Azərbaycan Ədəbiyyat Fondunun “Yazıçı” nəşriyyatında Xalq yazıçısı Anarın “2=3+4, yaxud iki ailədə üç Xalq yazıçısı, dörd Xalq şairi” adlı kitabı işıq üzü görüb. Nəfis tərtibatlı, illüstrasiyalı kitab Azərbaycan ədəbiyyatı irsinə böyük töhfələr vermiş iki nəsildən, onlar barədə həqiqətlərdən və onların ədəbi nümunələrindən ibarətdir.

608 səhifəlik bu unikal kitabı tərtib edən Xalq yazıçısı Anar uzun illər ərzində təkcə öz yazdıqlarını yox, qəhrəmanlarının – Səməd Vurğun, Rəsul Rza, Nigar Rəfibəyli, Vaqif Səmədoğlu, Ənvər Məmmədxanlı və Yusif Səmədoğlunun yazdıqlarını eyni ideya-estetik yaradıcılıq məcrasına qoşaraq, onları eyni axında birləşdirərək ən yeni ədəbiyyatın ən milli paradiqması olaraq təqdim edibdir.

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı kitabdan hissələri oxucularına təqdim edir. Anar qəhrəmanlarının ən populyar əsərlərini bir daha yaddaşlarda təzələyir:

YUSİF SƏMƏDOĞLU

SOYUQ DAŞ

Hekayə

Cığırın qırağındakı, üstünə işıq düşəndə gümüşdən tökülmüş kimi görünən bu hamar daş vaxtilə dağların başından axıb çağlaya-çağlaya bu yerlərdən keçən böyük bir çaydan yadigar qalmışdı.

Havalar yaxşı keçəndə, yağış, duman olmayanda, oğlan hər gecə meşəyə gəlir, bu daşın üstündə oturub papiros yandırır, düşünür, meşənin hənirtisinə qulaq asır.

Ona elə gəlir ki, göydən otların, yarpaqların üstünə görünməz damlalar düşür, parçalanıb cingildəyir.

Bu cingilti ona yuxuda eşitdiyi musiqini andırır. O, həmişə yuxuda musiqi eşidir və qəribə-qəribə rənglər görür. Səhərlər bu musiqini, rəngləri yadına salmaq istəyir, lakin heç bir şey xatırlaya bilməyib əzab çəkir...

Qız xırda və səssiz addımlarla ağacların arasından çıxıb oğlana yanaşanda o, yerindən qalxır, salam vermədən, dinməz-söyləməz pencəyini çıxarıb qızın çiyninə salır. Qız həmişə bilə-bilə nazik paltarda gəlir ki, oğlanın pencəyinə bürünsün. 

Bu gecə qız gecikir, ay lap yuxarı qalxanda, ağacların kölgələri qısalanda gəlir. Gəlir və uzaqda dayanır. Oğlan durur, pencəyinin düymələrini aça-aça qıza yanaşır… Qızın əynindəki ağ yun jaketi görüb pencəyini çıxarmır, nəsə demək istəyir, ancaq demir, geri dönüb daşın üstündə oturur. Və birdən ona elə gəlir ki, eynilə yuxuda gördüyü kimi, indicə ağacların arasından qara bir duman qıvrıla-qıvrıla axıb qızı aparacaq, o isə heç bir müqavimət göstərə bilməyib oturduğu yerdəcə çapalayacaq.

Xeyli keçir. Qız ağaca söykənib budaqların arasından göyə baxır. Oğlan başını aşağı salıb papirosunu çəkir.

Sakitlikdir. Hardasa uzaqlarda qurbağalar boşboğazlıq edirlər. Ayın işığı qocaman palıdların arasından süzülüb sanki oğlanın ayaqları altına ağ tül sərmişdir. Tez-tez koldan-kola sıçrayan xırdaca gecə kəpənəklərinin ağ qanadları işıldayır. Oğlana elə gəlir ki, bunlar ayın şüalarından qopub ovuc-ovuc havaya səpələnən mirvari dənələridir. Deyəsən, birdən meh əsir, yuxarıda, oğlanın başı üstündə yarpaqlar xışıldaşır. Yarpaqlar tez də susurlar.

Qız pıçıldayır:

– Ulduz axdı...

Oğlan başa düşür ki, qız bu sözləri elə-belə, yalnız aradakı gərgin və darıxdırıcı sükutu pozmaq üçün deyir. Dünən gecə də o, əvvəlcə ulduzdan başlamışdı, sonra oğlanın cavab vermədiyini, başını aşağı salıb hey papiros çəkdiyini görüb yersiz-yersiz gülmüş və gedənə kimi qonaqlarından danışmışdı. Beş-altı gün bundan qabaq atası Mədət müəllimin köhnə dostunun oğlu onlara qonaq gəlmişdi. Qızın dediyinə görə, cavan qonaq bu yaxınlarda dünya səyahətindən qayıtmışdı. Hər gün ev yiyələrini başına toplayıb qəribə-qəribə söhbətlər eləyirdi...

Qız yaxına gəlib oğlanla üzbəüz dayanır.

– Niyə dinmirsən?

Oğlan başını qaldırır.

– Heç… Sən danış görək, qonağınız nə deyir.

– Çox şey. Dünyanı dolanıb gəlib. Elə şeylər danışır ki...

Oğlan qızın sözlərini yox, səsini dinləyir. O, həmişə belə edir. Bu səsə qulaq asa-asa gözlərini yumur, xəyalında qızın sifətinə baxır. Onun nazik qara qaşları var. Gözləri həmişə bir rəngdə olmur, səhərlər tutqun görünür, axşamlar isə elə bil mavi işıq saçır. Oğlana elə gəlir ki, qızın gözləri içində bir-birinin ardınca saysız-hesabsız ulduzlar axır. Danışanda əlini çənəsinə aparır, şəhadət barmağını qatlayıb alt dodağının ortasına qoyur, tez-tez gülümsünür. Nədən söhbət edirsə-etsin, elə bilirsən ki, nağıl danışır... 

– Yenə mənə qulaq asmırsan? – deyə qız soruşur. 

– Qulağım səndədir. – Oğlan gözlərini açır. – Nə deyir qonağınız? 

– İtaliyadan çox danışır. Deyir ki, italyan qızları çox gözəldilər, lap mələk kimi. Bütün günü kafedə oturub limonad içirlər. Deyir ki, Romada qəribə restoranlar var, lüt arvadlar oynayırlar... 

– Elə şey ola bilməz, – deyə oğlan başını bulayır. – Qonağınız yalan danışır.

Qız səsini ucaldıb nədənsə hirsli-hirsli cavab verir: 

– Yalan-zad demir. Özün bizdə olsaydın, eşidərdin. Eh, əlqərəz, bütün dedikləri nağıla bənzəyir. 

– Bizim nağıllarda mən nə restorana rast gəlmişəm, nə də lüt arvadlara. 

– Mən ümumiyyətlə deyirəm.

Qız kəsik-kəsik nəfəs alır. Oğlan bircə anlığa onu çılpaq təsəvvür etmək istəyir.

Lakin ona elə gəlir ki, utandığından qulaqlarının ucu da qızarır.

Qız soruşur: 

– Sən istərdinmi İtaliyaya gedəsən?  

– Mənim İtaliyada nə işim var?   

– Elə-belə. Gəzməyə. 

– Niyə istəməzdim, pis olmazdı.

Qız gəzişməyə başlayır. Onun ayaqları altında qalıb əzilən yarpaqların xışıltısından yaxındakı ağacın budaqları arasından bir quş pırıltı ilə qalxıb o dəqiqə də yox olur, elə bil qaranlığa daş atırlar.

Oğlan düşünür ki, çox zaman belə olur. Görürsən ki, yad bir nəfəs, sakitliyini, rahatlığını pozan gözlənilməz və yeni bir səs səni yuxudan eləyir, yuvandan didərgin salır, bu balaca quş kimi budağından qopub qaranlıqda yoxa çıxırsan. 

– Niyə oturmursan? – deyə oğlan təzə papiros çıxarıb yandırır. Kibritin zəif işığı altında daş bircə anlığa parıldayır. Sanki bu soyuq parıltı oğlandan soruşur ki, qızın yeri niyə boşdur? Oğlan qıza baxır. – Gəl əyləş.

Qız cavab verir: 

– Daş soyuqdur.

Oğlan fikirləşir ki, əvvəllər qız saatlarla daşın üstündə oturub başını onun çiyninə söykərdi. Deyərdi ki, bu bizim daşımızdır. 

– Qonağınız çox qalacaq? 

– Allah bilir... 

– Niyə gəliblər ki?

Qız irəli yeriyib yenə oğlanla üzbəüz dayanır. 

– Anası deyir ki, oğlum evlənmək fikrinə düşüb. Özü də rayon yerindən qız almaq istəyir. 

– Şəhərdə qız qəhətdir?  

– Deyir, şəhər qızları ərə getməmişdən min fırıldaqdan çıxırlar. 

– Qələt eləyir! 

– Qələt-zad eləmir. Düz deyir. – Qız geri dönür, yenə gəzişməyə başlayır, sonra bayaq durub göyə baxdığı yerdə dayanaraq ağaca söykənir və soruşur: 

– Bilmirəm sənin niyə ondan xoşun gəlmir.

– Mən dedim ki, xoşum gəlmir?

Qız cavab vermir. Oğlan papirosunu yerə tullayır, tapdalayıb söndürür. Soruşur: 

– Gözaltısı varmı? 

– Allah bilir...

Susurlar. Ayın qabağından bulud keçir. Ətraf qaranlıqlaşır. Palıdların işıldayan gövdələri görünməz olur. Yarpaqların torpağın üstünə naxışlar vurmuş kölgələri elə bil buxarlanıb havaya qalxır. Yenə meh əsir, ancaq bu dəfə meh elə bil ötüb keçmir, ağacların budaqlarına ilişib qalır.

Hava sərinləşir. Oğlan qalxıb pencəyini qıza vermək istəyir. Ancaq birdən yadına düşür ki, qızın əynində yun jaketi var. 

– Yaxşı, qonağınız nə sənətin sahibidir? – deyə bir azdan oğlan sükutu pozur. 

– Elmlər namizədidir. Maşını da var...  

– Sənətini soruşuram. 

– Dedim də. Elmlər namizədi… – Qızın səsi birdən-birə dəyişir, elə bil batmışdı, indi açılır. O, başını qaldırıb yenə budaqların arasından göyə baxır və davam edir. – Oxuyanda eynək taxır… Qalın-qalın kitablar oxuyur. Hər gün üzünü qırxır. Çox mədəni adamdır… Bir dəfə bizim çayxanaya getmişdi, elə-belə, yolu düşmüşdü. Qayıdanda dedi ki, sizin rayonun kişilərində mədəniyyət-zad yoxdur. Əllərini də yumurlar, hamısının əli kirdən qapqara qaralıb. Deyir...

Oğlan özünü saxlaya bilmir, qızın sözünü ağzında qoyur: 

– Qonağınıza de ki, o əllərdəki kir deyil, torpağın rəngidir, – deyir və özü öz səsinə heyrət edir. O, ömründə qızla belə sərt danışmamışdı.

Qız danışmır, deyəsən, oğlandan qorxur. Oğlan isə yenə başını aşağı salıb ürəyindəki yanğını tüstü ilə söndürmək istəyirmiş kimi, papirosunu dərindən sümürür. Tüstü boğazını dalayıb içəri dolanda o, ciyərlərində xoşagəlməz bir istilik hiss edir. Nəfəsi kəsilə-kəsilə öskürür. Həmişə olduğu kimi, indi də qızın tələsik addımlarla yaxına gələcəyini gözləyir. Ancaq qız yerindən tərpənmir. Elə bil bu boğuq öskürəyi heç eşitmir də...

Oğlan güclə sezilən bir istehza ilə soruşur:  

– Qonağınız papiros çəkirmi? 

– Yox. 

– Niyə? 

– Niyəsi yoxdur ki!.. Kişi canının qədrini bilir də.

Yenə susurlar.

Meh get-gedə güclənir. Yarpaqların xışıltısı yeknəsəq uğultuya çevrilir. Oğlanın burnuna nəmli və tanış bir iy dolur. Bu, meşənin qurtaracağında axan çayın sağ sahilinə yaxın, yarıya qədər suya batmış nəhəng qayaların yan-yörəsindən sallanan yosunların iyidir. “Sabah yağış olacaq”, – deyə oğlan düşünür. Çünki bu külək yenə də uzaqlardan, üfüq boyu uzanan qarlı dağların arxasından nəhəng, kömür kimi qara buludları gətirəcək, yağış ən azı iki gün şırhaşır tökəcək, meşənin bu yerində palçıq dizə çıxacaqdır.

Qız evdə oturub yenə şəhərli qonağın İtaliyadan, Yunanıstandan etdiyi söhbətləri dinləyəcək, o isə səhər alaqaranlıqda durub işə gedəcək, dərsini deyib, şər qarışan vaxtı yorğun-arğın evə qayıdacaq, səhərdən qalıb soyumuş çaydan bircə stəkan içib üzüqoylu çarpayıya səriləcəkdir. Həmişə olduğu kimi, yenə də o, küləyin hiddətlə pəncərənin tutqun şüşələrinə çırpdığı iri yağış damlalarının boğuq tappıltısına qulaq asacaq, qıllı boynundan sallanıb xəşil kimi yumşaq torpağın üstündə ilansayağı qıvrılan uzun, paslı zəncirini sürüyə-sürüyə, daşa-kəsəyə vura-vura, darvazanın, hasarın əyri mıxlarına ilişdirə-ilişdirə evin həndəvərində dolanan, yazıq-yazıq ulayan qoca köpəyin səsi onu əsəbiləşdirəcəkdir. Hər şeyi qatı dumana bürüyən yağışlı havanın rütubəti onun da balaca otağına dolub yorğan-döşəyi soyudacaq, küncdə mis qazanın içindəki çörəyi yumşaldacaqdır. O, yalnız gecə rahat olacaqdır. Yuxuda yenə musiqi eşidəcək, qəribə-qəribə rənglər görəcəkdir. Gün çıxıb ətrafı isidəndə, yolların, cığırların palçığı qaysaqlanıb quruyanda, meşədən yenə otların şirin qoxusu qalxanda, görəsən, onlar bir də görüşəcəklərmi?..

Oğlan papiros yandırır, kibriti kənara tullayır. Kibrit yanar böcək kimi bir müddət otların arasında parladıqdan sonra sönür. Oğlan nədənsə gülümsünür. Soruşur: 

– Demək, bizim rayon qonağımızın xoşuna gəlmir, hə? 

– Niyə gəlmir?.. Deyir, çox səfalı yerdir. İtaliyada bir ada var, lap ora oxşayır…

Qız başından yaylığını açıb saçlarını düzəldir. Ayın işığı onun üstünə düşür.

Oğlana elə gəlir ki, qızın saçlarına saysız-hesabsız qığılcımlar tökülür.

Qız yaylığını başına bağlayıb güclə eşidiləcək bir halda köksünü ötürür və dillənir: 

– Atam deyir ki, ömründə belə ağıllı oğlan görməyib. Anam da onu yaman tərifləyir.

Oğlan yerindən qalxır, ancaq bircə addım qabağa atıb dayanır. Hansı bir qüvvəsə onu qıza yaxınlaşmağa qoymur. Soruşur:

– Sənin necə, xoşuna gəlirmi? 

– Kim? 

– Şəhər uşağı. 

– Nə bilim… – Qız birdən sözünü kəsir. Çünki hardasa, lap yaxınlıqda it hürür. Oğlan hiss edir ki, söhbətin bu məqamında itin hürməsi qızı sevindirir. Oğlan geri dönüb təzədən oturur və başını aşağı salır.

Ürəyi tanış vurğu ilə döyünməyə başlayır. Atasının cəbhədən qara xəbəri gələndə onun ürəyi eynilə belə döyünmüşdü. Lakin o zaman dərddən, ağır itkidən, kimsəsizlikdən döyünürdü, bəs indi nədən?.. Oğlan heç bir şey başa düşmür. Yalnız sövq-təbii hiss edir ki, indicə nə isə ciddi bir hadisə baş verəcək, dolan bulud boşalacaq. O, başını qaldırıb qıza baxır. Küt bir ürək ağrısı ilə düşünür ki, indi onların arasında ən azı min illik bir məsafə var.

– Niyə oturmursan? 

– Dedim də… Daş soyuqdur.

Oğlan yalnız indi hiss edir ki, doğrudan da, daş soyuqdur. Bu soyuqluqdan onun bədəni od tutub yanır.

Qız yaxına gəlir. 

– Yaman yorulmuşam, mən gedim. 

– Niyə yorulmusan?

Qız nəsə deyir, oğlan heç bir şey eşitmir.

Külək yuxarıda, ağacların üstündə boğuq-boğuq uğuldayır. “Sabah mütləq yağış olacaq”, – deyə oğlan düşünür. Yağış daşın ətrafındakı torpağı yumşaldacaq, xırda otların çoxunu kökündən çıxarıb aparacaq, onun da, qızın da ləpirlərini yuyub yox edəcəkdir. Bu dumanlı-çiskinli havada təsadüfən yolu meşədən düşmüş yolçular bəlkə də bu yerdə ayaq saxlayıb düşünəcəklər ki, bu daşın üstündə hələ heç kəs oturmayıb. Çünki həftələrlə yağışın altında qalan daş yaman soyuq olur.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(23.07.2025)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Güney Azərbaycan Poeziyası Antologiyası layihəsində Təbriz təmsilçimiz Əli Çağlanın növbəti təqdim etdiyi şair Təbrizdə yaşayan Sevər Şəhabidir.

Sevər Şəhabi

Təbriz

CƏHƏNNƏM - CƏHƏNNƏM

Pambıqları təpməmişdən,

Qulağıma yalan qoyun.

Altıma əqrəb döşəyin,

Üstümə də ilan qoyun.

Yalanlara alışmışam,

Zəhər ilə qarışmışam,

Taleyimlə barışmışam,

Baş altıma saman qoyun.

Burada minlər endilər,

Nədənsə çox sevindilər!

Bəlkə orda da mindilər!

Kürəyimə palan qoyun.

 “Ədəbiyyat və incəsənət”

(23.07.2025)

İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Azərbaycanın musiqi sənətində təkrarsız səsi ilə seçilirdi. Milli musiqimizin, xalq mahnılarının, muğam və təsniflərin misilsiz ifaçısıydı. Amma nədənsə, yalnız 64 yaşında Əməkdar artist adına layiq görüldü, Xalq artisti adını haqq edirdi, amma 68 yaşında vəfat etdi.

Bu gün onun anım günüdür…

Söhbət Azərbaycanın əməkdar artisti Sabir Mirzəyevdən gedir. O, 1943-cü ildə Cəlilabad rayonunda anadan olub. Azərbaycan incəsənətinin tanınmış xadimləri sırasında S. Mirzəyevin layiqli yeri vardır. O, əmək fəaliyyətinə 1960-cı ildə başlamışdır və 40 il ərzində Dövlət Filarmoniyasında, "Azərkonsert" birliyində, Azərbaycan Dövlət Televiziya və Radio Verilişləri Şərkətində öz sənəti ilə xalqa xidmət edib.

Tanınmış sənətkarların ifaçılıq ənənələrini ləyaqətlə qoruyub yaşadan S. Mirzəyev eyni zamanda, özünəməxsus ifa üslubu ilə milli musiqi sənətimizi daha da inkişaf etdirib.

Onun ifa etdiyi "Qarabağın maralı", "Şuşanın dağları", "Nazlana-nazlana", "Gülə-gülə", "Aşıqəm" xalq mahnıları, "Cahargah" və "Rast" muğamları qızıl fondunda saxlanılır.

O, Prezident təqaüdçüsü olub. 2007-ci ildə Əməkdar artist adını alıb. 23 iyul 2011-ci ildə Təbrizdəki xəstəxanada vəfat edib.

Allah rəhmət eləsin!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(23.07.2025)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının “Ulduz” jurnalı ilə birgə BİRİ İKİSİNDƏ layihəsində sizlər əardıcıl gənc şairlərin şeirləri təqdim edilir. Bu gün Ulucay Akifin şeirləri ilə tanış olacaqsınız.

Məmmədov Ulucay Akif oğlu (Ulucay Akif) 14 may 1995-ci ildə Bakı şəhərində anadan olub. 2013-2019-cu illərdə Bakı Dövlət Universitetinin jurnalistika fakültəsində (bakalavr və magistratura) təhsil alıb. “Günəşə atılan mərmilər”, “Gizlənpaç”, “Adını unutduğum qadınlar” və “Bayılda axşamçağı” kitablarının müəllifidir. “Günəşə atılan mərmilər” kitabı Təbrizdə də çap olunub. Şeirləri və hekayələri bir sıra xarici dillərə tərcümə olunub və o ölkələrin mətbu orqanlarında dərc edilib.

2024-cü ildə Prezidentin Sərəncamı ilə gənc yazıçı kimi Gənclər Mükafatına layiq görülüb. 2021-ci ildən Kulis.az ədəbiyyat və mədəniyyət portalının Baş redaktorudur.

BAYILDA AXŞAMÇAĞI

Adın dodağımda çiçəkləyər hər axşamçağı,
hər axşamçağı sən yadıma düşərsən,
günəş qürub edəndə dağların arxasında…
hər axşamçağı sən yadıma düşərsən –
dəniz qoxusu neft qoxusuna qarışanda.

Hər axşamçağı
adamlar ötüb keçəndə yanımdan,
ağaclar ötüb keçəndə yanımdan,
dəniz ötüb keçəndə yanımdan,
sən yadıma düşərsən.

Bibiheybət məscidindən azan səsi
yayılar dağlara,
dalğalara,
yayılar ağaclara,
dənizə,
üzümü tutaram göylərə:
"Ya Rəbb, mən də Sizin bəndənizəm".

Adın dodağımda çiçəkləyər hər axşamçağı,
hər axşamçağı sən yadıma düşərsən.
Salam verərəm tanımadığım balıqçılara,
onlar da alar salamını tanımadıqları bu adamın.

Hər axşamçağı
xəbərsiz gələn bir kədər
çökər şəhərin üstünə,
çökər adamların, dağların,
dənizlərin üstünə.

Və hər axşamçağı
adın çiçəkləyər dodağımda,
hardan gəldiyini bilmədiyim
bir ümid cücərər içimdə.

Ya Rəbb, nə yaxşı ki,
bu şəhərin, ağacların,
bu dənizin, dalğaların,
bu balıqçıların, balıqların
ümidi kədərindən az deyil.

ÖMRÜN XIRMANI

Şərtini şumda kəsmədiyimiz ömrün xırmanındayıq...
Bundan sonra günəş çıxmasa da, olar,
yağış yağsa da, olar...

İndi ömrümün iyirmi yeddi rəfində hamı yerbəyerdi,
bundan sonra dost itirməsəm də, olar,
düşmən qazansam da, olar...

Küləklər sığal çəkər şəhərin səssizliyinə,
daha gündüzlər uzanmasa da, olar,
gecələr qısalsa da, olar...

Mən elə bilirdim,
hamının Allahı var bu Yer üzündə,
daha Allah heç kimin olmasa da, olar,
hamının olsa da, olar...

KÖLGƏ

bu qədər savaş və qanın
ölümlər və yalanın içində
əlimin tərsiylə itələyib bu yumru dünyanı
masamın üstündən
şeir yazmaq istəyirəm sənə,
şeir yazmaq – bacardığım ən gözəl biçimdə...

şeir yazmaq istəyirəm sənə –
üçüncü minilliyin iyirminci ilində
şeir yazmaq –
Adəmin Həvva ilə danışması kimi –
insanoğlunun birinci dilində...

ey sən,
bütün uzaqları özünə məskən bilən!
hansı şəhərin yollarını xoşbəxt edir indi ayaq izlərin?
gündüzlər hansı küçələrdə rəqs edir kölgən,
gecələr hansı otaqlarda gizlənir?

ey sən,
bütün uzaqları özünə məskən bilən!
mən tanıyıram sən yaşayan küçəni də,
şəhəri də, ölkəni də,
tanıyıram səni isidən günəşi də,
səni üşüdən küləyi də,
tanıyıram səmanda uçan quşları,
tanıyıram bütün səndə unudulmuşları...

demirəm ki, o günəşi, quşları,
o küləyi, o küçəni, şəhəri,
demirəm ki, mənə ölkəni göndər...
heç olmasa, heç olmasa hərdənbir,
heç olmasa, heç olmasa gecələr,
heç olmasa mənə kölgəni göndər.

ADINI BİLMƏDİYİM ŞEİR

mən müharibə görməmişəm,
vuruşmamışam Stalinqrad uğrunda,
Berlin divarının qarşısında
qurban getməmişəm bir mərmiyə,

ya da bir at belində,
qılınc-qalxanım əlimdə
atılmamışam döyüş meydanına,
amma bilirəm –
barmaqlar həmişə düşmən olub çəkilən tətiyə...

boğuşmamışam aslanlarla Afrika çöllərində,
hücum etməyib mənə yekədişli bir timsah
Nil çayının sahilində,

heç köpək balığı da görməmişəm,
amma üzmüşəm onlarla bir sularda –
Ağ dənizdə, Qara dənizdə,

qərar verə bilməmişəm heç vaxt,
əsmərlər daha gözəldi, sarışınlar, ya kürənlər?..
çox axtarmışam sevgini ağ bənizdə, qara bənizdə,

güllərin adlarını da bilməmişəm,
amma çox sevmişəm qoxularını,
fərqi nə – adı Bənövşədi, Nərgiz, ya Lalə?

sərxoş olub ayaqyalın gəzmişəm dəniz sahilində,
çox içmişəm eşq şərabından
gecələr dolub, boşalıb piyaləm –

heç küləkləri də tanımamışam,
bilməmişəm adlarını,
hansı xəzridi, hansı gilavar?

amma sevmişəm onları da,
ona görə
pis günlərə yox,
gözəl günlərə “bir külək idi, əsib keçdi” demişəm.

bir külək kimi əsib keçib
adını unutduğum
qadınlar ömrümdən.

heç vaxt görməmişəm,
eşitməmişəm Allahı,
amma həmişə sevmişəm,
ümidlə gözləmişəm O gələcək sabahı...

dua etmişəm İstanbulda məsciddə
Tiflisdə bir kilsədə,
Piterdə sinaqoqda,

həəə, indi yadıma düşdü,
mən eşitmişəm
mən görmüşəm Allahı!

GİZLƏNPAÇ

ucuz ətin şorbası ilə bayram keçirən ailələr
şükür etməyi öyrətdi uşaqlara
bizim balaca məhəllənin
kiçik evlərində...

o uşaqları
nə atalar sözləri aldada bildi,
nə də qorxuda bildi kapitalizmin qəddar marşları...
və beləcə,
kasıb ailələrin uşaqları da
yavaş-yavaş böyüməyə başladı...

O uşaqlar ki,
küçə davalarında
nə döyülənə lağ etdi,
nə döyəni alqışladı,
kin saxlamadı ürəyində.

O uşaqlar ki,
düzəltdiyi ilk oyuncaq
taxtadan silahlar oldu,
müharibənin nəfəsini
hiss etdi kürəyində.

O uşaqlar ki,
bacı, qardaş sözlərinin
qan bağı ilə yaranmadığını bildi;
dost dediklərimiz də
ailəmiz qədər bizdəndi.

Və biz
gizlənpaç oynayanda da
dostlarımızın tapa biləcəyi yerdə gizləndik.

NƏ YAXŞI Kİ...

Nə yaxşı ki, tez gəldin,

iyirmi yaş əladı.

gecikə də bilərdin,

gəlməyə də bilərdin.

bir az da geciksəydin,

yəqin, nişan pozardım.

Otuzumda, bəlkə də,

bezərdim, boşanardım.

qırxda gəlsən, qızımdan

üzr də istəyərdim.

həyat yoldaşıma da

özümü pisləyərdim.

əllidə gəlsən, yəqin,

məşuqluq eyləyərdik,

altmışımda gəlsəydin,

bilmirəm, neyləyərdik?

nə yaxşı ki, tez gəldin,

iyirmi yaş əladı.

gecikə də bilərdin,

gəlməyə də bilərdin.

***

Mərmər döşəməli zallarda
yüksək səslə,
ya da
yaşıl çəmənliklərdə astaca
özündən danışırmış kimi şeir demək
alqış sədaları altında.

Soyuq əlli, isti ürəkli
qadınlara şeir yazmaq
təsəlli taparcasına,
ya da
sevdiyin mahnını
zümzümə etmək
yoluna çıxan hər daş parçasına.

KÜÇƏ LAMPALARI

Küçə lampaları kimi söndü gülüşün
bir-bir, asta-asta, həm də
səhərə yaxın...

İndi sən də
günəşi, sadəcə, görürsən,
istisini hiss etmirsən...

Bilirəm, bilirsən...

indi sən
yazdığım ən gözəl,
yaşadığım ən sevdalı şeir kimisən,
gülüşünü itirmisən...

Yəni
səni tərk edəndən gedə bilmirsənsə,
deməli, ayaqlarının
istifadə müddətini bitirmisən...

çağırıram, gəlmirsən...

Və bir gün
bədənindəki bütün ağrılar xatirəyə,
qəlbindəki ağrılar isə xəritəyə çevrilir...
Sənə heç nə demirəm, eşidirsən?

TARİX KİTABI

Bir tarix kitabı səhifələdim –
üç min il yol getdim bir anda...
Milyonlarla əsgər öldü –
qılınc yarasından, ox yarasından.

Milyonlarla əsgər öldü
adını bilmədiyim,
yaşını bilmədiyim...

Üç min il yol getdim bir anda,
türklər Konstantinopolu fəth etdilər,
adını İstanbul qoydular.
Milyonlarla adam öldü
qalanın o yanında, bu yanında –
adını bilmədiyim,
yaşını bilmədiyim.

Üç min il yol getdim bir anda
İskəndər Hindistana,
Teymurləng Qafqaza,
Napoleon Rusiyaya hücum elədi.

Milyonlarla adam öldü
at belində, fil üstündə –
adını bilmədiyim,
yaşını bilmədiyim.

Bir tarix kitabı səhifələdim,
üç min il yol getdim bir anda
beş-on ad qaldı yadımda –
hamısı hökmdar, sərkərdə və sultan.

Amma milyonlarla adam öldü kitabda –
adını bilmədiyim,
yaşını bilmədiyim.

DARIXMAQ ADLI DİKTATOR

Əllərim yarsa bu gecəni,
yarsa bu dənizləri – Musanın əsasıdır,
bu gecənin ortasında
səni düşünmək – sevginin əsasıdır.

Bu gecənin ortasında
sənə yazmaq –
səhralara düşmüş Məcnuna
bir qurtum sudur.

Bu gecənin ortasında
yazdığım hər söz, hər hərf
darıxmaq adlı diktatorun ordusudur.

Bu gecənin ortasında
əllərim havada
təslim oluram "eşq" adlı quldura,
elə bilmə ki, bu, ölüm qorxusudur...

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(23.07.2025)

 “Ədəbiyyat və incəsənət” portalı Ədəbiyyat üzrə Nobel mükafatçılarının təqdimatını davam etdirir. Rubrikanı İlham Abbasov aparır.

         1947-сi ilin ədəbiyyat üzrə Nobel mükafatına namizədlər siyahısında qarşıdakı illərin bir sıra laureatları, o cümlədən bu mükafatı 1948-ci ildə alacaq ingilis yazıçısı Tomas Eliot, 1954-cü ilin Nobel mükafatçısı, ABŞ təmsilçisi Ernest Heminquey, 1958-ci ilin laureatı -- sovet yazıçısı Boris Pasternak kimi görkəmli ədiblər olduğu halda, Nobel Komitəsinin qərarı ilə mükafat “insan probleminin, həqiqətən, qorxusuz sevgi və dərin psixoloji hisslərlə əks etdirildiyi yüksək mənalı bədii əsərlərinə gorə” o dövrdə çox da tanınmayan, yəhudi əsilli Fransa yazıçısı Andre Jidə verildi. Bir insan və şəxsiyyət olaraq son dərəcə ziddiyyətli, bir yazıçı kimi mürəkkəb həyat yolu keçmiş A.Jid özünün bənzərsiz əsərləri ilə ədəbiyyatda gedən yeniləşmə prosesinə güclü təsir göstərmişdi.

Sizə Andre Jid aforizmlərindən seçmələr təqdim edirik.

–İncəsənət və təbiət Yer üzündə rəqib kimi mövcuddur.

– Böyük sənətkar odur ki, qarşısına çıxan maneələrdən tramplin kimi istifadə edə bilir.

– Məxluq nə qədər zəifdirsə, onun üçün dəyişikliklər bir o qədər qorxuludur.

– Təhsil ancaq güclülər üçün faydalıdır.

– İnsan başqa şəxslərin təsirindən qaça bilməz; nə qədər özümüzü qorusaq da, nə qədər ətrafımıza çəpər çəksək də, təsirə məruz qalırıq.

– İnsan öz varlığının bir çox cəhətlərini aça bilmur; yalnız o cəhətləri açır ki, onları izah edə bilir.

– Sənə olduğun kimi nifrət etmələri olmadığın kimi sevmələrindən yaxşıdır.

– İncəsənət sıxıntılar hesabına yaşayır, sərbəstlikdən isə məhv olur.

– Allah qorxusu bitən yerdən müdriklik başlayır.

– Atasının kim olduğunu bilməməsi insanı ona oxşamaqdan xilas edir.

– İnsan xarakterinin səfalətini yalnız uzun sürən ünsiyyətdən sonra anlamaq olur.

– Çox zaman qadın öz sevgisini kişinin boynuna asılqan kimi asır.

– Həyatda o qədər gözəl şeylər var ki, zövqsüzlüyümüz onları görməyə mane olur.

– Başqasının səndən yaxşı edə biləcəyi bir işi heç zaman eləmə.

– İnsanın yaratdıqlarının ən yaxşıları mütləq qəm-kədər ifadə edir.

– Həyatda ən çətin şey nəyə isə uzun müddət ciddi münasibət bəsləməkdir.

– Əlindən xeyir iş gəlmirsə, həyata nə ilə bağlana bilərsən?!

– Hamının əyriliklə yaşadığı dünyada düz adam şarlatan kimi görünür.

– Bizim öz iradəmiz adlandırdığımız şey Allahıln bizi hərəkətə gətirmək üçün istifadə etdiyi ipdir.

– Qadının ağlını dəyərləndirməmək kişilərin ən böyük səhvidir.

– Axşama günün ölümü kimi baxırıq, əslində isə o, yeni günün doğuluşudur.

– Qəlbimiz dini təsəvvürlərə uyduqca real həyat öz mənasını itirir.

– Adi insanın Allahın səsini eşitmək qabiliyyəti yoxdur, qulağımıza həmişə yalnız şeytanın səsi gəlir...      

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(23.07.2025)

Nigar Xanəliyeva, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondunun “Ədəbiyyat və incəsənət” portal ilə birgə layihəsində bugünkü mövzumuz türk geyim mədəniyyətidir. Əlbəttə ki, olduqca maraqlı və rəngarəng mövzudur.

Geyim, yalnız örtük deyil, ruhun sükutla danışan səsidir. Qədim türk dünyasında isə bu səs həm simvolik, həm də funksional şəkildə bədənə bürünmüşdür. Türk geyimi çöldə yaşamağın, savaşda ayaqda qalmağın, toyda özünü tanıtmağın dili olmuşdur. Bu yazıda türk geyimlərinin estetikası ilə yanaşı, onun nə üçün və necə geyildiyi məsələlərinə, yəni funksionallığına və simvolik mənasına toxunacağıq.

 Qədim türklərdə baş geyimi təkcə soyuqdan qorunmaq üçün deyildi. Baş Tanrıya ən yaxın nöqtə idi – oraya qoyulan hər simvol bir inancı daşıyırdı. Hökmdarlar və bəylər “börk” və “külah” taxırdı. Börk üzərinə tülkü, maral və ya at tükü əlavə edilərdi – bu, sahibinin cəsurluğunu və mənəvi gücünü simvolizə edirdi. Məsələn, qırmızı tük döyüşçü rütbəsi, ağ tük isə ağsaqqallıq nişanəsi idi.

 Türk xalqları, xüsusilə köçəri həyat sürənlər üçün geyim sadəcə estetik element deyildi. İqlimlə, coğrafiya ilə uyğunluq vacib idi. Qalın keçədən və dəridən hazırlanan çapanlar, tumanlar və kürklər qışda soyuğa qarşı qalxan idi. Yay aylarında isə ipək, kətan və nazik parçadan olan geyimlər təravət bəxş edirdi.

 Ən maraqlısı odur ki, döyüş üçün tikilən geyimlər də xüsusi funksional idi – dizə qədər olan uzunluq at sürmək üçün idealdır, bəziləri isə gizli bıçaq cibinə malik idi.

 Türk geyimlərinin üstündəki hər bir naxış, hər bir tikiş müəyyən bir mənanı ifadə edirdi. Geyim üzərində işlənmiş ok (ox), ay, quşvəat təsvirləri insanın hansı tayfadan olduğunu, hansı statusda durduğunu bildirirdi. Özəlliklə qadın geyimlərindəki simvollar həm estetik, həm də mənəvi dəyər daşıyırdı.

 Məsələn, quş fiquru qadının ailəyə bərəkət gətirəcəyinə inanıldığı üçün tikilirdi. Ay simvolu uşaq sahibi olmaq istəyən qadınların seçimi idi. Qızıl sapla tikilmiş naxışlar isə varlı ailələrə məxsus olurdu.

 Türk geyim mədəniyyətində atla insanın birliyi diqqətçəkicidir. At sürmək türk kimliyinin ayrılmaz hissəsi olduğuna görə geyim də bu funksiyaya uyğun idi. Uzun çapanlar, qalın dizliklər, dəri kəmərlər və kəmərin üstündəki metal bəzəklər – həm qoruyucu, həm də güc simvolu idi. Belə deyərdik: "Geyim təkcə bədəni qorumur, kimliyi daşıyırdı."

Türk geyimlərində rənglər təsadüfi deyildi. Ağ – saflıq və Tanrıya yaxınlıq, qara – güc və müdriklik, qırmızı – enerji və döyüş, mavi – göy və sonsuzluq, yaşıl – təbiət və din simvolu idi.

Məsələn, türk xaqanları bəzən mavi börk taxardı – bu, Göy Tanrının himayəsində olduqlarının simvolu idi. Qadınların toylarda geyindiyi qırmızı yaylıqlar ailəyə sevinc və məhsuldarlıq gətirməsi arzusu ilə seçilirdi.

 Bu gün Türk dünyasının müxtəlif bölgələrində hələ də bu geyim kodları yaşayır. Azərbaycanın milli geyimləri, Qazaxıstanın “şapan”ı, Qırğızıstanın “kalpak”ı, Anadolu türklərinin “zeybək” və “efə” geyimləri – hamısı keçmişin izlərini daşıyır. Festival və toylar zamanı geyilən milli paltarlar təkcə keçmişə ehtiram deyil, həm də bu gün kim olduğumuzu xatırladan dilsiz yaddaşdır.

 Türk geyimi nəinki fiziki ehtiyacdan doğmuşdur, o, eyni zamanda ruhun və düşüncənin ifadəsidir. Geyim türk üçün yalnız geyinmək deyil, danışmaq, göstərmək, inanmaq və yaşamaq forması olmuşdur. Onun içində həm tarix, həm mif, həm də gələcək var. Geyimə baxan sadəcə bədən görməz – o, bir xalqın yaddaşını, fəlsəfəsini və şəxsiyyətini oxuyar.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(23.07.2025)

Şəhla Rəvan,

Cəlilabad rayon Göytəpə şəhər şəhid Vasif Hüseynov adına 2 N-li ümumtəhsil tam orta məktəbnin direktoru, filoloq, şair. “Ədəbiyyat və incəsənət” üçün

Məlum olduğu kimi, 2025-ci il Odlar Yurdu Azərbaycanımızın görkəmli şairi Bəxtiyar Vahabzadənin (1925-2009) 100 illik yubileyi qeyd edilir. Ölkə Başçısıİlham Əliyevin də bununla bağlı xüsusi sərəncamı vardır.

Dahi şairimizin xatirəsini əziz tutmaq və poeziya fəlsəfəsini təbliğ etmək hədəfi ilə bu fürsətdə onun şeirlərindən biri ilə tanış olacaq, eyni halda şeirin ədəbi təhlili təqdim ediləcəkdir.

BƏXTİYAR VAHABZADƏ

AZƏRBAYCAN-TÜRKİYƏ

Bir millətik, iki dövlət

Eyni arzu, eyni niyyət

Hər ikisi Cümhuriyyət

Azərbaycan-Türkiyə.

Bir ananın iki oğlu

Bir ağacın iki qolu

O da ulu, bu da ulu

Azərbaycan-Türkiyə.

Ana yurdda yuva qurdum

Ata yurda könül verdim

Ana yurdum, ata yurdum

Azərbaycan-Türkiyə.

Birdir bizim hər halımız

Diləyimiz, amalımız

Bayraqlarda hilalımız

Azərbaycan-Türkiyə.

Dinimiz bir, dilimiz bir

Ayımız bir, ilimiz bir

Eşqimiz bir, yolumuz bir

Azərbaycan-Türkiyə.

ŞEİRİN TƏHLİLİ

Görkəmli şair Bəxtiyar Vahabzadənin "Azərbaycan-Türkiyə" adlı əsəri Azərbaycan ilə Türkiyə arasındakı qardaşlıq, birlik və eyni kökdən gəlmə hisslərini çox güclü şəkildə ifadə edir. Şeir hər bəndi ilə bu mövzunu müxtəlif aspektlərdən işıqlandırır.

Şeir Azərbaycan və Türkiyə arasındakı dərin tarixi, mədəni və mənəvi bağları vurğulayan klassik bir əsərdir. Hər bir misra iki ölkənin bir-birinə nə qədər yaxın olduğunu, eyni idealları və dəyərləri paylaşdığını poetik bir dildə təqdim edir.

"Bir millətik, iki dövlət"

Şeir birbaşa və ən əsas mesajı ilə başlayır: Azərbaycan və Türkiyə iki ayrı dövlət olsa da, əslində bir millətdir. Bu, ortaq etnik köklərə, mədəniyyətə və tarixə işarə edir.

"Eyni arzu, eyni niyyət" ifadəsi iki ölkənin xarici siyasətdə, milli maraqlarda və gələcəyə baxışda eyni hədəfləri olduğunu göstərir.

"Hər ikisi Cümhuriyyət" deməklə isə, hər iki ölkənin müstəqilliyə, demokratiyaya və respublika dəyərlərinə sadiqliyi vurğulanır.

"Bir ananın iki oğlu"

Bu bənddə ana metaforası ilə Azərbaycan və Türkiyənin eyni kökdən gəlməsi ifadə olunur. "Bir ağacın iki qolu" misrası bu birliyi daha da gücləndirir. Hər iki ölkənin bir ağacın müxtəlif qolları kimi ayrılmaz hissələr olduğu vurğulanır. "O da ulu, bu da ulu" ifadəsi həm Azərbaycanın, həm də Türkiyənin qədim və şanlı tarixə, zəngin mədəniyyətə malik olduğunu göstərir, eyni zamanda onların dəyər və əhəmiyyətlərinin bərabər olduğunu ifadə edir.

"Ana yurdda yuva qurdum, Ata yurda könül verdim"

Bu bənd şairin şəxsi hissləri ilə bu birliyi daha da dərinləşdirir. Azərbaycanı "ana yurd", Türkiyəni isə "ata yurd" adlandırması hər iki ölkəyə qarşı bəslədiyi sonsuz məhəbbəti və bağlılığı ifadə edir. Bu, iki ölkənin bir-birini tamamlayan, doğma və əziz yerlər olduğunu göstərir.

"Birdir bizim hər halımız"

Bu bənd iki xalqın məişətindən tutmuş, mənəvi dəyərlərinə qədər hər sahədə bənzərliyini vurğulayır. "Diləyimiz, amalımız" eyni məqsədlərə çatmaq istəyini ifadə edir. "Bayraqlarda hilalımız" isə ortaq İslam dəyərlərinə və bu simvolun hər iki ölkənin bayrağında mövcud olmasına işarədir.

"Dinimiz bir, dilimiz bir"

Şeirin son bəndi birliyin ən təməl elementlərini bir daha sadalayır. Ortaq din (İslam) və ortaq dil (Türk dili) iki xalqı bir-birinə bağlayan ən güclü amillərdəndir.

"Ayımız bir, ilimiz bir" ifadəsi ortaq təqvim, ortaq bayramlar və yaşam ritmlərinin olduğunu göstərir. "Eşqimiz bir, yolumuz bir" misraları isə ortaq sevgiləri, idealları və gələcəyə doğru birlikdə addımlamaq əzmini ifadə edir.

Bütövlükdə, Bəxtiyar Vahabzadə bu şeirində Azərbaycan və Türkiyə arasındakı qardaşlıq bağlarını çox sadə, lakin təsirli bir dillə oxucuya çatdırır.

Şeir vətənpərvərlik hisslərini gücləndirir və iki xalqın birliyinin əbədiliyini tərənnüm edir. Şeirdə istifadə olunan dilin sadəliyi və axıcılığı onun geniş kütlələr tərəfindən asanlıqla qəbul edilməsini təmin edir.

Şeir Azərbaycanda və Türkiyədə "bir millət, iki dövlət" şüarının poetik təcəssümü hesab olunur.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(23.07.2025)

Ebru Bayramova Naxçıvan Dövlət Universitetinin Filologiya ixtisası üzrə III kurs tələbəsidir, “Gənc Yazarlar və Ədəbiyyatşünaslar” klubunun üzvüdür. “Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Tələbə yaradıcılığı rubrikasında təzəlikcə uğurlu debüt edibdir, yazısı bəyənilibdir.

Bu dəfə mövzusu edam cəzası barədə olan bədii əsərlərdir.

EBRU BAYRAMOVA

“EDAM”

Bir çox dövrlərdə edam cəzasını tənqid edən əsərlər yazılmışdır.
Bunlardan ən məşhur olanı Viktor Hüqonun “Bir edam məhkumunun son günü” adlı əsəridir. Bu əsərdə həmin məhkumun nə üçün cəzalandırıldığından kitabda bəhs edilməyib. Sadəcə edam cəzası aldığı qeyd edilir. Mənim fikrimcə, yazar burada bu cəzanı düşünməyi bizim üzərimizə buraxmışdır. Çünkü konkret bir suç desə, biz də konkret şəkildə deyə biləcəkdik ki, o cəzanı haqq edir, ya haqq etmir. Buna görə də, yazıçı əsərin əsas hissəsini düşməyi bizə buraxmışdır. 100 illərdən bəri hər oxucu əsəri oxuyanda, cəzanın nə olduğunu düşünür. Əsər bizi düşünməyə vadar edir. Görəsən həqiqətən də o, edam cəzasını haqq edirdimi? Onun günahı nə idi?
Bütün oxucuların ağlında sadəcə bu suallar qalır. Amma heç kəs konkret bir cavab deyə bilməz.

Eləcə də, edam cəzası haqqında olan əsərlərdən biri də Frans Kafkanın “Cəza koloniyası” əsəridir. Amma burada “Bir edam məhkumunun son günü” əsərindən fərqli olaraq, məhkumum nə üçün cəza aldığı deyilir. Və mən o hissəni oxuyan kimi öz-özümə dedim ki, belə bir şey üçün ölüm cəzası vermək ədalətli deyil. Sonra öz-özümə dedim: Ədalət? İndi də keçmişdə də ədalət deyilən bir şey yoxdur. Əvvələr ədalətsiz şəkildə günahsız insanlar edam edilirdi, indi isə yenə ədalətsizlik olur, amma, bu dəfə ədalətsizlik ondadır ki, cəza çəkməli olanlara cəza verilmir.
Amma “Bir edam məhkumunun son günü” nü oxuyarkən “Cəza koloniyası” nda düşündüklərimi düşünə bilmədim. Çünkü nə üçün cəza aldığı, suçunun nə olduğu bilinmir. Və bu məni düşünməyə vadar edir. Görəsən günahı nə idi? Həqiqətən də o cəzanı haqq edir? Ya “Cəza koloniyası” ndakı kimi ədalətsiz şəkildə cəza alıb?
Hər iki əsəri də oxuyanda, əsər insanı öz içinə o qədər çəkir ki, tam kitabın atmosferinə daxil olursan. Əsər boyu düşünmək, gərginlik, həyəcan kimi bir çox hisslər keçiririk.
Eləcə də, indiki dövrümüzə baxanda, düşünürəm ki, kaş indi də edam hökmü olardı. Bu hissələri oxuyanda, bəlkə də, vicdansız, duyğusuz biri olduğumu düşünəcəksiniz. Bəs neçə-neçə qadını öldürmək, uşaqları öldürmək, öz ailəsinin canına qıymaq vicdandandır?
Hələ də, bu günümüzdə belə hər gün onlarca qadın, kiçik uşaq, öldürülür. Və onların qatilləri rahatca cəmiyyətdə dolana bilir. Niyə? Bəs aldıqları canın cavabını kim verəcək? Elə bütün bunlara görə, edam cəzası olmalı idi ki, bütün bu hər kəs bütün bu etdiklərinin cəzasını çəksin.
Və unutmayaq ki “Bütün insanlar, günü bilinməyən bir edama məhkumdur”

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(23.07.2025)

İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

 Qısa ömründə uzun-uzadı işlər görməyə müvəffəq olan bir kəs - ədəbiyyatşünas Abdulla Sur barədə danışmaq istəyirəm.

O, 1882-ci ilin bu günündə Gəncədə anadan olub. İlk təhsilini Gəncədəki Xeyriyyə Məktəbində alıb, burada müxtəlif dünyəvi elmlərlə yanaşı ərəb və fars dillərini də öyrənib. Çox gənc yaşda – 1899-da, təhsil aldığı məktəbin müəllimi olaraq işləməyə başlayıb.

1906-cı ildə İstanbula gedib və İstanbul Universitetində təhsil alıb. Dərin savadı, ədəbi zövqü və geniş mühakiməsiylə çox qısa zamanda bütün Gəncə ziyalıları arasında tanınıb.

İlk məqalələri 1903-cü ildə Tiflisdə nəşrə başlayan "Şərqi-rus" qəzetində çap olunub. Həmin ildə Tiflisə köçərək, bu qəzetin təsisçisi işləyib. Onun yazıları qəzetin hər sayında yer alıb. Abdulla Surun 1903-cü ildə başlayan mətbuat həyatı, qəzetçilik fəaliyyəti onun qısa ömrünün sonuna qədər davam edib.

O, Qafqazın müxtəlif mətbuat orqanlarına A. Sur, Məhəmmədzadə, Qafqasiyalı, A. Tofiq, Gəncəli, Abdulla Məhəmmədzadə, Bir Adam və başqa imzalarla məqalələr yazıb. "Şərqi-rus" bağlandıqdan sonra yenidən Gəncəyə qayıdan Abdulla Sur burada müəllimlik fəaliyyətini davam etdirib, eyni zamanda "Həyat" və "İrşad" qəzetlərinə ədəbiyyat və mədəniyyət mövzularında məqalələr yazıb.

1906-cl ildə Abdulla Sur İstanbula gedib. İki il yarım burada yaşayaraq, İstanbul Darülfununda (Universitetində) ədəbiyyat müəllimi kimi çalışıb. Türk qəzetlərində məqalələri çap olunub. Həyatının İstanbul vaxtında ən böyük və ən önəmli əsərini "Türk ədəbiyyatına bir baxış" kitabını yazmağa başlayıb. Həcmi min səhifədən artıq olan bu kitabı bitirsə də, çap etdirib. Əlyazma halındakı kitabın çox hissəsi itib, yalnız ayrı-ayrı parçaları qalıb.

İstanbulda 1908-ci ilin noyabr ayına qədər yaşayan Abdulla Sur burada Osmanlı ədəbiyyatı haqda araşdırmalar aparıb, İbrahim Şinasinin "Şair evlənməsi" əsərini Türkiyə türkcəsindən Azərbaycan türkcəsinə çevirib. Rus dilində yazılmış olan coğrafiyaya dair bir kitabı da türkcəyə çevirib. Bütün bunlardan əlavə üç cildlik bir antalogiya hazırlamağa başlayıb.

1912-ci il may ayının 8-də ağır bir xəstəlikdən sonra Tiflis xəstəxanasında dünyasını dəyişib və Gəncə Səbiskar qəbiristanlığıda dəfn olunub.

Allah rəhmət eləsin!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(23.07.2025)