Milli Musiqi Günü münasibətilə sentyabrın 18-də mədəniyyət və incəsənət xadimləri Fəxri xiyabanda Üzeyir Hacıbəylinin və digər musiqi xadimlərinin məzarlarını ziyarət ediblər. Bu barədə “Ədəbiyyat və incəsənət” portalı Mədəniyyət Nazirliyinə istinadən məlumat verir. 

Üzeyir Hacıbəylinin məzarı üzərinə əklil və gül dəstələri qoyulub.

Tədbir iştirakçılarını musiqi bayramı münasibətilə təbrik edən mədəniyyət naziri Adil Kərimli bildirib ki, bu gün sadəcə musiqisevərlərin deyil, həm də bütün Azərbaycan xalqının bayramıdır.

Nazir deyib ki, xalqımızın ölməz sənətkarları arasında Üzeyir Hacıbəylinin xüsusi yeri var. Üzeyir bəy görkəmli dövlət xadimi idi, həmçinin Azərbaycan musiqisində köklü dönüş yaratmış bəstəkardır.

Azərbaycan Bəstəkarlar İttifaqının sədri, Xalq artisti Firəngiz Əlizadə festival haqqında fikirlərini bölüşərək bildirib ki, Üzeyir bəyin əsərləri hər zaman sevilə-sevilə dinlənilir. Çox sevindirici haldır ki, torpaqlarımız azad olunub, artıq Şuşada musiqi festivalları, Vaqif Poeziya Günləri keçirilir. Bu gün Üzeyirin ruhu şaddır, onun əsərləri doğma Qarabağımızda səslənir.

Sonda mədəniyyət və ictimaiyyət nümayəndələri Fəxri xiyabanda digər mədəniyyət və musiqi xadimlərinin məzarlarını da ziyarət edib, önünə gül dəstələri düzüblər.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(18.09.2023)

Səbinə Yusif, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Bu gün görkəmli şairimiz, o taylı-bu taylı Azərbaycanımızın fəxri Məhəmmədhüseyn Şəhriyarın vəfatının 35-ci ildönümüdür. Şairdən ömrünün sonlarına yaxın dostlarından biri soruşur:

- Şair, eşq nədir?

M.Şəhriyar cavab verir:

- Məni özünə aşiq etmiş o qız olmasaydı, mən indi həkim idim. Amma Şəhriyar olmayacaqdım... İnsan müxtəlif yaşlarda müxtəlif cür aşiq olur. Ömrünün sonunda başa düşür ki, bütün eşqlər Allaha imiş, bir ömür Onu gəzibmiş...

Bu şəkil M.Şəhriyarın ayaq üstə çəkilən sonuncu şəklidir. Allah Azərbaycanın dəyərli oğluna - Ustad Şəhriyara rəhmət eləsin!

Yalan dünya

Sənin bəhrən yiyən kimdir?

Kiminkisən, yiyən kimdir?

Sənə doğru deyən kimdir?

Yalan dünya, yalan dünya!

Atı əzəl dağa saldıq,

Yorulduqca dalı qaldıq,

Atı satdıq, ulaq aldıq,

Yəhər oldu palan dünya.

Səni bayquşlar alqışlar,

Dəli viranəni xoşlar,

Dolan əqlə səni boşlar.

İçi boşla dolan dünya. 

Ocaq ikən sönənmişsən,

Çanaq ikən çönənmişsən,

Nə pis qarı nənəymişsən,

Nağıl, yalan-palan dünya.

Biri ayna, biri pasdır,

Biri aydın, biri kasdır,

Gecə toydur, səhər yasdır,

Gül açdıqca solan dünya.

İgidlərin başın yiyən,

Qocalar bozbaşın yiyən,

Qəbirlərin daşın yiyən,

Özü yenə qalan dünya.

Yaman qurqu, yığılaydın,

Tufanlarda boğulaydın,

Nolaydı bir dağılaydın,

Bizi dərdə salan dünya.  

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(18.09.2023)

Leyla Səfərova, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Xakas Cümhuriyyəti şimalda və şərqdə Rusiya Federasiyasının Krasnoyarsk, qərbdə Kəmərova, güneydə Dağlıq Altay Cümhuriyyəti və Tuva Cümhuriyyəti ilə sərhəddir. 

Xakas Cümhuriyyəti Böyük Yenisey (Kim suu) çayına qarışan Uybat, Uyus (Üüs/Ögüs), Ərba, Askiz, Abakan çayları ilə qollarının olduğu sulaq bir bölgədədir. Ölkənin güneyində Soyan dağları yerləşir. Bu dağlar qədim Türk abidələrində “Kögmən” kimi yad edilib. 

Xakaslar bu dağların güneyində yaşayan Tıvalılara Soyan deyir, dağların adı da bundan törəyib. Cümhuriyyətdə yaşayan Xakas Türklərinin əhali sayı təqribən 100 mindən artıqdır. Ölkənin üçdə ikisi dağlıq və meşəlikdir. Ən böyük şəhərləri isə paytaxt Abakan ilə Minusinskdir. Paytaxtda təqribən 150 min əhali yaşayır. Xakaslar əksərən Askiz və ətrafında məskunlaşıb. Qədim Çin mənbələrində Xakasların adı Hakas, Haqas, Hyaqas, Syatszyası, Syagesi, Hegesi, Hehe, Hyakya kimi qeydə alınıb. Ruslar isə Xakaslara “Tadar” deyir. 

Xakaslar Kaçin (Haaş, Haas), Saqay, Kızıl, Koybal, Beltir, Şor kimi Türk boylarından təşəkkül tapıb.  Xakas Türklərinin danışdığı dil Oğuz-Uyğur qrupuna daxildir. Xakas Türkcəsinə ən yaxın dil Çində yaşayan Sarı Uyğurlar və Fuyü Qırğızlarının danışdığı Türkcədir. Əsrlərdən bəri qonşuluqda yaşadıqlarına görə Altay və Tuva Türklərinin danışdığı dillərlə də aralarında oxşarlıqlar yaranıb. 

Xakas Türkcəsi sözlərdəki ünlülərin (sait) daralma prinsipinə görə Tatarıstan Türkcəsinə də oxşayır. Çarlığın və Bolşevizmin siyasəti səbəbi ilə Xakas Türkcəsi assimilasiyaya uğrayıb və bu dil məhv olmaq təhlükəsi ilə üzləşib. Xakas Türkcəsində Ərəb və Farscanın təsiri yox deyilə biləcək qədər azdır. Ruslarla birlikdə yaşamaları və bu dili çox yaxşı danışmalarına görə Ruscanın təsiri olduqca çoxdur. Xakasların ulu babaları yazılı dilə sahib ən qədim Türk boylarından biridir. Yenisey çayı sahilində tapılan yazılı abidələr Orxon abidələrindən daha qədimdir.  19-cu yüz illiyə gələnə kimi Xakasyada oxuma-yazma bilənlərin sayı barmaqla göstərilirdi. Onu bilənlər ancaq keşiş yetişdirən məktəblərdə oxuyanlardı və orda da Rus dili tədris edilirdi. Xakasların yetişdirdiyi böyük Türkoloq Nikolay Katanov da bu məktəblərdən yetişib. Xakaslar 1920-ci ildə əlifba hazırlamaq təşəbbüsü göstərib. 1924-1929-cu illər arasında Kiril əlifbasından, 1929-1939-cu illər arasında Latın əlifbasından istifadə etsələr də Stalinin represiya siyasəti nəticəsində 1939-cu ildə təkrar Kiril əlifbasına qayıdıblar. 1946-cı ildə əlifbalarına (ç və ğ) hərfləri, 1962-ci ildə də “ñ” nazal səsini əlavə ediblər və bu gün də həmin əlifbaları qüvvədədir.  

Xakaslar digər Türk boyları kimi “Tanrıçılıq” inamında idi, ancaq bu inamları ruslarla qarşılaşana kimi davam edib, daha sonra ruslaşdırma və xristianlaşdırma siyasəti nəticəsində xristian dini yayılmağa başlayıb. 

Xakasların ilk xristianlaşdırılması hadisəsi 1886 ilinin iyul ayının 15-ində başlayıb və o gün 3003 nəfər Askiz çayında xristian dinini qəbul etmək məcburiyyətində qalıb. Üç yüz il davam edən xristianlaşdırma siyasətindən sonra Bolşevizm gəlib, onlar da ateistləşdirmə siyasətini yeridib. Hər iki rus siyasətində Xakasların din adamları olan “Qam”lar pislənib, xristian keşişlər tərif edilib. Xakaslar öz inamlarına “Akçağan” deyir. Bir çox Türk xalqlarının “göy” deyə ifadə etdiyi rəngə xakaslar “ak” deyir, “Akçağan” da “Göytanrı” deməkdir. Xakaslar “bozqurd”a “akböri” deyir.  Qədim Xakas inamına görə kainat üç hissədən ibarətdir. Üstdə “Tanrı yeri” anlamına gələn və xakasların “Çağan Çiri” dedikləri doqquz mərtəbəli göy yerləşir. Bura, xakasların “Akçağan” və ya “Huday Çağan” dedikləri tanrının məkanıdır, torpağı, insanı, bitkiləri, heyvanları o yaradıb və dünyaya nur yayır. Digər mərtəbələrdə də Tanrının köməkçiləri olan və yaxşılığı təmsil edərək təbiətdəki hər bir şeyi nizamlayan iyələr əyləşir. Bu iyələrin ən məşhurları məhsuldarlığı artıran, uşaqları qoruyan “Umay”, namuslu qadınlarla kişilərə kömək olan “Ayzık”dır. Ayzık dağınıq halda olan həyatla bağlı ünsürləri bir yerə yığıb “qut” halına gətirər və bu “qut”u üfürərək ana bətnindəki uşağa çatdırar. Pulay Xan əxlaq və düzlüyə cavabdehdir. Şimşək çaxdırıb yer üzündəki yamanlıqları məhv edən “Çaltırah Çayıçı”, altıncı mərtəbədə də bütün qamlara kömək olan “Qam” əyləşir. Dağların iyəsi “Hubay Xan”, çayların iyәsi “Suqday Xan”, külәyin iyәsi “Çildey Xan”, soyuğun iyәsi “Humduzak Xan”, odun iyәsi “Ot İnes”dir. Xakaslar xüsusi mərasimlər təşkil edib dağ iyələrinə və Tanrıya qurban təqdim edirlər. Kainatın ikinci hissəsi isə yeraltı dünyasıdır. Xakasların “Ayna Çiri” və ya “Ərikli Çiri” dedikləri bu hissə yeddi qatdan ibarətdir. Buranın hər bir qatında şərlə, yamanlıqla əlaqəli olan varlıqlar yerləşir.  Yeraltı dünyasının sahibi “Ərlik Xan”dır, Ərlik güclü, qüdrətli anlamındadır. Ərlik insanlara da, heyvanlara da hər cür bəla verə bilər, onlara hər cür xəstəlik yollayaraq onlardan qurban verməsini tələb edər, istədiyi qurban verilməzsə ölüm və fəlakət ruhlarını onlara yollayar. Öldürdüyü insanların canını tutub yer altındakı qaranlıq dünyasına aparar və özünə xidmətçi edər. Ərlikin ən tanınmış köməkçiləri isə oğlu “İtkәr-Molat” ilə qızı “Uçak Tolay”dır. “Üzüt Xan” şər qüvvələri idarə edir. Yerin yeddinci mərtəbəsində isə cəhənnəm vardır və iyəsi “Tamu Xan”dır. 

Xakas yazılı ədəbiyyatı 

Xakas Türklərinin ədəbiyyatı digər Türk boyları kimi şifahi şəkildə yaranıb. Çağdaş yazılı ədəbiyyat 1920-ci illərdə yaranmağa başlayıb. Əlifbaların qəbulu ilə oxuma-yazma artıb və bu dildə “Xızıl Aal” (Qızıl Kənd) adlı qəzet təsis olunub.   

Xakas ədəbiyyatının ilkin örnəkləri xalq mahnılarıdır. Xakas Milli Teatrı 1931-ci ildə yaranıb. A. Kobyakovun “Aydo” adlı uzun hekayəsi (povest) 1934-cü ildə Novosibirskdə çap olunub.   

Bolşevizmin hakimiyyətindən sonra xüsusilə Əkim Devrimi (oktyabr inqilabı) yazılı əsərlərin əsas mövzusuna çevrilib. İkinci Dünya Müharibəsi ilə birlikdə Xakas yazılı ədəbiyyatında mövzu hərb və onun yaratdığı təsir olub.  1944-cü ildə “Dil-Ədəbiyyat və Tarix Elmi İnstitutu” yaradılaraq rəhbərliyinə İ. Domojakov təyin olunub. Bu hadisə də yeni şair və yazıçıların yetişməsində əsas amilə çevrilib. Xakas Türklərinin ilk romanı “Irahhı Aalda” 1960-cı ildə çap olunub 

Xakas Türklərinin önəmli şəxsiyyətlərindən biri də Nikolay Federoviç Katanovdur. Abakan bölgəsində Asxıs kəndində dünyaya gəlib.  

Ona ilk təlimi əmisi Yəfim Katanov verib. O, Nikolay Katanov ilk elmi səfərini “Çindәki Türküstan”, “Minusinsk Türküstanı” indilərdə Tofalar (Toba) kimi bilinən və Sayan dağlarının şərq ətəklərində kiçik bir toplum halında yaşayan Karaqas Türkləri ilə bağlı aparıb. Katanov Türklük yolundakı araşdırmaları ilə yeni bir yol açıb və bölgədəki Türk xalqları ilə bağlı geniş elmi araşdırmalar aparıb. Turfan və Hami bölgələrində danışılan Uyğurca haqda da məlumatlar toplayıb çap etdirərək Türkoloji sahəsində öncüllük edib. “Uryanhay [Tıva] Dilinin Araşdırma Sınağı” adlı 1600 səhifəlik elmi işi 1903-cü ildə Kazanda çap olunub. Katanov bu işi ilə müəllimi Radloff da daxil olmaqla özündən öncə Tıva Türkləri və dilləri haqda irəli sürülən bütün fikirləri çürüdərək Tıvalıların Türk köklü olduğunu sübut edib. Katanovun 48 ölü və yaşayan Türk dilləri ilə ləhcələrini qarşılaşdırdığı bu elmi əsəri “Türk dillərinin antologiyası” kimi yad edilir. Bu əsər, 1960-cı illərin sonunda Sovetlər Birliyində çap olunan “Qədim Türk Lüğəti” adlı önəmli işin də özülü olub.

Nikolay Katanov 14 oktyabr 1892-ci ildə Askizdə Aleksandra Tixonova ilə evlənib. 1894-cü ilin aprel ayından etibarən Kazan Üniversitetində müəllim işləyib, 1922-ci ildə burda da dünyasını dəyişib.   

Katanov Çarlıq dövründə Sibir Türklərinə mənsub olduğundan olmazın çətinliklərlə üzləşsə də Türklük yolundakı araşdırmalarını davam etdirib. 36 illik elmi fəaliyyətində 382 elmi işi gerçəkləşdirib. Xakas Türklərinin ilk professoru olan Katanov 1958-ci ilə kimi bir mənalı olaraq unutdurulmağa çalışılıb.

V.A.Kobyakovun yaradıcılığı 

Kobyakov Şira bölgəsinin Ospa kəndində dünyaya gəlib. 1929-cu ildə  Krasnoyarskdakı Sovet Partiya Məktəbində təhsil alıb, daha sonra bir nəşriyyatda və milli teatrda işləyib. Bu arada şeirlər və hekayələr yazmağa başlayıb. 1933-cü ildə partiya komitəsi onu Novosibirskə yollayıb 1934-cü ildə Aydo adlı povestini nəşr etdirib. 1935-ci ildə şeirləri və hekayələri “Xakasiya Irlapça” (Xakasca Mahnı Deyir) adıyla çap olunub. Bir il sonra “Partizan Künneri” adlı essesi çap olunub. 1937-ci ildə bir çox Xakas ziyalısı ilə birlikdə “vətən xaini, satqın, antisovet, millətçi” kimi ittiham edilib və vəhşicəsinə güllələnib. Dörd illik yazıçılıq ömründə esse, hekayə, povest janrında əsərlər yaradıb. Əsərlərində xanlıq çağlarında varlıların yoxsul xidmətçilərə və nökərlərə etdikləri əziyyətlər, Bolşevik İnqilabı uğrunda aparılan mübarizə və bu inqilabın yaratdığı asudə həyat, vətən sevgisi dilə gətirilən əsas mövzulardır. Bolşevizm tərəfdarı olsa da Bolşevizm onu öz xalqını oyadan bir ziyalı gözündə gördüyündən məhv edib.   

Əsərləri: Aydo, Novosibirsk, Abakan, Xakasiya Irlapça, Partizan Künneri, Mıltıx Tabrizi.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(18.09.2023)

Nigar Həsənzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

“Yeni nəşrlər” rubrikasında sizlərə Arzu xanım Əyyarqızının 22 yaşında işıq üzü görən "Qəlbimin səsi" adlı  kitabından sonra ikinci kitabı olan "Açılsa dünyanın bəsirət gözü" adlı kitabını təqdim edirik və daha sonra Arzu xanımla müsahibəmizi oxuculara təqdim edəcəyik.

“Açılsa dünyanın bəsirət gözü" kitabı şeirlər toplusundan ibarətdir. Kitabdakı hər bir şeir özünəməxsusluğunu qoruyur. Kitabın ön sözünü Zülfi Məcidov (Vellidağ) yazmışdır. “Getmisən" rədifli şeirində əhdindən dönük insanlar tənqid atəşinə tutulur. 

Əyyarqızı şeirlərini belə ifadə edir: 

İçimdəki sükutun 

səsidir şeirlərim.

Qəlbimin ritm səsi,

Pəqsidir şeirlərim.

Xüsusən sevdiyim şeirlərindən biri kəlağayıya həsr edilən şeiridir.

İpəyinin özəyisən,

Xanımlığın bəzəyisən,

Xatınlığın düzəyisən-

Al bayrağa tay kəlağay.

Və sonda kitabın adı ilə bağlı olan şeirdən bir bənd təqdim edərək müsahibəmizə keçid edirik:

Haqsızlar haqlının haqqını yeməz, 

Vicdanlar ağrıyar, böhtanı deməz, 

Yalan ayaq tutmaz, nə də yeriməz,

Açılsa dünyanın bəsirət gözü.

-Arzu xanım, siz bu gün “Ədəbiyyat və İncəsənət” portalının Yeni nəşrlər rubrikasındasınlz .Yeni kitabınızın nəşri ilə əlaqədar sizi təbrik edirəm. İlk olaraq bizə özünüzü təqdim edərdiniz zəhmət olmasa. Və daha sonra isə sizə “bir şeirinizi seçin və o şeir sizin təqdimatınız olacaq” desək hansı şeirinizi seçib, “bu, məni ifadə edir” deyərdiniz?

-Salam əziz və hörmətli Nigar xanım. Əvvəla təşəkkür edirəm sizə bu müsahibə üçün. 

Mən Arzu Əyyarqızı 1990-cı ilin 20 noyabrında Cəlilabad rayonunun Şatırlı kəndidnə anadan olmuş, oranın Araz Qardaşxanov adına tam orta məktəbini bitirmişəm. Məktəbi əla qiymətlərlə bitirdiyimə baxmayaraq istədiyim peşəyə - jurnalistliyə sahib ola bilməmişəm. Hal-hazırda ailəliyəm, 3 övladım var. 

Şeirlərimin hamısı mənə doğmadır, ancaq “Gözlərim” rədifli şeirimdə özümü daha yaxşı ifadə edə bilmişəm.

-Yeni kitabınız haqqında özüm başlıqda məlumatlandırmışam oxucuları, lakin bilmək istəyirəm ki, bu kitabın sizin üçün nə kimi yenilikləri oldu?

-Yeni kitabımın mənim üçün əhəmiyyəti çox böyük oldu, yeni oxucular qazandım. Yeni insanlar kəşf etdim. Ziyalı auditoriyasında daha hörmətli qarşılandım. Şeirlərimlə insanlara özümü tanıda bildim. Və ən əsası cəmiyyətə bir faydalı töhvə vermiş oldum.

-Və bir az fərqli suallara keçid etmək istəyirəm. Həyat bənzərsizdir, hər bir insan övladıda bənzərsizdir. Sizi siz edən, bənzərsiz edən nədir sizcə?

-Doğrudur, əzizim. Hər kəsi böyük yaradan bənzərsiz edib. Elə barmaq izlərimiz buna ən sadə sübutdur. Məni bənzərsiz edən isə vicdan rahatlığımı övladıma belə qurban verməməyimdir.

-Cavabınız maraqlı oldu! Növbəti suala keçid edək,Arzu xanım. O hansı xəzinədir ki, paylaşdıqca çoxalır, dəyəri artır? Buna həm bir qadın kimi, həm də bir şair kimi cavab vermənizi istəyərdim.

-Mənə görə paylaşdıqca artan xəzinə insani keyfiyyətlərdir. İkinci növbədə isə ağıl və elm.

-İnsan ən çox nəyi sevir? Öz arzularını ya arzu etməyi?

-Xəyal qurmağı. İnsan arzularla yaşayır, bu danılmaz faktdır. Ancaq o, arzulara çatmaq üçün çaba göstərməkdən çox xəyal qurmağı sevir.

-Siz ilhamınınızı haradan alırsınız və həftələrlə qarşınızda bir boş səhifənin parladığı  zamanlar  olurmu?

-İlham almaq sözünə mən inanmıram. Həyatda etdiyim müşahidələr, rastlaşdığım hadisələrə biganə qala bilməməyim şeirlərimin doğuluşuna səbəbdir. Hər kəsin yerinə özümü qoymağım mənə yeni şeirlər qazandırır. Bəli, günlərlə yazmadığım vaxtlar da olur, o səhifə parlamır, əksinə ömrümün faydasız günü kimi görürəm.

Nigar xanım bir haşiyə də çıxım icazənizlə. 

Şairlər ömürləri boyu şeirə hamilədirlər. Bəzən bir gündə 3 və daha çox şeir doğular. Bəzən də şeir şairi xəstə salar, ta ki, o şeirin bir uşaq kimi dünyaya gəliş saatı, anı, saniyəsi bitənəcən. Bunu da qeyd edim ki, şair hər bir zaman qələm əlində aciz qalmamalıdır.

-Ümid edirəm ki,səhifəniz hər zaman həriflərlə dolu olar! Bəs nə zamansa nəsr yazmaq istəmisinizmi? Yaxud, uşaq ədəbiyyatına müraciət edərək uşaqlar üçün şeir kitabı, yaxud nəsrdən ibarət kitab çıxarmaq fikriniz olubmu?

-Gözəl sualdır. Bəli, uşaq vaxtı kiçik nəsrlər yazmışam. Məktəb illərimdə. Köhnəlmiş, saralmış dəftərlərdə durur. Bəlkə bir gün nəsr kitabı da çıxardım. Təmsilləri də sevirəm. Uşaq ədəbiyyatı haqqında olan sualınızı isə belə cavablandırmaq istərdim: uşaqlar dünyanın mələkləridir, əlbəttə, bir gün onlara da bir xatirəm olacaq.

-Zamana səyahət haqqınız olsa idi, hansı nöqtəni seçib oraya gedərdiniz? Kəşflər əsirinə - gələcəyəmi, yoxsa, tutalım Romayamı - keçmişəmi? Ya tamamilə tarixdən oxuyub maraqlandığınız başqa bir görmək istədiyiniz yer varmı? 

-Hər zaman istəmişəm keçmişə səyahət şansım olsun. Teymurləngin qəbrinin açıldığı vaxta getmək istərdim. Çox uzaq vaxta yox.

-Maraqlı cavab oldu. Və son iki sualımızı birləşdirərək verirəm. Ən sevdiyiniz şair kimdir? Və hansı şeirdən bir misra götürüb “həyatım şeir olsa, bu misra orada olsun” istəyərdim deyərsiniz?

-Çox maraqlı sual oldu. Ən sevdiyim şair Nüsrət Kəsəmənli olub. Onun “Biri vardı, biri yox” şeiri sevdiyim şeirlərdən ən başda olanıdır. Bu misra mənim həyatımı da ifadə edir. Sonda sizə təşəkkür edirəm, uğurlar sizinlə olsun Nigar xanım

-Mən də sizə təşəkkür edirəm ,Arzu xanım. Sizinlə müsahibə çox xoş, maraqlı oldu!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(18.09.2023)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı Nəsr bölümündə şərikli müəllifliyin bəhrəsi olan hekayə təqim edir. Adətən, şərikli müəllifliklə yazılan yazılar oxucular üçün hədsiz maraq kəsb edir. Çünki orada müəlliflər mütləq fikir fırtınası qopara bilirlər. 

Hələ oktyabr gəlməmişdi, amma sərt külək, şaxta artıq Bakıya hakim kəsilmişdi. 

Saat 03:15 idi. O isə qaçırdı, hara qaçdığını bilmədən baş götürüb gedirdi...

Onu vahiməyə salan qaranlıq deyildi. Onu vahiməyə salan qəlbinin ən dərin qatlarına iz qoyan qaçış səbəbi idi.

Hər addım atdıqca beynində fikirlər də sürətlə dəyişirdi. "Bəlkə, evə qayıdım?", "Anamı necə tək qoymağa ürəyim gəldi?", "Vahid, sən necə nankör övladsan, o cürə  atanın yanında axı ananı qoydun?” -deyə düşünürdü. 

Bütün bunları düşündükcə, nə qəlbinin döyüntüsü, nə də addımları dayanırdı. İkisini bir arada zəbt etmək ona asan deyildi, amma dayana da bilmirdi. Sanki həmin gün əsməyən külək sadəcə onun bədənində əsir və onu getdiyi yoldan dönməməyə sövq edirdi. 

Onu bu düşüncələrdən arxası ilə getdikcə sürətlənəm ayaq səsləri oyatdı.

 Saat 06:20 idi. Vahid artıq üç saatdan çox idi ki, evdən çıxmışdı. Evdən qaçıb sığındığı yollar onu heç tanımadığı bir küçəyə gətirmişdi. Yolda tək-tük maşınlar hərəkət edirdi. Başını qaldıranda Psixologiya mərkəzinin qarşısında dayandığını gördü. Evdən uzaqlaşsa da, qulağında hələ də arxasından gələn addım səsləri cingildəyirdi. Özünü inandıra bilmirdi ki, o artıq evdən xeyli uzaqdadır. 

Psixologiya Mərkəzinin qarşısında əlində sehrli çubuğu ilə oynayan uşaq Vahidə yaxınlaşaraq çubuğunu ona vurdu. "İndi səni yox etdim və səni məndən başqa kimsə görməyəcək "-deyərək  gülümsədi.

"Kaş ki, heç kim görməsin!" dedi öz-özünə.

-Necə? Mənimləsiniz?—açarla psixologiya mərkəzinin qapısını açmağa çalışan qadın soruşdu. 

-Nə? Siz kimsiniz? Psixoloq sizsiniz? Nə olar mənə kömək edin, xahiş edirəm!

-Sakitləşin, mən psixoloq deyiləm, keçin içəri, əyləşin, psixoloq saat 7-də gəlir. Sizə nə gətirim? Su istəyirsiniz?

-Yox, heç nə istəmirəm! Psixoloqu istəyirəm.

Vahid birinci mərtəbədə gözləmə zalının ortasında qışqırırdı.

-Fidan, nə olub burada?

-Kamil bəy, sabahınız xeyir! Bu gənc sizi istəyir. 

-Sakitləşin, adınız nədir?

-Psixoloq, qurban olum, kömək edin!

-Fidan, bu oğlana su ver, 10-15 dəqiqəyə yanıma gəlməsinə kömək et.

Vahidə ilk dəfə idi ki su zəhər kimi təəssürat bağışlayırdı. 

-Mən çox təcili Kamil bəyi görüb, onunla danışmaq istəyirəm. 

-Əzizim, narahat olma. Sən bir az dincəl və suyunu iç. O, səninlə görüşəcək. 

Bir müddət sonra Fidan xanım Vahidə artıq Kamil bəy ilə görüşə biləcəyini söylədi və onu otağa qədər ötürdü. 

-Salam, gənc. De görüm niyə belə həyəcanlısan? 

-Kamil müəllim, mənə kömək etməlisiz. Mən evdən qaçmışam və səbəbi də atamdır. Düzü, necə olacağını bilmirəm, amma o məni tapmadan siz onu tapmalısız.

-Adın nədir?

-Vahid.

-Niyə evdən qaçmısan, əzizim?

-Bilirsiniz...—Vahid bir anda susub qapıya baxdı, ayağa qalxıb qapıya tərəf qaçdı və onun bağlı olub-olmadığını yoxladı. Daha sonra pəncərələrə tərəf qaçıb pərdələri çəkdi, gəlib yerinə oturub pıçıltı ilə sözə başladı:

-Kamil bəy, mənim atam... məni öldürmək istəyir! Sakit olun, heç kimə deməyin ha!—Vahid bu sözü deyərkən üz ifadəsi qorxulu görkəm aldı. Onun üz ifadəsindən və dediyi sözlərdən Kamil bəy də diksindi. 

-Oğlum, özünü ələ al! Dərindən nəfəs al, aydın danış!

-Kamil bəy, mənim atam qatildir, mən əminəm! Dünən günorta—hələ mən evdə olan vaxt qəfildən evə gəldi. Mən mətbəxdə oturmuşdum. Anama çox ac olduğunu dedi, anam yemək hazırlayarkən atam mətbəx stolundakı bıçağı götürüb alma doğramağa başladı. Amma doğramaq istədiyi mən idim, alma yox! Elə bilirsiniz bilmirəm? O məni öldürəcək! Əvvəl-axır öldürəcək!

-Vahid!—psixoloqun boğazı düyünləndi. "Bircə şübhələndiyim psixi pozuntu olmasın” deyə düşündü.

-Aaaaa!—Vahidin bu səsindən psixoloq diksindi. -Mən nə etdim????

-Sakit ol, oğlum. Sən heç nə etmədin, sadəcə səni narahat edən problemlərini mənimlə bölüşdün, bu qədər. Həm artıq burada qorxma, mənim yanımda güvəndəsən.

-Bilirsiz, almanı necə doğrayırdı? Mənə baxaraq, sanki bu hərəkəti ilə mənə nəsə demək istəyirdi. Mən əminəm, o məni tapacaq.

-Oğlum, hər alma doğrayan adam öldürsə, ölkədə adam qalmaz. Bəlkə də bu onun üçün adi bir hərəkətdir, həm bilməlisən ki, hər kəsin fərqli davranışları var. 

-Sənə deyirəm ki, o məni öldürəcək! Sən mənə burda fəlsəfə danışırsan? 

Vahid bir anda psixoloqun masasını dağıtmağa başladı və bir anda onun yaxasından yapışdı. 

-Bir varlıq qorxduğunu, təhlükədə olduğunu sizə necə başa salsın axı? Nə edim gedim gətirim sənin qarşında alma kəssin? Eyni kəsəcəkmi? 

Kamil həm onun gözlərindəki kədəri görüb inanmaq istəyir, həm də  daxilən bütün bu hərəkətlər qarşısında inanmamağı da tuturdu. 

-Əzizim, icazə ver mənə. Mən sənə kömək edəcəyəm, əmin ola bilərsən.

Kamil otağı tərk etdi və Fidanın yanına gələrək polisə zəng vurmasını və bu gün  içində Vahid adlı bir uşağın itkin düşməsi ilə bağlı xəbərin onlara çatıb-çatmadığını soruşmağı tapşırdı. 

Kamil bəy otağa qayıdanda Vahidi orada görmədiyinə görə təlaşlandı. "Vahid! Vahid!" qışqırsa da, cavab gəlmirdi. Otaqdan çıxıb Fidana tərəf getmək istəyirdi ki, haradansa ağlamaq səsinin gəldiyini eşitdi. Səsə tərəf gedən psixoloq Vahidin divanın küncündə gizlənirmiş kimi dizi üstə oturub ağladığını gördü. 

-Vahid, qalx ayağa!

-Yaxın gəlmə mənə! Mən nə səhv edib buraya gəldim axı!—ağlayaraq dedi.

-Oğlum, sən bura əlac tapmaq üçün gəlmisən, buna niyə "səhv" deyirsən?

-Mən necə əmin olum ki, sən psixoloqsan? Bəlkə anamın ərinin dostusan? 

-Vahid, "anamın əri" dediyin şəxs sənin atandır. Sakitləş!

-Bax, sən onu müdafiə edirsən! Axı mən niyə sənə hər şeyi danışdım?! İndi gedib ona yerimi xəbər edəcəksən!—bu sözü deyəndə qəfildən ağlamağını kəsdi, üzü çox qorxunc, aqressiv bir görkəm aldı. Divanın küncündən tutub ayağa qalxdı. Gözlərini bərəltdi, dişlərini bir-birinə sıxıb Kamil bəyə doğru yürüdü.

-Bəlkə sən... Bəlkə sən elə atamın özüsən? Paltarlarını dəyişib gəlmisən ki səni tanımayım, alçaq! Sən məni öldürmək istəyirən?!—Psixoloqun üstünə yeriyərək qışqıra-qışqıra bu sözləri deyirdi. 

Qəfil susdu. Gülməyə başladı.—Yaxşı, mən sənə inandım. Gəl, parka gedək. Yelləncəklərə apar məni, oynamaq istəyirəm.

Kamil donub qalmışdı. Bütün bu olanlar qarşısında nə deyəcəyini bilmirdi. Uşaq səhərdən qarşısında min cildə girirdi. 

-Bu arada sən məni gördüyünə əminsən? 

Ha ha ha, çünki mən görünməzəm. 

-Oğlum özünə gəl. Mən səni başa düşə bilmirəm. Sənin məqsədin nədir? 

Fidan təşvişlə içəri daxil oldu. 

-Kamil bəy, sizi olar? 

-Sən burada qal, əzizim. Mən indi gələcəm.

Fidan çox qorxmuş kimi görünürdü. 

-Kamil bəy, mən polislə indi əlaqə saxladım. Deyilənə görə, Vahidin atası rəhmətə gedib və ailə üzvləri onu həmin vaxtdan görməyiblər.

-Fidan, başqa nə isə demədilər?

-Başqa... A, hə, bir də dedilər ki, onlara bu məlumat da psixoloji dispanserdən gəlib. Vahid evdən yox, psixoloji dispanserdən qaçıb. 

Demə, Vahid də onların ardınca dəhlizə keçibmiş. 

-Y-y-yox! Yox, yox, mən qaçmamışam. Siz sakitləşin! Bir az aralanın məndən.—Fidanla Kamil Vahiddən aralanandan sonra Vahid dedi:

-Mən qaçmamışam. Amma indi qaçacağam.—bunu söyləyib psixoloji mərkəzin çıxışına tərəf qaçdı. 

Kamil bəy ilə Fidan tələssələr də, artıq gec idi. Vahid klinikadan çıxmış, sürətlə uzaqlaşmağa başlamışdı.

Vahid yenə bilmədiyi yolların əsiri idi. Onu hara aparacağını bilmədiyi bu yolları hər nə qədər tanımasa da, yenə ona tanış idi. Çünki qaçmaq onun həyatının bir parçasına çevrilmişdi. Kamil bəy və Fidan da onun arxasınca qaçırdılar, lakin Vahid artıq  zamanla gözdən itirdi. 

Vahid  maşınların sürətlə və bir-biri ardınca hərəkət etdiyi yolu eyni sürətlə keçə bilməzdi, bir az ayaq saxladı. Yolun qarrşısında onu əlində sehrli çubuğu olan uşaq gözləyirdi. Qırmızı işıq çox keçmədən yandı və Vahid əsəbi olduğu uşağa tərəf yolu keçməyi bacardı. 

-Ey səfeh, sən məni görünməz edirdin bəs? 

-Bəs mən nə etdim? Görünməzsən də, sən özün görünsən belə görünməzsən. Əgər sənin sözlərin dinlənilmir və eşidilmirsə, deməli sən yoxsan.

Kamil bəy və Fidan Vahidi görüb ona tərəf qaçmağa başladılar. Vahid qəribə hərəkətlər edirdi. Sanki kimisə döyürdü, amma qarşısında heç kim yox idi. Bütün bunlar olarkən Kamil bəy və Fidanın çatdığının fərqində belə deyildi. Artıq onun üçün çox gec idi. Kamil Vahidin qolundan yapışdı. O, mübarizə apararaq əldən çıxıb qaçmaq istəyirdi. Kamil buna icazə verə bilməzdi, amma bu gəncin qarşısında onun gücü tükənirdi. Bir anda Vahidin əli Kamilin əlindən ayrıldı və özünü saxlaya bilməyərək yerə yıxıldı. Ani gələn maşın dayana bilməyərək Vahidi vurdu. 

O, yerdə hərəkətsiz qalmışdı. Gözlərini səmada bir nöqtəyə dikmiş halda gülümsəyirdi. 

Qəfildən bir əl ona uzandı. O uşaq əlində sehrli çubuğu ilə Vahidə baxdı, baxdı və bir söz dedi: 

-Gəl!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(18.09.2023)

Bugünün adı “Məhəbbət əfsanəsi”! 

Bundan gözəl nə xəbər ola bilər? Dünya klassik musiqisinin şah əsərlərindən biri - görkəmli bəstəkar, Xalq artisti Arif Məlikovun “Məhəbbət əfsanəsi” baleti Heydər Əliyev Fondunun təşkilatçılığı ilə yarım əsrdən çox müddətdən sonra təntənəli şəkildə yenidən müəllifin vətənində səhnəyə qoyulur.

Bu gün və sabah Heydər Əliyev Sarayında “Məhəbbət əfsanəsi” baletinin təqdimatı keçiriləcək. Balet möhtəşəm musiqi, səhnə quruluşu və tərtibatı ilə vəhdət təşkil edərək Milli Musiqi Günündə əsl bayram yaşadacaq.

Tamaşa məşhur baletmeyster Yuri Qriqoroviçin quruluşunda, tanınmış rəssam Simon Virsaladzenin səhnə tərtibatında nümayiş olunacaq və Azərbaycan Dövlət Akademik Opera və Balet Teatrının balet truppası, Azərbaycan Dövlət Rəqs Ansamblının rəqqasları, Bakı Xoreoqrafiya Akademiyasının tələbələri çıxış edəcək. Əsər Xalq artisti Yalçın Adıgözəlovun dirijorluğu ilə Üzeyir Hacıbəyli adına Azərbaycan Dövlət Simfonik Orkestrinin ifasında səslənəcək.

Tarixi təqdimat üçün Heydər Əliyev Fondu tərəfindən Simon Virsaladzenin orijinal eskizləri əsasında 250 kostyum, həmçinin dekorasiya və rekvizitlər hazırlanıb.

Arif Məlikov “Məhəbbət əfsanəsi” baletini görkəmli türk şairi Nazim Hikmətin “Fərhad ilə Şirin” pyesi əsasındakı librettoya bəstələyib. Arif Məlikov 3 pərdə, 7 şəkildən ibarət əsər üzərində 1958-ci ildən işləməyə başlayıb və onu 2 ilə bitirib.

“Məhəbbət əfsanəsi” baletinin premyerası 1961-ci il martın 23-də Leninqrad Opera və Balet Teatrında (indiki Sankt-Peterburq Dövlət Akademik Mariya Teatrı) keçirilib. Tamaşanın quruluşçu baletmeysteri Yuri Qriqoroviç, rəssamı Simon Virsaladze, dirijoru isə maestro Niyazi olub. 1962-ci ilin iyulunda isə əsərin Azərbaycan Dövlət Akademik Opera və Balet Teatrının səhnəsində premyerası keçirilib.

Balet bu günədək dünya səhnələrini fəth edir. Əsər müxtəlif ölkələrin 60-dan çox teatrında dəfələrlə görkəmli baletmeysterlərin quruluşunda təqdim olunub. Səhnə əsəri ABŞ, Almaniya, Avstriya, Bolqarıstan, Böyük Britaniya, Braziliya, Çexiya, Estoniya, Finlandiya, Fransa, İtaliya, Qazaxıstan, Misir, Özbəkistan, Polşa, Rumıniya, Slovakiya, Türkiyə, Ukrayna, Yaponiya və digər ölkələrdə rəğbətlə qarşılanıb.

Arif Məlikovun şah əsəri olan “Məhəbbət əfsanəsi”nin “Heydər Əliyev İli”ndə təqdim olunması da təsadüfi deyil. 2023-cü il dahi şəxsiyyət, Ulu Öndər Heydər Əliyevin anadan olmasının 100-cü ildönümü, görkəmli bəstəkar Arif Məlikovun isə 90 illik yubileyidir. Ümummilli Lider Heydər Əliyev Arif Məlikovu bir sənətkar və insan kimi yüksək dəyərləndirirdi. Arif Məlikov isə Ümummilli Lider Heydər Əliyevə olan sevgi və ehtiramını öz yaradıcılığında da əks etdirib və bəstəkarın “Əbədiyyət” adlı 8-ci simfoniyası Ulu Öndərə ithaf olunub.

Biletləri iTicket.az saytı və şəhərin kassalarından əldə etmək mümkündür.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(18.09.2023)