İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”
Bu dəfə Marqlı bölümündə istədim sizə flora aləmindən danışım. Araşdırmalar aparıb müxtəlif mənbələrdən bölümümüzün adına uyğun maraqlı faktlar əldə elədim: Dünyada çox maraqlı və qeyri-adi bitkilər varmış. Onların bəziləri ilə tanışlıq əlbəttə ki, pis olmaz.
Sıralanmaya başlamazdan öncə Şuşada bitən unikal Xarı-bülbül çiçəyini qeyd etməyi özümə borc bilirəm. Dünya hələ bizi görməzdən gəlir, amma Xarı-bülbül həqiqətən də ən maraqlı və qeyri-adi bitkilər sırasında dayanmağı özünə haqq edir.
Xarıbülbül (lat. Ophrys caucasica) — bitkilər aləminin qulançarçiçəklilər dəstəsinin səhləbkimilər fəsiləsinin ofris
cinsinə aid bitki növüdür. Bəzi ədəbiyyatlara görə bu bitki ayrıca növ deyil, O.sphegodes və ya O.mammosa növünün yarımnövüdür. Amma biz bu cəfəngiyyata inanmırıq.
Azərbaycanda el arasında Xarıbülbül adlanan bitki əsas Ophrys caucasica növü olsa da çox güman ki, ofris bitkisinin bütün növləri xalq arasında Azərbaycanda bu adla adlanır. IUCN Qırmızı Siyahısına görə növün kateqoriyası və statusu ""Nəsli kəsilmək təhlükəsində olanlar" kateqoriyasına aiddir. Endemik növdür.
1. Rafflesia arnoldii – Bu bitki dünyanın ən böyük çiçəyinə malikdir və çürük ət qoxusu yayır. Ona görə də “cəsəd çiçəyi” də deyilir.
2. Venus Flytrap (Dionaea muscipula) – Həşərat yeyən bitkidir. Toxunma nəticəsində sürətlə bağlanaraq həşəratları tutur və həzm edir.
3. Baobab – Afrikada yetişən bu ağac “tərsinə bitmiş ağac” kimi tanınır. Geniş gövdəsində minlərlə litr su saxlaya bilir.
4. Welwitschia mirabilis – Namib səhrasında bitir. Yalnız iki yarpağı olur, amma bu yarpaqlar yüz illərlə yaşayır. Ən qədim bitkilərdən biridir.
5. Sensitive Plant (Mimosa pudica) – Bu bitkiyə toxunduqda yarpaqları dərhal bağlanır. Müdafiə mexanizmi kimi fəaliyyət göstərir.
6. Hydnora africana – Torpaq altında yaşayır, qəribə quruluşu və pis qoxusu ilə seçilir. Həşəratları cəlb edib, sonra onları həzm edir.
7. Pitcher Plant (Nepenthes) – Qab şəklindəki quruluşu ilə həşəratları tələyə salır və onları həzm edir.
İndi isə onlar haqqında ətraflı məlumat təqdim edirəm:
1. Rafflesia arnoldii (Cəsəd Çiçəyi)
Mənşə: Cənub-Şərqi Asiya, xüsusən İndoneziya və Malayziya.
Xüsusiyyəti: Dünyanın ən böyük tək çiçəyidir – diametri 1 metrə qədər ola bilər.
Çiçəyin qoxusu: Çürümüş ət kimi iy gəlir, bu qoxu milçəkləri cəlb edir.
Parazitdir: Öz kökləri və yarpaqları yoxdur. Ev sahibi bitkinin üzərində yaşayır.
Çiçək ömrü: Cəmi bir neçə gün – çox qısa müddət açıq qalır.
2. Venus Flytrap (Dionaea muscipula)
Mənşə: ABŞ-ın şərq sahilləri (Şimali və Cənubi Karolina).
Xüsusiyyəti: Yarpaqları iki "çənə" kimi açılıb-bağlanır.
Ovlanma üsulu: Həşərat bitkinin yarpağına toxunduqda, 0.1 saniyəyə bağlanır.
Qidalanma: Bitki fotosintez edir, amma əlavə qida üçün həşəratları həzm edir.
Həzm müddəti: 5-12 gün.
3. Baobab
Mənşə: Afrika, Madaqaskar, Avstraliya.
Xüsusiyyəti: 25 metrə qədər hündürlük, 10-14 metr diametrli gövdə.
Su saxlanması: Quruluq dövründə istifadə etmək üçün gövdəsində minlərlə litr su yığır.
Uzunömürlülük: Bəzi baobablar 2000 ildən çox yaşayır.
Meyvəsi: C vitamini ilə zəngindir, bəzi yerlərdə dərman və qida kimi istifadə olunur.
4. Welwitschia mirabilis
Mənşə: Namibiya səhrası.
Xüsusiyyəti: Yalnız iki yarpağı olur – onlar da ömür boyu uzanır, bəzən 2-4 metrə çatır.
Ömrü: 1000 ildən çox yaşaya bilər.
Nəfəsalma və su alması: Səhər şehindən su toplayır. Quraqlığa çox davamlıdır.
Görünüşü: Əyri-buğu, quru və maraqlı forması ilə tanınır.
5. Mimosa pudica (Utancaq Bitki)
Mənşə: Cənubi Amerika, amma artıq tropik bölgələrdə geniş yayılıb.
Xüsusiyyəti: Yarpaqlarına toxunduqda dərhal bağlanır.
Müdafiə mexanizmi: Bu hərəkət heyvanların onu yeməməsi üçün qoruma üsuludur.
Açılıb-bağlanma: Bir neçə dəqiqə sonra yarpaqlar yenidən açılır.
Çiçəkləri: Yumru, yumşaq tükcüklü bənövşəyi çiçəklər açır.
6. Hydnora africana
Mənşə: Cənubi Afrika.
Yaşayış forması: Yeraltı parazit bitkidir. Görünən hissəsi çiçəyidir.
Qoxusu: Çürük ət kimi qoxur, bu da böcəkləri cəlb edir.
Ovlanma üsulu: Böcəklər içəri daxil olduqda çiçək bağlanır və onları bir müddət içəridə saxlayır.
Maraqlı fakt: Yarpaqları, kökləri yoxdur – yalnız digər bitkilərin köklərinə yapışıb qida alır.
7. Pitcher Plant (Nepenthes)
Mənşə: Cənub-Şərqi Asiya, Hindistan, Avstraliya və Madagaskar.
Xüsusiyyəti: Yarpaqları qabı (pitcher) formasındadır.
Tələsi: Həşəratlar qoxuya və şirin nektara cəlb olur, içəri düşür və sürüşüb həzm mayesinə düşür.
Qidalanma: Bitki həm fotosintez edir, həm də həşəratları həzm edir.
Böyük növləri: Bəzi növləri siçan kimi kiçik heyvanları da həzm edə bilir.
Şəkildə: Xarı-bülbül və baobab
“Ədəbiyyat və incəsənət”
(05.05.2025)
