Könül, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Biz bir neçə gündür ki, biznesdə, peşə fəaliyyətində uğur qazanmağın yolunu göstərən ən çox tələb olunan kitablara nəzər yetiririk. Ümumiyyətlə adi insanı uğurlu insana çevirən, insanın düşüncə tərzini, adət və xasiyyətini, xarakterik cəhətlərini dəyişən ən populyar kitablar əlbəttə ki, çox faydalıdır.

Devid C.Şvarts, «Masştablı düşünmək sənəti

Müəllif öz kitabında masştablı düşünmə prinsiplərini, praktik məsləhətlər və metodikalar təqdim edir ki, bunları mənimsəməklə oxucu istənilən fəaliyyət sferasında uğur qazanmağa müvəffəq olur.

Masştablı düşünmək, ilk öncə, məqsədinizin dəqiq ifadə edilməsi üçündür. «Əgər siz can atdığınız hədəfi dəqiq görməyə başladınızsa, onda bütün enerjinizi həmin hədəfi vurmağa yönəldin», - deyir Devid C.Şvarts.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(07.03.2025)

İlhamə Məhəmmədqızı, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Həyatda insanların çox az qismi yenilik axtarışında olurlar. Və onlar yenilik axtarışında olsalar da, heç vaxt gördüyü işlərdən tam razı qalmırlar və həmişə də çalışırlar daha yüksəkliklərə can atsınlar. Yeni işlər onları daha çox maraqlandırır... Belə insanlar həm də çox zəhmətkeş olurlar. Yorulmaq nə olduğunu bilmirlər.

Bax, belə insanlardan biri uzun illər tanıdığım Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin, Azərbaycan Teatr Xadimləri İttifaqının, Azərbaycan Jurnalistlər Birliyinin üzvü Ağalar İdrisoğludur. Heç vaxt onun özündən razı olduğunu eşitməmişəm. Məşhur Oldos Hakslinin bu sözləri həmişə onun ali məqsədi olub: “Bundan 20 il sonra etdiklərinə görə deyil, edə bilmədiklərin üçün kədərlənəcəksən;  ona görə kəndirləri aç, etibarlı limandan uzaqlara yelkən aç, küləyi tut, araşdır, arzula, kəşf elə. Belə edə bilsən, həyat sənin üçün daha maraqlı olar”.
1950-ci ilin mart ayının 16-da Azərbaycanın dilbər guşlərindən birində, Masallı rayonunun Digah kəndində anadan olan Ağalar İdrisoğlu (Mehdiyev)  Digah kənd səkkiz illik və Nəriman Nərimanov adına Masallı şəhər 2 nömrəli tam orta məktəbi bitirib. 1967-ci ildə Masallı Rayon Texnika Birliyində dispetçer kimi əmək fəaliyyətinə başlayıb. 17 yaşlı gənc 70-80 sürücüyə və  traktorçuya   başçılıq edib. 1968-70-ci illərdə ordu sıralarında qitələrarası ballastik raket polkunda xidmət edib. Orada da öz bacarığına, təşkilatçılığına görə serjant olub və 30 nəfər əsgərə rəhbərlik edib. 1975-ci ildə Mirzağa Əliyev adına Azərbaycan Dövlət İncəsənət İnstitutunun  (indiki Azərbaycan Dövlət Mədəniyyət və İncəsənət Universiteti) dram və kino aktyorluğu fakültəsini və 1986-cı ildə isə Moskvada Anatoli Vasilyeviç  Lunaçarski adına Dövlət Teatr Sənəti İnstitutunun  (indiki Beynəlxalq Teatr Akademiyası)  rejissorluq fakültəsini bitirib.
O, 15 yaşından bədii yaradıcılıqla, jurnalistika ilə məşğul olur. Altımız illik bədii yaradıcılığı və jurnalistlik dövründə çox məhsuldar işləyib. Belə ki, bu müddətdə  6 roman, 12 povest, 150-dən çox hekayə, pamflet, pritça, esse, elegiya, 15 pyes, teatrlaşdırılmış tamaşalar üçün 30 ssenari yazıb. 1500-dən çox məqalələri, oçerkləri, publisist  yazıları, tarixi araşdırmaları, müsahibələri çap olunub.
50 ildir ki, peşəkar teatr sahəsində çalışır. 40-dan artıq tamaşada bir-birindən maraqlı rollar oynayıb. 140-dan çox tamaşaya peşəkar səviyyədə quruluşlar verib. 26 il ayrı-ayrı teatrların baş rejissoru, bədii rəhbəri və direktoru vəzifələrində böyük uğurla işləyib. Azərbaycan Teatr Xadimləri İttifaqının katibi, idarə heyətinin üzvü və  Sumqayıt Bölgə Şöbəsinin  sədri  olub.
Həmişə yeniliyə can atıb. Ədəbiyyat, jurnalistika və teatr aləmində çalışıb ki, heç kimə oxşamasın, özünün dəsti-xətti olsun.
1977-ci ildə Sumqayıtın tarixində ilk dəfə olaraq, “Ümid” adlı Teatr-Studiya yaradıb. Burada üç yüz nəfərə yaxın incəsənət həvəskarına onun rəhbərliyi ilə peşəkar aktyorlar, rəssamlar, jurnalistlər, baletmeysterlər dərs deyib. Həmin Teatr-Studiya böyük uğurlar qazanıb, Mədəniyyət Nazirliyinin əmrilə 1979-cu ildə Sumqayıt Gənclərinin Tənqid-Təbliğ Xalq Teatrı olub. Mədəniyyət naziri, böyük xeyirxah insan, fəlsəfə  elmləri doktoru, mərhum Zakir Bağırovun əmrilə Ağalar İdrisoğlunun bu əməyi respublikada yayılıb. Bununla bağlı geniş formatda bülleten-plakat çap olunub və Azərbaycandakı bütün mədəniyyət müəssisələrinə yayılıb.
Ağalar İdrisoğlu bu kollektivə rəhbərlik elədiyi on il müddətində 40-dan çox tamaşaya quruluş verib. Bu gün həmin Teatr-Studiyanın və Xalq Teatrının yetirmələrinin 50-dən çoxu aktyor, aktrisa, rəssam, yüzdən artığı isə başqa sahələrdə müəllim, həkim, mühəndis, jurnalist kimi çalışırlar.
1985-ci ildə dahi Üzeyir Hacıbəyovun Şuşa şəhərində keçirilən 100 illik yubileyinin ssenari müəllifi və quruluşçu rejissoru məhz Ağalar İdrisoğlu olub. O, 1991-ci ildə rəhbərlik etdiyi Sumqayıt Dövlət Dram Teatrının, Musiqili-Dram Teatrı olmasına əsas təşəbbüskarlıq göstərib və öz məqsədinə çatıb. Bu məqsədlə də Üzeyir Hacıbəyovun  “Arşın mal alan”  musiqili tamaşasına  1992-ci ilin aprel ayında çox orijinal bir quruluş verib. Məhz bu tamaşa ilə də teatr Musiqili-Dram Teatrı olub.
Həmin vaxt onun sayəsində Maliyyə Nazirliyi tərəfindən teatra əlavə 80 ştat verilib.  Amma ondan sonra bu teatra rəhbərlik edənlər yarıtmaz, səriştəsiz rəhbər olduqlarından, teatrı Musiqili-Dram Teatrı kimi işlədə bilmədiklərindən həmin ştatalar  teatrdan alınıb.
Ağalar İdrisoğlu 1997-ci ildə Sumqayıt Dövlət Dram Teatrının bədii rəhbəri-direktoru vəzifələrindən öz ərizəsilə işdən çıxıb və Dağıstana gedib, orada Dağıstan-Azərbaycan Beynəlmiləl Teatr Truppasını yaradıb və bu kollektivə üç il rəhbərlik edib. 40-dan çox dağıstanlı sənətkarla tamaşalar, konsert-tamaşalar hazırlayıb və dağıstanlılara göstərib. Azərbaycan-Dağıstan dostluğu üçün böyük işlər görüb. O, Dağıstanda işlədiyi müddətdə 1950-ci ildə bağlanan Dağıstan Azərbaycan Dövlət Dram Teatrının yenidən bərpa olunmasına çalışıb. Teatrın bütün sənədlərini hazırlayıb  və  1998-ci ildə Dağıstan azərbaycanlıları Seyid Qurbanov, Məhəmməd Qurbanov və  Hüseynbala Hüseynovla birlikdə bu ideyanı reallaşdırıb və Dağıstan Azərbaycan Dövlət Dram Teatrı yenidən öz fəaliyyətinə başlayıb.
Ağalar İdrisoğlunun təşkilatçılığı və rəhbərliyi ilə Şabran rayonunda “Şabran” Teatr-Studiyası yaranıb. İki ildən sonra bu Teatr-Studiya Mədəniyyət Nazirliyinin əmrilə Xalq Teatrı olub. Bu gün də öz fəaliyyətini davam etdirir.
Bir vaxtlar rəhbərlik etdiyi Ağdam Dövlət Dram Teatrı və Sumqayıt Dövlət Musiqili-Dram Teatrı Azərbaycan teatrları arasında ilk dəfə Qazaxıstanın Cambul, Çimkənt vilayətlərində, Vladiqafqazda, Gürcüstanın Tbilisi şəhərində, Marneuli, Bolnisi, Dmanisi rayonlarında, Qabal, Telavi bölgələrində və həmçinin  bütövlükdə  Dağıstan Respublikasında qastrol səfərlərində olub, dostluq əlaqələrinin möhkəmlənməsində çox böyük işlər görüb.
Yuxarıda yazdığımız kimi, Ağalar İdrisoğlu nasir, dramaturq, publisist, jurnalist kimi 6 romanın, 12 povestin, 15 pyesin, 30-dan çox teatrlaşdırılmış tamaşalar üçün ssenarinin, 150-dən artıq hekayənin, essenin, elegiyanın, pritçanın, pamfletin, 1500-dən çox məqalənin, müsahibənin, pulisist  yazının, oçerkin, ressenziyanın, elmi, tarixi məqalənin müəllifidir. Onun indiyədək 21 kitabı çap olunub. Dünya xalqlarının 10 pyesini dilimizə tərcümə edib. Bu pyeslər Azərbaycan teatrlarında həm onun öz quruluşunda, həm də başqa rejissorların quruluşunda böyük uğurla tamaşaya qoyulub. Eləcə də müəllifi olduğu digər pyesləri ayrı-ayrı Dövlət Dram Teatrlarında yüksək səviyyədə tamaşaya qoyulub. Dünya dramaturgiyasının tanınmış simalarından da bəzilərinin əsərlərinin tamaşası da bilavasitə onun  adı ilə bağlıdır. O, bu müəlliflərdən bəzisinin pyeslərini dilimizə tərcümə edib və bəzisinin əsərlərinə isə rejissor kimi quruluş verib.
Ağalar İdrisoğlunun  “İnan mənə”  pyesi 1985-ci ildə Ümumittifaq gənc dramatruqların müsabiqəsində 48 pyesin içərsindən qalib olub. 1986-cı ildə Moskvada  “İskusstvo”  nəşriyyatı tərəfindən hazırlanan “Məhəbbət və başqaları” adlı pyeslər toplusu antalogiyasında çap olunub. “Şah İsmayıl” pyesi Azərbaycan Mədəniyyət və Turizm Nazirliyinin (indiki Mədəniyyət Nazirliyi) 2010-cu ildə keçirdiyi müsabiqədə 34 pyesin içərisində ikinci dərəcəli mükafata layiq görülüb. (Birinci yer isə heç bir pyesə verilməyib.)  Quruluş verdiyi tamaşalardan Akif Həsənoğlunun “Yanmış evin nağılı”  Birinci Qarabağ müharibəsinə həsr olunan ilk tamaşa kimi Osman Mirzəyev adına mükafata və özünün yazdığı “Şah İsmayıl” tarixi faciəsi  “Qızıl Dərviş”  mükafatına layiq görülüb. Tanınmış yazıçı-tərcüməçi, filologiya elmləri doktoru  Zeydulla Ağayevin yazdığı “Haray”,  Georgi Xuqayevin“Qocaların məhəbbəti” və “Varlı ev” əsərləri onun quruluşunda səhnələşdirilib və bu tamaşalar Mədəniyyət Nazirliyi tərəfindən xüsusi mükafatlarılıb. Hazırladığı, quruluş verdiyi ondan çox tamaşa isə ayrı-ayrı qurumların mükafatı ilə təltif olunub.
1980-ci ildə Moskvada SSRİ Xalq Təsərrüfatı Nailiyyətləri Sərgisində onun rəhbərlik etdiyi Sumqayıt Gənclərinin Tənqid-Təbliğ Xalq Teatrının üzvlərinin oynadıqları Feyruz Məmmədovun “Bir bayraq altında” tamaşasının rejissoru olduğuna görə Ağalar İdrisoğlu “Qızıl” medala layiq görülüb. Həmin kollektivin 40 nəfərlik üzvlərinə isə “qızıl”, “gümüş” və “bürünc” medallar verilib. 2005-ci ildə isə  o, ilin ən vətənpərvər yazıçısı, rejissoru və jurnalisti seçilib və buna görə “Avropa Mətbuu Evi”nin təsis etdiyi “Qızıl” medal alıb.
2013-cü ildə yazıçı kimi Prezident mükafatına, həmin ilin iyun ayının 25-də isə ədəbiyyat və incəsənət sahəsindəki xidmətlərinə görə Azərbaycan Respublikasının Prezidenti cənab İlham Əliyevin sərəncamı ilə Əməkdar İncəsənət Xadimi fəxri adına layiq görülüb.
Ağalar İdrisoğlu 2012-ci ildə  Qusar Dövlət Ləzgi Dram Teatrında Mirzə Fətəli Axundovun heç vaxt teatrlarda tamaşaya qoyulmayan və birinci variant olan “Xırs quldurbasan” tamaşasına çox orijinal quruluş verib. Həmin tamaşa bu gün də teatrın repertuarındadır. Onun “Məhəkəmədən əvvəl məhkəmə” pyesi 1992-ci ildə tanınmış rejissor İldırım Cabbarın quruluşunda Mingəçevir Dövlət Dram Teatrında çox böyük uğurla tamaşaya qoyulub, uzun illər teatrın repertuarında olub. 2019-cu ildə tanınmış şair-yazıçı, ictimai xadim Qənbər Şəmşiroğlunun “Caninin etirafı” povesti əsasında Ağalar İdrisoğlu və Nəriman Ocaqlının yazdığı eyni adlı tamaşanı o, çox böyük uğurla Mingəçevir Dövlət Dram Teatrında səhnələşdirib. Həmin tamaşa 2020-ci il fevral ayının 17 və 18-ində Bakıda, Milli Akademik Dram Teatrının səhnəsində müvəffəqiyyətlə göstərilib, bir neçə televiziya kanalı tərəfindən lentə alınıb, haqqında xeyli ressenziya yazılıb. Eləcə də tamaşa, pyes və bu əsərə yaılan ressenziyalar əsasında  “Caninin etirafı” adlı ayrıca kitab çap olunub.  Bu, Azərbaycan teatr tarixində ayrıca bir tamaşa haqqında çap olunan ilk kitabdır. Nobel mükafatı laureatı Reynhar Kiplinqin  “Mauqli”  əsəri əsasında Əməkdar artist Nicat Kazımovla birlikdə səhnləşdirdiyi  “Mauqlinin Yeni il sərgüzəştləri” adlı əsəri onun tərəfindən 2019-cu ilin dekabr ayında Mingəçevir Dövlət Dram Teatrında çox peşəkar səviyyədə hazırlanıb, məktəblilərin ən çox sevdiyi tamaşa sayılıb. Həmin ildə Ağalar İdrisoğlu Mingəçevir şəhərinin yaranması gününə həsr edilən möhtəşəm tədbirə ssenari hazırlayıb və teatrlaşdırılmış tamaşanın müəllifi, rejissoru və aparıcısı olub.
Əlavə edək ki, onun yazdığı “İnan mənə” pyesi əsasında Qazax Dövlət Dram Teatrının (Quruluşçu rejissor, Əməkdar artist, sənətşünaslıq üzrə fəlsəfə doktoru Xəzər Gəncəli) hazırladığı tamaşa çox böyük uğurla qarşılanıb və 2023-cü ilin sentyabr ayının 25-də Azərbaycan Teatr Xadimləri İttifaqının səhnəsində yüksək peşəkarlıqla nümayiş olunub. Bu tamaşa Ulu öndər Heydər Əliyevin 100 illik yubileyinə həsr edilib.
Hal-hazırda isə Ağalar İdrisoğlunun “Teleqram” pyesi Qazax Dövlət Dram Teatrında  (Quruluşçu rejissor, sənətşünaslıq üzrə fəlsəfə doktoru, Əməkdar artist Xəzər Gəncəli)  və “Şah İsmayıl” pyesi Lənkəran Dövlət Dram Teatrında İmran Ali Qurbanın quruluşunda tamaşaya hazırlanır. Onun tərcümə elədiyi məşhur osetin dramaturqu Geor Xuqayevin “Varlı ev” tamaşası Xalq artisti Firudin Məhərrəmovun quruluşunda Sumqayıt Dövlət Dram Teatrında 2025-ci ilin yanvar ayının 16-da göstərilib və böyük uğurla qarşılanıb. Ağalar İdrisoğlunun tərcüməsində  Geor Xuqayevin başqa bir pyesi “Qaqutsa, Babutsa, Danel, Dardanel” əsəri də Mingəçevir Dövlət Dram Teatrında Əməkdar artist İntiqam Soltanın quruluşunda tamaşaya hazırlanır.
Ağalar İdrisoğlu 1977-ci ildən 1997-ci ilə kimi Sumqayıtda keçirilən bütün teatrlaşdırılmış tamaşaların, dövlət tədbirlərinin də çoxunun ssenari müəllifi və quruluşu rejissoru olub. O, həmişə dövlətimizə və dövlətçiliyimizə ürəkdən xidmət edib. Yeni Azərbaycan Partiyasının inkişafında bir yazıçı, jurnalist, teatr xadimi kimi səy göstərib. Ulu öndər Heydər Əliyevə həsr olunan “Millətin Xilaskarı”, ölkə başçımız İlham Əliyevə həsr edlən “Qarabağın Xilaskarı”adlı çox maraqlı hekayələrin müəllifidir. Bu hekayələri qəzetlərdə və saytlarda  həddindənçox oxucu oxuyub.
Aktyorluq-rejissorluq peşə sənəti olan Ağalar İdrisoğlu 2001-ci ildən quruluşçu rejissoru olduğu Dövlət Gənclər Teatrında və 2009-cu ildən bu teatr Dövlət  Milli Gənc Tamaşaçılar Teatrı ilə birləşəndən sonra bir-birindən maraqlı və tamaşaçıların sevə-sevə baxdığı tamaşalara orijinal quruluşlar verir.
Ağalar İdrisoğlu hazırda Azərbaycan Dövlət Milli Gənc Tamaşaçılar Teatrının quruluşçu rejissoru və “Azad Azərbaycan” qəzetinin redaktoru vəzifələrində uğurla və məsuliyyətlə işləyir. Onun publisist, portret yazıları, məqalələri, ressenziyaları, hekayələri, pritçaları, esseləri, elegiyaları, pamfletləri dövri mətbuatda mütəmadi işıqlanır və oxucuların marağı ilə qarşılanır.

O, çapa hazırladığı bədii və teatr əsərlərindən ibarət yeni kitabları üzərində böyük səylə çalışıb, onları da tezliklə oxucuların ixtiyarına vermək istəyir.
Bəli. Tanınmış sənətkar Ağalar İdrisoğlu, bu ilin mart ayının 16-da 75 illik yubileyini, bədii yaradıcılığa, jurnalistikaya başlamasının 60 və peşəkar teatr sənətində çalışmasının 50 illiyini qeyd etməyə hazırlaşır.

Bununla bağlı 15 mart 2025-ci ildə, saat 12-də  Azərbaycan Dövlət Milli Gənc Tamaşaçılar Teatrında böyük bir tədbir  keçiriləcək  və sonra onun quruluşunda teatrın aktyorlarının ifasında  məşhur Bolqar dramaturqu Panço  Pançevin “Dörd  əkiz” tamaşası  oynanılacaq.
Dahi Uilyam Şekspir deyir ki, “Bəziləri anadan böyük doğulur, bəziləri böyüklüyü fəth edir, bəzilərinə isə böyüklük bəxş olunur”. Ağalar İdrisoğlu yaradıcı zəhmətilə böyüklüyü fəth edənlərdəndir. Bu, yaradıcı insanlar üçün daha örnəkdir. Axı öz zəhmətlə ucalmaq hər insana nəsib olmur. Çünki buna görə insanda böyük səbr, enerji, özünəinam çox güclü olmalıdır.
Bax, bu cəhətlər də Ağalar İdrisoğlunda həddindən artıq çoxdur.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(07.03.2025)

Elman Eldaroğlu, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Desəm ki, əsərlərini oxumuşam, yalan danışaram. Heç özüylə də tanış deyilik. Amma imtahana hazırlaşan tələbələr kimi, arayıb axtarıb, onun haqqında xeyli məlumat toplaya bildim…

Filoloq-alim Elşad Səfərli onu belə xarakterizə edir: “Qafar Cəfərli imzasının məsuliyyətində orijinal üslublu, zəngin dilli və obrazlarının psixolojisində "davranan" bir yazıçının ədəbi hisslərini duydum. Mən hər yeni ədəbiyyat cəbhəsinə ayaq basan şairə, yazıçıya sadəlövh yanaşmağı xoşlamıram; üstəgəl, uzaq bölgələrdə, o cümlədən Lənkəranda yaşayıb-yaradan bir istedadlı qələm sahibi olsun.”

Ədəbiyyatşünas-tənqidçi Allahverdi Eminov isə söyləyir ki;- “Qafar Cəfərlinin "Saatın 61-ci dəqiqəsi" hekayələr və povestlər kitabını əlyazma halında oxuyanda, nə gizlədim, püxtələşmiş bir yazıçının nəsr dünyagörüşünü duyub yaşadım. Mən onun hekayələrində xarakterlərin davranışını, müəllifin süjet qurmaq fərdiliyini, yaxud avtobioqrafik xüsusiyyətini müşahidə etdim. Və mənə elə gəldi ki, yazıçılıq psixologiyasına xas keçirilən hisslərin hamısını özündə ehtiva edir.”

Bəli, bu günkü söhbətim AYB-nin Lənkəran Bölməsinin sədri, yazıçı, publisist Qafar Cəfərlidən olacaq. Onu sizə kəşf edib tanıdığım kimi, təqdim etmək istəyirəm. Ola bilsin ki, haradasa zəndim məni aldadar, amma əminəm ki, onun obrazını olduğu kimi təsvir etməyə gücüm çatacaq...

 Müdrik adamdır, söylədikləri düşüncələrindən qaynaqlanır. Necə deyərlər, boğazdan yuxarı danışmır, fikirlərini yazıçılara xas ardıcıllıqla ifadə edir, sanki süjet xətti qurur. Rəsmiyyətə meyillidir, amma bunun arxasında sadə bir insanın gizləndiyi aydın nəzərə çarpır. Xarakteri güclüdür, adama “köhnə” kişiləri xatırladır. Qürurlu və məğrurdur. Heç vaxt müvazinətini itirmir. Videolentlərdəki çıxışlarını izlədikcə jestləri, “bədən dili” onun xeyirxah insan olduğundan xəbər verir...

Deyir ki,- “Lənkəran şəhəri orta əsrlərdən üzü bu yana həmişə bölgənin mədəniyyət mərkəzi olub. Təbii iqlim şəraitinin gözəlliyi və sərvətlərinin bolluğu şəhərin iqtisadi və mədəni inkişafında başlıca rol oynayıb. Təsadüfi deyil ki, buradan elmin müxtəlif sahələrində çalışan görkəmli alimlər, dövlət xadimləri ilə yanaşı, ciddi ədəbi fəaliyyətlə məşğul olan adamlar da çıxıb. Mənbələrdən məlum olur ki, hələ Xl-Xll əsrlərdə Lənkəranda məktəb və mədrəsələr, sufi ocaqları, təkyələri fəaliyyət göstərib. Məzarları müqəddəs ziyarətgaha çevrilən Şeyx Camaləddin və onun şagirdi, bütün Şərqdə məşhur olan Şeyx Zahid Gilaninin sufi məktəbləri buranın güclü elm mərkəzi olduğundan xəbər verir. Azərbaycanın müxtəlif şəhərlərindən elm öyrənmək üçün buraya gələnlərin arasında Şah İsmayıl Xətainin ulu babası Şeyx Səfiəddin də olub. Onlar təkcə təriqət başçıları olmayıb, eyni zamanda bədii yaradıcılıqla məşğul olmaqla, öz irfani fikirlərini şeirlə xalqa çatdırıblar. Əsərlərinin çox kiçik bir hissəsi bizə çatan bu böyük şəxsiyyətlərin yaradıcılığı bölgə ədəbiyyatının ilkin nümunələri kimi səslənir. Sonrakı əsrlərdə bu missiya davam etsə də, bir-birini əvəz edən feodal müharibələri zamanı kitabxanalar kütləvi şəkildə yandırıldığı üçün bizə gəlib çatmayıb.”

Söylədiklərində pafos axtarmağa dəyməz, nə də ki, yazıçı təxəyyülünün ifadəsi kimi yanaşmaq da olmaz. O, yerlibazlıqdan çox uzaqdır. Bəziləri kimi,- mənim elim bütün ellərdən yaxşıdır- düşüncəsindən də danışmır. Hadisələrə obyektiv dəyər verməyi bacarır...

Filologiya elmləri doktoru Vaqif Yusifli onun haqqında söyləyir;- “Öncə onu deyim ki, Qafar Cəfərli yaxşı yazıçı-publisistdir. Xalq yazıçısı Çingiz Abdullayevlə yanaşı, hal-hazırda detektiv janrda əsərlər yazan qələm sahibləri arasında seçilir, fərqlənir. "Günahsız mələk", "Namus yarası", "Gecənin lal fəryadı" və s. povestləri, hekayələri ilə oxucular yaxşı tanışdırlar. O, Birinci Qarabağ müharibəsinin iştirakçısı olub, "Tanrının göz yaşları" romanı da bir müharibə veteranının müşahidələrini əks etdirir. "Ömür yolu" avtobioqrafik romanı bir insan və yazıçının xatirələr dünyasını gözlərimiz qarşısında canlandırır və açığını deyim ki, onun keçirdiyi hisslər, başına gələn hadisələr, iyirmi ildən artıq hüquq-mühafizə sistemində fəaliyyəti zamanı çətin və mürəkkəb olaylarla, cinayət hadisələri ilə üz-üzə gəlməsi, ancaq bütün bunlarla yanaşı, ədəbiyyata sevgisi bir an belə səngiməyən bir insanın həmin o xatirələr dünyasının acılı-şirinli hekayətləridir.”

Ciddi görkəmi var. Bəlkə də, bu ciddilik uzun müddət çalışdığı sahənin xarakterindən vücuduna hopub, deyə bilmərəm, amma çox işgüzar adamdır. O, AYB-nin Lənkəran Bölməsinə sədr təyin olunandan bəri, bir sıra uğurlara imza atıb. Şəhərin yaradıcı adamları ilə mehriban münasibət qura bilib. Tez-tez ədəbi-bədii tədbirlər keçirib gənclərin maariflənməsinə töhfə verməyə çalışır. Professor Vaqif Yusifli fikirlərini belə yekunlaşdırır: “Qafar Cəfərli iki bədii filmə də çəkilib və maraqlı rollarla yadda qalıb. Amma o, həyatda öz rolunu - yazıçı Qafar Cəfərli obrazını mükəmməl icra edir.”

Bəli, güman edirəm ki, onun haqqında öyrənib bildiklərimi sizinlə bölüşə bildim.

Bu gün - martın 7-si Qafar Cəfərlinin doğum günüdür, 68 yaşı tamam olur. Onu bu münasibətlə təbrik edir, möhkəm can sağlığı və yaradıcılıq uğurları arzulayıram.

Çox yaşasın!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(07.03.2025)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı PORTAL AKADEMİYASInda növbəti, üçüncü abituriyent kurslarına davam edir. Həyatda necə uğur qazanmalı, hədəfi necə seçməli, hədəfə doğru necə irəliləməli, necə lider olmalı – bu sayaq suallar hər birinizi düşündürür, bilirik. Onlara PORTAL AKADEMİYASI məşğələlərinə qatılmaqla çavab tapacaqsınız.

Rubrikanı millət vəkili, motivasiya spikeri, yazıçı Əlibala Məhərrəmzadə aparır.   

Planlaşdırma nədir? Biznesdə ən vacib elementlərdən biri barədə söhbətimizi davam etdiririk.

Marketinq planı

Potensial müştərilərin real müştərilərə çevrilməsi üçün kiçik müəssisə marketinq planına malik olmalıdır. Bu plan müştərilərin sizin məhsulu niyə alacaqlarını əks etdirməlidir.

Siz burada marketinq planınızın əsas elementlərini düşünüb hazırlamalı və potensial partnyor və ya  investorlara izah etməlisiniz: qiymətqoyma, əmtəənin yayım sxemi, reklam, satışı stimullaşdırma metodları, satışardı müşayiətin təşkili, imicin formalaşması.

Bəs  əmtəəyə necə düzgün qiymət qoymalı? Əsas prinsiplər bunlardır:

·        Əmtəənin qiyməti maya dəyərindən yüksək olmalıdır;

·        Qiymət bazar imkanları ilə müəyyənləşir;

·        Qiymət maksimal gəliri təmin etməlidir (vahid məhsula görə deyil, hər hansı zaman kəsiyinə görə).

İnsan kimi istənilən əmtəə də bazarda öz həyatını yaşayır: gənclik, yetkinlik, qocalma və ölum. Bu mərhələlərin hər birində də qiymətqoyma məsələləri özünəməxsus qaydada həll edilir.

Məsələn, əmtəə cavan olanda ona olan tələbatı qiymət vasitəsilə  stimullaşdırmaq lazımdır. Burada qiymətlərin müvəqqəti olaraq uzlaşdırma strategiyası özünü doğruldur. Əmtəə yetkinlik dövrünə çatdıqda və ona olan tələbat formalaşdıqda məsələ başqa cür olur. Bu zaman ilkin əmtəənin modifikasiyalarının qiymətlərində  bacarıqla manevr  edərək ən yüksək gəlir əldə etmək məqsədilə onları bir qədər qaldırmaqla satış həcminin artımını stimullaşdırmaq olar. Əmtəə köhnəlməyə başlayanda isə ona tələbat düşdüyündən, onun həyatını qiymətləri kəskin aşağı salmaqla uzatmaq olar (məsələn, mikrokalkulyatorların belə qiymət düşümü onların satış həcmində kəskin sıçrayışa və istehsalçıların gəlir kütləsinin artımına gətirdi, çünki yeni qiymətlə bu əmtəə hər bir məktəbli üçün əlçatan olmuşdu).

Satışın stimullaşdırılması kampaniyası planlaşdırılarkən dörd faktora xüsusi diqqət yetirmək lazımdır:

·        Potensial müştəriləri tapmaq;

·        Onları maraqlandırmaq və stimullaşdırmaq;

·        Onların tələbatlarını təmin etmək;

·        Satmaq.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(07.03.2025)

Nigar Xanəliyeva, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Saatınızın əqrəbləri səssizcə irəlilədikcə siz nələri itirdiyinizin fərqindəsinizmi? Müasir dövr bizə hər şeyi sürətli, rahat və əlçatan edir. Amma bu rahatlıq müqabilində biz nələri qurban veririk?

1. Sürətli həyat, dərinliyi olmayan münasibətlər

 Biz bir kliklə istədiyimiz insanla əlaqə yarada bilirik, amma bu əlaqələr nə qədər səmimidir? Bir-birinə mesaj atan, lakin gözlərinə baxmadan danışa bilməyən insanlar artdıqca, insanlıq əsl ünsiyyəti itirir. Hər gün yeni dostluqlar başlayır, amma onların neçə faizi sınaqlara tab gətirir?

2. Məlumat bolluğu, düşüncə kasadlığı

 İnternet bizə hər saniyə milyonlarla informasiya təqdim edir. Amma biz onları analiz edib dəyərləndirə bilirikmi? Çox bilmək, həqiqətən də, çox anlamaq deməkdirmi? Beynimiz informasiyalar içində itib, dərin düşünmək qabiliyyətimizi itirir.

3. Uğur yarışı və daxili boşluq

 Hər kəs daha uğurlu, daha zəngin və daha tanınmış olmaq istəyir. Sosial şəbəkələrdə “mükəmməl” həyat tərzi nümayiş etdirən insanlar gerçək həyatda xoşbəxtdirmi? Bəlkə də bu yarışda qazanmaq uğrunda daxili sakitliyimizi itiririk.

4. Həyatın məğzi: duyğular və xoşbəxtlik

 Sonuncu dəfə nə vaxt sadəcə sakit oturub, heç nəyə tələsmədən bir fincan çay içmisiniz? Sonuncu dəfə nə vaxt gözlərinizi yumub həyatınızı həqiqətən hiss etmisiniz? Biz tələsirik, amma hara? Dəyər verdiklərimizi, duyğularımızı, özümüzü itirmək bahasına nəyəsə çatmaq doğrudanmı qalibiyyətdir?

Bəlkə də, hər şeyə çatmağa çalışmaq yerinə, həqiqətən dəyərli olanlara vaxt ayırmağın zamanı gəlib. Daha çox düşünək, daha səmimi olaq, daha dərin hiss edək və ən əsası – özümüzü itirməyək!

 Oxucu olaraq siz necə düşünürsünüz? Müasir həyat sizdən nələri alıb?

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(07.03.2025)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı Qısa Fikirlər Xəzinəsi rubrikasında bu dəfə Məhəmməd Hadinin fikirlərinə yer ayırıb. Toplayanı, tərcümə və tərtib edəni Cəlal Məmmədovdur.

Bütün zərrati-aləm məzhəri-əsrari-qüdrətdir...

***

Ey Vətən!.. Səni sevmək deyilmi imanım?..

***

Həqiqət sayəsində kəsbi-qüdsiyyət qılar millət...

Həya etməzmi nəfsin bəsləyənlər, bir utanmazmı?

***

Dedim şeytana rəhmət Adəm övladı görən gündən...

***

Edin nuri təməddünlə münəvvər qəlbü vicdanı.

***

Bən idrak etmədim, dünyaya gəlməkdən nədir hikmət,

Yaratmaqda nədir hikmət bizi, sübhanə, bilməm ki?!

***

Qaldıq əlində bir sürü ərbabi-vəhşətin...

***

Məfkurə yolunda tökülən qan hədər olmaz.

        “Ədəbiyyat və incəsənət”

         (07.03.202)

Sevinc hissi ilə sizləri "Sözlərin Sehri" hekayə yarışmasının qalibləri ilə tanış edirik! Bu yarış Life Academy platformasının rəhbəri Humay İsayevanın təşəbbüsü ilə həyata keçirilib. I yerin qalibləri - Könül Məmmədova və Fidan Xəlilova, II yerin - qalibi Xədicə Hacıyeva! Bu gün 1-ci yerin iki qalibindən biri - Fidan Xəlilovanın " Ölüm keçisi" adlı hekayəsini təqdim edirik.

Nigar Həsənzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Yenə həmişəki kimi yuxudan qorxaraq oyandığım bir gecə idi. Qan-tər içində idim. Çox susamışdım, su içmək üçün mətbəxə gedəndə gözüm divardakı böyük saata sataşdı. Saat tam 3 idi. Anam yoxa çıxdığı gündən bəri demək olar tez-tez bu saatlarda oyanırdım.

Anam yoxa çıxalı düz 3 il olur. Lakin hələ də ondan bir xəbər ala bilməmişdik. Bütün araşdırmalar nəticəsiz olmuşdu. Suyumu içib yerimə qayıtdım. Tez yatmalı idim, çünki sabah məni olduqca yorucu bir gün gözləyirdi. Səhər duranda atamı evdə görə bilmədim.Atam polis olduğu üçün demək olar çox vaxt işdə olurdu.Anamın məsələsinidə elə atam araşdırırdı. Dərsə getmək üçün çantamı hazırlayanda yuxarı mərtəbədən səs gəldi. Əvvəl elədə əhəmiyyət vermədim,lakin səs gücləndikcə yuxarı qalxmaq qərarına gəldim. Səssizcə pilləkənlərlə yuxarı qalxmağa başladım. Budur səs köhnə şkafın arxasından gəlirdi. Biraz yaxınlaşanda şkafın arxasında pişiyimiz Leonu gördüm. Deyəsən orada nəsə görmüşdü. Biraz daha yaxınlaşanda yaşıl bir dəftərçə ilə oynadığını gördüm. Əlimi uzadıb ehmalca dəftərçəni götürdüm.

İçinə baxanda bunun anamın günlüyü olduğunu gördüm. Lakin onu oxumaq üçün vaxtım yox idi, buna görə də aşağı enib çantama qoydum. Daha sonra dərsə yollandım. Hava çox soyuq idi. Nəhayət, çox çətinliklə də olsa məktəbə çata bilmişdim. Artıq dərs başlamışdı. Dərs boyu fikrim günlüyün yanında idi. Sonuncu dərsə qədər zorlada olsa dözdüm. Sonuncu dərs idman dərsi idi. Müəllimdən icazə alıb sinifdə qaldım. İndi onu oxumaq üçün yaxşı vaxt idi. Günlüyün ilk səhifələrində anam gənclik illərindən, atamla necə tanış olduğundan danışırdı. Yazdığına görə anam o vaxtı boş vaxtlarında dərziliklə məşğul olurmuş. Bir gün işə tələsəndə təsadüfən atamla qarşılaşıb və atam onu vaxtında işə çatdırıb. Beləcə onlar tanış olublar.

Səhifələri biraz çevirdikdə bir hissə diqqətimi çəkdi, burada anam nənəmgildəki bir sandıqdan danışırdı. Yazdığına görə zirzəmidəki sandıqda nənəm ən dəyərli şeyləri saxlayırdı.

Dərsdən sonra bəlkə nəsə taparam ümidi ilə nənəmgilə getmək qərarı aldım. Zəng edib atama xəbər verdim, düzdü, o bu fikrimdən narahat olsa da mənə ora getməyim üçün icazə verdi. Sadəcə ehtiyatlı ol Larisa dedi və telefonu söndürdü. Dərs bitər bitməz nənəmgilə yollandım, uzun bir yol qət etdikdən sonra nəhayət ora çatdım. Nənəm məni görüb çox sevindi. Görünür, uzun bir müddətdir, heç kim onu ziyarət etmirdi. Nənəm babam öldükdən sonra burada tək yaşayırdı. Ona görə buranı tərk etmək babamın ruhuna sayğısızlıq olardı. Biz mətbəxə keçib birlikdə çay içib söhbət etməyə başladıq. Anam itkin düşəndən sonra nənəm olduqca pis hallara düşmüşdü. Söhbət ortasında evin soyuq olduğunu dedim. Biraz sonra nənəmin odun gətirməyə getməsindən istifadə edib zirzəmiyə endim. Sandıq burada idi. Üzərini toz basıb tor tutmuşdu. Görünür, uzun müddətdir sandığı heç kim açmırdı.Güclə də olsa, üstünü təmizləyib sandığı açdım, burada nənəmgilin keçmişdə çəkilmiş ailəvi şəkilləri, anamın uşaq vaxtı çəkdiyi rəsmlər, çoxlu taxtadan düzəldilmiş oyuncaqlar və bəzi sənədlər var idi.

Sandıqdakı bütün şəkilləri çantama yığdım və mətbəxə qayıtdım. Biraz sonra nənəm bir qucaq odunla evə qayıtmışdı. Biraz onunla keçmiş günlər barədə söhbət etdikdən sonra sağollaşıb evə qayıtdım. Qayıdanda atam evdə idi. Məni görüb sanki rahatlamışcasına bir köks ötürdü. Yemək yeyib biraz onunla söhbət etdikdən sonra öz otağıma yollandım. Çantamdakı şəkilləri çıxarıb bir-bir baxmağa başladım. Anam çox gözəl şəkil çəkə bilirdi. Şəkillərə baxa-baxa irəliləyərkən bir şəkil diqqətimi çəkdi, anam olduqca vahiməli bir keçi şəkli çəkmişdi.Keçinin uzun, iti,qara buynuzları var idi. Biraz daha şəkillərə baxdıqca anamın bir şəklinə rast gəldim, burada anamın çiynində də həmin keçinin şəklinə oxşar bir şəklin olduğunu gördüm, şəkilin tarixinə baxanda anamın itkin düşməsindən düz 1 ay qabaq çəkilmiş olduğu məlum oldu.

Qəribə idi, heç vaxt anamın çiynində belə bir izə rast gəlməmişdim. Deyəsən, bu şəkilləri nənəmgilə anam itkin düşdükdən sonra atam aparmışdı, ona görə də nənəmgilə getdiyim üçün narahat idi.

Birdən yadıma günlükdə oxumadığım səhifələr düşdü. Yavaş-yavaş günlüyü oxumağa başladım.

Çox heyrətlənmişdim, anam burada bir gün gözünü açanda başqa bir yerdə olduğundan danışırdı. O yazırdı ki, hər şey olduğundan çox fərqli idi, ağaclar və heyvanlar heç olmadığı qədər böyük buludlar heç olmadığı qədər qara otlar sapsarı idi. Hər yer sis, duman içində idi. Ətrafıma baxanda Lidyanı görə bilmədim, birdən onun ağlama səsi ilə aşağıdakı dərəyə qaçdım. Dərə çox böyük və qapqara su ilə dolu idi. Lidya suda boğulurdu, əlimdən heçnə gəlmirdi. Artıq ümidimi tamamilə üzmüşdüm. Biraz sonra ağlamaq səsi kəsildi, dərədən uzun, iti buynuzları olan qara bir keçi çıxdı.Lidya onun qucağında idi. Qaça- qaça gedib qızımı ondan götürdüm, ona necə təşəkkür edə biləcəyimi soruşdum, o isə vaxtı gələndə bunu ona söyləyəcəyini dedi.

Artıq günlükdəki yazılar tükənirdi, anam son səhifələrdə meşədəki heç kimin getməyə cəsarət belə etmədiyi köhnə evdən danışırdı. Qərar vermişdim, bu gecə ora grdim. Düşünürdüm ki, burada anamla bağlı bir şey tapa bilərəm.

Əvvəlcə atamın yuxulu olduğundan əmin oldum, daha sonra səssiz və iti addımlarla çıxış qapısına yönəldin. Xeyli yol getdikdən sonra həmin sözü gedən evə çatdım. Ev çox köhnə idi, demək olardı burada illərdi heç kim yaşamırdı. Yavaşca qapıya yaxınlaşdım. Güclə də olsa qapını açdım içəri girən kimi qarşılaşdığım ilk mənzərə tavandan asılmış cansız bir bədən idi. Uzun güllü paltarından tanıdım, bu anam idi.İllərdi burada asılı imiş...

Ondan sonra baş verən heç nəyi xatırlamıram, gözümü açanda xəstəxanada idim. Atam başımın üstündə oyandığımı görüb sevincək mənə sarıldı. Sən demə, gecə üstümü örtmək üçün gələndə yatağımda olmadığımı görüb və o da yatağımın üstündəki günlüyü oxuyub.

Hər ikimiz dərin bir kədər içində idik. Atam anamın neçə müddətdir şizofreniya ilə mübarizə apardığını deyirdi. Bunu məndən gizlətməyi anam istəyibmiş. Get-gedə anamın vəziyyəti daha da pisləşib və bir müddət sonra itkin düşüb.

Atama şəkilləri deyəndə belə bir şeyin mümkün olmadığını anamın o şəkli çiyninə özünün çəkdiyini dedi.

Bu hadisədən sonra yavaş -yavaş toparlanmağa çalışırdıq. Düzdü, hələ də qorxunc yuxular görür, hər anama aid bir şey görəndə hər şeyi təzədən yaşamış kimi olurdum.

Artıq bu hadisənin üstündən 1 il keçirdi, yenə bir qorxunc yuxu ilə oyandığım bir gecə idi. Çiynimdə dəhşətli bir ağrı var idi. Aynaya baxanda çiynimdə həmin keçinin şəklini gördüm.”

Deyilənə görə, bu hadisə 1816- cı ildə Amerikada yaşanmış və hələ də öz sirrini saxlayırdı. Həmin gündən sonra ailənin digər üzvləri də müxtəlif vaxtlarda eyni şəkildə həmin yerdə asılı vəziyyətdə tapılmışdır.

İnsanlar hələ də o bölgədən keçərkən bəzən ağlamaq və keçi səsləri eşitdiklərini deyirlər.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(07.03.2025)

Azərbaycan Ədəbiyyat Fondunun “Yazıçı” nəşriyyatında Xalq yazıçısı Anarın “2=3+4, yaxud iki ailədə üç Xalq yazıçısı, dörd Xalq şairi” adlı kitabı işıq üzü görüb. Nəfis tərtibatlı, illüstrasiyalı kitab Azərbaycan ədəbiyyatı irsinə böyük töhfələr vermiş iki nəsildən, onlar barədə həqiqətlərdən və onların ədəbi nümunələrindən ibarətdir.

608 səhifəlik bu unikal kitabı tərtib edən Xalq yazıçısı Anar uzun illər ərzində təkcə öz yazdıqlarını yox, qəhrəmanlarının – Səməd Vurğun, Rəsul Rza, Nigar Rəfibəyli, Vaqif Səmədoğlu, Ənvər Məmmədxanlı və Yusif Səmədoğlunun yazdıqlarını eyni ideya-estetik yaradıcılıq məcrasına qoşaraq, onları eyni axında birləşdirərək ən yeni ədəbiyyatın ən milli paradiqması olaraq təqdim edibdir.

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı kitabdan hissələri oxucularına təqdim edir:

ANAR. “HƏYATIM AĞRIYIR”

“Həyatım ağrıyır”... Ənvər Məmmədxanlının ifadəsidir.

Uşaqlıq illərimdən xatırlayıram, bəzən xoş məclisdə, ya şirin bir söhbət əsnasında Ənvər (atamla anamı öz adlarıyla çağırdığım kimi, mən Ənvərə də sadəcə Ənvər deyirdim) birdən-birə öz iç dünyasına qapılar, elə bil gözlərinə hansısa uzaq bir xatirənin kölgəsi çökərdi və o zaman xəbər alanda: “Nə olub sənə, nə var?”, dalğın-dalğın cavab verərdi: “Həyatım ağrıyır”.

Bu abzas 1993-cü ilin yanvar ayında Ənvər Məmmədxanlıya həsr etdiyim essemdəndir. Cəmisi iki-üç dəfə Ənvərin dilindən eşitdiyim, Ə.Məmmədxanın heç bir nəşr olunmuş yazısında olmayan bu ifadə mənim essemdən sonra ədəbi dövriyyəyə daxil oldu. Xalq yazıçısı Elçin bu ifadəni öz “Baş” romanına epiqraf qoydu.

Bəzi Ənvər Məmmədxanlıya o qədər də yaxın olmayan adamlar mənim yazımdan sonra deməyə başladılar ki, bu ifadəni guya yazıçının öz dilindən eşidiblər. Ənvər yetərincə qapalı, yetərincə qürurlu və məğrur insan idi, hər rastına çıxan adamın şablon: “necəsən?” sualına “həyatım ağrıyır” deyə cavab verməzdi...

       Rəsul Rza və Ənvər Məmmədxanlı həm əmioğlu, həm də xalaoğludurlar.

Rəsulun atası İbrahim Məhəmməd oğlu Məmmədxanlı və Ənvərin atası Qaffar Məhəmməd oğlu Məmmədxanlı doğma qardaş, Rəsulun anası Məryəm Abbas qızı Rzayeva və Ənvərin anası İmmihanı Abbas qızı Rzayeva doğma bacıdırlar.

Beş yaşındaykən atasını itirmiş Rəsul dayısı Məhəmmədhüseyn Abbas oğlu Rzayevin himayəsiylə böyümüş və sonralar onun familini qəbul etmişdir.

“İKİ ÖMRÜN İŞIĞI” xatirələr kitabına yazdığı Ön sözdə Ənvər Məmmədxanlı deyir: “Rəsul Rza bir ömür boyu mənim üçün nəinki bir dost, bir yoldaş və böyük qardaş idi, o, eyni zamanda, uşaqlıq illərindən mənə müəllimlik etmişdi və həmişə mənim üçün örnək idi”.

Mən də uşaqlıqdan Ənvəri əmim kimi tanımışdım və bəlkə də o, atamın atabir-anabir qardaşı olsaydı belə, mən onu sevdiyimdən artıq sevə bilməzdim, ona qəlbən bağlandığımdan artıq bağlana bilməzdim. Mənə bağışladığı kitabının üstündə “Əzizim Anara, ürək dostuma” sözləri mənimçün ən təmtəraqlı “izhari məhəbbətdən” daha qiymətlidir.

“Ayrıldılar” hekayəsinin qəhrəmanı İlyas ömrü boyu həsrətində olduğu atı – dayısının atını çapıb məhv eləməsi, “Babək” romanında da eyni çılğın ehtirasla köhlənin belinə sıçrayıb uçuruma atılan gəncin aqibəti Ənvərin gənclik xatirələri ilə bağlıdır. Dayıları Məhəmmədhüseyn Rzayevin Qaragöz və Ceyran adlı atlarını çapmaq istəyən yeniyetmə Ənvərin arzularının əksidir.

“Uşaqlıq illərimizin ən böyük arzusunu yada salmaq istəyəndə hafizəmdə iz salan budur ki, bizim ən böyük arzumuz səyahət idi. Və bir dəfə Göyçayın üstündəki Boz dağa yemlik, turşəng, quşəppəyi yığmağa gedəndə hansı bir təpə başındasa uzaqlara baxarkən Rəsul mənə dedi ki, heç kəsə demə, bu yaxınlarda evdən qaçarıq, baş alıb gedərik, bütün dünyanı gəzərik”.

Elə bil öz gözümlə görürəm bu səhnəni – Göyçayın quru, boz təpələrinin birinin başında iki uşaq dayanıb – biri qıvrımsaçlı, o biri ondan üç yaş böyük, göygözlü – harasa uzaqlara baxırlar və içəri aləmlərində uzaq ölkələri – böyük-böyük şəhərləri, dənizləri, okeanları, gəmiləri görürlər. Bu romantik xəyalpərvərlik onların hər ikisinin xislətində idi. Hər ikisi dünyanı gəzmək, çeşidli ölkələri görmək, aləmi dolaşmaq eşqiylə yaşayırdılar. Hər ikisi mühitlərində darıxırdılar və hər ikisini yaşadıqları dar məkan çərçivəsi sıxırdı. Atamın “Darısqallıq” şeiri elə bu barədədir. Bu narahatlıq, çəpərlər, hüdudlar içində darılmaq hissi Ənvərin də bir çox hekayələrində əks olunub – onun qəhrəmanları karvanlara qoşulur, baş götürüb uzaqlara getmək istəyi ilə çırpınırlar. Gəncliyində yazdığı “Karvan dayandı” hekayəsində də, qocalıqda tamamlamadığı “Babək” romanında da.

“Ayrıldılar” hekayəsində insanı sıxan, bıkdıran adiliklər mühitinə qarşı etiraz sevginin zahiri səbəbsiz, izahsız pozulmasıyla, ilk baxışda məntiqsiz görünən ayrılmaqla nəticələnir.

Sonralar Ənvər “Ayrıldılar” hekayəsini yenidən işlədi, əsaslı dəyişdi və bəlkə bu son variantda “Axı niyə ayrıldılar” sualına daha məntiqli cavab tapmaq olar, amma məncə, hekayənin birinci variantına xas olan yarımtonlar, kövrək və incə aura itirilib. Ənvər Məmmədxanlının sağlığında çap olunmuş ikicildliyini oxuyanda təəssüf hissi ilə gördüm ki, uşaqlığımdan, demək olar ki, hafizəmdə başdan-ayağadək diri yaşayan bir çox süjetlər, o cümlədən, “Bakı gecələri”, “Ay işığında” hekayələrini də yazıçı yenidən işləyib və yeni variantlar, zənnimcə, əvvəlki mətnlərdən bədii cəhətdən üstün deyillər. Amma onu da deyim ki, “Bakı gecələri”ni yenidən oxuyanda bir yerdə diksindim. Axı eyni epizod – küləkli havada dam üstündə paltar sərən qara paltarlı qızın rüzgarla, ağlarla rəqsi mənim “Gürcü familiyası” hekayəmdə və onun əsasında çəkilmiş “Gün keçdi” filmində də var. İstəyirsiz inanın, istəyirsiz yox. Bu hekayəni yazanda mən ondan azı 20-25 il qabaq oxuduğum “Bakı gecələri”ndəki bu səhnə əsla yadımda deyildi. Bəlkə özümün belə dərk etmədiyim şüuraltı yaddaşımda yaşayırmış. Qəribədir ki, Ənvərin köhnə hekayalərini yenidən oxuyanda mənim nəslimdən olan başqa yazıçıların – Elçinin, Əkrəm Əylislinin bəzi əsərlərində də “Ənvər motivləri”nə yaxın parçalar tapdım.

“Ayrıldılar” hekayəsində kənd qırağında görüşüb soyuq daş üstündə söhbətləşən gənc oğlanla gənc qızın münasibətləri, bu səhnənin ümumi aurası Yusif Səmədoğlunun eyni ruhda köklənmiş “Soyuq daş” hekayəsini xatırladır. Bütün bu bənzəyişlər, əlbəttə, təsadüfi də ola bilər, gənclik mütaliəmizin şüurlarımızda ilişib qalmış qəlpələriylə də izah edilə bilər.

Məhz bu mənəvi və üslub yaxınlığına diqqət çəkmək üçün Ənvər Məmmədxanlının “Ayrıldılar” və Yusif Səmədoğlunun “Soyuq daş” hekayələri bu kitaba daxil edilir.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(07.03.2025)

Harun Soltanov, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Bütün dövrlərinn dumanlı səhifələrində səni axtarıram. Qədim məbədlərin qırılmış sütunlarında, daşların üzərində vaxtın pozduğu yazılarda, unudulmuş hekayələrin kölgəsində, qaranlıq keçmişin içində səni axtarıram. Səni məhv edilmiş sivilizasiyaların küllərində, susdurulmuş dillərin unudulan kəlmələrində, məzarlardan boylanan qəmli baxışlarda, uzaq ulduzlara yönəlmiş dualarda axtarıram.

Sən tarixdə vardın, amma səni tarix yazmadı. Sən miflərdə vardın,amma sənə həmişə bir yan rol verildi. Sən güclü idin,amma sənin gücün ya məhv edildi, ya da fədakarlıq adı altında səssizliyə gömüldü.

Sən ilahələrin unudulan rəsmlərində vardın. Amma bir gün səni tarixdən sildilər. Əllərinə qan bulaşmış kişilər səni müqəddəs torpaq elan etdilər, sonra da o torpağı işğal etdilər. Sənə ibadət etdilər, sonra səni çarmıxa çəkdilər. Səni tərif etdilər, sonra səni yandırdılar. Sənə "həyat verən" dedilər, sonra səni yaşamaq haqqından məhrum etdilər.

Səni həmişə bir obraz kimi gördülər,amma heç vaxt tam olaraq sən olmadın. Onlar üçün sən ya mələk oldun, ya da günahkar. Ya səni sevdilər, ya da səndən qorxdular. Ya sənə sitayiş etdilər, ya da səni yandırdılar. Amma sən sadəcə qadın idin. Nə müqəddəs, nə də lənətlənmiş.. Sadəcə var olmaq istəyən bir ruh.

Onlar sənə həyat vermədilər, sən öz həyatını özün yaratdın. Onlar sənə azadlıq vermədilər, sən hər dəfə azadlığını dişlərinlə,dırnaqlarınla sökdün, qopartdın və aldın. Onlar sənə sevgi vermədilər, sən sevgini öz yaralı ürəyində böyütdün, onu bir çiçək kimi qanla suladın, göz yaşlarınla bəslədin, ağrının içində onu yaşatdın.

Sən şairlərin sevdiyi qadın idin,amma sənə yazılan şeirlərin heç birini sən yazmadın. Onlar səni tərənnüm etdilər, amma sənin öz səsini heç vaxt eşitmək istəmədilər. Onlar sənin gözəlliyini vəsf etdilər, amma sənin ruhunun dərinliyindən qorxdular. Onlar sənin qəlbinin yumşaqlığını sevdi, amma sənin qəzəbinin od kimi yandıra biləcəyini unutdular.

Səni səslərin boğulduğu gecələrdə axtardım. Qaranlıq küçələrdə qorxa-qorxa addımlayan qızların baxışlarında, öz taleyini qəbul etmiş, amma heç vaxt bağışlamayan qadınların susqunluğunda səni tapdım. Səni evinin içində həbs olunan anaların yorğun gülüşlərində, sevgidən çox məcburiyyətdən doğulmuş nəvazişlərdə, həyatını başqalarına həsr edərək özünü unudan qadınların unudulmuş adlarında tapdım.

Səni yalnız sevgi verməyə məhkum etdilər, amma sən də sevilmək istəyirdin. Səni yalnız bağışlamağa məcbur etdilər, amma sən də bağışlanmaq istəyirdin. Səni yalnız güclü görmək istədilər,amma sən bəzən zəif olmaq istəyirdin.

Qadın olmaq-həmişə iki atəş arasında qalmaqdır. Ya birinə itaət etməlisən, ya da üsyan etməlisən. Ya sevgi içində əriməlisən, ya da qəlbindəki boşluğu heç kimə bildirmədən yaşamalısan. Ya susmalısan, ya da səni susduracaqlar.

Amma sən nə susdun, nə də yox oldun. Sən hər dəfə kül içində yenidən doğuldun. Sən hər dəfə tarixin içində öz yerini tapdın. Sən hər dəfə səni məhv etməyə çalışanların arasında sağ qaldın.

Sən hələ də varsan. Hər dəfə bir qadın gecə küçədə qorxusuz addımladıqda, hər dəfə bir qız uşağı öz seçimini etdikdə, hər dəfə bir qadın sevgini qorxu ilə deyil, azadlıqla yaşadıqda-sən yenidən doğulursan. Hər dəfə bir qadın səsini ucaltdıqda, hər dəfə bir qadın göz yaşı tökmədən irəlilədikdə, hər dəfə bir qadın öz taleyinin sahibi olduqda, sən varsan.

Bu, sadəcə bir bayram deyil. Bu, bir xatırlatmadır. Unudulmuş adların, unudulmuş səs-küylərin, unudulmuş həyatların, unudulmuş arzuların bir qığılcımıdır. Bu, səni bir gün deyil, hər gün xatırlamağa məcbur edən bir hayqırtıdır.

Səni bir gün deyil, hər gün xatırlamalı olan dünyaya bir gün də olsa səni xatırlatmaq üçün yazıram. Səni yalnız baharın gəlişi ilə assosiasiya edənlərə inat, qışın ortasında da, ən çovğunlu gecədə də var olduğunu söyləmək üçün yazıram. Səni yalnız gülüşün, incəliyin, fədakarlığın və mərhəmətinlə dəyərləndirənlərə qarşı, qəzəbinin, üsyanın, susqunluğunun və yorğunluğunun da sənin bir parça olduğunu bildirmək üçün yazıram.

Çünki sən yalnız şəfqət deyilsən, sən həm də qırılmış güzgülərin kəsici kənarısan. Sən yalnız bahar mehinin toxunuşu deyilsən, sən eyni zamanda ildırımla səmanı çırpan qəzəbsən. Sən yalnız göz yaşlarını silən bir əl deyilsən, sən bəzən göz yaşlarını axıdan, amma onları heç kimə göstərməyən qürursan.

Səni əsrlər boyu izah etməyə çalışdılar. Çiçəyə bənzətdilər, çünki sən incə idin. Suya bənzətdilər, çünki sən hər maneəni aşmağı bacarırdın. Aya bənzətdilər, çünki sən qaranlıqda da işıq saçırdın. Amma səni heç zaman sadəcə insan olaraq görə bilmədilər. Səni bir rəmzə çevirmək istədilər, çünki səni başa düşmək onlara çətin gəlirdi.

Səni ya idealizə etdilər, ya da günahlandırdılar. Ya səndən müqəddəslik gözlədilər, ya da səni susdurmağa çalışdılar. Amma sən bunların heç biri deyildin. Sən sadəcə var idin. Və var olmaq bəs edirdi.

Gecələr qorxmadan addımladığın, səsin titrəmədən danışdığın, varlığını sübut etməyə məcbur olmadığın bir dünya arzulayıram sənə. Sevgini və hörməti bir gün- 8 martda deyil, hər gün hiss etdiyin, səni yalnız qadın olduğun üçün yox, sadəcə sən olduğun üçün sevən bir həyat diləyirəm...

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(08.03.2025)

Kübra Quliyeva, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Bir kitab mağazasına daxil olursan. Rəflərdə par-par yanan üzlüklər, qalın səhifələr, müdrik müəlliflərin illərin təcrübəsi ilə yazdığı əsərlər var. Kitabları vərəqləyirsən, amma qiymətləri görəndə duruxursan: “Bir kitab bu qədər baha ola bilər?” İroniya buradadır ki, bilik bahalaşdıqca, insanlar ucuzlaşır. Bəs biz nə zaman bu qədər ucuzlaşdıq?

İnsanlar nə zaman öz düşüncələrini, mənəviyyatlarını, ruhlarını bu qədər dəyərsiz hala gətirdi?

Əvvəllər bir insanın sözünün çəkisi vardı. İndi isə hər kəs danışır, amma çox az adamın səsi eşidilir. Kitablar dəyərini saxladığı üçünmü bahalı görünür, yoxsa biz onları almağa, oxumağa, dərk etməyə layiq olmadığımız üçünmü?

Sosial mediada ucuz əyləncələr pulsuzdur, amma bir kitab almaq cibdən gedən real bir xərcdir. İnsanlar əllərinə bir kitab alıb saatlarla oxumaq əvəzinə, bir-iki dəqiqəlik qısa videolarla, mənasız mübahisələrlə, lazımsız informasiya ilə beynini yükləyir. Çünki dərin düşünmək çətindir, özünü anlamaq ağrılıdır, həqiqət isə rahatlıq gətirmir.

Bəli, kitablar bahadır. Çünki onlar dəyərlidir. Amma insanlar ucuzlaşıb. Çünki onlar artıq özlərini dəyərli hiss etmirlər.

Bəlkə də problem kitabların qiymətində yox, bizim özümüzə verdiyimiz qiymətdədir.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(07.03.2025)