Sərtyel, “Ədəbiyyat və incəsənət”

SSRİ niyə dağıldı? 

Çünki o, proletariatı ağıllı və varlı etməkdənsə ağıllıları və varlıları proletariat etdi. 

Ermənistanın tarixi eynən Vikipediya kimidir. Ona daim düzəlişlər edirlər. 

Varlılara nifrət edən kasıblar öz nifrətlərini ən çox piyada keçidi ilə keçərkən realizə edə bilirlər. Onlar zebranın üzəri ilə yavaş-yavaş, telefonla danışaraq, mesaj yazaraq, yanındakı ilə söhbətləşərək keçməklə bahalı avtomobildə dayanıb zorən piyadanın keçidini gözləyən varlılara yanmışlıq verirlər. 

Dünən hava o qədər soyuq idi ki, mən əli öz cibinə soxulmuş məmur gördüm. 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(22.12.2023)

Qurultay iştirakçıları İlham Əliyevin prezidentliyə namizədliyini dəstəkləyiblər. 

Dekabrın 22-də Beynəlxalq Muğam Mərkəzində Yaradıcı İttifaqların və Mədəniyyət Xadimlərinin birinci qurultayı keçirilib.

AzərTAC xəbər verir ki, görkəmli mədəniyyət və incəsənət xadimlərinin iştirak etdiyi tədbirdə cari il ərzində mədəniyyət sahəsində qazanılan uğurlardan söhbət açılıb.

Tədbirdə Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin sədri, Xalq yazıçısı Anar, Rəssamlar İttifaqının sədri, Xalq rəssamı Fərhad Xəlilov, Bəstəkarlar İttifaqının sədri, Xalq artisti Firəngiz Əlizadə, Üzeyir Hacıbəyli adına Bakı Musiqi Akademiyasının rektoru, Xalq artisti Fərhad Bədəlbəyli, Azərbaycan Memarlar İttifaqının sədri Elbay Qasımzadə, Azərbaycan Respublikası Kinematoqrafçılar İttifaqının sədri, Xalq artisti Şəfiqə Məmmədova, Azərbaycan Teatr Xadimləri İttifaqının sədri vəzifəsini müvəqqəti icra edən, Xalq artisti Hacı İsmayılov, Səməd Vurğun adına Azərbaycan Dövlət Akademik Rus Dram Teatrının baş rejissoru, Xalq artisti Aleksandr Şarovski və başqaları çıxış edərək bildiriblər ki, 2023-cü ilin Azərbaycan xalqının və dövlətinin tarixinə çox əlamətdar il kimi düşüb. Bu il Ulu Öndər Heydər Əliyevin anadan olmasının 100-cü ildönümü ilə əlaqədar ölkəmizdə və onun hüdudlarından kənarda silsilə tədbirlər keçirilib.

Qeyd edilib ki, 2023-cü il Azərbaycan üçün tarixi hadisələrdən biri ölkəmizin suverenliyinin bütün ərazimizdə bərqərar olmasıdır. Bu mühüm tarixi nailiyyət Ali Baş Komandan İlham Əliyevin ölçülmüş siyasəti və liderliyi sayəsində mümkün olub. Bu hadisənin məhz “Heydər Əliyev İli”ndə gerçəkləşməsinin rəmzi mənası var. Çünki Ulu Öndər Heydər Əliyevin ən böyük arzuları işğal altında olan torpaqlarımızın azad edilməsi, ərazi bütövlüyümüzün və suverenliyimizin bərpası, bütün məcburi köçkünlərin doğma yurdlarına qayıtması idi. Bu gün 30 ilə yaxın işğal altında qalan tarixi torpaqlarımıza həyat qayıdır, mədəni abidələrimiz bərpa olunur, qədim şəhərlərimizdə müxtəlif sahələr üzrə yerli və beynəlxalq tədbirlər keçirilir. Bir sözlə, əzəli-tarixi torpaqlarımız yenidən dirçəlir.

Natiqlər qeyd edib ki, təbii ki, bu istiqamətdə görülən işlərə töhfə vermək, əldə edilən uğurların davamlı olmasını təmin etmək məqsədilə mədəniyyət xadimlərimiz də birləşərək bütün səylərini səfərbər ediblər.

Vurğulanıb ki, dövlət başçısı İlham Əliyevin Sərəncamı ilə 2024-cü il fevralın 7-nə Azərbaycan Respublikası Prezidenti seçkiləri təyin olunub. Natiqlər Prezident İlham Əliyevin ölkəmizin inkişafı və tərəqqisi üçün gördüyü işlərdən danışıblar, onun namizədliyinin dəstəklənməsinin zəruriliyini bildiriblər.

Çıxışlarda birmənalı olaraq Prezident İlham Əliyevin 7 fevral seçkiləri üçün layiqli və tək namizəd olduğuna dəstək nümayiş etdirilib.

Çıxışlardan sonra qurultay bəyanat qəbul edib.

Bəyanatda deyilir:

“Müstəqil, güclü, ərazi bütövlüyünü və suverenliyini tam bərpa etmiş Azərbaycan - xalqımızın uzun illər ərzində apardığı mübarizənin nəticəsi, onun yüksək ideallarının mənəvi və ideoloji qələbəsidir.

Azərbaycan xalqının ən böyük siyasi dühası olan Ümummilli Lider Heydər Əliyevin milli dövlətçilik məfkurəsi, azərbaycançılıq ideologiyası və bünövrəsini qoyduğu dövlət siyasəti müstəqil və güclü Azərbaycanı bu günün reallığına çevirmişdir. Ümummilli Lider milli kimliyin, milli-mənəvi dəyərlərin qorunması, onların ümumbəşəri dəyərlərlə vəhdəti istiqamətində mühüm işlər görmüşdür. Bu siyasətin tərkib hissəsi kimi, mədəniyyət siyasəti dövlətin strateji prioritetlərindən biri olmuşdur.

Əsası Ulu Öndər Heydər Əliyev tərəfindən qoyulan müstəqil Azərbaycanın mədəniyyət siyasəti onun siyasi xəttinin davamçısı olan Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyev tərəfindən uğurla davam etdirilir. Həyata keçirilən köklü islahatlar, genişmiqyaslı layihələr cəmiyyətimizin inkişafını və mədəni tərəqqisini şərtləndirir.

Son 20 il ərzində milli və mədəni özünəməxsusluğun, zənginliyi ilə seçilən mədəni irsimizin qorunub saxlanması və gələcək nəsillərə ötürülməsi, mədəniyyətimizin dünyaya tanıdılması işində ciddi nailiyyətlər əldə olunmuşdur. Bu uğurların qazanılmasında Azərbaycan Respublikasının Prezidenti tərəfindən aparılan siyasətin rolu danılmazdır. Mədəniyyət sahəsində əldə edilən hər bir uğur tariximizdə mədəniyyətimizin təntənəsi kimi qalacaq.

Milli irsimizə, təsviri və tətbiqi sənətə - ümumilikdə incəsənətə, teatra, kinoya, milli musiqiyə, kitabxana və muzey işinə - mədəniyyətin bütün istiqamətlərinə ali səviyyədə qayğı və dəstək daim hiss olunur. Dövlət başçısı tərəfindən verilən hər bir qərar ölkə daxilində və xaricdə mədəniyyətimizin tanıdılması, milli-mənəvi dəyərlərimizin qorunub saxlanması və bu dəyərlərə bağlılığımızın gücləndirilməsinə xidmət edir.

Azərbaycan Respublikasının Prezidenti, Müzəffər Ali Baş Komandanımızın rəhbərliyi altında 2020-ci ildə müzəffər Ordumuz 44 günlük Vətən müharibəsində böyük Zəfərə imza ataraq, Azərbaycanın ərazi bütövlüyünü, 2023-cü ildə isə lokal antiterror tədbirləri nəticəsində Azərbaycanın tam suverenliyini və bununla tarixi ədaləti bərpa etmişdir. Torpaqlarımızın işğaldan azad olunması və qalib xalqın yeni milli kimliyinin formalaşdırılması Azərbaycan mədəniyyətinin qarşısında yeni vəzifələr qoyur.

Bu gün Qarabağ və Şərqi Zəngəzur, mədəniyyət beşiyimiz Şuşa özünün yeni intibah dövrünü yaşayır. Qələbədən qısa müddət keçməsinə baxmayaraq şəhərlərimizin, kəndlərimizin yenidən qurulması, tarix-mədəniyyət abidələrimizin bərpa olunması istiqamətində intensiv işlər aparılır. İşğaldan azad edilmiş şəhər və kəndlərimizin tarixi-mədəni siması bərpa edilir, buraya yenidən mədəniyyət və milli ruh qayıdır. Təbii ki, bütün bu tarixi nailiyyətlər Prezident İlham Əliyevin illər boyu fasiləsiz zəhməti, uzaqgörən siyasəti və güclü liderliyi sayəsində mümkün olmuşdur.

Tarix və mədəniyyətimizin dünyada tanıdılması istiqamətində işlər davam etdirilir. Şuşa şəhərinin 2023-cü ildə “Türk dünyasının mədəniyyət paytaxtı”na çevrilməsi, 2024-cü il üçün isə “İslam dünyasının mədəniyyət paytaxtı” seçilməsi Türk və İslam dünyasının Prezident İlham Əliyevin rəhbərliyi ilə Azərbaycana olan xüsusi ehtiramının ifadəsidir.

Azərbaycan Respublikası Prezidentinin yürütdüyü müdrik, balanslaşdırılmış xarici siyasət strategiyası sayəsində mürəkkəb geosiyasi şəraitə baxmayaraq, Azərbaycanın beynəlxalq aləmdə mövqeyi daha da möhkəmlənmişdir. Bölgəmizdə yeni reallıqların yaranması və hər kəsin bununla hesablaşması İlham Əliyevin siyasi kursunun uğurudur.

Məhz bu siyasi kursun nəticəsidir ki, 2024-cü ildə ölkəmizdə keçiriləcək prezident seçkiləri Azərbaycanın tarixində ilk dəfə olaraq bütöv və suveren Azərbaycanda baş tutacaq.

Bütün sahələrdə əldə edilən uğurların, aparılan işlərin gələcəkdə də artan templərlə davam etdirilməsi, mədəniyyətimizin ən böyük sərvətimiz və gücümüz kimi dünyada tanıdılması, Prezident-Xalq birliyinin daha da möhkəmləndirilməsi, dövlətimizin və xalqımızın tərəqqisi naminə Azərbaycanın yaradıcı ittifaqları və mədəniyyət xadimləri 2024-cü il prezident seçkilərində Yeni Azərbaycan Partiyasının irəli sürdüyü namizədi - Möhtərəm İlham Əliyev cənablarının namizədliyini yekdilliklə dəstəkləyir.

Əminik ki, Azərbaycan xalqı bir daha milli maraqlarımızın müdafiəsi üçün sıx birləşərək Azərbaycanın daha da güclənməsi, çiçəklənməsi, xalqımızın rifahının daha da yüksəldilməsi, ölkəmizin gələcəyə doğru inamla və uğurla irəliləməsi naminə öz iradəsini ifadə edəcək".

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(22.12.2023)

Könül, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Uşaqlığımdan qulaqlarımda bu iki ad o qədər səslənib ki. Həsən Seyidbəyli və İmran Qasımov. Onlar bütün xalqımızın ən çox sevdiyi “Uzaq sahillərdə” filminin ssenarisini, ən çox sevdiyi “Cəbhədən cəbhəyə” romanının müəllifidirlər. 

Bu günün adı Həsən Seyidbəylidir. Bu gün görkəmli kino xadiminin anadan olmasından 103 il ötür.

Həsən Seyidbəylinin yaradıcılığı hər zaman sənətşünasların diqqət mərkəzində olub və zaman-zaman onun sənət dünyası tədqiqat obyektinə çevrilib. Milli Azərbaycan kinosunun inkişafında xüsusi yeri olan, öz adını uğurlu filmləri ilə Azərbaycan kino salnaməsinə qızıl hərflərlə yazdıran kinorejissor, ssenarist, Xalq artisti Həsən Seyidbəyli 22 dekabr 1920-ci ildə Bakı şəhərində anadan olub. 

Həsən Seyidbəyli 1938-1939-cu illərdə Leninqrad Kino Mühəndisləri İnstitutunda, 1943-1951-ci illərdə Moskva Ümumittifaq Dövlət Kinematoqrafiya İnstitutunun kinorejissorluq fakültəsində təhsil alıb.

“Azərbaycanfilm” kinostudiyasında kinorejissor, 1963-1980-cı illərdə Azərbaycan Kinematoqrafçılar İttifaqının katibi və sədri vəzifəsində işləyib.

Həsən Seyidbəylinin “İmtahan”, “Qızıl axtaranlar”, “Bağlı qapılar” adlı dram əsərləri Azərbaycanda və xaricdə səhnəyə qoyulub. “Telefonçu qız” povesti, “Cəbhədən-cəbhəyə”, “Tərsanə”, “Çiçək”, romanları, “Dəniz cəsurları sevir”, Sən nə üçün susursan” (Hər ikisi İ.Qasımovla birgə) pyeslərinin, “Uzaq sahillərdə” (İ.Qasımovla birgə) əsərinin müəllifidir. Filmləri ümumittifaq kino festivallarında mükafat və diplomlara layiq görülüb. “Bizim Cəbiş müəllim”, “Nəsimi”, “Qızmar günəş altında”, “O qızı tapın”, “Yolda əhvalat”, “Uzaq sahillərdə” (İ.Qasımovla birlikdə) və neçə-neçə gözəl filmlərin rejissoru və ssenari müəllifidir.

Kinoşünaslar da söyləyiblər ki, Həsən Seyidbəyli öz filmlərində tanınmayan, amma istedadlı insanları çəkib. “Nəsimi” filmi buna sübutdur. Baş rolu yaratmaq üçün namizədlərin sayı çox olub. Lakin Həsən Seyidbəylinin inadı və həssas duyumu yalnız Rasim Balayevə yönəlib. Gənc bir tələbənin belə bir tarixi şəxsiyyətin, böyük şairin obrazını məharətlə yaratmasına inanan Həsən Seyidbəyli həqiqətən də yanılmayıb. Müdrik və uzaqgörən insan olub. İşinə də, sənətinə də məsuliyyətlə yanaşıb. Seçimində həssas olub. Onun üçün əsas meyar istedad və yenə də istedad olub.

İctimai-siyasi xadim kimi diqqət mərkəzində olan bu şəxsiyyət tez-tez xarici ölkələrdə müxtəlif səfərlərdə olub. Hər səfərdən qayıdışı isə mətbuat səhifələrində oçerk, təəssürat, yol qeydləri kimi öz əksini tapıb. Müəllifin bu sahədəki xidmətləri təqdirəlayiqdir. “İlk tanışlıq”, “On beş gün Yaponiyada”, “Yuqoslaviya xatirələri”, “İyirmi gün Amerikada”, “Gördüyüm yerlər” adlı publisistik kitablarda məhz səfər təəssüratlarından bəhs edilib.

Həm kinorejissor, həm də yazıçı kimi mükəmməl yaradıcılığa malik olan Həsən Seyidbəyli bir neçə çağırış Azərbaycan Ali Sovetinin və Bakı Sovetinin deputatı kimi də fəaliyyət göstərib. Filmləri ümumittifaq kino festivallarında diplomlara layiq görülüb. Azərbaycan Kinematoqrafçılar İttifaqının katibi və sədri vəzifəsində işləmiş Həsən Seyidbəylinin yaradıcı əməyi həmişə qiymətləndirilib.

Ötən il görkəmli kinorejissor, ssenarist, kinodramaturq, Xalq artisti Həsən Seyidbəylinin anadan olmasının 100 illiyi münasibətilə Prezident İlham Əliyev Sərəncam imzalayıb. Sərəncama əsasən, ölkəmizdə görkəmli sənətkarın yubileyi ilə bağlı müxtəlif tədbirlər həyata keçirilib.

Görkəmli sənətkar 25 iyun 1980-ci ildə Bakıda vəfat edib.

Ruhu şad olsun!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(22.12.2023)

Dekabrın 21-də Mədəniyyət Nazirliyində Azərbaycanın Xalq artisti, Rusiyanın məşhur teatr və kino rejissoru, teleaparıcı, ictimai xadim, əslən Bakıdan olan Yuli Qusmana “Şərəf” ordeni təqdim edilib.

Xatırladaq ki, Yuli Qusman Prezident İlham Əliyevin 7 avqust 2023-cü il tarixli Sərəncamı ilə, Azərbaycan Respublikası ilə Rusiya Federasiyası arasında mədəni əlaqələrin inkişafında böyük xidmətlərinə görə bu ali ordenlə təltif olunub.

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı Mədəniyyət Nazirliyinə istinadən xəbər verir ki, Azərbaycan Respublikasının mədəniyyət naziri Adil Kərimli 80 illik yubileyi və respublikamızın yüksək təltifinə layiq görülməsi münasibətilə Yuli Qusmana təbriklərini çatdırıb.

Qeyd edib ki, ömrünün böyük hissəsini incəsənət sahəsinə həsr edən rejissor zəngin irs yaradıb. Bakılı olması ilə hər zaman fəxr edən sənətkar Azərbaycanın haqq səsinin beynəlxalq aləmə çatdırılmasına da öz töhfəsini verib.

Yuli Qusman çıxış edərək sənətinə verilən yüksək dəyərə görə Prezident İlham Əliyevə minnətdarlığını bildirib.

Sonra nazir “Şərəf” ordeninin nişanını və vəsiqəsini rejissora təqdim edib, xatirə şəkli çəkdirilib.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(22.12.2023)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Güney Azərbaycan Poeziyası Antologiyası layihəsində portalımızın Güney təmsilçisi Əli Çağla bu dəfə sizlərə Əbasət Purhəsənin şeirlərini  təqdim edir.

Əbasət Purhəsən

Şair Əbasət Purhəsən, 1982-ci ilin avqust ayının 21-də Qaradağın Əhər şəhərində dünyaya göz açıbdır. İllərdir çarpara şeirləri ilə tanınan Əbasət Əhərin Bariz Ədəbi Dərnəyinin (BƏD) başqanıdır.

BİZ BEŞ YOLDAŞIYDIQ

Biz beş yoldaşıydıq məhəlləmizdə,

İtlər ulayırdı küçələrində.

Biz beş yoldaşıydıq, biz beş beyni qan,

Əhərin dumanlı gecələrində.

Gündüzlər, gecəyə fikirləşirdik,

Gecələr, gündüzə fikirləşirdik.

Bizi aldadırdı matikli qızlar,

Yenə aldanmağa hazırlaşırdıq.

On beş yaşındaydıq həyatımızda,

Həyat bizdən qoca, arzumuz təbriz.

Hələ fikirimiz böyüməmişdən,

Günlər sovuşurdu, böyüyürdük biz.

Fəsillər sovuşdu, illər sovuşdu,

Nə oynaya bildik, nə gülə bildik!

Beş oğlan əhərdən dünyadan köçüb,

Dörd oğlan təbrizdə dünyaya gəldik!

Bizlər yerimizi dəyişə bildik,

Nədən fikrimizi dəyişənmədik?

Görən bu dünyanın dalında nə var?

Qaranlıqlarınan güləşənmədik!

Qəfələr bucağı yerimiz idi,

Ürəyi doluyduq, beyni boşuyduq.

Aldadırdı bizi bəzəkli təbriz,

Biz beş yoldaşıydıq, biz beş daşıydıq.

Ədəbiyyat və incəsənət”

(22.12.2023)

Heyran Zöhrabova, "Ədəbiyyat və incəsənət" 

Əfsanəyə görə Qış adlı bir kişinin Böyük çillə, Kiçik çillə, Boz ay adlı üç oğlu var imiş. Qış əvvəlcə ilkini — Böyük çilləni qırx günlük səfərə göndərir ki, gedib el-obaları gəzsin, dünyaya tamaşa eləsin. Görsün nə var, nə yox, adamlar necə yaşayır, necə işləyirlər?

Böyük çillə altdan-üstdən bərk geyindi. Ağ qar yapıncısını da çiyinlərinə salıb yola çıxdı. Az getdi, çox dayandı, çox getdi, az dayandı, axır ki, aralıq ayının, yəni dekabrın iyirmi ikisində gəlib el-obaya yetişdi.

Adamlar səhər yuxudan oyanıb çölə baxanda gördülər ki, paho, hər yan ağappaq qara bürünüb. O saat barmaqlarını dişlədilər ki, Böyük çillə gəlib çıxıb. Deməli, nə az, nə çox, düz qırx gün dağda-düzdə, kənddə-kəsəkdə bu öz qar atını belədən-elə, elədən-belə çapacaq. Nə etməli Böyük çillənin qarından-soyuğundan qorxub evin bir küncünə çəkilmək olmazdı ki! Bəs onda işgücün qulpundan kim yapışsın?!

Çuvalların ağzı açıldı, buğda götürülüb, səməni göyərdildi. Göyərdilmiş səməni taxta çanaqda, tabaqda döyülüb suyu sıxıldı. Yeddi qonşu evdən un alınıb bu səməni suyunda sıyıq, xamır iri tavada ocaq üstə qoyuldu. Başladılar səməni halvası bişirməyə. Halva bişənə yaxın onun içinə badam, qoz ləpəsi də salındı. Uşaqlar, cavanlar, qızlar, gəlinlər dəstə ilə səməni tavasının başına dolana-dolana səs-səsə verib nəğmə oxudular: 

Səməni, saxla məni,

İldə göyərdərəm səni.

Səməniyə saldım badam,

Qoymurlar bir barmaq dadam... 

Halva bişəndən sonra qara istiot, darçın, mixək, razyana, ceviz, quluncan, badyan, gülçəkəmər, zəncəfil, hil kimi ədviyyatları da döyüb ona qatdılar. Qoğalı, kündə şəklində yumurlanmış halvanı qonşulara da payladılar. Halvanı elə böldülər ki, hər payda badam, qoz ləpəsindən də oldu.

Axı bu, həmişə el içində xeyir-bərəkət rəmzi sayılıb.

Adamlar səməni halvasından yeyir, canları qızışır. Böyük çillənin qar-soyuğunu veclərinə də almayıb elə öz işlərini görürdülər.

Qırx gün qurtardı. Böyük çillə kor-peşman geri qayıtdı. Yolda soyuq ayın — fevralın lap başlanğıcında ortancıl qardaşı Kiçik çilləyə rast gəldi. Hal-əhval tutdular. Kiçik çillə soruşdu:

— Hə, qardaş, de görək, getdin nə iş gördün?

Böyük çillə dedi:

— Təndirləri yandırtdım, kürsüləri qurdurdum, küplərin, çuvalların ağızlarını açdırdım.

Kiçik çillə dedi:

Səncə, Kiçik çillə öz məqsədinə nail ola biləcək?

— Eh, heç nə eləməmisən ki. Bax, indi gör, mən gedib nələr edəcəyəm. Qarıları təndirin ağzından salıb, külfəsindən dartıb çıxaracağam. Zəhmimdən uşaqlar tir-tir əsəcəklər. Çuvalları, küpləri bomboş boşaldacağam. Qazanları ağzı üstə çevirəcəyəm.

Böyük çillə dedi:

— Çox da öyünmə. Sən insanları tanımırsan. Mən qırx günlük ömrümlə bir iş görə bilmədim. Sənin isə cəmi-cümlətanı iyirmi günlük ömrün var. Bu iyirmi gündə heç yel də olub onların yanından ötə bilməzsən.

Kiçik çillə böyük qardaşından ayrılıb haray-həşir qopara-qopara, boranla, dumanla el-obaya hücum çəkdi. Elə bil dünyanın axırıydı.

Böyük çilləni damba-durumbla yola salan adamlar heç Kiçik çillənin də belə əsib-coşmasından qorxub çəkinmədilər. Tez «Xıdır Nəbi» mərasiminə tədarük görməyə başladılar. «Xıdır Nəbi» mərasimi qışın ən soyuq günü sayılan Kiçik çillənin onuncu günü keçirilir. Adamlar buğda qovurub, əl dəyirmanında üyüdüb qovut elədilər. Xaşıl, quymaq bişirib yağla, doşabla, sarıköklə yedilər. Canları qızışdı. Kiçik çillənin soyuğundan qorxmadıqlarını bildirmək üçün yaydan saxladıqları «Çillə qarpızı»nı da kəsdilər. Qaynadılmış yumurtaları bahar, günəş oxşarı kimi yaşıl, qırmızı rənglə boyadılar.

Uşaqlar da axşam qaranlıq düşəndə həyətləri gəzib bacal ardan qurşaq, torba salladılar. «Xıdır Nəbi» mərasimi nəğmələrindən oxudular: 

Xanım, ayağa dursana,

Boşqabı doldursana,

Yük dibinə varsana,

Boşqabı doldursana,

Xıdırı yola salsana. 

Uşaqlara qovutdan, boyanmış yumurtalardan, ərik, əncir, alma, armud qurusundan pay verdilər. Pay verməyəni yenə də elə «Xıdır Nəbi» nəğməsi ilə yamanladılar: 

Çatma, çatma, çatmaya,

Çatma yerə batmaya,

Xıdır payın kəsənin,

Ayağı yerə çatmaya. 

Beləcə Kiçik çillənin iyirmi günlük ömrü qurtardı. Lovğa-lovğa gələn Kiçik çillə suyu süzülə-süzülə geri qayıtdı. O da yolda sonbeşikləri Boz ayla qarşılaşdı.

Boz ay baxdı ki, özündən böyük qardaşı Kiçik çil lənin qanı yamanca qaradı. Hirsindən az qalır ürəyi partlasın. Dedi:

— Əziz qardaşım Kiçik çillə, sən də böyük qardaşımız Böyük çillə kimi insanların yanına xoş niyyətlə getməmişdin. Elə ikiniz də asaram-kəsərəm deyirdiniz. Amma indi baxın, görün mən gedib nə eləyəcəyəm. Mən adamlar üçün bayram aparacağam. Əkinləri cücərdəcəyəm. Çöllərdə, düzlərdə ot-ələfi göyərdəcəyəm. Bağ-bağçalarda gül-çiçək açdıracağam.

İki qardaş xudahafizləşib ayrıldı. Boz ay el-obaya gəldi. Bir ay ömrü olan, Bahar-Novruz bayramı gününəcən yaşayan Boz ay başladı hər çərşənbədə bir iş görməyə. Havaları qızdırdı. Suların şaxını sındırdı. Ağacları yuxudan oyatdı. Torpağın canını isitdi. Adamlar torpağın istiləşdiyini görüb onu şumlamağa, əkin-biçinə haı zırlaşmağa başladılar.

Boz ayın çərşənbələrində həyətlərdə tonqallar yandırıldı. Adamlar «ağırlığım-uğurluğum tökülsün», — deyib bu tonqalın üstündən hoppanmağa başladılar.

Boz ay da beləcə ömür sürüb vaxtını başa vurdu.

Artıq yer-yurd al yaşıla bürünmüşdü. Üç qardaş köçünü sürüb gedirdi. Onların yerinə istəkli bir qonaq gəlirdi, gözəllər gözəli bahar... 

Əski təsəvvürlərdə ilin qış fəslinin bölgülərinə "Çillə" adı verilmişdir. Çillə sözü "Cehl" sözündən olub 40 rəqəmini bildirir. El-obada qışın ən soyuq dövrünə və uğursuz hadisələrə, əzaba, kədərə "Çillə" deyilir və ağırlıq, çətinlik mənasında başa düşülür. Ta qədim zamanlardan insanlar müsibət, bəla ilə üzləşdikdə xilas olmaq, yaxa qurtarmaq, ətrafdakıları zərərli qüvvələrdən qorumaq, qırxı çıxan körpəyə dəyən xətərin qarşısını almaq, ailədə baş verən uğursuzluqları dəf etmək, ağır xəstələrin sağalmasını tezləşdirmək üçün xüsusi ayin icra ediblər ki, bu da "çillə kəsmək" adlanır.

Qış fəslinin hər bir çilləsində insanlar qışdan qorxmadıqlarını, ona qarşı mübarizəyə hazır olduqlarını bildirmək üçün öz dünya görüşləri səviyyəsində, çeşidli tədbirlərə əl atmış, ayinlər icra etmişlər. 

Qış fəslinin ən uzun sürən vaxtının, ilk qırx gününün xalq arasındakı adı "Böyük çillə" adlanır. Bu müddət dekabrın 21/22-dən ilin ən uzun gecəsindən başlayaraq yanvar ayının son gününədək davan edir. Böyük çillənin ilk gecəsi el arasında "Şəbi -yelda" adlanır.

El-obada Böyük çillənin qarlı-tufanlı, donduran, sümük üşüdən günlərinə qaraqış deyirlər. Bu müddətdə qış ağır, üzücü keçir, qar qarışıq külək uğuldayır. Qışın qışlığı çənindən, dumanından bəlli olur deyirlər. Çünki qışın çəni, dumanı qar gətirər, yaz dumanı bar. 

Şumlanacaq torpağı Böyük çillədə qış aratına qoyarlar. Arxları, kanalları təmizləyib qaydaya salarlar. Belə vaxtlarda uşaqlar da köməyə gələr, hamı bir-birinə əl tutar. Ağacların dibini yumşaldarlar. "Qışda işini bilən yazda, yayda ziyan çəkməz", -deyiblər. 

Ömrünü-gününü torpağa bağlayan bağbanlar ağacların, budanmasını Novruza qədər qurtarmalıdır. Bundan sonra onlara əl gəzdirmək olmaz. Canlarındakı su göz yaşı kimi axıb tökülər və ağaclar kökündən quruya bilər. 

Təcrübəli bağbanların sözlərinə görə budama işi şirə çubuqlara axmağa başlanana qədər başa çatmalıdır. Əks halda kəsdiyin çubuqların ucundan su axsa, ağacın puçurları kor ola bilər, onlardan zoğ çıxmaz, bar verməz.

Ulularımız deyib ki, Böyük çillədə torpaq  qırxın çıxardır, Kiçik Çillədə isə torpaq səhər yuxusundadır. 

Böyük çillə girəndə və çıxanda ulularımız məclis qurmuş, şirniyyat, isti xörəklər bişirmiş, əhvallarını xoş saxlamışlar. Adamlar bu üsulla təbiətə təsir etmək, qışa bağlı olan hami ruhları mülayimləşdirmək istəmişlər. Qışı qarşılama mərasiminə "Kövsək", yola salma mərasiminə isə "Çilləkəsdi" və ya "Çiləçıxartma" deyilmişdir.

Çox qədim zamanlarda qışın başlanması münasibətilə el-obanın ilin ən uzun gecəsində keçirdikləri mərasim "Çillə gecəsi"  çox vaxt "Çillə bayramı" da adlanır.  Bayramda tonqallar yandırılır, ailə üzvləri onların ətrafına toplaşıb şadlıq edir, üstündən tullanırlar. Hər yerdə atəşfəşanlıq başlanır, şənlik etmək üçün adamlar bir yerə yığışır, maraqlı oyunlar, tamaşalar ifa edirlər. Çalıb-oxuyur, oynayırlar.

Çillənin girdiyi gün şərəfinə  açılmış süfrəyə müxtəlif adda yeməklər düzülür. Hamı süfrə başına yığışır. Böyük çillənin soyuğundan qorxmadıqlarını bildirmək üçün ortalığa yaydan saxlanılan qarpız gətirilir. Yaşıllıq, bolluq rəmzi olan qarpız çillə gecəsinin ən dəyərli payı hesab olunur. 

Çillə qarpızı evin ağsaqqalı tərəfindən kəsilib dilimlənir, bütün ailə üzvlərinə paylanıb, ağız ləzzətiylə yeyilir. Belə bir inam mövcuddur ki, çillə qarpızı yeyən adam çətin xəstələnir, o, xəstəlikləri sovuşdurur. Buna görə də xəstələrə çillə qarpızı ən böyük töhfə hesab edilir. Çillə qarpızdan nişanlı qızlara da pay aparılır. Bu, el söyləmlərində də öz əksini tapıb. 

Və mən də bu yazını yazarkən mənbə kimi 

Novruz bayramı ensiklopediyasından istifadə etmişəm. 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(22.12.2023)