Azərbaycan Bəstəkarlar İttifaqı “Heydər Əliyev İli” çərçivəsində, Ümummilli Lider Heydər Əliyevin anadan olmasının 100 illiyinə həsr olunmuş bəstəkar, Xalq artisti professor Azər Dadaşovun “Fortepiano əsərlərinin ən yaxşı ifası” üzrə VI beynəlxalq müsabiqə elan edib.

Bəstəkarlar İttifaqından verilən məlumata görə, noyabr ayının 20-22-də Bakıda keçiriləcək müsabiqə 2 mərhələdən ibarətdir. 

Müsabiqədə yaş məhdudiyyəti qoyulmur. İştirak etmək istəyənlər noyabrın 10-dək sənədlərini Azərbaycan Bəstəkarlar İttifaqına (Tel: (012) 598 08 86) təqdim etməlidirlər (ərizə, 13x18 ölçüdə 2 rəngli fotoşəkil, doğum haqqında şəhadətnamə, xasiyyətnamə, iştirakçının bütün turlar üzrə proqramı).

Müsabiqənin təşkilat komitəsi və münsiflər heyətinin sədri – Azərbaycan Bəstəkarlar İttifaqının sədri Xalq artisti, UNESCO-nun “Sülh artisti”, AMEA-nın müxbir üzvü, professor Firəngiz Əlizadədir.

Müsabiqənin birinci mərhələ üzrə proqramına A.Dadaşovun fortepiano silsilələrindən biri – “Çiçəkçin” (7 rəqs),“6 miniatür”, “6 qəmli pyes”, “6 prelüd”, “Atmacalar” (6 konsert pyesi), 1 saylı sonatina, 2 saylı sonatina, 3 saylı sonatina, “lirik pyeslər”in ifası daxildir.

İştirakçılar öz istəklərinə uyğun olaraq seçdiyi silsiləni bütöv, yaxud onlardan hissələri ifa edə bilərlər.

Müsabiqəlinin ikinci mərhələ üzrə proqramına A.Dadaşovun Ümummilli Lider Heydər Əliyevə həsr olunmuş fortepiano ilə kamera orkestri üçün “Poema”sı (iki piano üçün köçürmə) daxildir.

Münsiflər heyətinin qərarı ilə seçiləcək qaliblərə pul mükafatları, diplomlar, xüsusi mükafatlar təqdim olunacaq.

Müsabiqədə birinci yer üçün 1000 manat və birinci dərəcəli diplom, ikinci yer üçün 750 manat və ikinci dərəcəli diplom, üçüncü yer üçün 500 manat və üçüncü dərəcəli diplom nəzərdə tutulur.

Dövlət, ictimai və özəl təşkilatlar müsabiqənin qalibləri üçün özlərinin xüsusi mükafatlarını təsis edə bilərlər. 

Müsabiqənin bütün iştirakçılarına xüsusi sertifikat və xatirə medalyonları veriləcək.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(15.09.2023)

Bu gün - sentyabrın 15-dən 22-dək Bakı, Şəki və Lənkəran şəhərlərində eyni anda IV Sevil Beynəlxalq Qadın Sənədli Film Festivalı keçiriləcək. 

Festival son illərin rezonans doğuran, nüfuzlu film festivallarında nümayiş edilən, mükafatlı sənədli filmlərini Azərbaycan auditoriyasına təqdim edir.

Belə ki, qadınların haqq və azadlıqları uğrunda mübarizə hekayələrindən, müxtəlif həyat təcrübələrindən bəhs edən sənədli filmləri “Festivallardan seçmələr” ("Best of Fests") adlı xüsusi proqramda nümayiş etdirəcək festival bu il də maraqla qarşılanacaq. 

Amsterdam Beynəlxalq Sənədli Filmlər Festivalında (IDFA) əsas mükafata layiq görüldükdən sonra böyük beynəlxalq maraq əldə etmiş “Apoloniya, Apoloniya” ( Leo Qlob) filmi Danimarkanın növbəti Oskar film mükafatları üçün qısa siyahısında yer alır. Sundance Film Festivalında yarışmış Sirenalar (Rita Bağdadi), Xarkov beynəlxalq Film Festivalının qalibi “Mənim adım Mutludur” (Ayşe Toprak & Nik Rid), Hot docs Beynəlxalq Sənədli Film Festivalının qalibi İran Xanımın əri (Mərcan Xosravi), nüfuzlu Venesiya film festivalının müsabiqədənkənar proqramında nümayiş edilmiş “Aradüzəldən” (Benedetta Argentieri), Berlin Beynəlxalq Film Festivalının qalibi “Tehranda yeddi qış”(Steffi Niderzol) kimi filmləri festival çərçivəsində ölkə sənədli filmsevərləri ilə qovuşacaq.

Həmçinin seçki komissiyası tərəfindən dünyanın bir çox ölkəsi və yerli rejissorlar tərəfindən göndərilmiş çoxsaylı sənədli filmlər içərisindən xüsusi etina ilə seçilmiş və “Beynəlxalq qısametraj sənədli film”, “Yerli qısametraj sənədli film” və “Tammetraj sənədli film” kateqoriyaları üzrə nümayiş ediləcək filmlər zəngin müsabiqə proqramında yer alır.

Həmçinin bu il festival çərçivəsində dünya kino tarixinin əfsanələrindən olan və sənədli film tarixində silinməz izə sahib dünyaşöhrətli rejissor Anyes Vardanın retroperspektivi baş tutacaq ki, izləyicilər rejissorun yaradıcılığında xüsusi yer tutan dörd sənədli filmi geniş ekranlarda izləmək fürsəti əldə edəcəklər.

Festivalın bu il də dünyanın bir çox ölkəsindən dəvət etdiyi çoxsaylı nüfuzlu xarici mütəxəssislər festival günlərində müxtəlif ustad dərsləri və panel müzakirələr fonunda yerli rejissorlar, kinosevərlərlə görüşəcəklər. Dünyaşöhrətli Azərbaycanlı Fotoqraf Rəna Əfəndi ilə yerli auditoriyanın görüşü və dünya kino tarixinin əfsanələrindən kinorejissor Anyes Qodarın master-klası bu baxımdan xüsusi yerə sahibdir.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(15.09.2023)

Həvva Cəbrayılova, “Ədəbiyyat və incəsənət” üçün

Düşünürəm ki, bu həyatda hər şeyin iki üzü var. Hər ikisi də bir-birindən əks qütbdə dayanır. Əks qütblərin bir-birini cəzb etməsi elmdə də öz əksini tapıb. Yaxşılıq varsa, pislik onu özünə cəzb etməlidir, ya da əksinə. 

Ətrafımızda olan insanlar da belədir. Vicdanı şöhrətindən üstün olanlar və şöhrəti vicdanından üstün olan insanlar. Birinci xüsusiyyətə malik olan insanlar nə qədər yaxşı olsalar da, cəmiyyətdəki mövqeləri nədənsə pis dəyərləndirilir. Hər zaman qəlblərinin səsinə qulaq asıb yaxşılıq edirlər ki, axşam yastığa başlarını qoyarkən vicdanları rahat olsun. Ancaq vicdanları rahat olsa da, ruhları dünyadan ayrı düşür.

İkinci xüsusiyyətə sahib olanlar isə vicdanları arxa planda olduğu kimi pislikləri də arxa planda işləyir. Niyə belə olmalıdır? Nə üçün? İnsanları belə olmağa vadar edən səbəb nədir? Məncə, bu sualların tək cavabı var. O da azad olmama qorxusudur. Onlar üçün önəmli olan öz yersiz egoları ilə hər şeyi əldə edib olmayan vicdanları ilə "mən buyam" deyə bilmələridir və belə olanda da onlar azad olduqlarını düşünürlər. Ancaq biləklərindəki zəncirin ağırlığından xəbərləri yoxdur. Çünki onlar üçün "azad olma" egosu önəmli olsa da, zəncirlərinə ağırlıq verən yalanların, böhtanların, duyğusuzluqların fərqində deyillər. Bəlkə də fərqində olduqları zamanlar olub, ancaq daxildən gəlməyən bir hiss bir müddətdən sonra yox olur və əsl ruh halın yenə də öz işiylə məşğul olur.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(15.09.2013)

Əkbər Qoşalı və Məleykə Mirzəli, “Ədəbiyyat və incəsənət” üçün

Adını hələ qədim çağlardan türkün daş yaddaşına həkk etmiş tatar xalqının böyük Sibir çöllərindən ruh almış, Ural bozqırları və İtil (Volqa) qıyılarında şəkilləndirmiş zəngin ədəbiyyatı fərqli imzaları ilə bu gün də diqqət çəkir.

Türkün qəhrəmanlıq tarixini özünə özək seçmiş “Xan qızı Altunsaç”, “Qırx qız”, “Boz igid”, “Esabay batır”, “Çora batır” və b. qəhrəmanlıq dastanlarından tutmuş, orta çağ ilk yazılı tatar qaynaqlarına kimi istənilən abidənin adını çəkərkən müxtəlif  özəllik və gözəlliklərlə (keyfiyyətlərlə) qarşılaşırıq. “İlk qaynaq” demişkən, hələ də araşdırmaçılar arasında o yana-bu yana dartışdırılan (Qul Əlinin) “Qisseyi-Yusif” poeması da XIII yüzil tatar ədəbiyyatına aid edilən örnəklər sırasındadır. 

Tatar ədəbiyyatı nümayəndələri hələ orta yüzilliklərdən belə türkcəyə qədirşünaslıqla münasibət bəsləmişdir. XIV yüzildə tatar yazar Seyfi Sarayinin Sədi Şirazinin “Gülüstan” əsərini türk dilinə çevirməyi özünə borc bilməsi də, bəlkə, bunun səbəbidir. Və bu gün həmin əsər orta çağ qıpçaq türkcəsinin özəlliklərini daşıyan kamil örnək sayılır.

Türk xalqları ədəbiyyatında XIX yüzil sanki özünəqayıdışın “altun körpü dönəmi”dir. Azərbaycan ədəbiyyatı üçün də heç yad olmayan bu məfkurənin – maarifçiliyin, tənqidi realizmin ortaya çıxması tatar ədəbiyyatında da həmin dönəmə təvafüq edir. Kayum Nasiri (1825-1902) ilə başlanan bu cığır Abdulla Tukay (1886-1913), Məcid Qafuri (1880-1934), Fateh Əmirxan (1886-1926), Şərif Kamal (1884-1942) yaradıcılığında davam etmiş, Alimcan İbrahim (1884-1938), Qəvi Nəcmi (1901-1957), Taji Qizzat (1895-1955), Şamil Usmanov (1895-1937), Musa Cəlil (1906-1944) kimi sənətkarların yazıb-yaratdığı çağda isə Tatar ədəbiyyatı, necə deyərlər, dünyaya (başqa sözlə, böyük coğrafiyaya) açılmışdır. 

Sizə də bəllidir ki, XIX yüzildə kırımlı İsmayıl Qaspiralı “Tərcüman” qəzetini türklər yaşadığı coğrafiyalara necə min bir çətinliklərlə ulaşdırırdı... Lakin günümüzdə belə bir çətinliyimiz yoxdur və qardaş ədəbiyyatların materiallarını çox asanlıqla əldə edə bilirik. Əldə etdiyimiz materiallar göstərir ki, XXI yüzildə tatar ədəbiyyatı keçmişdə olduğu kimi, indi də estefati əlində saxlamağı bacarmış və bir-birindən daha qüvvətli yazarlar yetişdirməyə nail olmuşdur. Biz bir-birimizin mədəni irsini, ədəbiyyatını, ədəbiyyatçılarını, o cümlədən çağdaş yazarlarımızı qarşılıqlı olaraq, tanımalı, bilməli, öyrənməliyik. Bu tanıma, tanıtma dil-üslub özəlliklərini öyrənmək baxımından, ortaq yaxud unudulmuş sözləri yenidən dövriyyəyə qaytarmaq baxımından da önəmlidir.

Azərbaycan bu kimi məsələlərdə tarixən həmişə qədirşünas mövqe sərgiləmişdir. Deyərdim, öz ədəbi missiyasını davam etdirməyi bacarır. Təkcə bu son illər içində qardaş tatar ədəbiyyatından bir çox kitabın və əsərin dilimizə uyğunlaşdırmasından söz açmaq bu məsələdəki mövqeyini sərgiləmək üçün yetərlidir. 

•2016-cı ildə Dünya Gənc Türk Yazarlar Birliyi (DGTYB) tərəfindən 23 istedadlı gənc tatar şairinin əsərlərindən ibarət “Yeni tatar şeiri antologiyası” Bakıda azərbaycanca nəşr olunub. 

•2018-ci ildə tatar ədəbiyyatının görkəmli nümayəndəsi, Xalq şairi Robert Minnullinin “Bülbüllərin toyu” adlı şeirlər kitabı Bakıda azərbaycanca çıxıb.

•2018-ci ildə tatar ədəbiyyatının yeni nəsil şairi Rəmis Aymətin “Şimşəklər qoynunda” adlı şeirlər kitabı Bakıda azərbaycanca gün üzü görüb.

•2018-ci ildə tatar ədəbiyyatının tanınmış nümayəndəsi, görkəmli dramaturq Danil Salihin pyeslərindən ibarət “Qəribə adam” adlı kitabı Bakıda azərbaycanca nəşr olunub.

•2019-cu ildə Tatarıstanın Millət vəkili və Xalq şairi Razil Vəliyevin seçilmiş şeirlərindən ibarət “Payız yağmurları” kitabı DGTYB-nin xətti ilə Bakıda azərbaycanca gün üzü görüb.

•2022-ci ildə tanınmış yeni nəsil tatar yazıçı-publisisti, 100 yaşlı “Kazan Odları” ədəbiyyat-mədəniyyət jurnalının baş redaktoru Rüstəm Qaliullinin 8 hekayəsindən ibarət “Ata və oğul” adlı kitabı DGTYB-nin və “İntellektual Hüquq Mərkəzi”nin xətti ilə Bakıda azərbaycanca nəşr olunub.

•2023-ci ildə 31 tatar nasirinin hekayələrindən ibarət “Çağdaş tatar hekayələri antologiyası” Bakıda DGTYB-nin, ABAİ İB və RHİM İB-in xətti ilə azərbaycanca yayınlanıb.

•2023-cü ildə Tatarıstanın Millət vəkili, Tatarıstan Yazıçılar Birliyinin başqanı, Xalq şairi Rkail Zəydullanın povest və hekayələrindən ibarət “Ağ yapıncılı qoca” adlı adlı kitab DGTYB-nin və “İntellektual Hüquq Mərkəzi”nin xətti ilə Bakıda azərbaycanca nəşr olunub. – 

(Bu, Azərbaycanda tatar ədəbiyyatı çalışmalarının, əlbəttə, tam siyahısı deyil).

Təbii, bütün bunlarla yanaşı, Tatarıstanda da Azərbaycan ədəbiyyatı diqqətlə izlənilmiş, tatarlar müxtəlif qəzetlərdə, jurnallarda zaman-zaman azərbaycanlı qələm dostlarının əsərlərinə yer vermişlər. Bundan əlavə, bu yazının həmmüəllifinin şeirlərindən ibarət “Dərviş sözü” adlı kitabı 2023-də Kazanda Tatarıstan Dövlət Kitab Nəşriyyatında gün üzü görmüşdür. 

*

Şübhəsiz, seçilmiş yazarlar parlamağı bacarır, bu parlaqlıq sayəsində öz əsərləri ilə sərhədləri aşa bilir. Çağdaş tatar poeziyasından Marsel Qaliyev, Firuzə Camaləddinova, Zölfət Hakim, Fərid Yaxin, Rkail Zəydulla, Rifə Rəhman, İlsiyar İksanova kimi çağdaşları ilə birgə Rəmis Aymətin yaradıcılığı da buna bir örnəkdir.

Tatarıstan Respublikasının Əməkdar incəsənət xadimi, Musa Cəlil mükafatı laureatı Rəmis Aymət ölkəsinin hüdudlarını aşan, əsərləri tərcümə olunaraq yayınlanan, ən vacibi isə Azərbaycana olan özəl sevgisi ilə seçilən yazarlardandır. Onun “Şomırt salkınnarı” (“Duzlu soyuqlar”), “Aynın aryaqında” (“Ayın arxasında”), “Bozlı jilkənnər” (“Buzlu yelkənlər”), “Sin minem janımnın yartısı” (“Sən mənim ruhumun yarısısan”) kimi şeir kitablarından bəllidir ki, yazar kimi malik olduğu özəllikləri ilə həm çağdaş tatar ədəbiyyatına, həm də tatar ədəbi dilinə yeni keyfiyyətlər gətirməyi bacarıb. 

Rəmis Aymət yaradıcılığı daha çox lirikaya köklənmişdir. Şairin könül çırpıntılarını misralarından duymaq mümkündür. “Sənin saldığın bağça”da yarını gözləməkdən qəmə qərq olan şair yazır:

Yarpaqlar matəm içrədir,

Sükut kar edib hamını.

Ölüm qanad açıb, sarıb

Sənin saldığın bağçanı.

Başqa bir məqamda isə şair ruhunda daşıdığı yarına onun ruhunu tərk etmədiyinə görə qəzəblənib hayqırır. “Kədərə səsləniş” şeirində bu hərarətli müraciətlər nidalara dönmüş şəkildə misralarda əks olunur:

Niyə əl çəkmirsən məndən,

Buraya da gəlib çıxdın?

Elə baxma gözlərimə,

Əzrayıldır baxışların.

Külə dön... Getmə heç yana,

Məhbus ol can zindanıma.

Nəfəsindir bura varan?

Bax, qor saldı otağıma...

Şair bəzən “Hər yerdə xoşbəxtlik vardı” fikrinə düşür. Amma o nədənsə həmin hər yerdə olan xoşbəxtliyi tapa bilmir. Əlacı üzülür, göylərə üz tutur. Bəlkə də, bu bir imdaddır göylərdən.

Neçə dəfə zəncir atdım

Eşqin mavi səmasına.

Kükrəyib şimşəklər kimi

Qondum səmanın bağrına.

Xoşbəxtlik sarmış hər yanı,

Hər küçədə eşq bayramı.

Elə şimşəyədir güman,

Bəlkə, alışdı eşq şamı...

Şairin sevgisi təpədən dırnağa dünyəvi, hisləri isə bir o qədər real səslənir. Lakin bəzən bu hislər, bu istəklər o həddə çatır ki, artıq gerçəklik belə eşq qarşısında aciz qalır, artıq gerçəklik belə “eşq qarşısında diz çökür”...

Olan oldu, gəl, bağışla,

Hər şeyi unudaq getsin.

O səhər mən hazır idim,

Önündə diz çöküm eşqin.

Şair bəzən eşqin üfüqlərini elə genişləndirir ki, onu bir folklor materialının, daha doğrusu, uşaq oyununun içində belə əks etdirə bilir. Onun “Gözbağlıca” adlı şeiri buna çox gözəl örnəkdir. O, gözlərini ipəksaçaqlı şalla bağlayan yarına üz tutur. Uşaqlıq xatirələritək istəklisinin qanad açıb uçmasına görə məyus olur. Sübhə sarı uçan sevgilisinin üfüqdə gülüş izi qoyduğunu, lakin şairin içində sevgilisinin kölgəsinin qaldığını söyləyir. Onun çılpaq ayaqlarını indi şeh yuyur, şeh öpür, eşq hörüklərini isə rüzgar açır, rüzgar darayır. Nəhayətində, şair onun ağ sulara qoşulub qaçdığını, geridə isə “bir mən, bir kölgən” qaldığını etiraf edir, gözübağlı dünyaya isə etiraz edir:

Payım var bu oyunda?

“Şalımı açsan, haram”!

Gözübağlıdı dünya,

Mən səni axtarıram...

Bu qədər orijinal bədii ifadə vasitələri, sözsüz ki, şairin sənətkarlığından, istedadından xəbər verir. Onun şeirlərində həmçinin ictimai-fəlsəfi fikirlər də səsləndirir, oxucunun göz önünə hazırki durumu gətirməklə için-dışın böhranını göstərir: 

O qara illərin qatarı kimi

Ömrümü xərcləyib keçdi bu gün də...

Qarğalar uçuşdu başımız üstdə

Nəğmə söyləyərək qarğa dilində...

Evsiz-eşiksizik, yetim-yesirik,

Eh, nə ağıl qaldı, nə fikir barı...

İtirdi özünü, itirdi dünya... –

De, hanı xalqımın, hanı haqları?!.

Hər bir xalqın Ana dili onun milli sərvətlərindən biri hesab olunur. Və hər bir xalqın nümayəndələrinin də öz dilinə sayğı-sevgiləri tükənməzdir, əlbəttə. Özəlliklə, hansısa dil(lər)in təsiri altında olan milli dildən söhbət gedirsə, bu məqamda dili qorumaq üçün hər kəs əlindən gələni etməli, dilinin yaşaması üçün bacardığını ortaya qoymalıdır. Bu anlamda, şair Rəmis Aymətin bu borcu dərindən hiss etdiyini görməkdəyik. Tatar dilinə olan böyük sevgisini şair “Ana dilim” adlı şeirində belə ifadə etmişdir:

Göylərin üzünə doğru uzanan əlsən,

Sən məğrur dağların duman dilisən.

Öz halal haqqını almaq istəsən,

Şanlı döyüşlərdə qalxan kimisən.

Böyük boz çöllərdə susan, dinməyən,

Qədim heykəl dili, daşlar dilisən.

Alovlardan, sudan keçib sağ qalan

Sürətli və qoçaq atlar dilisən...

Közərsən də, heç bir zaman sönməynən,

Sən müqəddəs odun yanan dilisən.

Cana hopubsan sən, qana hopubsan,

Dərdimizə məlhəm – dərman dilisən.

Ey ana dilim!

Ümumilikdə, yekun olaraq demək mümkündür ki, dostumuz Rəmis Aymətin poeziyası çoxyönümlüdür. Biz bu kiçik yazıda, ətraflı bilgi verə bilməsək də, ən azından, şairin yaradıcılığında ən qabarıq mövzulara toxunmağa çalışdıq. Gördüyümüz mənzərə odur ki, şairin özü kimi həssas qəlbə sahib lirik qəhrəmanı bütün yaradıcılığı boyu onu izləyir. Nə bu qəhrəman eşqdən yorulur, nə də şair onu şeirə gətirməkdən...

Uğurlar, Rəmis əfəndi! 

Avrasiyanın ürəyində - Kazanda yaşayıb-yaradan siz tatar yazarlarının şeir-sənət bayrağı və qardaş Tatarıstanın dövlət bayrağı göylərin üzündən əskilməsin!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(15.09.2023)

Leyla Səfərova, “Ədəbiyyat və incəsənət” 

Uşaq yaşlarında hər birimiz müxtəlif sahələrə can atırıq. Mənim uşaqlığım bir qələmim, bir də piano notlarıyla oynayaraq keçib getdi. Ən sevdiyim səs idi, pianoda "Çalıquşu" mahnısını ifa etdikdən sonra eşitdiyim alqış səsləri...

Həyat təməlləri atıldığı gündən bu yana insanlar daim axtarışdadır. Toxluğun, hüzurun, xoşbəxtliyin, maddiyyatın və mənəviyyatın axtarışında... 

Musiqi həyatımızda elə bir yer tutur ki, əsrlər əvvəl də, indi də sual veriləndə onun insanlara nəfəs, ruh ola biləcəyi deyilir. S.Ə.Şirvaninin "Guş qıl" əsəri, M.Füzulinin "Həft cəm" əsəri və başqa bir çox əsərlərdə olduqca dəyərli sözlər oxuyuruq. Məsələn, S.Ə.Şirvani musiqini insana ruh üfürən olaraq dəyərləndirmişdi. Bu bənzətməni də ancaq bir ədəbiyyatçı, bir mədəniyyətçi edə bilərdi onsuz...

Son zamanlar mənəviyyat adlandırdığımız ünsürlər inkişaf etsə də, insanlar öz mənəviyyatlarına yetərincə diqqət etmirlər. Sənətin hər növü ustalıqdır, təbii. Bir işdə ki zəhmət var, xəyal var, o iş hər zaman qalibiyyətə gedən yolda bir addımdır. 

Müasir dövrdə musiqinin bir çox növləri inkişaf edib. Hər zövq, hər janr fərqlidir və hər birinin öz qüsursuz rəngi, öz izləyicisi vardır. Düşünürəm ki, son zamanlar lirik musiqilər daha çox dinlənilir. İnsanlar xoş duyğulardan, sevgidən ac, hislərini ifadə etməkdən əlil vəziyyətə gəlib çıxıb əfsus ki. Buna görə də əksəriyyət ya öz hislərini ifadə edə biləcək mahnılar axtarır, ya da "sanki məndən danışır" deyəcəyi musiqi sözləri.

İçərişəhərin ən gözəl küçələrindən birində bir piano var, yəqin ki, çoxumuz bir dəfə belə olsa onun yanından keçmişik, ya da orada nə isə bir mahnı ifa edən kimisə görmüşük. Mən deyərdim ki, sənət elə məhz onların əlində daha çox inkişaf edir. Azərbaycanın istedadlı gəncləri metrolarda, küçələrdə müxtəlif bacarıqlarını hər gün göz önünə sərir, lakin bir çoxumuz əksər hallarda onları görməzdən gəlirik. Bir dəfəsində yenə o pianoyla üzbəüz skamyalarda oturmuş, 3 gəncimizin sırayla ifa etdiyi mahnıları dinləyirdim. Və bir melodiya səsləndi. Elə bir melodiya ki, dinləyərkən gözlərim yumuldu, və qaralmış gözbəbəklərimin önündə 18 illik  bir albom canlandı. Və budur! Mənə görə hər kəsin həyatında elə bir musiqi, elə bir kitab, elə bir əsər olur ki, həyatının dönüm nöqtəsini gözlərin önünə sərir. Baxdıqca, dinlədikcə, "Hə, bax, bu odur!" deyirsən. Mən o melodiyanı artıq tapmışdım. "Jane Maryam"... İndi də, nə zaman qələmimi alsam əlimə, nə zaman bir hekayə yazmaq istəsəm, ya da öz gələcəyim, keçmişimlə bağlı düşüncələrə qapılsam hər zaman bu melodiya səslənir arxa planda. 

Əziz oxucu! Əgər həyatını qaydaya salmaq, özündə nələrisə dəyişdirmək istəyirsənsə, öncə doğru mənəviyyata çatdığını hiss etməlisən. Hüzur bəlkə də notlarda gizlidir. Əgər sən bir ədəbiyyat portalını izləyirsənsə, demək onsuz da sən mədəniyyətin bir parçasını tapmısan. Mənəviyyatını və özünü çoxluca qoru. 

Hörmətlə: Mən.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(15.09.2023)

Heyran Zöhrabova, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Vətəni Antik Yunanıstan sayılsa da, mənbələrə görə teatır sənəti rəqs formasında hələ ta daş dövründən mövcud olub.

Əgər buradan yola çıxsaq ,bəlkə də elə Qobustanın qayaüstü rəsmlərindəki yallı səhnələri də elə bir teatr nümunəsi idi.

Teatr əvvəl "Dionis teatrı" adlanan və dini bayramların keçirilməsi üçün nəzərdə tutulan teatr vasitəsi ilə Yunanıstandan Aralıq dənizi hövzəsindəki ölkələrə aparılır.

Daha sonra Pun müharibələri dövründə romalılar tərəfindən mənimsənilən yunan teatr mədəniyyəti Romada inkişaf etməyə başlayır.

Sonralar isə deyilənə görə pantomimanın yaranması və inkişafı ilə teatr öz əhəmiyyətini itirir.

Teatr sahəsində mənim marağımı da elə ən çox cəlb edən pantomim teatrıdır.

Pantomim teatrı aktiyorlarının üzlərinə rəsm edilən gülən maska şəkli insanların gülüşləri ilə pərdələdiyi, xoşbəxtmiş kimi təbəssüm edən simalarının arxasına gizlədikləri hüzn və kədəri, "içim içimi yandırır, çölüm özgəsini" misalını və bəzən də yaxşı insan maskası taxmış, əslində isə içi çürük olan məxluqları, mələk simalı, mələk donlu şeytanları simvolizə edir sanki.

Aktyorların susqunluğu bəzən söz və səsin hər şeyi ifadə, təsvir və tərif etmək qarşısında aciz olduğunu, bəzən bastırılmış, susdurulmuş, pərdələnmiş həqiqət, vicdan və ədaləti, bəzən insanların ruhundan qopan fəqət qəlbin daş divarlarına çırpılıb əks sədası yenə elə qəlbin özündə çınlayıb başqa kimsələr tərəfindən eşidilməyən qışqırıqları, ah nalə  və üsyanı, bəzən maddi dünyadan qopub öz təxəyyül dünyasında yaratdıqları xəyal dünyasında yaşayan insanları, bəzən etinasızlaşmış, soyumuş, laqeydləşmiş insan hisslərini, və içində bəlkə tufanlar qopsa belə yenə də cınqırını çıxarmayan insan əzəmətini, bəzən qürur, bəzən vüqarını, Nəsiminin dərisi soyularkən saralan simasına ad verərkən "Günəş qürub edəndə saralır" deməsini təmsil edir.

Və ən nəhayətində jestlər və mimkalar maqnit qütbləri kimi özü ilə təzad təşkil edən insanı ehtiva edir. İnsan bəzən hər nə qədər itici görünsə də, bəzi məqamlarda çəkir özünə. İnsan bəzən hər nə qədər inadkarlıqla sussa da, içində bir yerdə hər zaman danışmadan, özünü ifadə etmədən, yorulmadan anlaşılmaq istəyir bir başqası tərəfindən. İnsan hər nə qədər bəzi hisslərini basdırmağa çalışsa da davranışları və baxışlarıyla mütləq bir məqamda ələ verir özünü, insan hər nə qədər qorxsa da ədalətsizlik önündə susmamaq, ədalətin səsini hər yana duyurmaq istəyir.

Qısaca  "mim" adlanan bu sənət sözsüz teatr oyunu hesab edilir.

Burada aktiyor əsərin məzmun və mənasını tamaşaçılara səs və sözlərlə deyil jest və mimikalarının, başqa sözlə desək, bədən dilinin vasitəsi ilə çatdırır.

Universal teatr dili kimi qəbul olonan pantomimanın hələ miladdan əvvəlki dövrlərdən mövcud olduğu bildirilir.

Mim sözü təqlid və ya təmsil etmək mənalarını verən "mimeisthai" yunan sözündən yaranmışdır.

Mim sənətinin əsasında duyğu və düşüncələri bəzən musiqi, bəzən əşya, bəzən rəqs və bəzən də mimika və jestlərlə çatdırmaq ideyası durur.

Ölkəmizdə bu teatr sahəsinin əsasını qoyan xalq artisti Bəxtiyar Xanzadə olmuşdur.

1994-cü ildə Mədəniyyət Nazirliyinin sərəncamı ilə Azərbaycan gənc tamaşaçılar teatrının nəzdində fəaliyyətə başlıyan "Dəli yığıncağı" adlı pantomim tetr studiyası  yaradılmışdır və 2000-ci ildə " Dəli yığıncağı" pantomim teatr studiyasına dövlət statusu verilmişdir.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(15.09.2023)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Qiraət saatında Adəm İsmayıl Bakuvinin “Məhşər divanı, yaxud yalanın 17 anı” sənədli romanının dərci davam edir. Roman erməni millətindən olan bəşəriyyət canilərinin utopik məhkəməsindən bəhs edir. Onu nəinki oxumaq, hətta ən maraqlı faktları yaymaq, təbliğ etmək lazımdır.

20-Cİ DƏRC

Siyahı səsləndikdən sonra Baş Hakim Baş ekspertdən Osmanlıda erməni xəyanətkarlığını sübut edən konkret faktlar istədi, təbii ki, prosesə ciddi hazırlıq getdiyindən mötəbər mənbəyə aid istənilən fakt əldə idi, fars ekspert sözügedən faktları səsləndirdi:

-Ermənilərin yaşadıqları dövlətə xəyanətlərini əks etdirən yüzlərcə fakt var. Onlar 1917-ci ildə Fələstində general Allebinin başçılıq etdiyi Antanta qoşunları tərkibində Osmanlıya qarşı vuruşublar,  Fransız qoşunlarının tərkibinə Cənub-Şərqi Anadolunun işğalında iştirak ediblər (1369 türklər yaşayan yaşayış məntəqəsini dağıdıblar), 1920-də Fransa ilə birgə Çukurovanı tutublar, öncə isə ruslarla birgə Vanı. Qafqaz cəbhəsində 250 min erməni rusların tərəfində türklərə qarşı vuruşub.

Ermənilərin türklərə yönəli xəyanətkar siyasətlərində əsas yeri isə erməni qiyamları tutur. Təkcə 1895-ci ildə Osmanlı İmperiyasının Anadolu bölgəsinin 24 mühüm şəhərində erməni qiyamları baş tutub:

29 sentyabr – Divriqi, 2 oktyabr –Trabzon, 6 oktyabr – Eqin, 7 oktyabr – Dəvəli, 9 oktyabr – Akhisar, 21 oktyabr – Ərzincan, 25 oktyabr – Bitlis, 26 oktyabr – Bayburt, 27 oktyabr – Maraş, 29 oktyabr – Urfa, 30 oktyabr – Ərzurum, 2 noyabr – Diyarbəkir, 2 noyabr – Siverek, 4 noyabr –Malatya, 7 noyabr – Xarput, 9 noyabr – Ərəbkir, 15 noyabr – Merzifon,  15 noyabr – Sivas,  16 noyabr – Antep,  18 noyabr – Maraş, 22 noyabr – Muş, 3 dekabr – Kayseri, 3 dekabr – Yozqat.

Arayış səslənəndən sonra Baş Hakim yenidən müttəhimə səsləndi, onun sözünün olub olmadığını sordu, o yenə tutuquşu kimi hey günahsızlığını təkrarlayanda bir daha ekspertlərə müraciət etdi, bu zaman “erməni genosidi” anlayışına açıqlama gətirilməsi üşün 127 saylı arayışın oxunmasını xahiş etdi. Bu arayış da dərhal səsləndi.

-Osmanlının parçalanmasında ABŞ, Fransa, İngiltərə, Almaniya və Rusiya - ən əsas güc mərkəzləri maraqlı idilər, buna görə də “erməni genosidi” məsələsi də məhz bu mətbəxlərdə bişmiş qarışıq bir yeməkdir. “Erməni genosidi” ideyasının xaç atası 1913-1916-cı illərdə ABŞ-ın Türkiyədəki səfiri olmuş Henri Morqentau sayılır, onu ora səfir göndərən ABŞ prezidenti Vudro Vilson demişdi ki, səni Osmanlıya səfir göndərirəm, hərçənd, tezliklə o dövlətdən əsər-əlamət qalmayacaq. Morqentau erməni komitəçisi Arsak Şmavonyanı özünə 1-ci köməkçi götürmüşdü. Amerika missionerləri həmin dönəmdə erməniləri protestant xristianları edirdi, protestantlığı qəbul edən gəncləri Amerikada oxumağa yollayırdılar, ABŞ-da antitürk kampaniyası ilə məşğul olan əsl erməni koloniyası yaradılmışdı. Guya 1915-ci ildə 600 min -1 milyon erməninin məhv edilməsi barədə isə Morqentau səfirlik dönəmi bitəndən sonra öz kitabında yazmışdı.

“Erməni genosidi” ideyasının 2-ci xaç atası İohann Lepsius olub. Missioner, alman pasportlu bu şəxs 1914-cü ildə Berlində alman-erməni cəmiyyətini də yaradıb.

3-cü əsas ideoloq isə ingilis Ceyms Brays olub. Ingilis-erməni cəmiyyətinin sədri olan bu şəxs Osmanlı ermənilərinin  protestant kilsənin himayəsinə girməsinə can atıb, 626 səhifəlik “Osmanlı imperiyasında ermənilərə münasibət” adlı kitabında saxta erməni soyqırımı iddiasını irəli sürüb. Amma müasir Ermənistanda isə ən çox alman Armin Teofil Veqner yad edilir...

Bu yerdə Baş Hakimin sağında əyləşmiş gənc hakim yerindən söz atdı:

-Bu Şaxrikyan deyən almandır, eləmi?

Baş ekspert bunu təsdiqləyib ekspertlərə mətnin oxunuşunu davam etdirmək barədə işarə verdi. Arayışın davamı oxundu:

- Guya soyqırımına şahid olduğunu iddia edən  Armin Teofil Veqner bir zamanlar ermənilərin öldürdüyü türk kəndlilərinin fotolarını türklərin öldürdüyü ermənilər kimi Avropada yayıb, bununla da böyük çaşqınlıq yaratması ilə məşhurdur. Onun  erməni təəssübkeşliyi barədə “Erməni anaları”, “Armeniada” oçerkləri çap edilib, hətta Osmanlının böyük siyası xadimi  Tələt paşanı qətlə yetirən terrorçu S. Teyleryanın məhkəməsində Veqner antihumanizm mövqeyi sərgiləyərək müdafiəçi qismində çıxış da edib.

Baş Hakim özünü saxlaya bilməyib yerindən replika atdı:

-Bu da cənab Şaxrikyanın almanı.

Arayış tamamlandı:

-Hazırda Veqnerin adına Yerevanda küçə var, onun qəbrindən götürülmüş torpaq isə Soyqırım muzeyində saxlanılır.

Bu vaxt prosesə olduqca yaxşı hazırlaşmış Baş ekspert hamiya sual etdi:

-Sual oluna bilər, Erməni soyqırımı gününü ermənilər bəs niyə məhz  aprelin 24-də qeyd edirlər? Onlar bunu Osmanlı ermənilərinin Suriyaya köçürülməsi günü adlandırırlar, əksər mənbələr də bunu iddia edirlər. Yəqin publika da bunu həqiqət sayır. Deyilmi?

Yerlərdən “bəli”, “elədir” sədaları yüksələndə Baş ekspert sözünün davamını gətirdi:

-Amma bu, həqiqəti əks etdirmir. Köçürmə may ayında olub. 24 aprel 1915-ci ildə isə erməni millətçiləri  çevriliş edib Anadoluda erməni dövləti yaratmaq istəyirdi, məndə bununla bağlı Britaniya arxivlərindən götürülmüş təkzibedilməz faktlar var, ermənilər əyləşən sıraya dap proses öncəsi bu faktları ötürmüşəm ki, məni təkzib edib vaxtımızı ala bilməsinlər. Çevriliş edəcəkləri günü ermənilər öncədən “Erməni dövlət günü” adlandırmışdılar, amma Osmanlı hökuməti bu niyyətlərindən duyuq düşüb onların niyyətlərini gözlərində qoydu, bütün  milli erməni komitələri bağlandı, həbslər həyata keçirildi.  Məlumata görə həmin gün 2345 nəfər erməni aktivisti  həbs edildi. Əlimizdə Eçmiadzin katalikosu Gevorkun həmin gün ABŞ  Prezidentinə  məktubu var, katalikos prezidentə yalvarır ki, amanın günüdür, müsəlmanlar xristianları qırır, gəl bizi xilas elə.

Baş ekspertin dəyərli çıxışı bitdikdə yaşlı hakim Baş Hakimdən söz istəyib çıxış etdi:

-Möhtərəm auditoriya. Bir belə vətəndaşını qılıncdan keçirən, satqınlıq edib bir belə torpağının əlindən çıxmasına səbəb olan bir millətə qarşı məcburən sərt tədbir həyata keçirən, bununla belə, yenə də öz humanistliyini göstərən türklərə, düzü, bu məhkəmə prosesində böyük simpatiyam yaranıb. Mən istəyirəm ki, söylədiyimi təsdiqləyən bir sənədi sizə oxuyum. İcazənizlə.

Baş Hakim buna icazə verdiyini bildirdi, amma xahiş etdi ki, kolleqası azacıq gözləsin, belə ki, prosesdə Osmanlıda erməni vəhşətlərini öz gözləri ilə görmüş iki rus hərbçisinin şahidliyinə müraciət etməyin zamanı yetişmişdi. O, xahiş etdi ki, prosein bu məqamında Çar ordusunun polkovnik-leytenantı Qryaznovun 1915-ci ildə Ərzincandakı qırğınlar haqqında raportu diktorlar tərəfindən oxunsun.

Diktor deyilən mətni oxudu:

-“Kəndlərə aparılan yollara müsəlman kəndlilərinin süngüyə keçirilmiş meyitləri, kəsilmiş bədən hissələri və dağılıb tökülmüş daxili orqanları səpələnmişdi… Əsasən qadınlar və uşaqlar! Hakimlər və sahibkarlar qətlləri təşkil etmiş, erməni ordusu onu yerinə yetirmişdir. Dərin quyular qazılmış və köməksiz insanlar heyvan kimi kəsilərək bir-birinin ardınca quyulara atılmışdır. Qətllər üçün məsuliyyət daşıyan ermənilər bir evə səksən nəfər müsəlman doldurur, sonra isə onların başlarını kəsirdi”.

Mətn bitəndə Baş Hakim növbəti mətnin oxunmasını istədi:

-İndi də xahiş edirəm ki, qanlı Ərzincan hadisələri barədə rus ordusunun generalı L. Odişelidzenin xatirələri oxunsun.

Diktor növbəti mətni oxudu:

-“11-12-mart gecələrində erməni cəlladları Ərzincan ətrafındakı ərazilərdə müsəlmanları süngülər və baltalarla qətlə yetirdilər. Bu vəhşilər öz qurbanlarını əksərən öz məşum planları məqsədi ilə qazılmış xəndəklərə atırdılar. Mənim yavərim iki yüz belə xəndək saymış və cinayətlərin üstünü açmışdı”.

Baş Hakim əsəblərini cilovlaya bilməyib hayqırdı:

-Bunun bir adı var, o ad millətçilik-filan deyil, o ad qanıçənlikdir, vəhşilikdir.

Yaşlı hakim də onun sözlərini təkrarladı, sonra isə Baş Hakimin icazəsi ilə bayaq vəd verdiyi sənədi çıxarıb oxumağa başladı:

-“Osmanlı dövlətinin 27 may 1915-ci il Təhcir , yəni köçürülmə qanunu.

1. Köçürülməsi lazım bilinən ermənilər bütün heyvan və daşına bilinəcək əmlaklarını özləri ilə apara biləcəklər;

2.Onlar gedəcəkləri yerlərə qədər təhlükəsiz şəkildə aparılacaqlar:

3.Yollarda onların rahatlıqları, can və mal təhlükəsizlikləri təmin olunacaq;

4.Getdikləri yerlərdə onların tam yerləşdirilmələrinə qədər güzəranlarını və yeyib-işməklərini təmin etmək üçün hər cür yardım ediləcəkdir;

5.Onlar ən əlverişlı şəhər və kənd zonalarında yerləşdiriləcəklər;

6.Maddi vəziyyətlərindən asılı olaraq onlara maddiyyat ödəniləcəkdir;

7.Hökumət tərəfindən onlara ev tikiləcəkdir;

8.Əkinçiliklə məşğul olanlar, sənətkarlar istənilən texnika və materiallarla təmin olunacaqlar;

9.Boşaldılan şəhər və qəsəbələrdə ermənilərə aid daşınmaz əmlakın siyahısı tutulacaq, onların qiymətləri müəyyənləşəcək, bu miqdarda pul köçürülülənlərə ödənəcək;

10.Onların istifadəsində olmuş dükanlar, fabriklər, anbarlar, zeytunluq, tutluq, meyvə bağları icarəyə veriləcək, gələn gəlir həmin köçürülən mal sahiblərinə veriləcək.

Hakim sənədi oxuyub bitirib çıxışına ara verdi, auditoriya alqış ucaltdı, sonra hakim davam etdi:

-Hörmətli auditoriya, həmin dövrdə Osmanlı çox ağır müharibə şəraitindəydi, ölkədə böhran hər sahədə özünü göstərirdi. Köçürülməyə müharibə, sərt qış, yol və daşıma vasitələrinin azlığı, qida və dərman çatışmazlığı  ciddi əngəl törətdilər. Buna görə də insan itkilərini anlaşıqlı qarşılamaq bizim borcumuzdur. Erməni mənbələri 3 milyon öləndən dəm vurur. Amma Osmanlının Daxili İşlər Nazirliyinin 7 dekabr 1916-cı ildə Baş Nazirliyə verdiyi raporta görə cəmi 703000 nəfər köçürülmüş, bunlardan 300000-i yollarda və yeni yaşayış məskənlərində ölmüşdür. Erməni genosidi deyilən şey məhz budur, əziz auditoriya.

Yaşlı hakimin çıxışından sonra müttəhimlər sırasındakı səs-küy bir müddət səngimədi. Baş Hakim orada əyləşənləri ədəb-ərkana dəvət edib bildirdi ki, çox sayda əcnəbi müəllif erməni genosidi məsələsinə, türk-erməni münasibətlərinə dair açıqlama vermək istəyinə bulunaraq Divana müraciət edib. Çox təəssüf ki, onların hamısına söz vermək mümkünsüzdür, bununla belə, bəzi müəllifləri şahid qismində dindirmək prosesin xeyrinə olar.

Odur ki, o, bir neçə nəfərə ardıcıl söz verdi.

(Davamı var)

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(15.09.2023)