Əli Çağla, “Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Güney Azərbaycan təmsilçisi təqdim edir. 

 

Əmin Hacilu (Hacılı) Xoy şəhərində doğulmuşdur. O, şair və qəzetəçidir. Əmin Hacılı Güneydə gözəl qələmə və istedada malik olan gənclərdən biridir.

 

1

Bu tək başına göstəridir

Sən məndən əskilib səhnəyə çıxırsan

Mən kinonun tualetində Merilin Monronun rəsminə boşalıram

Səhnədə səni alqışlayırlar

Tualetdə qapını.

Çıx

Düş

Bu tək başına göstəridir.

Bir kişi dörd yol ayrıcında üzərlik fırladır

Sən /birdən/ höyüşnə kimi içimə düşürsən

Şəhər boğa buynuzunda fırlanır

Sən keçirsən

Mən adını qoyacağam sonunda bu dərdin üstəlik

Sabah söyüşlərinin Background-unda siqnal səsləri

Biraz yaradıcılıq

Sabah söyüşlərinin Background-undakı siqnal səslərini.

 

*

 

Birinci qoşağın yazdığı şeirlər bütün qadınlara oxundu

Qadınlar bitdi sonra

Şeirə başlamadan əvvəl Merilin Monronun rəsminə boşaldım

Mən sənə sənin anlayacağın dildən danışdım nəsnə;

Sevgi yalnızlığın bacaqları arasında vibrator nə isə nə

İkinci pərdə

Mən hara gedəcəyimi bilmirəm

Tualetdən sonra

Şəhər boğa buynuzunda fırlanır

Və

Qaldı ki,

Bu tək başına bir göstəridir

Sən oyunçu olaraq çaxmağını fırladırsan

Mən seyirçi olaraq siqaretimi yandırıram

Sonra hekayənin ortasından həqiqətin papağını çalıram

(Od tutdu kino

Seyircidən seçilmədi oyunçu)

Mən dörd yol ayrıcında üzərlik fırladıram

Sən səhnədə məni anladırsan

Bir kişi tualetdə...

 

2

Yalnızlıq sevgini əmizdirdiyində

Mən xəyanəti süddən açırdım

Keçmiş, ölü ehtimalların qəbristanlığıdır

Göz altında morapan çizgi ehtimalların hələ də

Ehtimal olduğunun bəlgəsi

(Gözümü unutdum rəsmində)

İkinci əl bir zəmir tapıb yaramı sardım

Şorunu çıxartdım “O”-nun “Sən” olma sürəsində

Təkrar-təkrar bir mahnını dinləyərək

(Ay bayağı bir çibandır gecənin köksündə)

Mən hecalarımı toplayıram bir yanlışın içindən

Göz altlarındakı çizginin üstünə ulduz qoyub

Alt yazıda açıqlayıram.

(Sən ey izaha ehtiyacı olan nəsnə/gözümü unutdum rəsmində)

Və açıqlandım

Yarabasmalarımın üzərində həqiqətin göbək adını tapdım

Qara, mən kimi qara

Ağ, sən kimi ağappaq

Və həyat qan-qızarmasında nəbzini tutur ümidin

Yalnızlıq sevgini döşündə gəzdirir

Mən qulağına sızıram kəlmələrin eşliyində

Gözlərim eşiyimdə

Və eşiyim səndən sonra nə isə

Nə isə yarabasmalarımın üzərində

Həqiqətən göbək adına yenirəm

Başım köksündə...

 

Səndən qurtarıb röyana başlamışdım

Sən məndən qurtarıb başqasının yatağına

Alt paltarlarını,

Məni,

Alt paltarlarındakı izimi,

İniltimi

Daşıdığın kimi

Səni keçmişə daşımışdım deyə röyanın keçmişdəki kökünü qazmışdım

O isə ilk dəfə görürdüm səni

O isə çiçəklərin tutumunu qoruyurdu hələ

O isə sevdalar üzərinə romanlar yazılırdı

Gözlərindəki yazar qapını çalıb getmədən öncə

Tanışdırıram

- Tikan

- Şair

Şair

Tikan

Qorxunun ölümə olan ziyanını düşündüm

İntiharımdan əvvəl.

Hahaha

Tanışdırıram.

Həyat, ölüm və qorxunun naməşru uşağıdır

Sən isə bağlaclarla yazarın arasındakı məsafəni dolduran dinclik

(Mətnin ardı var)

Sən yoxsan amma

Sən heç bir zaman olmayacaq kimi yoxsan

Və röyan əbədidir

Heç bir zaman getməyəcək kimi

Amma bu əllərdə nə belə?

Yaxama sarılan

Yaxamdan boğazımı

Boğazımdan adını

Çıxaran

Adından başqa özəlliklərini papağından dovşan çıxarır kimi çıxaran əllər də nə belə?

 

Səndən qurtarıb röyana başlamışdım

Sən mənə başlamadan əvvəl.

Sinə sancağını boynuna asan bir qadın vardı

Keçib gedərdi hər gün röyamdan

Sərhəddən pasportsuz keçən quş kimi

Nə adı oxunardı telsizdən

Nə telsizdən oxunacaq məlum bir adı vardı

Röyaydı üstəlik

Və röyanın həqiqətə olan ziyanı

Həqiqətin sevdaya olma xəyanəti boyda idi.

 

3

Bilmədiyin şeylər var

Göbək bağımı gözlərinə bağladım

Yəni həqiqi səni alıb səndən yaratdığım anıt ilə taxladım

Anam dediyimdə dönüb baxan

Qızım dediyimdə dönüb baxan

Sevgilim desəm içimə daman

(Nafazolin içinə daman göz yaşıdır)

Və daha da bilmədiyin şeylər var

Əncir yarpağının uçuğu toxtatdığı yalanını yeddi yaşımda dənələyərək isbatladım

Hələ də isbatlayıram.

Ayrılığı sevdaya sürərək

Həsrətimi qanadıram

Azalır bilmədiklərinin biri

İlk dəfə çəkdiyim ahı qab eləyib divara salıram 18 yaşımda

Sonra hər sabah göbək bağımı kəsib ahımın boynuma salıram

(Atam qapını açıb son cümləni deyir:

Ahından tin dirəyə dayandı).

Yönətmən 25 dəfə oynadır bu səhnəni

Siqareti çoxaldıram

Ahımdan tin dirəyə dayanır

Atam itir.

Ahımdam tin dirəyə dayanır

Saqqalım uzanır.

Ahımdan tin dirəyə dayadım kürəyini

Və gözlərini öpdüm

Bilmədiyin şeylərin ikisini

(Atam qapını çalıb – tin çıxdı)

Hələ bilmədiyin şeylər var

Şeirə sığdırmaq üçün unutduğum

Və unuda bilmədiyim üçün şeirə sığdırdığım şeylər...

 

4

Bir xətt çək yol olsun

Bir xətt çək yolun üstünə.

Dönüş yolu olsun

Sus və dinlə.

Səsimi tanıyırsan

Səsimi səslər arasında

Hüznümü tanıyırsan

Sevinc gülüşləri arasında.

Yola düşdüyümdə unutmağını tanıyırsan

Qabağımı alınca keçmişə dönəcəyimi.

Bir şeylər bilirsən haqqımda

Bir şeylər bilirsən sənə baxınca.

Səsimi tanıyırsan örnəyin

Hüznümü oxşayırsan gözlərindən

Utanınca

Bir xətt çək yol olsun

Sürmə göz yaşının xəritəsini

Çəkir ovurdlarında.

Bir xətt çək dönüş yolu olsun

Sürmə səsini susdurar

Yahmaladığında

Sus və dinlə.

“Musiqi səsini eşitməyənlər üçün rəqs edənlər dəlidirlər”

Deyən filosofa Ambiyansdan danış

Yarpaq necə saralırsa

İnsan necə saralırsa

Sarı necə yaraşırsa yolu əzbərdən bilən bir qadına

Bunların səsini döşündə saxla

Sonra bir xətt çək

Yol olsun

Sən əzbərə get

Bir xətt çək dönüş yolu olsun

Mən naşıca gəlim ardınca

Sus və dinlə.

 

Sürmə göz yaşının xəritəsini çəkir ovudlarında...

 

5

Çəhrayı başlığı ilə

Ətək yazısındakı adları böyük

Hərflərlə başlatdığı ilə

Yaşamaq sevincini piyalaya yerləşər dediyim

Məmələrinə doldurunca

Uclarının şişməsi ilə hər sabah

Və axşamlar əmizdirdikdən sonra

Hüznü, sərxoşluq sənə düşünərəm.

Sən çəhrayı başlığınla

Ətək yazılarının altındakı böyük hərflərinlə

Və məmələrinlə qısacası

Sənə düşündüyümdə, bunlara düşünürəm

Məni anlamaq üçün məni durdur

Unutmadan sloqan budur

Dostluq

Bir ucu tutuq

Sən doldur mən daşıdım

Mən daşıtdıqca sən doldur

Hekayə budur.

Rockun ortasındakı qaraçı

Köçünü hansı yaylaqda endirəcəyimi bilmirəm

Öncə itmək istəyirəm

Əfyundan sonrakı aydınlığın adı xumarlıq

Sonra gerçəkdən itirəm

Xumarlıqdan sonrakı həqiqətin adı həyat

Sonra sevinirəm itdiyim üçün.

Həyatdan sonrakı şairin adı şeir isə, şeirdə itirəm

Sən qəhqəhəni gözlərindən qaytarırsan.

 

Sonra sevinirəm itdiyim üçün

Sən qəhqəhəni gözlərindən qaytarırsan

Sevincinə sevincim toxunsa

Sən sevincimi gözlərimdən oxuyursan

Ətək yazılarım dahi

Bir şair Magnum 09 ilə ürəyinin süfrəsini açır

Mən ağlımdan keçənləri masanın üzərinə tökürəm

Sonra oturub içindən səni seçirəm

Yox, sərxoş deyiləm.

Ağzı möhürlü bir mağaranı açıb

İçindən məfrəx çıxardan insan oğlu

Həyatın sirlərini aça bilmədikdən sonra hekayələrini yazar

O sırada vergül qoyular

(Şair sabahları fəhlədir,

Gecələri hobbi olaraq vergül qoyar).

 

Sən qəhqəhəni sinkə qaytarıb masaya dönərsən

Həyatın sağırlığına içilər son stəkan

Sağlıq da bitər

Vergül

Portağal qabıqlarının içindəki

Siqaret kötüklərinin içindəki

Siqaret kötüklərinin ucunda sözcüklər

Zibil qabına tökürlər...

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(14.11.2023)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Poetik qiraət rubrikasında bu gün sizlərlə şair Ramiz Qusarçaylı görüşür. 

 

“Mənə gaş atana şeir atıram”

 

Mənə daş atana şeir atıram,

Əzirəm yöndəmsiz qiyafələri.

Tutub sətirlərin çarpaz yerindən 

Çırpıram başına qafiyələri.

 

Mən şeir atıram daş atanlara,

Nə xiffət, nə fikir, nə naz çəkirəm.

Ağ şeir yazıram qara daşlara,

Qara niyyətlərə bəyaz çəkirəm.

 

Nə bilir dalımca daş yağdıranlar,

Şeir yağdırıram mən o daşlara.

Nə bilir daş atıb ürək qıranlar

Söz üzü ağ olur, 

daş üzü qara.

 

Mənə daş atana şeir atıram,

Əzirəm daşlaşan qiyafələri.

Tutub sətirlərin ən sərt yerindən 

Çırpıram başına qafiyələri.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(14.11.2023)

Rasim Qaraca yazır

 

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı yazıçı, “Alatoran” nəşrlərinin rəhbəri Rasim Qaracanın filologiya elmləri doktoru Rəhim Əliyev barədə yazdığı “Rəhim Əliyevin doğum gününə” yazısını təqdim edir. 

 

Qiymətli ziyalımız Rəhim Əliyevin bir neçə kitabını oxumuşam. Onun "Ədəbiyyat Nəzəriyyəsi" kitabı bütün zamanlarda öz dəyərini itirməyəcək fundamental bir əsərdir. Ədəbiyyatla əlaqəsi olan insanların, xüsusən yazarların mütləq oxumalı olduğu bir kitabdır. "Nəsimi" monoqrafiyası da ilhamla yazılmış, orta əsrlər dövrünün fəlsəfəsini xırdalayan çox qiymətli əsərdir. Rəhim Əliyev hekayə kitablarının və "Qoşulub qaçmayan qız" adlı romanın da müəllifidir. Elmi yaradıcılıqla yanaşı müəllifin bədii əsərləri də diqqətdən kənarda qalmamlıdır. "Qalmamalıdır" deyirəm, amma Rəhim Əliyev yaradıcılığı təəssüf ki diqqətdən kənarda qalıb. Bunun səbəbi bir az da özünün təvazökarlığı ilə bağlıdır. Buna Füzulinin bir misrası ilə cavab verir hər zaman: "Sanman günəş olsa nur salmaz" - yəni sən əsərini yaz, onsuz da gec-tez günəş kimi parlayacaq. 

Bu günlərdə oxumağa başladığım "Tağ Ev" romanı isə məni sözün əsl mənasında heyrətlər içində buraxdı. Çoxdan idi elə bir əsər oxumurdum ki, məndə hər axşam özümü tələsik evə çatdırıb oxumağa davam etmək arzusu yaratsın. Bunlar şişirdilmiş tərifli sözlər deyil. Əsərdə 20-ci əsrin əvvəllərində Abşeron kəndlərində yaşayan bir ailənin tarixçəsi təsvir edilir, eyni zamanda, son dərəcə dramatik hadisələrin fonunda çox nadir tarixi xronika öz əksini tapır. Bakı kəndləri necə formalaşıb, Nadir şahın sərkərdələri burada necə kök salıb, ruslar nə zamandan və necə gəlməyə başlayıb, ermənilər, malakanlar və başqa azsaylı xalqlarla münasibətlər necə olub, neft sənayesi inkişaf etdikcə dünənə qədər tərəkəmə həyatı sürən türklər necə şəhərliləşməyə başlayıb və s. - romanda bədii bir dram içərisində öz əksini gözəl tapıb. 

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(14.11.2023)

Kənan Məmmədli, “Ədəbiyyat və incəsənət”

 

Hər ayın ortalarına doğru əvvəlki ayda ən çox oxunan yazıların reytinqini təqdim edirik. Budur, noyabrın ortalarıdır və biz oktyabr ayına yekun vururuq. Bəri başdan deyək ki, ötən ay ən çox oxunan yazılar - hekayə müsabiqəsini əhatə edən yazılar, habelə əcnəbi müəlliflərlə müsahibələr olmuşdur. 

Beləliklə, ilk 20-lik.

 

1.”Hekayə müsabiqəsinin finalçıları”: Cavid Babayevin “Üçtəkərli motoskilet” hekayəsi.

 

2.”İncəsənətlə idmanı birləşdirən körpü” - Uraqan Abdullayev.

 

3.”Azərbaycan ədəbiyyatından bir neçə il öncə Qurban Səidin…” - uelsli yazıçı Sophie Andersonla müsabibə Habil Yaşarın müsahibəsi. 

 

4.”Cümə günü Əbülfəzqızınını 10 sualı”nda Təranə Turan Rəhimli (Ülviyyə Əbülfəzqızı)

 

5.”Qənirə” - Güneyli Çalğın Məhəmmədin şeiri

 

6.Funda Gündüz: “Ölkənin 32 faizi kitab oxumur…” (Habil Yaşarın müsahibəsi)

 

7.Türkiyənin sevilən yazarlarından olan Şebnem Özbayla müsahibə (Habil Yaşar)

 

8.”Özü gedər, izi qalar” (Səbinə Yusif)

 

9.”Yazmaq və oxumaq mınim üçün…” - Müzeyyin Eserlə Habil Yaşarın müsahibəsi.

 

10.”Violettanın sehirli peçenyeləri” - Leyla Ümidin hekayəsi.

 

11.Anarın 85 illiyinə həsr olunmuş hekayə müsabiqəsinin 8 finalçısı bəlli oldu

 

12.”Oxuduqları hər söz gənclər üçün…” - Cemal Durmazla Habil Yaşarın müsahibəsi

 

13.”Gəl tut əllərimdən, yaşatmaq öyrət” - Ə. Sadiqin şeirləri

 

14.”Başqasına verə biləcəyiniz ən yaxşı şey…” - Hande Uyarla Habil Yaşarın müsahibəsi

 

15.Eldar Əhmədovdan “Xoş söz”

 

16.”Orxan niyə qeybə çəkilib?” - Orxan Badaırsoyla Nigar Həsənzadənin müsahibəsi

 

17.”Cümə günü Əbülfəzqızının 10 sualı”nda Elvin İntiqamoğlu (Ülviyyə Əbülfəzqızı)

 

18.”Hekayə müsabiqəsinin finalçıları: Xan Abdullanın “Yazgülün —-“ hekayəsi

 

19.”Aktyor üçün təhsil almaq…” - Xuraman Əliyeva ilə Lalə Həsəncanın müsahibəsi

 

20.İslam Qədirli: “Televiziya təbliğat maşını olmamalıdır” - Heyran Zöhrabova

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(14.11.2023)

Allahverdi Buludlu bizə “Sənə çatmır” adlı şeirini dərc üçün göndərib. Niyə də yox? 

 

 

SƏNƏ ÇATMIR 

 

Ayağım yeriyir yıxır yolları,

Bu başdan o başa çıxır yolları.

Döndərib düyçəyə yığır yolları,

Sənə çatmır.

 

Olur çox eşidən ayaq səsimi,

Quraq bir saata yığaq səsimi.

Eləyir bir milyon varaq səsimi,

Sənə çatmir.

 

Buludlar qaralsın, ağlasın, keçir,

Çaylar bənd eləsin, bağlasın keçir.

Bəlkə də bir dəniz dalğasın keçir,

Sənə çatmır.

 

Çox söz düyünlənir dilimin üstə,

Gələn ağırlıqdı əlimin üstə.

Allahın ölümü yolumun üstə,

Sənə çatmır.

 

Bəlkə belə yazıb yazan payımı?

Yuxuya götürür yozan payımı.

Anam saxlayırdı qazan payımı,

Sənə çatmır.

 

Əlim bir qələmə, naməyə çatır,

Bir poçta, qatara, gəmiyə çatır .

Allahverdi, sözüm hamıya çatır,

Bir sənə çatmır.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(14.11.2023)

Uraqan Abdullayev, “Ədəbiyyat və incəsənət”

 

Sözün açığı bu dəfə suallarımın dozasını artıraraq daha iynələyici suallar verdim öz müsahibimə. Çünki bu dəfəki müsahibim şair Elroman idi. Axı şair olmaq demək, həm də tikanı güldən ayıra, daha sonra onları hecalara bölə bilmək, misralara tökmək deməkdir. Gənc olmağına baxmayaraq, çox istedadlı bir şairdi. İstedadına şahid olmaq istəyənlər üçün portalımızda onun şeirlərini paylaşmışdıq, oxumaq istəyənlər aşağıdakı linkə keçid edərək oxuya bilər.

 

https://www.edebiyyatveincesenet.az/index.php/ru/edebiyyat/item/5283-saenae-dae-heyifdir-maenae-dae-heyif-el-roman

 

 

Beləliklə, bugünkü müsahibim şair Elromandır.

İlk sual:

-Sən, yoxsa siz?

Hansı formada müraciət edilməsindən xoşunuz gəlir?

 

- "Sən xitab formasını

"Siz"-dən "Sən"-ə dəyişmə.

Haramıza yaraşır

Məsafəsiz ünsiyyət?!" ))

 

-Sizə elə gəlmir ki, müasir şairlərin bir çoxu öz əsərlərində qadını ucaldaraq məşhurluq qazanmağa çalışır? Sizcə, bunun bir səbəbi varmı?

 

- Qadını ucaltmağa gərək yoxdur. Onsuz da ucadır. Hətta deyərdim ki, kişilər şeirlərində qadınlardan ona görə istifadə edirlər ki, şeirin özü uca mərtəbəyə çata bilsin. Şeir qadını ucaltmaz, ancaq qadın şeiri ucalda bilər. Məncə, qadın motivi məşhurluq güdmək üçün istifadə edilmir. Sadəcə məsələ ondadır ki, "qadın" obraza çevrildikdə ortaq "dərd" sayıla bilir. O şeiri oxuyan kişi üçün də, qadın üçün də.

 

-Şeirlərinizə irad bildirildiyi zaman tənqidlərə açıq olursunuz, yoxsa daha mühafizəkar bir mövqedə dayanıb yazdıqlarınızı qorumağa çalışırsınız?

 

- Deyir ki, söz ağızdan çıxdı, artıq sənin deyil. Mən yazıb bitirənə qədər heç kəsin mətnimə müdaxiləsindən söhbət gedə bilməz. Amma yazıb bitirdikdən sonra, əgər mətni təqdim etmişəmsə, onu oxuyan istənilən şəxs nə cür istəyirsə, elə də tənqid edə bilər. Məsələ budur ki, mən tərifə də, tənqidə də cavab vermirəm. Mənim işim yazmaqdan ibarətdir. Yerdə qalan heç nə ilə məşğul olmuram.

 

-Nəzm formasında süjet xətti olan bir roman yazmağı nə vaxtsa, düşünmüsünüzmü?

 

- Roman yazmağı düşünmürəm. Ədəbiyyatda özünü tanımaq ən ciddi məsələdir. Mənim üçün əsas prinsip budur. "El Roman" dedikdə hamının ağlına sadəcə şeir gəlsin istəyirəm. Bir yerdən sonra isə "şeir" dedikdə ağıla El Romanın gəlməsi üçün də, nə olur olsun, başqa janra müraciət etməyəcəm.

 

-Həvəskar və ya peşəkar olmaq nə deməkdir? Peşəkar olmaq üçün haranısa bitirmək şərtdirmi?

 

- Məncə, hansı sferada olursa olsun, həvəskar insan heç bir işini cəmiyyətə təqdim etməməlidir. Lap etsə belə, mütləq hər dəfəsində qeyd etməlidir ki, o həvəskardır. Çünki həvəskar şairin şeiri oxucunun zövqünü korlaya da bilər, bu yolda yeni başlayanlara pis örnək ola da bilər. Hamı hər gün şeir oxumur. Elə adamlar olur ki, ömründə cəmi on şeir oxuyacaq. Onlardan təsadüfən doqquzu həvəskar şairin şeiri olsa, artıq həmin şəxsin təsəvvüründə şeir anlayışı müsbət mahiyyət daşımayacaq.

 

-Əgər elədirsə, bir şairin həvəskar olduğunu hansı kriteriyalar təyin edir?

 

- Şairin bütün kriteriyaları təkcə şeirləri ola bilər.

 

-Klassik musiqilər dinləyərək yazdığınız şeirlər olubmu?

 

- Şeiri musiqinin üstündə yazsan, söz səsə uduzar. İstədiyini ala bilməzsən. Bunu sonradan həmin şeiri oxumaqla görmək də mümkündür. Görəcəksən ki, dünən hansısa musiqinin üstündə yazdığın şeirin bu gün heç bir ab-havası qalmayıb. Təsirsiz bir şey olub.

 

-Beyninizdə qıra bildiyiniz ən böyük bütünüz hansıdır?

 

- İslam diniylə bağlı beynimdə çoxlu sayda mənfi büt bərkimişdi. Hamısını tək-tək məhv edə bildiyim üçün indi çox xoşbəxt hiss edirəm. Durduq yerə bu dini beynimdə yersiz sual atəşinə tuturdum. Guya tutduğumu sandığım hər səhvdə özümü tərif edirdim ki, mən bunu bacardım. Bundan qurtulduğum üçün xoşbəxtəm. Bu məsələdə hərbi xidmətin rolu böyükdür.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(14.11.2023)

Heyran Zöhrabova, "Ədəbiyyat və incəsənət" 

 

"Həyat ağlamaq qədər çətindir..."  Bəli, bəzən bəzi insanlar üçün ağlamaq eyni ilə yaşadıqları həyat qədər çətin olur. Şairin də dediyi kimi: "Təkcə gücsüzlüyündən yıxılmır atam balası, arada gücündən yıxılır adam." 

 

"Vətən xaini", "Vətən xaininin həyat yoldaşı", "Vətən xaininin övladı" - vurulan bu damğalar neçə ölümə fərman verib, neçə işıqlı, aydın gələcəyi qaraldıb məhv etdi? 

Neçə arzunu puç edib, neçə etibarı qırıb, neçə həsrətə körpü atıb, neçə ləyaqəti ayaq altına atdı? 

Stalin represiyası adlı ölüm maşını neçə alim, mütəfəkkir, müəllim, yazıçı, din və incəsənət xadimini udub, onların əzizlərini illərlə kölgə kimi izləyərək onları sərgərdan kimi ordan-ora sürükləyib, onlara gün verib işıq vermədi?

Qırmızı mühitdə sadəcə ziyalı olmaq da, elə musavatçı olmaq kimi idi. Həm möhtəşəm idi, həm də qorxunc.

Bu gün sizlərə eynən belə həm möhtəşəm, həm də bir o qədər də qorxunc dərəcədə ağrılı bir həyat nümunəsindən söz açmaq istəyirəm. 

Şair-dramaturq, filoloq-alim, ədəbiyyatşunas, folklorşunas, musiqişunas, bəstəkar, tərcüməçi, rəssam -  ilk dəfə onun haqqında, onun çoxcəhətli fəaliyyəti haqqında oxuyanda çox heyrətlənmişdim. Yuxarıda sadaladığım bu fəaliyyətlər sanki 24 deyil də, 60-70 yaşlı bir insana aiddir elə deyilmi?

Lakin, bir çox insanın 60-70 illik ömürdə belə edə bilmədiklərini o, sadəcə 24 illik qısacıq ömrünə sığdırmışdı. 

Ərtoğrul Hüseyn Cavid oğlu Rasizadə 22 oktyabr 1919-cu ildə Bakı şəhərində anadan olmuşdur. 1940-cı ildə Azərbaycan Pedaqoji İnstitutunun (indiki Azərbaycan Pedaqoji Universiteti) dil və ədəbiyyat fakültəsini fərqlənmə diplomu ilə bitirdikdən sonra Azərbaycan Dövlət Konservatoriyasının bəstəkarlıq fakültəsinə daxil olmuşdur.

Tələbə ikən təhsil və mütaliə ilə yanaşı o, çoxlu araşdırmalar aparmış, tərcümələr etmiş, bədii əsərlər yazmış və rəsmlər çəkmişdi.

Xalq artisti Bülbülün rəhbərlik etdiyi xalq musiqisinin tədqiqatı ilə məşğul olan Musiqi Elmi Tədqiqat Kabinetində çalışmış, 50-dən artıq folklor nümunəsinə elmi rəy yazmış, bəzi el sənətkarlarının dilindən çoxlu şeir nümunəsini, aşıqlarımızın ifasında söylənən dastan və nağılların mətnlərini yazıya almış, çoxlu xalq musiqi örnəklərini -  "Dağlarda çiçək”, “Uca dağlar”, “Sona bülbüllər”, “Ceyran bala” kimi məşhur xalq mahnılarını isə nota almışdır. Dünya və rus klassik bəstəkarlarının mətnlərinin tərcüməsini etmişdir. 

 

Ərtoğrul Cavid həmçinin 200-dən artıq el havasını və xalq mahnısını da toplayıb çapa hazırlayıbmış. Lakin onlar işıq üzü görməyib. Məlum məsələdir ki, xalq düşmənin oğlu olduğu üçün Ərtoğrulun adı çap materiallarından bilərək çıxarılmış, unudulmuşdur. 

O, M.Dilbazinin “Layla”, N.Rəfibəylinin “Eşq olsun” şeirlərinə musiqi bəstələyib.

Ərtoğrulun ilk böyük əsəri fortepiano üçün yazılmış “Doqquz variasiya” olmuşdur ki, bunu da o, müəllimi Üzeyir Hacıbəyova ithaf etmişdi. 

Onun əsərləri içərisində Nizaminin “Sevgili yar gəlmiş idi” qəzəlinə, Türkmən xalq şairi Kəminənin “Leylanın vəsfi”, Tahir Rasizadənin "Səninlə olaydım" şeirinə yazdığı romanslar da mövcuddur.

Hətta Ərtoğrulun günümüzə qədər gəlib çıxmış 4-5 dəqiqədən ibarət bir səs yazısı da var ki, o bu yazıda "Leylanın vəsfi, sözləri Türkmən xalq şairi Kəminənindir. Musiqisi Ərtoğrul, çalır Ərtoğrul"-, söyləyərək çalmağa başlayır və bu ifasını səs yazma cihazı vasitəsi ilə vala yazır.

 

https://youtu.be/C8o76KMbxFs?si=AjUhvHXtyj3uxIOC

 

Qeyd etdiyim linkə keçid edərək siz həmin nadir ifanı dinləyə bilərsiz.

Ərtoğrul məharətini sadəcə musiqidə deyil, rəssamlıq və ədəbiiyyatda da danışdırmış, "Ağlayan uşaq", "Spripkaçı", "Qızılgül", "Mələklər", "Atlı", "Antik heykəl", "Bethoven" adlı rəsm əsərləri çəkmiş, "Eqoistin taleyi" adlı pyes və “Bahar”, “Borjom”, “Gövərçinin naləsi”, “Sönük həyat”, “Dalğa”, “Ay”, “Qalibiyyət nəğməsi”, “İspan qadının dilindən layla”, “Sənsən” kim  bir çox şeir qələmə almışdır.

"Hüseyn Cavid" mükafatı laureatı, tənqidçi, publisist Azər Turanın sözlərinə görə Ərtoğrul Cavid sərbəst şeirin ilk örnəklərini yaratmış, kinossenari və balet librettosu da yazmışdır. 

Ərtoğrul, həmçinin, çox gözəl şahmat da oynayırmış və şahmat oynayarkən partiyalarının belə hamısını qeydə alırmış. 

 

Ərtoğrul Cavid 1942-ci ildə tələbə olmasına baxmayaraq, ordu sıralarına çağırılmış, "Xalq düşməni"nin oğlu olduğu üçün cəbhəyə deyil, Gürcüstanda yerləşən  cərimə (fəhlə) batalyonuna işləməyə göndərilmişdi. Orada ağır işlərdə çalışdırıldığına görə ağciyər xəstəliyinə - vərəmə yoluxan Ərtoğrul Cavid bir müddət xəstəxanada müalicə almışdır.

Hospitalda müalicə aldığı günlərdə sadəcə anası bir dəfə çətinliklə də olsa onun yanına gedə bilir. Ərtoğrul ailəsinə və sevimli müəllimləri Bülbül və Üzeyir bəyə yazdığı məktublarda küskünlük dolu sətirlər qələmə almışdır.

Bu məktublarda o, gəlib onu aparmadıqları üçün qohumlarından şikayətlənir və Üzeyir bəyə yazdığı məktubda anası Mişkinaz xanım və bacısı Turan Caviddən nigaran olduğunu söyləyir. Üzeyir bəydən onları işə düzəltməsini istəyir. 

 

"Hörmətli Üzeyir bəy! Əsgərliyə getməzdən əvvəl sizinlə görüşmək istədimsə də, qismət olmadı. Yeganə narahatçılığım anam və bacımın acınacaqlı halıdır. Rica edirəm, keçirdiyimiz səmimi dərs günləri və ümidli gələcək xatirinə, mümkün ola biləcək yardımınızı əsirgəməyin. Anam uşaq bağçalarında işləyə bilər. Bacım həm bağçada işləyə, həm maşinistkalıq edə, həm də ibtidai məktəbdə dərs deyə bilər. Lakin ən lazım məsələ çətin hallarda nəzər etmək, ürək vermək, mənəvi yardımdır. Zənn edirəm, rədd etməzsiniz”. 25 fevral 

 

"Hörmətli Üzeyir bəy! İlk duracaq mənzilimiz Abxaziya dağları oldu - hər tərəf qarlı dağlar, soyuq, ağır iş. Bakıdan çıxdığım gündən heç kimdən məktub almamışam. Hətta ailəmizdən də. Yavaş-yavaş kimsəsizlik, ayrılıq, nigarançılıq duyğularım artır; səhhətim zəifləyir. Lakin nə olursa-olsun, mən səhhətimi saxlayacağam. Ən böyük əzab verən, məni rahat buraxmayan səbəb varsa, yalnız ailəmizdir. Mən çox yaxşı bilirəm ki, anam xəstədir, bəlkə də yataqdadır, bacım həyatı dərk etməyə başlarkən ancaq sıxıntılıq, ağır yaşayış gördü. Mən öz oğulluq borcumu yerinə yetirə bilmədim”. 15 mart. 

 

Bülbülə yazdığı məktubda isə Ərtoğrul belə söyləyirdi:

"Hörmətli Bülbül dayı, salamlar. Bir ədib söyləmiş: "Həyat insanlardan da insafsızdır"-, doğrudan da belə imiş. Tale məni elə bir dərdə saldı ki, bütün planlarım, arzularım alt- üst oldu. Qarşıdakı əsas məsələ möhkəm yemək, təmiz hava udmaq  və dincəlməkdir. Bəlkə kiçicik ömrümə bir neçə gün əlavə edə bildim. Vəziyyətim çox da yüngül deyil. Aprel ayının 7-dən başlıyaraq ta 18-nə qədər sinəmdən qan gəldi. Qızdırmam səhərlər 38-dən aşağı enmir. Gecə isə 40-a qədər qalxır. Lazımi davacat və yeməyin olmaması işləri daha da ağırlaşdırır. Son dərəcə zəifəm, yerimdə otura bilmirəm. Doktur yazmağa yol vermir, məktubu gizli uzandığım halda yazıram. Vəziyyətin bu qədər ağırlığına baxmayaraq gizli bir mənbə daima mənə qüvvət verir. Məni yaşadan bu qüvvə sarsılmaz iradə və möhkəm inamdır. Mən öz məqsədimə, idealıma çatacam, bu musiqidir. Anam salamat gəlib çatdı, Üzeyir bəyin sizin və konservatoriyanın mənə yardım elədiklərini söyləyincə gözlərim yaşardı. Demək, mən xatirələrdə yaşayıram. Yardımınıza görə çoxlu-çoxlu təşəkkürlər edirəm. Sağlıq olsun, heç bir yaxşılıq əvəzsiz qalmır. Mənim indiki planım Naxçıvana getməkdir. Orda hər şey var, nənəmlə qonşu kəndlərə gedəcəyəm. Əgər səhhətim imkan versə kabineti maraqlandıran materiallar toplayacam. Yanımda xeyli not və yazı kağızı var. Artıq yazacaq bir şey yoxdur. Eliyə bilsəz cavab yazın. Yardımınıza görə yenə dönə-dönə təşəkkür edirəm. Məndən hamıya kabinetin əməkdaşlarına müəllimlərinə, xatırlayanların hamısına salamlar, əllərinizi sıxıram. Sizin Ərtoğrul Cavid." 26 aprel 1943-cü il. 

 

Və bacısına yazdığı məktublardan olan  bəzi sətirlər.

"Əziz bacım Turan... Məni ən çox düşündürən səni əhatə edən mühitdir - yoldaşların, sənin xarakter inkişafındır. Hər addımda çox ehtiyatlı ol, hamı yalançıdır. Qardaşın Ərtoğrull" 

 

"Turan!.. Çalış familəmizin saflığını, ucalığını qoru. Möhkəm ol - qırıl, lakin əyilmə: yaxşı olar ki, çalış kimsə yaxın durmasın. Mümkün qədər kənar, ciddi, soyuqqanlı. Ərtoğrul" 

 

"Turan! Doğum gününü təbrik edirəm, təəssüf ki, bir yerdə pilov yeyə bilməyəcəyik..." 

 

"Qohumlarımdan məktub almadığım üçün məni heç yerə buraxmırlar, deyirlər yalan söyləyirsən, qohumun olsa, yanına gələr, heç olmasa məktub yazar. Doğru da deyirlər... Nə olacağını özüm də bilmirəm. Bir adam dalımca gəlsəydi, dərhal buraxardılar, təəssüf ki, heç cavab da yazmırlar". 

 

"Əgər Naxçıvandakılar vaxtında yemək yardımı göstərsəydi, çoxdan ayağa qalxmışdım". 

 

"Əgər bir qohum mənim buraxılmağımı, daha doğrusu, komissiyadan keçməmi tələb etsəydi, günlərlə burada qalsaydı, əlləşsəydi, düzələrdi. Eyb etməz, özüm düzəldərəm". 

 

"Kimsəyə salam söyləməyin..."

 

Və bu da son günlərində yazdıqlarından.

"Lazımi yemək yeyə bilmirəm. Heç olmasa, dərmanla özümü saxlayım..."" 

 

Tərxis olunmağı bir müddət ləngidilən Ərtoğrul Cavid 1943-cü ilin sentyabrında, nəhayət  ordudan tərxis edilib Əziz Şərifin vasitəçiliyi ilə Naxçıvana gətirilir.

Gənc dahi 14 noyabr 1943-cü ildə Naxçıvanda vəfat etmişdir və məzarı Hüseyn Cavidin Naxçıvandakı  məqbərəsində atasının və anası Mişkinaz Cavidin qəbirləri ilə yan-yanadır. 

 

Məktublarında "Kimsəyə salam söyləməyin", "Hamı yalançıdır"-, yazan həyatdan nakam və küskün köçən  Ərtoğrulun gördüyü bir çox işlər, yazdığı əlyazmalar təəssüfki yarım qalmışdır. 

Lakin o sadəcə tələbəlik dövründə belə musiqi, ədəbiyyat və rəssamlıq sahəsində yaratdığı bir çox gözəl əsərlər və qısa olsa da şərəfli və nümunəvi həyat yolu ilə daim bu xalqın gənclərinə örnək olacaqdır. 

 

Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin 22 aprel 2010-cu il tarixli  112s saylı sərəncamı ilə Ərtoğrul Cavidin Hüseyn Cavidin Bakı şəhərindəki Ev Muzeyində saxlanan elmi tədqiqatlarından və fundamental araşdırmalarından ibarət olan materialları toplanaraq Azərbaycanın qeyri-maddi mədəniyyət abidələri və Ərtoğrul Cavid adı altında 13 cilldə nəşr olunmuşdur.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(14.11.2023)

 

Kənan Məmmədli, “Ədəbiyyat və incəsənət”

 

Bildiyiniz kimi, Mədəniyyət Nazirliyinin təşkilatçılığı ilə Bakı Ekspo Mərkəzində 9-cu  Beynəlxalq Kitab Sərgisi keçirilir. 

Noyabrın 11-də açılışı olmuş və noyabrın 15-dək davam edəcək sərgidə Azərbaycan Yazıçılar Birliyini qurumun Ədəbiyyat Fondu təmsil edir. 

 

321 nömrəli stenddə Azərbaycan yazıçılarının - AYB üzvlərinin (o cümlədən Xalq yazıçıları Anarın, Çingiz Abdullayevin, Xalq şairi Vahid Əzizin, AYB katibləri Səlim Babullaoğlunun, İlqar Fəhminin, eləcə də Varisin, Ramiz Qusarçaylının, Yunus Oğuzun, Adəm İsmayıl Bakuvinin, Faiq Balabəylinin, Hümbət Həsənoğlunun və digərlərinin) kitabları sərgilənir. 

Burada eyni zamanda AYB-nin “Ulduz”, “Qobustan”, “Literaturnıy Azerbaydjan”, “Dünya ədəbiyyatı” kimi nəşrləri də nümayiş olunur. 

Yazıçılar gün ərzində burada öz oxucuları ilə görüşüb onlar üçün əldə etdikləri kitabları imzalayırlar. 

Eyni zamanda sərginin təqdimat zonalarında müxtəlif maraqlı tədbirlər həyata keçirilir. 

Azərbaycan Ədəbiyyat Fondu adına növbəti belə tədbir noyabrın 15-i saat 15.00-də “Xudafərin” təqdimat zonasında baş tutacaq. “Azərbaycan ədəbiyyatı dünya müstəvisində” adlanan panelə Azərbaycan Ədəbiyyat Fondunun Baş direktoru Varis moderatorluq edəcək. Çıxışçılar - AYB katibi Səlim Babullaoğlu, AYB sədrinin müşaviri Sayman Aruz, yazıçı Yunus Oğuz və Dünya Gənc Türk Yazarlar Birliyinin sədri İntiqam Yaşar olacaq. 

9-cu Beynəlxalq Kitab Sərisi noyabrın 15-də öz işini başa vuracaq.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(13.11.2023)