Nigar Xanəliyeva, “Ədəbiyyat və incəsənət”
Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondu ilə Azərbaycan Ədəbiyyat Fondunun “Ədəbiyyat və incəsənət” portalında yayımlanan Türk dünyası haqqında olan layihəsində bügünkü söhbətimiz TÜRKSOT təşkilatı barədədir.
Türk dünyasının mədəniyyətini birləşdirən və gələcək nəsillərə ötürülməsini təmin edən əsas qurumlardan biri olan TÜRKSOY (“Türk Mədəniyyəti və İncəsənəti üzrə Beynəlxalq Təşkilat”) 1993-cü ildə türk xalqlarının mədəni sahədə ortaq dəyər və identikliyini qorumaq məqsədilə təsis edilmişdir. TÜRKSOY-un yaradılması, türk xalqları arasında tarixi, dil, sənət, ədəbiyyat və ənənələrin ortaq mədəniyyət bazasını sistemli şəkildə inkişaf etdirmək niyyətini əks etdirir.
Təşkilatın yaranması ilk dəfə 1992-ci ildə Bakı və İstanbulda türkdilli dövlətlərin mədəniyyət nazirləri arasında keçirilən görüşlərdə müzakirə olunmuş, 12 iyul 1993-cü ildə Qazaxıstanın Almatı şəhərində mədəniyyət nazirlərinin imzaladığı sazişlə rəsmi olaraq qurulmuşdur. TÜRKSOY-un Baş Katibliyi Ankarada yerləşir.
TÜRKSOY-un üzv ölkələri arasında təsisçilər kimi Azərbaycan, Qazaxıstan, Qırğızıstan, Özbəkistan, Türkmənistan və Türkiyə yer alır. Bundan əlavə, müşahidəçi statusu ilə Şimali Kipr Türk Respublikası, Tatarıstan, Başqırdıstan, Altay, Saxa (Yakutiya), Tuva, Xakas və Moldovanın Qaqauziya bölgəsi kimi türk mədəniyyətli regionlar da təşkilata daxil olmuşdur.
TÜRKSOY-un əsas missiyası türk xalqları arasında qardaşlıq və həmrəylik əlaqələrini gücləndirmək, ortaq mədəni irsi qoruyaraq onu gələcək nəsillərə ötürmək və dünya səviyyəsində tanıtmaqdır. Təşkilat fəaliyyətini Daimi Mədəniyyət Nazirləri Şurası çərçivəsində qurur, qərarlar bu şuranın iclaslarında qəbul olunur.
TÜRKSOY-un mədəni fəaliyyətləri müxtəlif istiqamətləri əhatə edir: ədəbi, musiqi, teatr, kino, opera, rəqs və folklor tədbirləri, sənətçilərin müsabiqələri və festival layihələri ilə türk dünyasında mədəni inteqrasiyanı təşviq edir. Məsələn, təşkilatın Teatr Festivalı türk dünyasında sənətkarları birləşdirən önəmli platformadır.
Akademik tərəfdən, TÜRKSOY tarix, dil, ədəbiyyat və mədəni irs barədə tədqiqatları təşviq edir. Təşkilat illik olaraq müəyyən bir şəxsi xatırlama ili elan edir və şöhrətli türk-mədəniyyət xadimlərinin yaradıcılığını ön plana çıxarır.
Maraqlı təşəbbüslərdən biri də Türk Dünyasının Mədəniyyət Paytaxtı layihəsidir: hər il türk dünyasından bir şəhər “Mədəniyyət Paytaxtı” elan olunur və orada müxtəlif mədəni tədbirlər keçirilir. Misal üçün, Khiva (Özbəkistan) 2020-ci ilin Mədəniyyət Paytaxtı olmuşdur.
Bundan əlavə, TÜRKSOY beynəlxalq əməkdaşlığa böyük önəm verir: UNESCO və ISESCO ilə birgə layihələr reallaşdırır, eləcə də ənənəvi musiqi, teatr və folklor sahələrində müxtəlif beynəlxalq təşkilatlarla əməkdaşlıq qurur.
Təşkilatın xüsusi layihələri sırasında gənclərə yönəlik orkestr və xor layihələri, “TÜRKSOY Gənclər Kamer Orkestri”, “TÜRKSOY Gənclər Kamer Xoru” və ənənəvi türk musiqi alətlərindən ibarət xalq alətləri ansamblı da var.
TÜRKSOY-un strateji əhəmiyyəti türk xalqları arasında mədəni identikliyi gücləndirmək, ortaq tarix və dəyərləri canlı saxlamaq, həmçinin dünya mədəniyyətləri arasında türk mədəniyyətinin yerini möhkəmləndirməkdir. Bu təşkilat mədəni diplomatiyanın mühüm bir aləti olaraq çıxış edir — türk dünyasının mədəniyyətini dövlət sərhədləri ilə məhdudlaşmayan bir ortaq məkanda qeyd-şərtsiz birləşdirir.
Beləliklə, TÜRKSOY türk musiqisi, ədəbiyyatı, teatrı, incəsənəti və digər mədəni sahələrdə ortaq dəyərləri həm qoruyan, həm inkişaf etdirən və onları dünya miqyasında təqdim edən əsas qurumlardan biridir. Onun fəaliyyəti, kopuzla başlayan türk mədəni xəttinin müasir dövrdə mədəniyyətin strukturlaşmış və sistemli təqdimatı ilə davam etdirilməsinin tərkib hissəsini təşkil edir.
Şəkildə: TÜRKSOY-a hazırda qırğızıstanın görkəmli dövlət xadimi, yazıçı Sultan Raev başçılıq edir.
“Ədəbiyyat və incəsənət”
(28.11.2025)
