Şəhla Rəvan,

Cəlilabad rayon Göytəpə şəhər şəhid Vasif Hüseynov adına 2 N-li ümumtəhsil tam orta məktəbnin direktoru, filoloq, ədəbi təhlilçi və tənqidçi, şair. “Ədəbiyyat və incəsənət” üçün

Azərbaycanın Xalq şairi mərhum Bəxtiyar Vahabzadənin (1925-2009) xatirəsini əziz tutmaq və 100 illik yubileyinə ədəbi töhfə olaraq onun poeziya nümunələrindən biri barədə qısa ədəbi təhlillərimi qələmə almaq və onu B.Vahabzadə poeziyasının heyranları ilə bölüşmək istəyirəm...

YALAN DÜNYA

Gah başıma tumar çəkən,

Gah ilantək çalan dünya.

Gah sinəmə dağlar çəkən,

Gah könlümü alan dünya.

Gah dağılan, gah qurulan,

Bəzən açan, bəzən solan,

Gələnləri yola salan,

Özü baqi qalan dünya.

                    Bəxtiyar Vahabzadə

Şeirin təhlili:

Bəxtiyar Vahabzadənin "Yalan dünya" şeiri insan həyatının ziddiyyətlərini, dünyanın dəyişkənliyini və faniliyini lirik bir dillə təsvir edir.

Şeir iki bənddən ibarət olsa da, dərin fəlsəfi mənaları özündə ehtiva edir.

Birinci bənd:

Şeirin əsas mövzusu dünyanın ikiüzlülüyü və insan həyatındakı rollarıdır.

İlk bənddə dünya ilə insan arasındakı ziddiyyətli münasibət ön plana çıxarılır:

"Gah başıma tumar çəkən,

Gah ilantək çalan dünya".

Bu misralar dünyanın insana qarşı həm mehriban, həm də qəddar üzünü göstərir. Dünya gah sanki ananın övladının başını tumarladığı kimi şəfqət göstərir, gah da "ilan" kimi zəhərini püskürüb zərbə vurur. Bu, həyatın gətirdiyi xoşbəxtliklərin və bədbəxtliklərin bir-birini əvəz etdiyini, xaotik və qeyri-sabit olduğunu vurğulayır. Bu, həyatın həm faciəvi, həm də gözəl tərəflərinin bir arada var olduğunu vurğulayır.

"Gah sinəmə dağlar çəkən,

Gah könlümü alan dünya".

Burada isə dünyanın insana yaşatdığı ağrı və sevinc hissləri təsvir olunur. "Sinəmə dağlar çəkən" ifadəsi böyük kədər, dərin yaralar deməkdir.

Dünya insana bəzən dözülməz əzablar yaşadır, bəzən isə "könlünü alır", yəni onu sevindirir, xoşbəxt edir. Bu misralar dünyanın ikiüzlü olduğunu, eyni anda həm faciə, həm də möcüzə ola biləcəyini göstərir.

İkinci bənd:

Bu bənddə dünyanın daim dəyişən və keçici təbiəti ön plana çıxır. İkinci bənd dünyanın ümumi xüsusiyyətlərini, dəyişkənliyini və əbədiliyini dilə gətirir:

"Gah dağılan, gah qurulan,

Bəzən açan, bəzən solan".

Dünya zamanla bəzən qurulub abadlaşır, bəzən isə dağılıb viranə qalır. Bu, həm coğrafi, həm də sosial-siyasi dəyişikliklərə işarə edə bilər. Bu misralar dünyanın daimi hərəkətdə və dəyişimdə olduğunu ifadə edir. Hər şey gah dağılır, yox olur, gah da yenidən qurulur və yaranır.

Təbiətdəki "açan" (çiçəklənmə, inkişaf) və "solan" (solma, tənəzzül) prosesləri ilə paralellik aparılaraq, hər şeyin bir başlanğıcı və sonu olduğu, lakin dünyanın özünün davamlı bir dövrəyə sahib olduğu vurğulanır. Bu həyatın və kainatın dövranını əks etdirir.

"Gələnləri yola salan,

Özü baqi qalan dünya".

Bu misralar şeirin fəlsəfi zirvəsi hesab edilə bilər. Dünya insanları (və bütün canlıları) qəbul edir, Tanrı tərəfindən onlara verilmiş ömür payını yaşamaları üçün şərait yaradır, lakin sonda hamısını "yola salır", yəni ölümə təslim edir. Lakin bu dövranda insanların gəlib-getməsinə baxmayaraq, "özü baqi qalan dünya" - dünyanın özünün əbədi və dəyişməz olduğu fikri önə çıxır.

Dünya insana bəzən xoşbəxtlik, bəzən isə əzab verir, lakin sonda hamını öz qucağından yola salır. İnsan həyatının faniliyi ilə dünyanın əbədiliyi arasındakı ziddiyyət oxucuya dərindən təsir edir. Əlbəttə, dini nöqteyi-nəzərdən bu, dünya həyatının nisbi davamiyyəti anlamındadır. Çünki dini təlimlərə əsasən, yaşadığımız bu dünya həyatı (müşahidə etdiyimiz günəş sistemi, planetlər, günəş, ay və xüsusilə də insanların məskəni olan yer kürəsi) ötəri, fani və müvəqqətidir. Onun da bir bəlli sonu var və olacaqdır.

Şeirin ümumi mesajı və bədii xüsusiyyətləri

"Yalan dünya" şeiri dünyanın ikiüzlü, dəyişkən və insan taleyinə biganə tərəfini göstərən, lakin eyni zamanda öz qanunları ilə əbədi mövcud olan bir varlıq kimi təsvir edir. Şair dünyaya "yalan" deməklə onun insanların arzularını, ümidlərini bəzən puça çıxarmasını, bəzən isə gözlənilməz kədərlər bəxş etməsini nəzərdə tutur.

Şeirdə təzadlar geniş istifadə olunur ("tumar çəkən - ilan tək çalan", "dağlar çəkən - könlümü alan", "dağılan - qurulan", "açan - solan"). Bu təzadlar dünyanın mürəkkəb və ziddiyyətli mahiyyətini daha qabarıq şəkildə ortaya qoyur. Şeirin dili səmimi və axıcıdır, bu da onun xalq kütlələri tərəfindən sevilməsinə səbəb olmuşdur.

Şair bu şeirdə insanın həyatdakı yerini, faniliyini və kainatın əbədiliyini düşündürən, universal fəlsəfi mövzulara toxunur.

Bu şeir həm də dünyaya bir ağı, bir giley ifadəsi kimi də qəbul edilə bilər, zira şair dünyanın insana yaşatdığı acı-şirin hisslərdən şikayətlənir, lakin onun əbədiliyini də qəbul edir.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(27.08.2025)