“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının əməkdaşı Aida Eyvazlı yazır

Fateh Teymurun 687-ci ildönümünə! Ruhunu sevgi ilə yad edirik!

“Dəmir qapı” Dərbənd

Elə bu məqamda Fateh Teymurun “Dəmir Darvazası”ndan danışmaq da yerinə düşər. Səmərqəndi yadellilərin hücümündan qoruyan amillərdən biri də, Əmir Teymurun Səmərqəndin girəcəyində  tikilən Dəmir darvazası idi. Bu darvaza həm də dövlətə böyük xeyir gətirirdi.  Hindistandan, Kiçik Asiyadan gələn tacirlər, Böyük İpək yolu ilə hərəkət edərək,  buradan keçəndə mütləq torpaq basdı (yəni gömrük haqqı) pulu verirdilər, bu da dövlətin xəzinəsinə böyük miqdarda gəlir gətirirdi. Çünki, yuxarıda qeyd etdiyim kimi, Səmərqənd artıq dünyanın Ticarət Mərkəzinə-- özü də ki, Azad Ticarət Mərkəzinə çevrilmişdi. Əmir Teymurun bu uğurundan xəbərdar olan Şirvanşah Şeyx İbrahimxəlil də Dərbəndin yaxınlığında belə darvazalar tikdirir. Elə “Dəmir qapı Dərbənd” sözü də bu günümüzə Şirvanşah dövründən  gəlib çıxan bir deyimdir. Dərbənd qapısından isə taçirlər və səyahətçilər Bakıya və İrana səfər edirdilər. Bu qapı həm də Şirvanşahlar dövlətinin istehkamı idi. Dəmir qapı Dərbənd isə Azərbaycanın Şimaldan giriş qapısı və böyük gəlir mənbəyi, qüdrəti idi.

Fateh Teymurun dövlətçilik ənənəsi

Məlum olduğu kimi 7 dünya hökmdarı Teymur həm də Cənubi Azərbaycanı öz nəzarəti altında saxlayırdı. Qara Yusifin və İran şahı Sultan Əhmədin zülmündən cana doymuş Cənubi azərbaycanlılar Teymurun qoşununu toy-bayramla qarşılayaraq, öz padşahlarına qarşı çıxmışdılar.  Dövrün tarixçiləri və şahidləri Şərafəddin əl Yəzdi və Nizaməddin Şamı “Zəfərnamə”lərində, İbn Ərəbşah “Teymurnamə” əsərlərində Əmir Teymurun yaşadığı dövrü və şəxsiyyətini ustalıqla qələmə almışlar. Bu müəlliflərin əsərlərini nəzərdən keçirəndə Sahibgiran Teymurun dövlət idarəçiliyi və hərbi taktikasına da heyran qalırsan. Tarixi mənbələrdəki məlumatlara görə, hakimiyyəti altında birləşdirdiyi 27 dövlətin hər birində baş verən hadisələrdən, həmin dövlətlərdəki padşahların, şahların saray idarəçiliyindən vaxtlı- vaxtında xəbər tuturdu. Bu xəbərlər ona yerlərdə təyin etdiyi şəxslərdən, elçilərindən, gizli xəfiyyələrindən, dünyanın hər yerinə göndərdiyi dərvişlərindən gəlirdi. Böyük bir imperiyanın saxlanmasında Əmir Teymurun qanunları saat mexanizmi kimi işləyirdi. Böyük sərkərdə “Tüzüklər”ində yazırdı:

 “ Vicdanımın və ədalətin səsinə qulaq asaraq, mən qulların da şikayətini təmkinlə dinləyib, haqqı nahaqdan ayırmışam. Mərhəmətlı əməllərimlə insanların qəlbində qalmışam. Dövlətin qanunlarına söykənərək, ordunu və rəiyyətimi ümid və qorxu içində saxlamışam. İmkansız və məzlumlara mərhəmət göstərib, əsgərlərimi mükafatlandırmışam. Mənim qanunlarıma görə hökmdar özü ədalətli və mənəviyyatca təmiz olmalıdır ki, onun ətrafında olanlar da, ona baxıb bu ədalət və mənəvi dəyərlərini qorusunlar. Əgər padşah özü zülmkardırsa, onda onun ətrafındakıların da əxlaqı pozulur və həmin adamlar hər vəchlə xalqı tapdamağa çalışırlar”. 

Həyatı təzadlarla dolu hökmdar, kitablarında yazır ki, “... mən zəbt etdiyim şəhərlərdə tabe olmayan əhalini qanına qəltan edirdim, şəhərin küçələrində, bazarlarında, meydanlarında qan su yerinə axırdı. Lakin mənə qarşı çıxmayan, sakitcə İslamın bayrağını və mənim hökmranlığımı qəbul edənləri isə mərhəmət göstərib, incitmirdim”. Bu fikirlər də ona aiddir: “Düşmənimi öz əlimlə öldürəndə, onun qanının axmasını zövqlə seyr edirdim. Düşmənimin qanını tökmək mənə xoş idi. Elə bu üsulla da dövləti idarə edirdim, bununla ətrafdakılara bildirmək istəyirdim ki, mənə qarşı çıxanların hər birini belə aqibət gözləyir”.

 Əmir Teymura görə, hakimiyyətin öz qayda-qanunları var. O, belə hesab edirdi ki, saray idarəçilərinin əgər hakimiyyətdən və qanunlardan qorxusu, çəkinəcəyi olmasa, cinayətkarlar, yaramazlar, quldurlar sadə xalqın həyatını alt-üst edər, var dövlətini talayarlar. 

                                               * 

Yürüş etdiyi, zəbt etdiyi ölkələrdə çox vaxt yerli əhalinin arzu və istəklərini nəzərə aldığından, elin, obanın layiqli adamlarını hakimiyyət başına gətirər, onların dini inanclarına, məişət, adət- ənənələrinə hörmətlə yanaşardı. Şəhərin qazisini və ya hakimini mütləq həmin şəhərdə yaşayan, eli-obanı yaxşı tanıyan, həmin mərtəbəyə layiq olan yerli şəxslərdən seçirdi ki, əhalinin adət-ənənəsinə, yaşayış tərzinə uyğun idarəçilik təmin olunsun. Bu mənada hətta başqa ölkələrdən Məvarənnəhr dövlətinə gətirdiyi insanların dini adət-ənənələrinin qorunması üçün onlara ibadət yerləri , kilsələr tikmələrinə də icazə verirdi. Bu da Əmir Teymurun tolerantlığının göstəricisi idi.  

Fateh barmağında zəmanəsinin görkəmli şeyxi olan Zainuddin Abu Bəkr Tabaydasinin 21 yaşı olarkən ona hədiyyə etdiyi, üzərində “Rosti-rost” sözü yazılmış mərcan qaşlı üzük gəzdirirdi. “Rosti-rost”-“Ədalətli olsan, xeyrə çatarsan” - demək idi. Buna görə də, həmişə vicdanının səsini dinləyib, ədalətlə hərəkət edərək, təbəəsində olan qullarına mərhəmət göstərirdi. Günahı olub və olmayanların da haqqını ədalətlı şəkildə təmin edirdi. Bununla belə, dövlət işlərində verilən tapşırıqları layiqincə yerinə yetirənlərin də mükafatını verirdi. Fateh Teymurun dövlət idarəçiliyindəki uğur qazanmağının bir səbəbi də ondan ibarət idi ki, dövlət əhəmiyyətli hər hansı bir məsələ barəsində  qanun qəbul ediləndə, uzaq bir səfərə çıxanda üləmaları, müşavirlərini, vəzirlərini, alimləri, tarixçiləri başına toplayıb, onların rəyini ,fikrini öyrənər, xeyirli və xeyirsiz tərəflərini götür-qoy etdikdən sonra, hərtərəfli düşünüb qərar qəbul edərdi. O, uzunmüddətli uzaq səfərlərindən qayıtdıqdan sonra da, hakimləri, qaziləri, yerində qoyub getdiyi iş icraçılarını və rəiyyətin içərisində sözü keçən, ona dolğun həqiqətləri çatdıra bilən şəxsləri sarayına çağırıb, məşvərət edər, ölkəsində olmadığı müddətdə baş verən hadisələrin hesabatını alar, rəiyyəti nahaqdan incidənləri isə ağır cəza ilə cəzalandırardı.

Dövlətdə ali mərtəbələrdə çalışacaq şəxsləri seçəndə isə onların, nəsil-kökünə, insani keyfiyyətlərinə, xalq arasında hörmətinə fikir verirdi. Bir şəxsin nəslində və ya özündə satqınlıq, nadanlıq olurdusa, həmin şəxsləri dövləti-aliyə işə götürmürdülər. Əmir Teymur ətrafında ancaq etibarlı və sədaqətli insanları işlədirdi.  O, yürüş etdiyi şəhərlərdə Məhəmməd peyğəmbərin(S.Ə.S.) nəslindən olub  dünyadan köçən insanların qəbrini tapır, onları abad edirdi. Hətta dövlət xəzinəsindən belə məzarların və xanakələrin saxlanması üçün vəsait ayırırdı. İmam Hüseynin, Şeyx Əbdülqədirin, imam Məhəmməd Haqqinin, imam Əli İbn Musanın, imam Musa Kazımın da məzarlarına bu diqqəti göstərmişdi. Təbrizə yürüşü zamanı,  hicri tarixinin 703-cü ilində dünyasını dəyişmiş, Çingiz xanın nəslindən olan Qazan xanın məzarını ziyarət edir. Əmir Teymurun ona savab qazandıran əməllərindən biri də o idi ki, mədrəsə və məscidlərin rəhbərlərinə  şəhərin valiləri tərəfindən yüksək aylıq verməyi bir qanun kimi yazmışdı. Deyirdi ki, dərs öyrədən müəllimin əməyi və yeri ucadır. Elə buna görə də,öz əli ilə  yazdığı vəsiyyətnaməsində , məzarının müəllimi Mir Seyid Bərəkənin ayaqları altında basdırılmasını arzulamışdı.

Şəkildə: Dərbənd qalası

(Davamı var)

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(14.04.2023)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının poçtuna  şair Yusif Nəğməkarın növbəti aforizmləri daxil olub. Beləliklə, “YUSİF NƏĞMƏKARIN HİKMƏT BANKOMATINDAN” seçmələrlə tanış olun. 

*Atılan addımın uğursuzluğu atılacaq addımın uğur təlimidir.

*Qürurlu insan məğrur dağa bənzər; sinəsində uyuyan daşlar məkanından qopanda dağdan yuxarı yox, yalnız üzü aşağıya yuvarlanıb, dərələrdə it-bata düşər...

*Bugün, xüsusilə, Vətən haqqında əsərlər təkcə qələm, yaxud digər texniki vasitələrlə yox, həm də gülüş, göz yaşları və qürur hissilə yazılmalıdır...

*Sınaqlar olmasaydı, sınıqlar çox olardı...

*İşıq gələn yerə barmaq tıxayan qaranlığı lənətləməsin...

*Qadın gücü ilə deyil, zərifliyi ilə

 güclüdür.

*Hamı BİRƏ bağlıdır, BİRƏ də bərə bağlıdır...

*Kəlməbaşı "dostum" deyənlərin çoxunda dostluq hissi olmaz...

*İtirdiklərinin alovunda əriməyən  itirmədiklərinin sevincini yaşaya bilməz...

*Yiyəsini yıxıb qaçan atın özüylə bərabər üz tutduğu səmti də suçlanmalıdır...

*Əsl peşimanlıq peşimanlığına peşiman olmaqdır...

*Kəmfürsətə minnətdar ol ki, hər ...kəmində sənə cəm fürsətin kəmini "bağışlayar"...

*Kinindən bar gözləyən ürək əkinə yararsız yer kimidir...

*Ən əzablı, üzücü, uzun  yol qəlbən yaxın olmadığınla "yaxın"lığındır.

*Söz bir dəfə deyilir, qalanı təkrardır.

*Sənin təkcə dediyini yox, nə deyəcəyini də hiss edən adamın qarşısında susmağın da ona daha aydın və daha tutarlı sözündür.

*Sevgisiz adamdan başqa heç kəs bədbəxt deyil...

*Qınaq gələn yerə qonaq gəlməz...

*Bütün sözlər "hə" və "yox"un ətrafında dolanan peyklərdir.

*Sürüşkən yerdən düz yox, sivişib keçməlisən.

*Səndən qaçanın qabağına çıxmaq da, arxasınca qaçmaq da absurddur.

*Əsəbi deyilən söz 50% hikkənin, 50% də anlaqsızlığın təzahürüdür...

*Həyatda insanı heç bir qüvvə xatirələr qədər öz ilkinliyinə qaytara bilməz...

  “Ədəbiyyat və incəsənət”

(14.04.2023)

ABŞ-da oxuduğu universitetin rəsmi marşını bəstələmiş ilk azərbaycanlı - Şəmsi Tağıyevdir. 

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının “Şərəf lövhəsi” rubrikasında bu gün sizlərə onu təqdim edəcəyik.

Şəmsi ABŞ-ın Minnesota Dövlət Universitetində təhsil alır. Hər bir Birləşmiş Ştatlar universitetində olduğu kimi Minnesota Dövlət Universitetində də atletik komandaları var. Hər komandanın da öz maskotu, marşı və atributları var. Mankato komandasının da. 

Bu il yeni marş bəstələnsin deyə müsabiqə keçirdilər. Müsabiqədə Şəmsinin bəstələdiyi marş qalib gəldi. 

Qısacası, hazırda Minnesota Dövlət Universitetinin Mankato komandaaının rəsmi himninin bəstəkarı Şəmsi Tağıyevdir. 

Həmin musiqi növbəti tədris ilindən etibarən hər il keçiriləcək istənilən oyundan öncə marş olaraq şəhər stadionlarında və universitet kampusunda səsləndiriləcək.

Qürurvericidir, deyilmi?

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(14.04.2023)

Dünənki Kosmonavtika gününün ardınca təqvimdə bu gün bir mədəniyyət günüdür. Belə ki, 13 aprel Ümumdünya Rok-n-Roll günü elan olunub.

Rok deyiləndə də, rok-n-roll deyiləndə də ilk öncə yada məşhur Bitlz qrupu düşür. Amma bugünkü qeydetmənin mənbəyində heç də məşhur ingilis qrupu dayanmayıb. 

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı sizlərə 13 aprel - Ümumdünya Rok-n-Roll günü barədə bilgilər verəcək. 

Bayramın mənşəyi ötən əsrin əllinci illərinə və Amerikaya gedib çıxır. Bill Heylinin məşhur "Rock around the clock" mahnısı ilə çəkildiyi film ABŞ ekranlarına çıxdığı gün - 1954-cü il aprelin 13-ü rok-n-roll rəqsinin rəsmi yaranma günü hesab olunur.

1940-cı illərin sonu və 1950-ci illərin əvvəllərindəki bu musiqi istiqaməti ABŞ-ın cənubunda qaralar və ağlar arasında uzunmüddətli mədəni qarşılıqlı əlaqə nəticəsində yaranıb.

Ümumdünya Rok-n-Roll Günü dünyada bu musiqini öz həyat tərzinə və üslubuna çevirənlərin bayramı kimi qəbul olunur. Rock around the clock” sinqlı cəmiyyətə və ənənələrə meydan oxuyaraq ABŞ-ın sərhədlərini aşıb, bütün ölkələrə və qitələrə yayılıb. Musiqidə bu istiqamətin yaradıcılarından biri də əfsanəvi Elvis Presli olub. Onun geyim üslubu, hərəkətləri və davranışları onu yeniyetmə və gənclərin kumirinə çevirib. 1960-cı illərin əvvəllərində rok-n-rollun yeni üslubu olan pop-rok meydana gəlib. Onun əsas nümyəndələri öndə adını vurğuladığımız “Bitlz” qrupunun üzvləri, liverpullu dördlük olub. Ötən illərin geniş yayılan rok musiqisi daha çox texniki, sürətli, güclü səslə müşayiət olunur.

1964-cü ildə sürətli, güclü və texniki səslənməsi ilə “Rolling Stones” meydana gəlir. 1970-ci illərdə isə psixodepik rok yaranır, onun parlaq nümayəndələri “Pink Floyd”, “Deep Purple”, “Led Zeppelin”, “Black Sabbath” idi. Bu onilliyi rok mədəniyyətinin Qızıl dövrü hesab edirlər. Yetmişinci illərin sonu pank-rokun (“zəhlətokən rok”) meydana gəlməsi ilə fərqlənib. Sadə musiqi stemi vokalı və mətnləri ön plana çəkir. Burada tez-tez hökumətlərin, siyasətin və cəmiyyətin varlı təbəqələrinin tənqidinə rast gəlinir. Pank dalğasında “Sex Pistols”, “The Clash”, “Stooges”, İqti Pop qrupları məşhurlaşıb. 1980-cı illərdə qadın roku meydana gəlir, praktiki sayılan 90-cı illərdə isə ən parlaq rok-n-rollçu Kurt Kolbeyn və onun “Nirvana” qrupu fəaliyyətdə olub.

Bu gün rok musiqisi yüngül rəqs rok-n-rolundan başlamış brutal aqressiv qrayndkora qədər çoxsaylı istiqamətlərə malikdir. Mahnıların mətnləri dərin və fəlsəfi məzmundan ibarətdir. Çox vaxt rok musiqisi ilə pop musiqisini qarşılaşdırırlar, hərçənd bu iki anlayış arasında görülə bilən elə bir sərhəd yoxdur. 

Onu da vurğulayaq ki, Klivlend şəhərində Rock-n-Roll Hall of Fame adlı bu istiqamət üzrə bir muzey də var.

O ki qaldı Azərbaycana, Azərbaycanda ümumən rokun, o cümlədən rok-n-rollun və hard-rokun yaradıcıları sumqayıtlı gənclər olub. İbrahim Eminin başçılıq etdiyi “Yuxu” qrupu bizim bir əfsanəmizdir.

Onlardan sağ olanları portalımız adından təbrik edir, vəfat edənlərəsə Allahdan rəhmət diləyirik.

Şəkildə: “Bitlz” və “Yuxu” qrupları

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(13.04.2023)