Super User
Tolga Çevikin Bakı performansına yarım ay qaldı
Onun yumoru Azərbaycanda çox sevilir.
“Arkadaşım” obrazı ilə milyonları güldürən Tolga Çevik “Tolgshow” adlı şousu ilə noyabrın 4-də Bakıda tamaşaçıların qarşısına çıxacaq.
“Yönetmen” obrazını canlandıran Fırat Parlak və “Minik” ləqəbli musiqiçi Özer Atikin müşayiəti ilə tamamilə improvizasiya edilən şou Bakı Konqres Mərkəzində baş tutacaq.
Biletləri şəhərin kassalarından və iticket.az saytından əldə etmək olar.
“Ədəbiyyat və incəsənət”
(20.10.2023)
Bu gün “Türkiyə-Azərbaycan Qardaşlığı: Anadoludan əsintilər” adlı sərgi yekunlaşır
Sənət və Sənətkarlar Birliyi Dərnəyinin (SAKÜDER) təşkil etdiyi sərgi Ümummilli Lider Heydər Əliyevin anadan olmasının 100 illiyinə və Türkiyə Cümhuriyyətinin qurulmasının 100 illiyinə həsr olunub.
Müasir Azərbaycan dövlətçiliyinin banisi Heydər Əliyev və Türkiyə Respublikasının qurucusu Mustafa Kamal Atatürk hər zaman istər sənətə, istərsə də sənətkara xüsusi qayğı ilə yanaşıb, onların bu yolda irəliləməsinə təkan verib. SAKÜDER-in başlıca məqsədlərindən biri Atatürkün miras qoyduğu mədəniyyəti gələcək nəsillərə ötürmək, sənətkarları tanıtmaq və onların əsərlərini sənətsevərlərin diqqətinə çatdırmaqdır. SAKÜDER rəssamın fırçası, yazıçının qələmi, musiqinin səsi, qısaca sənətkarın daxili ahənginin var olması üçün öz mövcudluğunu daim davam etdirəcək.
Sərgidə Türkiyənin İstanbul, Ankara, İzmir, Antalya şəhərlərindən və paytaxt Bakımızdan 19 rəssamın 40-dək əsərləri nümayiş etdirilib.
Vernisajda təqdim edilən dəyərli sənət inciləri arasında Anar Hüseynov, Asım Yücesoy, İnci Tekin, Bənövşə Ağayeva, Günəş Abbas, Mustafa Pişkin kimi önəmli sənətkarların əsərləri yer alıb.
Həmçinin, tədbir çərçivəsində “SAKÜDER-2023” fəxri mükafatların təqdim edilməsi də planlaşdırılır.
“Ədəbiyyat və incəsənət”
(20.10.2023)
“Bu gecə, bu qoca, bu ocaq!” - Bu gün “Dantenin yubileyi”nin premyerası olacaq
Könül, “Ədəbiyyat və incəsənət”
-Bu gecə, bu qoca, bu ocaq.
- Yox, yox, bir də yox.
Tamaşa salonu bomboş və qaranlıq idi. Salonun orta sıralarından birində ikicə nəfər əyləşmişdi - Rejissor və rəssam. Daha doğrusu rəssam Rejissorun arxasında - daldakı sırada oturmuşdu, Rejissorun çiyni üzərindən irəliyə əyilib səhnəyə baxırdı.
Rejissorun qarşısındakı kiçik masa zəif çıraqla işıqlanmışdı. Masanın üstündə çıraqdan başqa pərakəndə kağızlar, karandaşlar, külqabı, disksiz qara rəngli daxili telefon, bir şüşə «Badamlı» və bir stəkan vardı.
Məşq gedirdi.
Rejissor yerindən sıçrayıb iti addımlarla səhnəyə tərəf getdi. Sol projektorla işıqlandırılmış səhnədə iki nəfər qrimsiz aktyor dayanmışdı. Libasları da elə öz adi paltarları idi.
Rejissor qıvraq bir sıçrayışla pilləkənləri qət edib səhnəyə qalxdı, ön tərəfdə dayanmış qarabuğdayı sinli kişiyə yanaşdı:
-Feyzulla, atam, qardaşım, - deyə sakit və təmkinlə danışmağa çalışdı, - özüvə yazığın gəlmir, bizə gəlsin. Səhər doqquzdan burdayam, ağzıma bir tikə çörək almamışam. Atam-anam sənə qurban, axı biz də yazığıq. Bütün əsərdə üç kəlmə sözün var; onu da fərri deyə bilmirsən. Axı bu zəhirmarın harası çətindir: Bu gecə. Bu qoca. Bu ocaq. Vəssalam.
Feyzulla çirkli, əzik dəsmalını çıxartdı, tələsik-tələsik üzünün, alnının tərini sildi.
-Bu saat, bu saat, - deyə Rejissoru sakitləşdirməyə çalışdı. - Bu saatca, bu saatca deyəcəm, darıxma.
Rejissor papirosunu «Kazbek» qutusuna döyəclədi, üfürüb damağına qoydu, yandırmadı.
-Hə, di de görüm.
- Baş üstə, bu saat, bu saat.
Rejissor kibrit çəkdi, arxaya çevrilmədən gerisində dayanmış aktyora:
-Əlikram, replika, - dedi.
Arxada dayanmış aktyor Feyzullaya müraciətlə:
- Bəs hanı? - deyə soruşdu.
Feyzulla:
- Bu kecə, bu qoca, bu ocaq, - dedi.
Rejissor:
- Tfu, sənin... - deyə sözünü yarımçıq kəsib becid bir yerişlə səhnədən düşdü, yerinə qayıtdı, papirosu külqabıya basıb söndürdü. Sonra döş cibindən balaca həb çıxarıb dilinin üstünə qoydu, stəkana su töküb içdi. Oturdu.
Feyzulla:
-Əsəbiləşmə başına dönüm, əsəbiləşmə, - deyə Rejissora yalvardı, - bir hovur səbr elə, bu saatca deyəcəyəm. Bilmirəm, mənə nə olub bu gün, karıxmışam…
Bu, mənim Anar yaradıcılığından ən çox sevdiyim “Dantenin yubileyi” əsərinin başlanğıcıdır. Bu zavallı aktyor Feyzulla Kəbirlinskinin başına nələr gəlir, ilahi. Biz qəhrəmanları qəzaya salır, xəstələndirib öldürür, döydürürürük. Anarsa sadəcə bir sözlə, bir zarafatla, mənəvi öldürür.
Bu gün gözəl gündür, Azərbaycan Dövlət Akademik Milli Dram Teatrında Xalq yazıçısı Anarın “Dantenin yubileyi” əsəri əsasında hazırlanan eyniadlı tamaşanın premyerası bu gün və sabah gerçəkləşəcək.
Yeni yaradıcılıq işinin quruluşçu rejissoru Sankt-Peterburqda yaşayan azərbaycanlı rejissor Ərşad Ələkbərov, musiqi tərtibatçısı Ayat Baxşıyev, rejissor assistentləri Dilbər İsmayılova və Vüqar Məmmədovdur.
Səhnə əsərində Xalq artisti Sabir Məmmədov, Əməkdar artistlər Sənubər İsgəndərli, Elşən Rüstəmov, Mətləb Abdullayev, Anar Heybətov, Şəlalə Şahvələdqızı, aktyorlar Şəhla Əliqızı, Rüstəm Rüstəmov, Vüsal Mustafayev, Məhsəti Tahirzadə, Ramin Şıxəliyev, Cümşüd Zeynalov, Elsevər Rəhimov, Tural İbrahimov, Nəzrin Abdullayeva və Lalə Süleymanova çıxış edəcəklər. Tamaşanın dəvət olunmuş iştirakçıları Ayat Baxşıyev, Xəyal Əliyev, Vaqif Hacıyev və Vüsal Əliyevdir.
“Dantenin yubileyi” özünə düzgün peşə tapmayan insanın kədərli taleyi haqqındadır. İnsan həyatda öz peşəsini düzgün seçməlidir. Seçim düz olmayanda, insan bütün həyatı boyu əziyyət çəkir. Tamaşanın qəhrəmanı Feyzulla Kəbirlinski həyatda qalibdir, sənətdə məğlub. Çünki seçimi doğru olmayıb.
-Bu gecə, bu qoca, bu ocaq.
Bu kəlmələri əzbərləyə bilmir, insan və cəmiyyət təzadını gözəl ümumiləşdirir. Və öncədən anons verim ki, Xalq artisti Sabir Məmmədov Feyzulla obrazını hədsiz gözəl canlandırıb.
“Ədəbiyyat və incəsənət”
(20.10.2023)
Azərbaycanın 10 milyardlıq gəliri - Turizmlə bağlı faktlar
Nihad Alimoğlu, “Ədəbiyyat və incəsənət”
Turizm hamının sevdiyi bir nəsnədir, kim xarici ölkələri gəzmək, görməli yerlərdən zövq duymaq istəməz ki?
Turizmlə bağlı topladığım növbəti faktları diqqətinizə çatdırıram:
-Son illərdə Azərbaycana türk dövlətlərindən səfər edən turistlərin sayı artıb. 2023-cü ilin 9 ayı ərzində Azərbaycana səfər edən Qazaxıstan, Özbəkistan, Türkiyə, Macarıstan, Qırğızıstan, Türkmənistan vətəndaşlarının sayında ardıcıllığa müvafiq olaraq 32 faiz, 59 faiz, 20 faiz, 91 faiz, 78 faiz, 188 faiz artımlar müşahidə edilib.
-Və həmçinin şəhərlər arasında birbaşa uçuşların sayında da artım qeydə alınıb və prosesin qarşılıqlı olduğu da diqqətçəkəndir.
-Şamaxı şəhəri 2023-cü il üçün Türk Dünyasının Turizm Paytaxtı seçilmişdi, 2024-cü il üçün isə Qazaxıstanın Türkistan şəhəri Türk Dünyasının Turizm Paytaxtı seçilib.
-Azərbaycanın 2023-cü ilin sonunadək ümumilikdə 2 milyona yaxın əcnəbi vətəndaşı qəbul edəcəyi, bu rəqəmin 2026-cı ildə 4 milyona çatacağı gözlənilir.
-2026-cı ildə Azərbaycana turizmdən gələn gəlirlərin 10 milyard manata çatdırılması proqnozlaşdırılır.
“Ədəbiyyat və incəsənət”
(20.10.2023)
Hər kəs eyni deyil ki, əzizim!
Kubra Quliyeva, “Ədəbiyyat və incəsənət”
Hər qadın eyni deyil, heç kişiləri də ümumiləşdirmək olmaz. Bir şey ki, qadınlar da, kişilər də ayrıdırlarsa, gör sevginin neçə tonu, neçə ahəngi var. Neçə gözəl sevilən və gözəl sevən insanlar var, bir fikir ver.
Gəl bir az qadınlardan danışım.
Hansı qadınlardan danışım sənə?
Cəfakeşindənmi? Əndamlılarındanmı?Savadlısından, məğrurundanmı? Yoxsa cahilindən, qorxağından, qürursuzundan? Ya da incinmiş olanından?
Gəl sənə hərəsindən bir az danışım. Kitab qoxan qadınlardan danışım, məsələn. Ən qiymətli əşyası kitabları olan qadınlar var, saç telləri hörük-hörük kitab qoxar o qadınların. Oxuyub, əziyyət çəkib ayaqları üstündə dim-dik duran, kimsəyə boyun əyməyən, qərarlarını özü qəbul edib özünü hər zaman müdafiə edən qadınlar var, məsələn. Əzilməyən, əzdirməyən dik baxışları ilə canlar alıb mərhəmət gülüşləri ilə yaralar sağaldan qadınlar da var bu həyatda.
Tam əksinə, təbiiliyi standartlaşmaya, saflığı estetikaya, təvazönü zinətə dəyişib özünü xoşbəxt zənn edən və daim asılı yaşayan qadınlar da var.
Qürurunu əzdirib "dözüb oturanlar" da var, susmayıb dili haqq danışanlar da. Məsələn, dini yalnış təbliğ edib 22 yaşlı qızın hicabını düz örtmədiyi üçün döyülərək öldürülməsinə haqq qazandıran da var, qorxub səs çıxartmayan da var, vicdanı susmayıb haqqı bağıranlar da var, haqqı soyunmaqda görüb bütün şüurları məhv edənlər də var.
Demişdim axı, hər kəs eyni deyil.
“Ədəbiyyat və incəsənət”
(20.10.2023)
Dəmirdən yumruğun mübarək, dağlar! - Zaur Ustacın şeirləri
Günümüzün poetikası - “Ədəbiyyat və incəsənət” portalı bugün sizə Zaur Ustacın şeirlərini təqdim edir. Günümüzün poetikası təbii ki, Qarabağ qalibiyyətindən doğan şən əhval-ruhiyyədən, qürurdan ibarətdir.
ŞANLI ƏSGƏR
Müzəffər ordunun şanlı əsgəri, Ərənlər yurdunun ər övladıyam! Zalımın zülmünə təhəmmülüm yox, Babəklər yurdunun hürr övladıyam!
* * * Ustadım Nəsimi, sözümüz sözdü, Ədalət, həqiqət bağrımda közdü, Ziyadar dühası bir deyil, yüzdü, Mövlalar yurdunun nur övladıyam!
* * * Dərvişəm, müqqəddəs sayılır təkkəm, Hülqumdan yuxarı dayanır öfkəm, Od, ocaq diyarı tanınır ölkəm, Alovlar yurdunun nar övladıyam!
* * * Unutma, şah babam Xətai başdı, Nadir şah, mətədə tərpənməz daşdı, İlham, nə keçilməz sədləri aşdı, İgidlər yurdunun nər övladıyam!
* * * Tarixdə Nəbisi, Koroğlusu var, Gen dünya yağıya daim olub dar, Düşmən qarşımızda yenə oldu xar, Aslanlar yurdunun şir övladıyam!
* * * Göydən Yer üzünə ərmağan, payam, Gündüzlər Günəşəm, gecələr Ayam, Ən parlaq ulduzdan törəyən boyam, Ozanlar yurdunun sirr övladıyam!
* * * Ustacam, vətənim vətən içində, Axıb duruluruq zaman köçündə, Min bir anlamı var, adi “heç”in də, Aqillər yurdunun pir övladıyam!
PİRDİ HƏR ƏSGƏR!
Tarix səhnəsində yetişdi zaman, Başlanmış bu çağın mübarək, dağlar! Hələ nə zəfərlər gözləyir bizi, Qutlanmış novrağın mübarək, dağlar! * * * Dövranın gərdişi döndü, dəyişdi, Davadan doğulan ərlər yetişdi, Didilmiş yaralar tutdu, bitişdi, Üç rəngli duvağın mübarək, dağlar! * * * Nə vaxtdır yol-iriz bağlı qalmışdı, Qoynunda yağılar məskən salmışdı, Canımı sağalmaz bir dərd almışdı, Sayalı qonağın mübarək, dağlar! * * * Xətai qırmadı könül bağını, Nadir unutmadı hicran dağını, İlhamın silahı əzdi yağını, Dəmirdən yumruğun mübarək, dağlar! * * * Qurtuldu yağıdan zənburun, balın, Bir başqa görünür yamacın, yalın, Zirvəndən boylanır şanlı hilalın, Müqəddəs sancağın mübarək, dağlar! * * * Haqqa nisbət tutub ulu Ələsgər, Andırıb, tanıdıb, bilib pərisgar, Hər səngər məbəddi, pirdi hər əsgər, Şuşatək ocağın mübarək, dağlar! * * * Ay Ustac, min şükür arzuna yetdin, “Dədə”n gedən yolu, sən də qət etdin, Dolandın dünyanı yurdunda bitdin, Doqquzu zər tuğun mübarək, dağlar!
BU PAYIZ
Zəfər libasında sevinc göz yaşı, Hər iki sahildə dayanıb ərlər! Ayrılıq atəşi elə qarsıyıb, İçərək qurudar Arazı nərlər!
* * * Göylərdən boylanır Tomris anamız, Əlində qan dolu o məşhur tuluq! Xain yağıların bağrı yenə qan, Canı əsməcədə, işləri şuluq…
* * * Uşaqdan böyüyə hamı əmindir, Tarix səhnəsində yetişib zaman! Bu dəfə biryolluq bitəcək söhbət, Nə güzəşt olacaq, nə də ki, aman!
* * * İllərdir həsrətdən gözləri nəmli, Mamırlı daşların gülür hər üzü! Neçə qərinədir qalmışdı çılpaq, Yamyaşıl çayırla gəlib bu güzü!
* * * Al donun geyinir Günəş hər səhər, Səmamız masmavi, göy üzü təmiz! Duman da yox olub, itib buludlar, Gözün aydın olsun, sevin, a Təbriz!
ÜÇ QARDAŞ
(Azərbaycan, Türkiyə, Pakistan qardaşlığına)
Bir qardaş sağında, biri solunda, Təpəri dizində, gücü qolunda, Qardaşlıq məşəli yanır yolunda, Yeni çağ başladır xan Azərbaycan! Türkiyə, Pakistan, can Azərbaycan!
* * * Xətai amalı bu gün oyaqdır, Nadirin əməli bu gün dayaqdır, İlhamın təməli bu gün mayakdır! Yeni çağ başladır xan Azərbaycan! Türkiyə, Pakistan, can Azərbaycan!
* * * Zamanla yaşadıq xeyli qeylü-qal, Görməsin bir daha bu birlik zaval, Dağlara biryolluq qayıdır Hilal, Yeni çağ başladır xan Azərbaycan! Türkiyə, Pakistan, can Azərbaycan!
“Ədəbiyyat və incəsənət”
(20.10.2023)
GÜNEY AZƏRBAYCAN POEZİYASI ANTOLOGİYASInda Arğın Paşadan “Özümü tapa bilmirəm” şeiri
“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Güney Azərbaycan Poeziyası Antologiyası layihəsində portalımızın Güney təmsilçisi Əli Çağla bu dəfə sizlərə Arğın Paşanın şeirlərini təqdim etməkdədir.
Arğın Paşa təxəllüsü ilə tanınan Məhəmməd Paşapur, 1989-cu il, muğanda doğulub böyüdü. Bilim yurdunda bitki uzmanlığı bitirdi. Gənc çağından ana dilində şeir yazmağa maraqlandı. Az sonra şeirləri qəzetələrdə göründü.
2013-cü il, Azərbaycan folkloru əsasında uşaqlar üçün, "Cırtdan", 2016-cı il "Axmaq tülkü", 2017-ci il Azərbaycan folkloru əsasında bir daha uşaqlar üçün, "Duzlu çəpiş" və 2019-cu il "Cırtdan" kitabı ikinci dönə çapdan çıxdı. Neçə başqa şeir kitabı çapa hazırlanır. Bu çağ, muğanın ustad şəhriyar dərnəyi ilə füzuli məclisinin ictimaiyyətlə ələqələr müdiridir.
ÖZÜMÜ TAPA BİLMİRƏM
Külqabı, istəkan... Boşalır tez-tez
Bir payız gecəsi, beş-altı şair.
Göz-gözü görməyir tüstüdən daha
Və dərdlər tökülür ortaya bir-bir.
Keçmişə sürüyür, sabaha çəkir,
Yenə də gülürəm bu çağımda mən.
Ucqarda görünür ayaq izlərim,
Donmuşam hələ də qucağında mən.
Bir neçə saatdır sənin dalınca -
Getmişəm, özümü tapa bilmirəm.
Çağırır dostlarım hardasan Paşa?!
- İtmişəm, özümü tapa bilmirəm...
Sağlıqlar düzüldü masanın üstə,
yenidən özümdə yaratdım səni.
Acı keçmişimi çəkdim başıma,
Bir qurtum şərabda unutdum səni.
“Ədəbiyyat və incəsənət”
(20.10.2023)
”Prodüserlərin yüksəlişi” proqramı nə yerdə qaldı?
Kənan Məmmədli, “Ədəbiyyat və incəsənət”
“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Sual-cavab rubrikasında növbəti görüşümüzdə mövzumuz ölkəmizdə Mədəniyyət Nazirliyinin təşkil etdiyi “Prodüserlərin yüksəlişi” proqramı ilə bağlıdır.
SUAL
Hörmətli “Ədəbiyyat və incəsənət”! Siz az öncə “Prodüserlərin yüksəlişi” proqramından bəhs etmişdiniz. Avropanın məşhur prodüserləri Martin Hagemannın və Titus Kraymberqin bizim gənc kino xadimlərinə təlim keçəcəklərini söyləmişdiniz.
Bilmək istəyərdim, proqram nə yerdə qaldı?
(Elçin Şahbazov, Sumqayıt)
CAVAB
9-13 oktyabr 2023-cü il tarixlərində Azərbaycan Respublikası Mədəniyyət Nazirliyinin dəstəyi, Azərbaycan Dövlət Mədəniyyət və İncəsənət Universitetinin, Azərbaycan Respublikası Kino Agentliyi (ARKA) və Azərbaycan Prodüserlər Gildiyasının təşkilatçılığı ilə keçirilən “Prodüserlərin yüksəlişi” proqramının birinci mərhələsi tamamlandı.
Təlim qeyd etdiyiniz kimi, Avropanın məşhur prodüserləri Martin Hagemann və Titus Kraymberq tərəfindən keçirildi. Təlim iştirakçıları Avropa standartlarına uyğun kino layihə sənədlərinin hazırlanması sahəsində baza bilikləri əldə etdilər, ilin sonunadək isə praktik mentorluq vasitəsilə xarici mentorların nəzarəti və məsləhətləri ilə yeni kino layihələrini hazırlayacaqlar. Təlimin birinci mərhələsini 30 nəfər müvəffəqiyyətlə bitirdi. İştirakçılar xarici mentorlarla təmas qurmaqla yeni layihələr üzərində işlərini 7 həftə davam etdirəcəklər.
Layihənin rəhbəri Martin Hagemann təlimin yüksək səviyyədə təşkil edildiyini və təlim iştirakçıları arasında təcrübəli və kino sahəsində ilk addımlarını atan şəxslər olduğunu vurğuladı, bu isə dayanaqlı əlaqələrin qurulmasına, ənənəvi təcrübələrin müasir idarəedilməsinə və ümumiyyətlə belə təlimlərin gələcəkdə daha səmərəli layihələrin ərsəyə gəlməsinə xidmət edəcəyinə inandığını bildirir.
Sualınızdan haşiyəyə çıxaraq qeyd edək ki, yekunda yerli və xarici mütəxəssislər tərəfindən seçiləcək layihələrə Azərbaycan Respublikası Mədəniyyət Nazirliyi və Azərbaycan Respublikası Kino Agentliyi tərəfindən xüsusi mükafatların verilməsi də nəzərdə tutulur.
“Ədəbiyyat və incəsənət”
(20.10.2023)
Yazmaq arzusu
Habil Yaşar, “Ədəbiyyat və incəsənət”
Çoxlarının asan düşündüyü, azlarının isə olduqca mürəkkəb proses olduğunu anlamasıdır yazmaq. Hər kəsə nəsib olmayan, ancaq hamının daxilinin ən gizli nöqtələrinə qədər sirayət edən əbədi bir tələbatdır – yazmaq arzusu.
Zamanından, məkanından asılı olmayaraq o səni haqladısa, əsirinə çevirir, onun əlindən heç yana qaça bilməyəcək dərəcədə qüvvətlidir – yazmaq vergisi.
Ən çox həssas olan insanların qəlbində zərrə-zərrə böyüyərək, anidən vulkan kimi partlamaqla özünün mövcudluğunu göstərməkdir yazmaq. Əgər yanar qəlbin, hər şeyi duyacaq istedadın yoxdursa, axı necə qavraya bilərsən nədir yazmaq. Sən onun əsirinə çevrildikcə, o da sənə xidmət etməyə hazır olan bir qadın kimidir yazmaq. Yalnız üzdə deyil, onu içdə hiss eləməyi, nazı ilə oynamağı sevəcək qədər ərköyündür – yazmaq.
Şıltaqlığına dözə biləcəyin qədər sənə böyüklük gətirməkdə əsla xəsis deyil – yazmaq. Bəzən bilinməyəcək səbəbdən uzaqlaşıb yan qaça da bilər, günlərlə, aylarla, hətta illərlə də gözləməyə məhkum edər səni və sən gözləyə-gözləyə ondan həmişəlik ayrıldığını düşündüyün zamanda anidən döyülər ürəyinin qapısı və sən onu bu qapıdan daxil edəndə bir ömrün yükünü çiyinlərindən atdığını sandığın dərəcədə xoşbəxt olmaq xoşbəxtliyini bəxş edər sənə – yazmaq.
Nəticədə bəzən illərlə düşündüyün mövzunu, aylarla yaza bilməməkdir – yazmaq arzusu. Onun gəlişinin zamanını ondan başqa kim bilə bilər ki? Və bəzən səni günbəgün, addımdaaddım izləyə də bilər yazmaq və sən onunla ruhla can kimi yaşayarsan zamanı. Heç nəyin səndən yox, məhz ondan asılı olduğunu, sənin onu gözləməyinlə yox, onun səni yaxalamağıyla bağlı olduğunu unutmamaqdır sadəcə. Və bunu unudanlar sadəcə yazmaq üçün çabalaya-çabalaya keçirərlər həyatı və sonda nə yazıları əbədiyyətə qovuşdurar onları, nə də onlar yazdıqları ilə öyünə bilərlər.
Səni səndən alıb özündə anlamadığın məkanlara götürə bilmirsə düşüncələrin, o zaman səhrada su axtarırcasına boşuna zaman xərcləməkdir – yazmaq. Torpaq su ilə becərildiyi kimi, yazmaq da istedadla yetişib, duymaqla yaşanar və o zaman sözünü deməklə hünər göstərməyə qabil olar insan.
Nələri yaza bildiyindən asılı olmayaraq, nələri yaza bilmədiklərin düşündürməlidir səni və sən düşüncələrinlə fəth edə bilərsən zamanla yaza bilmədiklərini. Zaman hər şeyin açarı, açar isə zamanın dərinliklərində gizlənən sirli bir vasitədir. Bu vasitədən istifadə etməyi bacaranlar nail ola bilər istədiklərinə. Sonda sonu olmayan sonsuzluqda əbədi səadəti axtarıb tapa bilməkdir – yazmaq.
“Ədəbiyyat və incəsənət”
(20.10.2023)
"Cümə günü Əbülfəzqızının 10 sualı ilə"də Təranə Turan Rəhimli
Ülviyyə Əbülfəzqızı, “Ədəbiyyat və incəsənət”
"Cümə günü Əbülfəzqızının 10 sualı ilə"
rubrikasının budəfəki sevimli yaradıcı qonağı şair, tənqidçi, ədəbiyyatşünas, AYB-nin üzvü, AJB-nin üzvü, DGTYB Məsləhət şurasının üzvü, filologiya üzrə fəlsəfə doktoru, dosent Təranə Turan Rəhimlidir.
Xoş gördük, unudulmaz və tələbələri tərəfindən çox sevilən şair müəllimimiz.
Düzdür, indi tələbəniz kimi ADPU-nun auditoriyasında olmasam da, bu dəfə sualları mən versəm də, yenə məsuliyyətli və həyəcanlıyam. Fəxr və möhtəşəm sevgi ilə Əbülfətqızının birinci sırada "ürəyi çırpınan sualını" meydana dəvət edirəm.
1) Bu qapının dalında uşaqlığım dayanıb,
Bu qapıdan o yanda daha duymazlar məni.
Bir vaxt böyümək üçün bu qapıdan çıxmışam,
Bu qapıdan girməyə indi qoymazlar məni.
(Təranə Turan Rəhimli)
Təranə xanım- sevimli müəllimimiz, o qapını açmaq olsaydı, addımınızı o qapıdan o tərəfə atan kimi nə edərdiniz?
- İyirmi illik həsrətdən sonra o qapının önündə dayandığım gün içəri girə bilmədim. Ona görə yox ki, mənə mane olan kimsə vardı. Amma içəri addım atsam, özgə adamların yaşadığı o evdə mənə doğma olan hər şeyin kim bilir necə dəyişdirildiyini, bəlkə də, yox edildiyini görəcəkdim. O fərqin, o yoxluğun xatirəmdə diri qalanları öldürməsinə, o evlə bağlı yaddaşımdakı müqəddəs lövhələri zədələməsinə izn verə bilməzdim. Vermədim də... Əgər o qapıdan o yana addım ata bilsəydim, ilk qocaman tut ağacına salam verərdim. Sonra əncirin yerə dəyən budaqlarının, yelpazə yarpaqlarının altında gizlənən, heç vaxt içini görmədiyim dərin quyunun yanına özümü çatdırardım. Quyunun ağzındakı gücüm çatmayan o ağır daşı qaldırıb bir kənara atar, əyilib pıçıltı ilə dibsiz dərinliyə "mən gəlmişəm" deyərdim.
2) Mustafa Kamal Atatürk söyləmiş ki: " Bir milləti hürr, müstəqil, şanlı, yüksək bir toplu olaraq yaşadan da pis vəziyyətə, yoxsulluğa salan da təhsildir."
Bəs Təranə xanım auditoriyadakı tələbəsinin təhsildən yayındığını görəndə buna necə münasibət bildirib?
- Təhsil hər bir millətin inkişafında ən önəmli rol oynayan faktordur, bunu danmaq olmaz. Lakin təhsil dedikdə nəyi nəzərdə tuturuq? Lev Tolstoy heç bir universiteti bitirməmişdi. Deyə bilərikmi ki, rusların milli-mənəvi inkişafında önəmli xidmətləri olan böyük yazıçı təhsilsizdir? Əslində özünüinkişaf, həyat universiteti amili həmişə önəmlidir. Mən hamının mütləq ali təhsilli olması düşüncəsindən uzağam. İnsanın məşğul ola biləcəyi çoxlu peşə yönləri, sənət sahələri var. Əlbəttə, mən təhsili hər zaman Aristotelsayağı - xoşbəxt günlərin bəzəyi, bədbəxt günlərin sığınacağı hesab etmişəm. Ancaq təhsillə bağlı təcrübə və qənaətim söyləməyə imkan verir ki, təkcə ali məktəb təhsili mükəmməl cəmiyyət qurmaq üçün yetərli deyil. Çalışqanlıqla yanaşı, öyrənənin özünü yetişdirməsi də önəmlidir.
Təhsildən yayınan tələbə görəndə nə etmişəm? İlk öncə o tələbənin "dərdi" ilə maraqlanmışam. Axı heç nə səbəbsiz deyil. Daha sonra birlikdə çözüm yolu axtarıb tapmışıq. Və dönə-dönə bunun ən düzgün yanaşma olduğunu özüm üçün təsdiqləmişəm.
3) Fələk namərd oyununda,
Düzün kəndiri boynunda.
Haqq deyib əli qoynunda
Gözləməkdən ağac oldum.
(Təranə Turan Rəhimli)
Təranə xanım, haqq olduğunuzu sübut etmək üçün , "düzün boynundakı kəndiri" açmaq üçün Sizə cürət verən hansı qüvvə olur?
- Əgər həyatdayıqsa, daim mübarizə içindəyik. Hətta öləndən sonra da haqqı tapdalananlar var. Sağlığında istedadı, savadı, bacarığı, şəxsiyyəti ilə həsəd doğuran insanlara ölümündən sonra da paxıllıq edən, adının çəkilməsinə maneçilik törədənlər olur. Amma yaşayırıqsa, öz haqqımızı müdafiə etmək şansımız var. Bu mübarizə bəzən nə kimi itkilər bahasına başa gəlir. Hətta bəzən susmaq özü də haqsızlığa etirazın hayqırışı ola bilir. Amma sükütun da mənasını düzgün anlayan gərək: "Elə susdum daş bildilər, hördülər divara məni."
"Düzün boynundakı kəndiri açmaq" üçün isə qeyri-adi cürətə yox, ürəyə sahib olmaq yetərlidir. Mən min bir əziyyətlə çatdığım, uzun illərimi həsr etdiyim ən önəmli qazancımdan bircə anın içində keçə bilərəm - Haqq üçün. Haqq bildiyim yoldan dönməmək üçün. Amma mənə görə həyatda hər zaman insana cürət verən qüvvə İNANDIĞIDIR.
4) Təranə xanım, yadımdadır tələbə vaxtı mənə oxumaq üçün ədəbiyyat siyahısı yazdırmışdınız.
İndiki gənc yazarlara hansı kitabları oxumağı tövsiyyə edirsiniz?
- Tələbələrimin mütaliə ilə bağlı suallarına həmişə beynimdə hazır siyahı olub. O siyahıya bəzən əlavələr etmişəm, amma əsas yazıçılar və vacib əsərlər daim toxunulmaz qalıb. Bu sualı oxuyanda isə qeyri-ixtiyari bir fraza yadıma düşdü. Xalq yazıçısı Mirzə İbrahimov hələ yaradıcılığa yeni başladığı vaxtlar dövrün görkəmli tənqidçisi Əli Nazimdən yazıçı olmaq üçün hansı kitabları oxumağın vacibliyi haqda soruşur. Əli Nazim "Get, Lev Tolstoyu oxu" deyir. Təbii ki, mütaliə ədəbi zövq məsələsidir. Hamı eyni əsərləri sevərək oxuya bilməz. Amma Tolstoy bir başqadır axı. Ümumiyyətlə, dünya ədəbi təcrübəsinin elə şedevrləri var ki, onları qeydsiz-şərtsiz hamı sevir. Mən Viktor Hüqonu, Lev Tolstoyu, Fyodr Dostoyevskini, Ernest Heminqueyi, Harriet Biçer Stounu, Mişima Yukionu, Onore de Balzakı, Etel Lilian Voyniçi, Teodor Drayzeri, Gabriel Qarsia Markesi, Corc Ourelli, Mixail Bulqakovu, Frans Kafkanı, Aleksandr Dümanı... oxumadan yaxşı yazıçı olmağın mümkünlüyünə inanmıram. Əlbəttə, bu siyahı fikrimdəki adların hamısını ehtiva etmir. Və bu yazıçıların da hər birinin elə əsərləri var ki, onu oxumadan "bu yazıçını tanıyıram" deyə bilməzsən. Məsələn, Tolstoy deyəndə ilk “Hərb və sülh"ün əzəməti, sonra "Anna Karenina"nın cazibəsi yada düşür. Dostoyevski dünyasının açarı kimi "Cinayət və cəza", sonuncu qapısı kimi "Karamazov qardaşları" cazibəli görünür. Hüqonun "Səfillər"indən başlanan mərhəmət fəlsəfəsi bizi "Paris. Notrdam kilsəsi"nin iç dünyasına çəkib aparır. Mişimanın "Patriot"undakı polad əqidə məsələsi, Markesin "Yüz ilin tənhalığı"ndakı yalqızlıq fəlsəfəsi bəşər tarixi boyunca insana doğma olan ən mübhəm duyğuları anladır. Deyəsən, cavab çox uzun oldu.
5) Kəpənək qanadlarımla,
Çəkdim dünyanın yükünü.
Payıza qatdım ömrümü,
İndi də yarpaq tökümü.
(Təranə Turan Rəhimli)
Təranə xanım, ömrünün yazı qışa dönən, yaz ömründə saralan, qönçə solan ümidini itirib qışa təslim olan "obrazlara" nə söyləyərdiniz? O cümlələr "Günəşə ümid və sevgi" yaradardı.
- Mən bir tək mütləq tanıyıram - Allah. Qalan nə varsa, müvəqqətidir, keçicidir. Kədər, qəm, ümidsizlik, dərd... bunlar hamısı keçicidir, əbədi deyil. İnsanın ümidləri daim solmağa davam edə bilməz. Qış da daimi deyil axı. Ümid itmir, ölmür. Ümid itəndə insan son nəfəsini vermiş olur. Gələn dərdin belə başını sığallamağı öyrənmək lazımdı, çünki ömrümüzdə o da qonaqdı. Həmin obrazlara "Bütün gücünüzlə inanın, sabaha möhkəm inanın" deyərdim.
6) Məndən təzə şeir xəbər alan dost,
Bəs yazın gəlməsi şeir deyilmi?!
Gəzməyə çıxanda çölün, çəmənin,
Üzünə gülməsi şeir deyilmi?!
( Hüseyn Arif)
Təranə xanım, bilirik ki, Hüseyn Arifi Ustad saymısınız, bəs Təranə xanım üçün şeir nədir?
- Xalq şairimiz Hüseyn Arifin mənim ədəbi inkişafımda çox önəmli rolu olub. Dəyərli ustad tövsiyələri ilə həmişə məni daha çox yazmağa həvəsləndirib. Yazdığım şeirləri telefondaca oxudub əsl ustad məsləhətlərini verərdi. Ana dilimizin incəliklərinə elə dərindən bələd idi ki, yerində olmayan ifadəni, sözü dərhal tutar, dəyişdirməyi məsləhət görərdi. Sözə zərgər dəqiqliyi ilə yanaşır, məndən də bunu gözləyirdi. Şeirdən təbiilik, şairdən səmimilik tələbi vardı. "Dərindən bələd olmadığın heç nə haqqında yazma" deyərdi. Bir də "yaxşı insan olmayandan yaxşı şair də olmaz" qənaətinə məni möhkəm inandırmışdı. Bu inam sonralar çox dadıma yetdi. Şeir mənim üçün ruhun özüdür. Yazsam da, yazmasam da, o mövcuddur. Amma yazanda o ruhu hamı görür.
7) Hərəmiz bir ruhda. İkiləşməyək,
Ömür qatarında itələşməyək.
Bu sonu görünən yola düşməyək,
Biz bir-birimizçün yaranmamışıq.
(Təranə Turan Rəhimli)
Təranə xanım, müxtəlif xarakterdə olan insanları əbədi birləşdirməyə sevginin gücü çatarmı? Yoxsa anlaşılmamaq o sevginin hər saniyə "məzarını qazacaq?"
- Məgər həyatı maraqlı edən xarakterlərin müxtəlifliyi deyilmi? Bir anlığa düşünək ki, ətrafımızda öz xarakterimizdə insanlar toplanıb. Bu nə qədər cansıxıcı olardı. Dünyanın da gözəlliyi fərqliliklərin vəhdətindədir. Bir evin içində böyüyən iki övladın xarakteri yerlə göy qədər bir-birindən fərqli ola bilirsə, sevgi telləri ilə birləşən insanlar niyə eyni xarakterdə olmalıdırlar? Anlaşmaqla xarakter yaxınlığının heç bir əlaqəsi yoxdur. İnsan anlamaq istəyəndə buna cəhd göstərir. Əslində həmişə, bütün vəziyyət və situasiyalarda bir-birini anlamaq da mənə real görünmür. Sevgi münasibətlərində, xüsusilə ailədə anlaşmaq qədər qarşılıqlı hörmət də önəmlidir. Ortaq fikrə gəlmədiyin məsələdə belə sayqı, hörmət çərçivəsində davranış hər şeyi yoluna qoyur.
8) Kerriyə görə həyat yoldaşından, mal-dövlətindən vaz keçən və səfil vəziyyətdə küçədə ölən Hertsvud obrazına nə söyləmək istəyərdiniz?
- Herstvud obrazı Drayzerin Amerika burjua əxlaqına son dərəcə kəskin tənqidi münasibətinin nəticəsi kimi yaranmışdır. Əsər ilk çap olunan vaxt çoxları Herstvudda, Druedə, Kerridə... özünü görmüşdü. Və bu "çoxları" dediyimiz kəslər ölkənin üst təbəqəyə məxsus ən nüfuzlu adamları idi. Ona görə də yazıçı elə bir hücumla qarşılanmışdı ki, böhrana düşüb qələmini əlindən qoymuş, 10 il heç nə yazmamışdı. Herstvuda deyiləsi sözü Drayzer kimi heç kim deyə bilməz.
9) F. Dostoyevski söyləyib ki: " Bərabər gülmədiyiniz insanla xoşbəxt ola bilməzsiniz.
Təranə xanım, “xoşbəxtlik düsturu" necədir, varmıdır? Yoxsa, Siz də xoşbəxtlik nisbidir deyəcəksiniz?
-Təkcə gülməkmi?!
Bərabər gülmədiyiniz, bərabər qəm çəkmədiyiniz... həyatın hər gətirdiyini bərabər bölmədiyiniz insanla nəinki xoşbəxt olmaq, bir damın altında yaşamaq mümkün deyil. Xoşbəxtlik hamıda olan, ancaq çox vaxt başqalarının gözüylə görülən bir məziyyətdir. İnsan öz xoşbəxtliyini görməyi bacarmalıdır ki, xoşbəxt olduğunu anlasın. Mən bir də ona inanıram ki, xoşbəxtliyi heç kəsdən hazır şəkildə gözləmək lazım deyil. Əgər həyatımıza kimsə belə bir xoşbəxtlik gətiribsə, həyatımızdan çıxanda onu da özü ilə aparacaq. Xoşbəxtlik həyatda (birgə həyatda) zərrə-zərrə qazanılır, zamanla üst-üstə qalanıb artır, çoxalır, bərəkətlənir...
10)" İnsanlara qarşı məsafəli olmaq, peşmanlıqlar yaşamağınızın qarşısını alan və sizi qoruyan bir yaşam sığortasıdır." ( Ernest Heminquey)
Təranə xanım, heç olubmu, siması məsum, amma daxili " vəhşi " xarakterlərə rəhminiz gəlib əl tutmaq istəmisiniz, amma niyyətlərinin " qara" olduğunu anlayıb geri addım atmısınız?
-Məsafəli olmaq həmişə insan zərərdən qoruyur. Təkcə Heminqueyin deyil, Həzrət Əlinin, Mövlananın, Yunus Əmrənin, Tolstoyun da belə bir düşüncəsi var: İnsanlarla məsafəni gözləmək.
Kiməsə yardım etmək istəyəndə onun nə siması, nə də daxili məni maraqlandırıb. Bunu Allah sevgisiylə, Allah xatirinə etmişəm. İnsan mürəkkəb varlıqdır, onu bir tam olaraq anlamaq bəzən mümkün olmur. Amma qarşılaşdığımız hər kəsi anlamaq, və ya tanımaq kimi bir məcburiyyətimiz də yoxdur. Əgər yaxşılıq etmək istəyirəmsə, bunu heç nəyə baxmadan edəcəyəm. Məgər Jan Valjan Javerə, Tenardyeyə və başqalarına məhz yaxşı insan olduqları üçünmü xeyirxahlıq etmişdi? Javerin düşməni olduğunu da, Tenardyenin qara qəlbini də gözəl bilirdi. Amma bütün bu mənfiliklər onu öz xeyirxahlığından saxlaya bilməzdi.
-Dəyərli müəllimimiz, Əbülfətqızı bu dəfə məqbul ala bildimi? Suallarımızdan hansını daha çox bəyəndiniz?
- Mənim dəyərli tələbəm olmuş, bu gün əziz dost bildiyim Əbülfətqızı məqbul yox, 10 aldı. Bir vaxtlar olduğu kimi yenə də seçilməyi bacardı.
Suallar bir-birindən maraqlıdır, ən əsası, ənənəvi müsahibə suallarından fərqlidir. Buna görə xüsusi təşəkkür edirəm. Ona görə hansınısa seçərək digərlərinə haqsızlıq etmək istəmirəm.
“Ədəbiyyat və incəsənət”
(20.10.2023)
