İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”
Bir çoxlarının xəbəri olmayan, lakin olduqca maraqlı olan bir neçə elm sahəsi vardır. Qərara gəldim, onları araşdırım. Ortaya maraqlı bir material çıxdı. Sizə təqdim edəcəyim bu elm sahələri, əminəm ki, kimlərdəsə məhz bu sahələrdən birinə maraq oyada biləcək.
Belə isə, haydı, başladıq.
1. Ksenobiologiya (Xenobiologiya)- Bu elm sahəsi Yer üzündə mövcud olmayan və ya süni şəkildə yaradılmış həyat formalarını öyrənir. Məsələn, qeyri-adi genetik kodlara malik orqanizmlər və ya yadplanetli həyat ehtimalları. Bu sahə həm biologiya, həm də astrobiologiya ilə əlaqəlidir.
2. Kriptozoologiya- Rəsmi elmi cəmiyyətlər tərəfindən tam qəbul olunmayan bu sahə, mifik və ya elmdə hələ sübut olunmamış canlıların (məsələn, Yeti, Loch Ness canavarı) mövcudluğunu araşdırır.
3. Biomimetika (Biomimikriya)- Təbiətdə mövcud olan strukturları və sistemləri təqlid edərək yeni texnologiyalar və materiallar yaratmaqla məşğul olur. Məsələn, quşların qanadlarını təqlid edən dron dizaynları.
4. Sonolüminessensiya- Bu sahə, maye içindəki baloncukların yüksək tezlikli səs dalğaları ilə işıq saçması fenomenini araşdırır. Bu proses hələ tam izah olunmayıb və kvant mexanikası ilə bağlı suallar doğurur.
5. Rəqəmsal arxeologiya- Ənənəvi arxeologiyadan fərqli olaraq, bu sahə köhnə mədəniyyət və sivilizasiyaların izlərini rəqəmsal formatlarda (məsələn, lazer skanerləri və süni intellektlə) təhlil edir. Bəzən itmiş şəhərləri bu yolla "yenidən" kəşf edirlər.
6. Astroseismologiya - Ulduzların "zəlzələlərini" — yəni daxili titrəyişlərini öyrənərək onların strukturu və tərkibi haqqında məlumat toplayır. Günəşin içini görmək üçün istifadə olunan maraqlı bir sahədir.
7. Agnotologiya- Bu elm sahəsi cəmiyyətlərdə məlumatın necə gizlədildiyini, manipulyasiya olunduğunu və ya unutdurulduğunu öyrənir. Yəni, “bilməmək” və “yanlış biliklər”in necə yayıldığını araşdırır.
8. Krioelektronika – Aşağı temperaturda işləyən elektron sistemləri öyrənir. Bu sahə kvant kompüterlərinin inkişafında əhəmiyyətlidir.
9. Bioakustika – Canlıların çıxardığı səsləri və bu səslərin necə istifadə olunduğunu araşdırır. Məsələn, balinaların və yarasaların "danışıq" üsulları bu sahəyə aiddir.
10. Nootropika elmi – Beyin funksiyalarını yaxşılaşdıran maddələri və onların təsir mexanizmlərini öyrənir. Hələ tam öyrənilməyən, amma çox maraqlı sahədir.
11. Ksenobotika – Bioloji hüceyrələrdən ibarət mikroskopik "canlı robotların" yaradılması. Elm və texnologiyanın sərhədlərində gəzir.
12. Etnoastronomiya – Müxtəlif xalqların və qədim sivilizasiyaların göy cisimlərinə dair biliklərini və dünyagörüşünü araşdırır.
13. Neuroestetika – İncəsənət və gözəllik duyğusunun beyin tərəfindən necə qəbul edildiyini və emal olunduğunu tədqiq edir.
14. Chronobiologiya – Canlı orqanizmlərin daxili bioloji saatlarını və bu saatların günün vaxtı, fəsillər və işıqla necə əlaqəli olduğunu öyrənir. Məsələn, insanın yatmaq və oyanmaq ritmləri.
15. Astrobiologiya – Kainatda həyatın mənşəyi, təkamülü və mövcudluq ehtimalını araşdırır. Yəni “kosmosda həyat varmı?” sualının elmi cavabını axtarır.
16. Taksidermiya elmi (biotaxidermiya) – Yalnız heyvanları doldurmaqla deyil, onların formasını və quruluşunu elm və sənət olaraq bərpa etmək sahəsini əhatə edir. Müasir dövrdə bəzən DNT əsaslı rekonstruksiya ilə də məşğul olur.
17. Dermooptika – Gözlərdən istifadə etmədən, bədənin digər hissələri ilə görmə qabiliyyəti iddialarını araşdırır. Hələ də mübahisəli və mistikaya yaxın sahədir, amma bəzi alimlər bu fenomeni elmi üsullarla araşdırırlar.
18. Anemogenez – Külək və hava axınlarının necə əmələ gəldiyini və onların ekologiyaya, mikroiqlimlərə təsirini öyrənir. Xüsusilə kənd təsərrüfatında faydalıdır.
19. Eksoplanetologiya – Günəş sistemindən kənardakı planetləri araşdırır. Bu sahə texnologiyanın inkişafı ilə son illərdə yüksəlişdədir.
20. Koqnitiv kartoqrafiya – İnsanların zehində məkanları necə xəritələşdirdiyini və bu məlumatları necə emal etdiyini araşdırır. Psixologiya, neyroelm və coğrafiya arasında kəsişir.
21. Kinezika (Kinesics) – İnsanların bədən dili, jestləri və qeyri-verbal ünsiyyət formalarını öyrənən sahədir. Psixologiya və sosial elmlərlə sıx bağlıdır.
22. Mekanoqidravlika – Qatı cismlərlə mayelərin qarşılıqlı təsirini araşdırır. Məsələn, su altında işləyən robotların dizaynında istifadə olunur.
23. Paleogenetika – Nəsli kəsilmiş canlıların DNT-lərini bərpa edərək onların genetik tarixçəsini araşdırır. Mamutların genləri üzərində tədqiqatlar bu sahəyə daxildir.
24. Psixolingvistika – Dilin beyin tərəfindən necə emal olunduğunu və dil ilə düşüncə arasındakı əlaqəni öyrənir. Ən çox süni intellekt və dil öyrənmə texnologiyalarında istifadə olunur.
25. Speleologiya – Mağaraları öyrənən elmdir. Bu sahə geologiya, biologiya və hətta arxeologiya ilə kəsişir. Yeraltı həyat formaları və qədim insan izləri üçün əvəzsizdir.
26. Thanatologiya – Ölüm, ölümə yanaşma, matəm və ölümdən sonrakı mərasimləri tədqiq edir. Psixologiya, fəlsəfə və antropologiya ilə əlaqəlidir.
27. Tegumentologiya – Dəri və onun əlavələrini (saç, dırnaq və s.) öyrənən sahədir. Tibb və kosmetologiyada önəmli rol oynayır.
28. Ekonofizika – Fizikanın riyazi modellərindən istifadə edərək iqtisadi sistemləri araşdırır. Məsələn, fond bazarındakı xaotik hərəkətləri fizika ilə analiz edir.
Necədir?
Əlbəttə ki, çox maraqlıdır.
Sizləri maraqlandıra bildim deyə əlbəttə ki çox xoşbəxtəm.
“Ədəbiyyat və incəsənət”
(20.08.2025)
