Şəhla Rəvan,
Cəlilabad rayon Göytəpə şəhər şəhid Vasif Hüseynov adına 2 N-li ümumtəhsil tam orta məktəbnin direktoru, filoloq, şair. “Ədəbiyyat və incəsənət” üçün
Azərbaycanın Xalq şairi mərhum Bəxtiyar Vahabzadənin (1925-2009) xatirəsini əziz tutmaq və 100 illik yubileyinə ədəbi töhfə olaraq onun poeziya nümunələrindən biri barədə qısa ədəbi təhlillərimi qələmə almaq və onu B.Vahabzadə poeziyasının heyranları ilə bölüşmək istəyirəm...
ANA DİLİ
Dil açanda ilk dəfə «ana» söyləyirik biz,
«Ana dili» adlanır bizim ilk dərsliyimiz.
İlk mahnımız laylanı anamız öz südüylə
İçirir ruhumuza bu dildə gilə-gilə.
Bu dil bizim ruhumuz, eşqimiz, canımızdır,
Bu dil bir-birimizlə əhdi-peymanımızdır.
Bu dil tanıtmış bizə bu dünyada hər şeyi,
Bu dil əcdadımızın bizə miras verdiyi
Qiymətli xəzinədir…onu gözlərimiz tək
Qoruyub, nəsillərə biz də hədiyyə verək.
Bizim uca dağların sonsuz əzəmətindən,
Yatağına sığmayan çayların hiddətindən,
Bu torpaqdan, bu yerdən,
Elin bağrından qopan yanıqlı nəğmələrdən
Güllərin rənglərindən, çiçəklərin iyindən,
Mil düzünün, Muğanın sonsuz genişliyindən,
Ağsaçlı babaların əqlindən, kamalından,
Düşmən üstünə cuman o Qıratın nalından
Qopan səsdən yarandın.
Sən xalqımın aldığı ilk nəfəsdən yarandın.
Ana dilim, səndədir xalqın əqli, hikməti,
Ərəb oğlu Məcnunun dərdi səndə dil açmış.
Ürəklərə yol açan Füzulinin sənəti,
Ey dilim, qüdrətinlə dünyalara yol açmış.
Səndə mənim xalqımın qəhrəmanlıqla dolu Tarixi varaqlanır,
Səndə neçə min illik mənim mədəniyyətim,
Şan- şöhrətim saxlanır.
Mənim adım-sanımsan,
Namusum, vicdanımsan!
Bu dil tanıtmış bizə bu dünyada hər şeyi,
Bu dil əcdadımızın bizə qoyub getdiyi
Ən qiymətli mirasdır, onu gözlərimiz tək
Qoruyub, nəsillərə biz də hədiyyə verək!
Ey öz doğma dilində danışmağı ar bilən fasonlu ədabazlar,
Qəlbinizi oxşamır qoşmalar, telli sazlar.
Bunlar qoy mənim olsun,
Ancaq Vətən çörəyi,
Sizlərə qənim olsun!
Bəxtiyar Vahabzadə
Şeirin təhlili:
Bu şeir ana dilinə yazılmış, onun müqəddəsliyini, dəyərini və xalqın həyatındakı əvəzsiz yerini tərənnüm edən möhtəşəm bir əsərdir. Şair ana dilini sadəcə bir ünsiyyət vasitəsi kimi deyil, bir millətin ruhu, tarixi, mədəniyyəti, kimliyi və ən dəyərli mirası kimi təqdim edir. Şeir boyu ana dilinin nəsildən-nəslə ötürülməsi vacib olan qiymətli bir xəzinə olduğu vurğulanır.
Şeirin quruluşu və məzmunu
Şeir hər biri ana dilinin fərqli bir tərəfini açıqlayan bəndlərdən ibarətdir:
Birinci bənd:
Bu bənddə uşaqlıqdan bəri ana dilinin mənimsənilməsi prosesi, yəni laylalarla ruhumuza hopması və "ana" sözünün ilk deyilən kəlmə olması təsvir olunur. Ana dilinin ana südü kimi təbii və qidalandırıcı olduğu vurğulanır. Bu, dilin insan varlığı ilə ayrılmaz bağını göstərir.
İkinci bənd:
Ana dilin bir millətin ruhu, eşqi, canı və insanlar arasındakı əhdi-peymanı (and, razılaşma) olduğu qeyd edilir. Ana dilin dünyanı tanıdan, əcdadlardan miras qalan ən dəyərli xəzinə olduğu fikri təkrarlanır və onu qorumağa çağırış edilir. Buradakı "gözlərimiz tək qoruyub" ifadəsi dilə olan bağlılığın zirvəsini göstərir.
Üçüncü bənd:
Bu hissə şeirin ən lirik və coşğulu hissəsidir. Ana dilin yaranış mənbələri olduqca canlı və təsirli şəkildə təsvir olunur. Dilin uca dağların əzəmətindən, coşqun çayların hiddətindən, torpağın, elin bağrından qopan yanıqlı nəğmələrdən, güllərin rəngindən, çiçəklərin iyindən, Mil düzünün, Muğanın sonsuz genişliyindən, ağsaçlı babaların əqlindən, kamalından və hətta düşmən üzərinə cuman Qıratın nalından qopan səsdən yarandığı deyilir.
Bu ana dilin coğrafiya, tarix, təbiət və millətlə olan dərin və mənəvi bağını göstərir. "Sən xalqımın aldığı ilk nəfəsdən yarandın" ifadəsi dilin bir millətin var oluşu ilə eyni olduğunu vurğulayır.
Dördüncü bənd:
Ana dilinin xalqın əqlini, hikmətini və müdrikliyini özündə saxladığı qeyd olunur. Füzuli kimi böyük şairlərin əsərlərinin ana dildə yaranması və bu dilin qüdrəti ilə dünyaya yol açması xüsusi vurğulanır. "Ərəb oğlu Məcnunun dərdi səndə dil açmış" misrası dilin bədii gücünə və duyğuları ifadə etmə qabiliyyətinə işarədir.
Beşinci bənd:
Ana dilinin bir millətin qəhrəmanlıqlarla dolu tarixini, min illik mədəniyyətini, şan-şöhrətini özündə saxladığı bildirilir. Dilin millətin adı-sanı, namusu və vicdanı olduğu vurğulanaraq dil ilə kimlik arasındakı ayrılmaz əlaqə ortaya qoyulur.
Altıncı bənd:
Bu bənd təkrar və son çağırışı özündə ehtiva edir. Şeirin əvvəlindəki "Bu dil tanıtmış bizə bu dünyada hər şeyi" və "onu gözlərimiz tək qoruyub, nəsillərə biz də hədiyyə verək!" misraları təkrarlanaraq ana dilinin miras olma xüsusiyyəti bir daha vurğulanır.
Şeirin sonunda isə öz doğma dilində danışmağı "ar bilən fasonlu ədabazlara" (öz doğma dilində danışmağı ayıb bilən, yalançı, təkəbbürlü adamlara) sərt bir etiraz səslənir. Bu insanların qoşmaları, telli sazları bəyənmədiyi, yəni öz mədəniyyətindən uzaqlaşdığı qeyd olunur. Şair bu cür insanlara "Vətən çörəyi, sizlərə qənim olsun!" deyərək böyük bir lənət oxuyur, ana dilinə və vətəninə xəyanət edənlərə qarşı kəskin qəzəbini ifadə edir.
Şeirin bədii xüsusiyyətləri
Bununla bağlı aşağıdakı məqamlara diqqət çəkmək olar:
1. Lirik və coşqulu üslub: Şeir bütövlükdə emosional və yüksək ovqatlı bir dillə yazılıb. Ana dilə olan dərin sevgi və bağlılıq hər misrada hiss olunur.
2. Zəngin təsvirlər və bədii təsvir vasitələri: Xüsusilə üçüncü bənddə ana dilinin qaynaqlarının təsvirində istifadə olunan dağlar, çaylar, torpaq, çiçəklər, babalar, Qırat kimi obrazlar şeirə xüsusi rəng qatır.
3. Təkrarlar: "Bu dil tanıtmış bizə bu dünyada hər şeyi" və "onu gözlərimiz tək qoruyub, nəsillərə biz də hədiyyə verək" kimi misraların təkrarı əsas fikri möhkəmləndirir və şeirə ritmiklik verir.
4. Bənzətmələr (Təşbeh): Ana dilinin "ruh", "eşq", "can", "əhdi-peyman", "qiymətli xəzinə" və "namusum, vicdanım" kimi ifadələrlə müqayisə edilməsi dilin dəyərini daha da artırır.
5. Vətənpərvərlik duyğusu: Şeirdə təkcə ana dil sevgisi deyil, eyni zamanda dərin bir vətən və millət sevgisi də hiss olunur. Dil, vətənin və millətin ayrılmaz bir hissəsi kimi qəbul edilir.
6. Didaktik ton: Xüsusilə son bənddə, öz doğma dilini bəyənməyənlərə qarşı səslənən sərt tənqid şeirə öyüdvericilik verir.
Nəticə:
Bu şeir, ana dilinin bir millət üçün nə qədər həyati əhəmiyyətə malik olduğunu coşqulu və təsirli şəkildə ifadə edən, dərin mənalar daşıyan bir əsərdir.
Şair ana dilini sadəcə bir ünsiyyət vasitəsi kimi deyil, onu bir millətin kimliyi, tarixi, mədəniyyəti və ruhu ilə eyniləşdirir. Xüsusilə öz dilini alçaldanlara qarşı səslənən sərt tənqidi, şeirə güclü bir mesaj və xəbərdarlıq xarakteri qazandırır. Şeir, oxucunu ana dilinə sahib çıxmağa və onu qoruyaraq gələcək nəsillərə ötürməyə təşviq edir.
“Ədəbiyyat və incəsənət”
(01.08.2025)
