Ədəbiyyat və incəsənət”
(18.05.2023)
