Həmsöhbətimiz– Cənubi Koreyanın tanınmış şairi və yazıçısı, "New Jeju Ilbo" qəzetinin redaktoru, Jeju Milli Universiteti Sosial Elmlər İnstitutunun xüsusi tədqiqatçısı, Koreya PEN Mərkəzinin Jeju Regional Komitəsinin sədr müavini, Jeju Koreya Birləşmə İnstitutunun və Koreya Etika Assosiasiyasının icraçı direktoru Yang Geum-Heedir.
Söhbətləşdi: Cahangir NAMAZOV, “Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Özbəkistan təmsilçisi.
– Uşaqlıqda yazdığınız ilk şeiri xatırlayırsınızmı? O şeir sizdə indi hansı hissləri oyadır?
– Uşaqlıqda yazdığım ilk şeir quşlar və çiçəklər haqqında idi. Əlbəttə, o qədər də peşəkar deyildi, lakin yazdıqdan sonra içimdə yaranan məmnunluq hissini hələ də xatırlayıram. Kiçik yaşlarımdan yazmağa böyük marağım var idi. Dostlarıma tez-tez məktublar yazardım. Bir dəfə gündəlik yazmağın yazı qabiliyyətini artırdığı deyildi və mən də o gündən etibarən hər gün gündəlik tutmağa başladım. Elə bu yolla, zamanla şair olmaq arzusu içimdə kök saldı. Nəhayət, o arzum gerçəkləşəndə hiss etdiyim sevinc və həyəcandan doğan duyğular bu günə qədər də qəlbimdə yaşayır.
İndi isə bir şair olaraq təbiətdə baş verən hadisələri, ətraf aləmi, insan təbiətindən doğan hiss və fəlsəfi düşüncələri misralarıma köçürərək yaşayıram. Hər günüm minnətdarlıq və heyranlıq duyğuları ilə doludur.
– Siz Cənubi Koreyanın Jeju adasında doğulmusunuz. Adanın təbiəti və mənəvi ab-havası yaradıcılığınıza necə təsir göstərib?
– Jeju adası dağlarla dənizin mükəmməl ahəng içində olduğu, qeyri-adi gözəlliyə sahib bir bölgədir. Elə koreyalılar üçün də Jejuya səyahət etmək böyük fəxrdir. Həm yerli, həm də xarici turistlər üçün bu ada sevimli bir istiqamətdir. Təbiətin lütfü olan bu ada insanı valeh edən gözəlliklərə malikdir.
Hər gün Hallasan dağının əzəməti və dörd fəsildə dəyişən dəniz mənzərəsi ilə əhatə olunaraq yaşamaq, həqiqətən, böyük xoşbəxtlikdir. Mən təbiətin qoynunda böyümüşəm. Dağlarına, dənizinə, bitki örtüyünə, küləyinə, folkloruna, əfsanələrinə və mədəniyyətinə mənsub olduğumu hiss edirəm. Ona görə də şeirlərimin böyük bir qismi Jejunun ruhu ilə yoğrulub – küləkləri, dağları, dənizi və fəsillərinin mənzərəsi misralarıma hopub. Yəni mənim yaradıcılığım təbiət hadisələrinin incə müşahidəsinə əsaslanır.
Nepallı şair Rupsingh Bhandari “Quşların yuvası” adlı şeirlər toplusuma yazdığı ön sözdə belə demişdi:
“Onun şeirləri təbiətin nadir mətnlərinə bənzəyir, dırmaşılmamış Himalay zirvəsi kimi müqəddəsdir. Himalaylar ölkəsindən olan biri kimi onun qəlbinin gözəlliyini və Jejuda doğulmuş təbii poeziyasını duya bilirəm. Onun şeirlərini oxuyan hər bir insan Jejunu ziyarət etmək arzusuna düşəcək.”
Həmçinin Rupsingh Bhandari belə yazmışdı:
“O, təbiətin yazılmamış qanunlarını, ifadəolunmaz sirrlərini və görünməyən ölçülərini kəşf edir. Dərin müşahidələri ilə bu sirli xüsusiyyətləri sadə və təvazökar bir melodiya ilə açır. İnsanlığı öz prioritetlərini yenidən gözdən keçirməyə və təbiət içindəki 'özünü' kəşf etməyə çağırır. Onun poeziyası oxucunu görünməyən bir təbiət səyahətinə dəvət edir. Biz təbiətin mərhəmətində yaşayırıq və onu bələdçimiz və mənəvi müəllimimiz kimi görməliyik. Təbiətin sirləri yalnız şeir dili ilə tam ifadə oluna bilməz. Onun qarşısında baş əyməli və onunla harmoniya içində yaşamalıyıq.”
– Hazırda Koreyada qadın şairlərin durumu necədir? Onlara kifayət qədər imkan və dəyər verilir?
– Koreyada qadın şairlər də kişi həmkarları kimi bərabər yaradıcı imkanlara malikdirlər. Onların ədəbi fəaliyyəti çox fəaldır. Hesab edirəm ki, həm imkan, həm də dəyər baxımından kifayət qədər diqqət görürlər.
– Sizin fikrinizcə, şair və yazıçılar dünyada sülhün bərqərar olmasında hansı rolu oynamalıdırlar?
– Şair və yazıçılar dünya sülhünün reallaşmasında fəal iştirak etməlidirlər. İnsanlıq tarixinin əsasən müharibələr və qarşıdurmalar üzərində qurulduğu hər kəsə məlumdur. Müharibəsiz keçən dövrlər çox qısa olub. Bu səbəbdən insanlıq hər zaman sülhə can atıb. Təəssüf ki, bu gün də dünyada müharibələr davam edir.
Müharibənin təsirləri yalnız həmin ölkələrlə məhdudlaşmır. Xammal, neft, taxıl qiymətlərinin artması, qlobal sabitliyin pozulması bütün dünyanı təsir altına alır. Belə bir şəraitdə heç bir ölkə bu təsirlərdən kənarda qala bilməz.
Cənubi koreyalılar bunu çox dərindən hiss edir. Biz həm müharibəni yaşamış, həm də hələ də bölünmüş bir ölkədə yaşayan xalqıq. Sülhə olan həsrətimiz bəlkə də dünyanın heç bir yerindəki qədər güclü deyil. Mən Jeju adasında yaşayıram. Koreya hökuməti tərəfindən rəsmi olaraq “Dünya Sülhü Adası” elan olunub. Burada dünya liderlərinin qatıldığı beynəlxalq sammitlər keçirilir, hər il "Jeju Forumu" təşkil olunur – sülh haqqında dialoqların davam etdiyi mühüm bir platformadır. Bu, olduqca dəyərli və mənalı bir təşəbbüsdür.
Redaksiya yazarı olaraq Jejunun aparıcı qəzetində uzun illərdir fikir yazıları yazıram. Həmişə sülhün dəyərinin tanınması və qorunmasının vacibliyini vurğulamışam. İnanıram ki, natamam sülh belə, hər cür müharibədən daha üstündür. Bu gün sahib olduğumuz sülh üçün dərin təşəkkür hissi duyuram. Bir şair olaraq isə, daha sülh dolu bir dünya naminə fəal şəkildə çalışmaq mənim borcumdur.
— Sizcə bir qadın yazıçı və ya şair cəmiyyətdə qadınların həyat gerçəkliklərini necə əks etdirə və müdafiə edə bilər?
— Cənubi Koreyada demokratiyanın inkişafı ilə gender bərabərliyi sahəsində mühüm nailiyyətlər əldə olunmuşdur. Qadınların hüquqları artıq qanunla qorunur və təmin edilir, Koreyalı qadınlar isə öz həyatlarını formalaşdırmaqda və cəmiyyətin bütün sahələrində fəal iştirak etməkdə aparıcı rol oynayırlar. Statistika göstərir ki, qadınların universitetə qəbul faizi kişilərdən yüksəkdir. Bu, həm təhsilə verilən yüksək dəyəri, həm də qadınların cəmiyyətdə iştirak istəklərinin artdığını əks etdirir.
Biznes, siyasət, elm və ədəbiyyat kimi müxtəlif sahələrdə saysız-hesabsız qadınlar diqqətəlayiq uğurlar əldə edir və öz sahələrində liderlərə çevrilirlər. Koreyalı qadınlar təkcə hüquqlarını tələb etmir, həm də bu hüquqları tanıyan və qoruyan bir cəmiyyətin dəstəyi ilə irəliləyirlər. Bununla belə, hələ də cəmiyyətin bəzi sahələrində bərabərsizliyin mövcud olduğunu hiss edən qadınlar çoxdur. Ancaq bu çətinliklər də tədricən aradan qaldırılır, demokratiya daha da dərinləşdikcə və qadınlar öz haqlarını qorumaqda və genişləndirməkdə davam etdikcə.
Ümidverici cəhətlərdən biri də odur ki, Koreyada qadın şairlər və yazıçılar ədəbiyyat vasitəsilə qadın həyatının gerçəkliklərini fəal şəkildə əks etdirirlər. Onlar cəmiyyətdə və ailə daxilində cəsarətlə səslərini ucaldır, yaradıcılıqla dəyişikliklərə çağırırlar. Güclü bir nümunə – Han Kanq adlı müəllifdir. O, Nobel Ədəbiyyat Mükafatına layiq görülmüş və “Vegetarian” adlı romanı ilə qadınların daxili mübarizələrini və azadlıq axtarışlarını dünyaya çatdırmışdır. Onun əsəri müasir Koreya cəmiyyətində qadınların yaşadığı varoluşsal və sosial çətinlikləri dərin şəkildə göstərir.
Bu mənada, bu gün Koreya qadınları ədəbiyyat vasitəsilə yalnız qadınların yaşantılarını əks etdirmir, eyni zamanda ədalət və bərabərlik uğrunda qüdrətli söz daşıyıcılarına çevrilirlər. Onlar yazı vasitəsilə daha inklüziv və şüurlu bir cəmiyyətin formalaşmasına töhfə verirlər – dinləyən, cavab verən və daim dəyişən bir cəmiyyətin.
— Jeju PEN təşkilatının rəhbəri olaraq bu gün gənc yazıçılar üçün hansı imkanları yaradırsınız?
-Jeju PEN təşkilatına rəhbər seçildikdən sonra, təcrübəli yazıçılarla görüşlər təşkil edərək onların zəngin ədəbi təcrübələrini bölüşmək imkanı yaratdım. Bu söhbətlər gənc nəslə dəyərli ilham və düşüncə qaynağı oldu. Paralel olaraq, gənc yazıçıların əsərlərini nəşr etdirmələri və təqdim etmələri üçün daha çox imkanlar yaratmağa çalışıram. Yeni ədəbi səslərin yetişməsi və dəstəklənməsi mənim üçün xüsusi önəm daşıyır.
— Sizcə bu günün müasir yazıçıları nə kimi əsərlərə yönəlməlidir?
— Əslində dünya vahid bir bütövdür. Demokratiyanın inkişaf etdiyi ölkələrdə insan haqları, bərabərlik, həyatın dəyəri, mülkiyyət hüquqları və xoşbəxtlik axtarışı kimi əsas hüquqlar institutlar tərəfindən təmin olunur. Ancaq bu cəmiyyətlərdə belə sosial bərabərsizliklər hələ də bir çox formada qalmaqdadır. Demokratiyanın yetərincə oturuşmadığı ölkələrdə isə bu bərabərsizliklər daha da ağır şəkildə müşahidə olunur.
Yazıçılar bu ağrılara göz yummamalıdır. Onlar söz vasitəsilə şahidlik etməlidirlər. Xüsusilə də, cəmiyyətdə ən həssas təbəqələrdən biri olan qadınların yaşadığı ağrılar son dərəcə dərin və kəskindir. Qadınların hüquqları eyni dərəcədə qorunmalı və hörmət edilməlidir.
Dünyanı vahid bir ailə kimi düşündüyümüz zaman, biz də bu ümumi evin üzvləriyik. Harada doğulmasından asılı olmayaraq hər bir insanın sülh, insan ləyaqəti, bərabərlik, qarşılıqlı hörmət və şəfqət kimi ümumbəşəri dəyərləri yaşaması üçün çalışmalıyıq. Mən inanıram ki, bu dövrün əsas çağırışı insan həmrəyliyinin işığını yandırmaq və onu dünyanın hər küncünə yaymaqdır.
— Qadınların yaradıcılıq gücü baxımından sizə ən çox ilham verən koreyalı və ya xarici yazıçı kim olub?
-Məni ən çox ilhamlandıran yazıçı – Pearl S. Buck olmuşdur. O, 1938-ci ildə Nobel Ədəbiyyat Mükafatına layiq görülən ilk amerikalı qadın yazıçıdır. Missioner ailəsi ilə birlikdə uzun illər Çində yaşamış və bu zəngin həyat təcrübəsindən bəhrələnərək 1931-ci ildə məşhur (The Good Earth) romanını yazmışdır. Onun Koreya ilə də dərin əlaqələri olub. Pearl Buck dəfələrlə Koreyaya səfər edərək material toplamış və hadisələri Koreyada keçən (The Living Reed) romanını yazmışdır.
O, yalnız böyük bir ədib deyildi, həm də sosial və insan hüquqları sahəsində fəal idi. Pearl Buck Asiya mənşəli amerikalıların və afroamerikalıların yaşadığı ayrı-seçkiliklərə qarşı mübarizə aparır, eyni zamanda ABŞ-da qadın hüquqlarını müdafiə edirdi. O, Koreya da daxil olmaqla dünyanın müxtəlif yerlərində müharibə və yoxsulluq səbəbilə yetim qalmış uşaqlar üçün “Pearl S. Buck Fondu”nu yaratmış və idarə etmişdir. Onun humanist və fəal həyatı mənim üçün dərin hörmət və sonsuz ilham qaynağıdır.
— Sizcə bu gün Koreya ədəbiyyatının səsi qlobal ədəbi mənzərədə necə əks-səda verir?
-Bu il Han Kanqın Nobel Ədəbiyyat Mükafatı ilə təltif olunması Koreya ədəbiyyatına olan marağı yalnız ölkə daxilində deyil, bütün dünyada partlayış effekti ilə artırdı. Desək ki, Koreya ədəbiyyatının beynəlmiləlləşməsi yolunda parlaq bir məşəl yandırıldı – səhv olmaz.
Bununla yanaşı, internetin inkişafı da Koreya ədəbiyyatının dünya ilə fəal mübadiləsini xeyli asanlaşdırdı. Şairlərin dünyaya çatdırmaq istədiyi o uca söz dili – artıq təkcə Koreya ilə məhdudlaşmır. Keyfiyyətli və fədakar tərcümələr sayəsində bu poeziya qlobal oxucularla real zamanda ünsiyyət qurur, beynəlxalq səviyyədə tanınmış şairlərlə bir sırada yer alır.
Bu dinamik axarda Koreya ədəbiyyatının beynəlxalq mübadilələri daha da dərinləşməkdədir. Koreya ədəbiyyatının mədəniyyət gücü kimi yüksəlməsi və dünya oxucuları tərəfindən sevilməsi üçün yerli oxucuların ehtirası və dəstəyi də vacibdir. Bu artan qlobal marağın Koreya ədəbiyyatının daha da beynəlmiləlləşməsinə müsbət təsir göstərəcəyi şübhəsizdir.
— Dünyanın bir çox mədəniyyətlərini görmüş bir yazıçı olaraq, ədəbiyyatda milli kimlik və ümumbəşəri dəyərləri necə uzlaşdırırsınız?
-Dünyanın müxtəlif yerlərindən insanlarla görüşmək və onların mədəniyyətlərini birbaşa yaşamaq mənim üçün misilsiz bir təcrübə oldu. Xoşbəxtəm ki, bu səfərlərim arasında Özbəkistana da baş çəkmək nəsib oldu. Səfərlərim vasitəsilə dünya xalqlarını və onların mədəniyyətlərini daha dərindən anladığıma inanıram.
Dəfələrlə şahidi olmuşam ki, dil və adət-ənənələr fərqli olsa da, mehribanlıq və mərhəmət insanları birləşdirən güclü bir körpü yaradır. Bu təcrübələr mənə öyrətdi ki, ədəbiyyat hər zaman milli kimliyi vurğulamaq məcburiyyətində deyil. Bəşəri sevgini və insanlıq işığını yandıran əsərlər nəsildən-nəslə ötürülmüşdür – və bu belə də davam edəcək.
Qlobal bir cəmiyyətin üzvü kimi, mədəniyyətlərarası empatiya və anlaşmanı təşviq edən, ümumbəşəri dəyərlərə əsaslanan, harmoniya və birliyi hədəfləyən şeirlər yazmağa sadiqəm.
“Ədəbiyyat və incəsənət”
(18.06.2025)
