Nigar Xanəliyeva, “Ədəbiyyat və incəsənət”
Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondu ilə Qazaxıstanın Mangistau vilayətinin akimatının birgə təşkilatçılığı ilə Aktau şəhərində görkəmli sufi mürşidi və maarifçi Bəket Ata Mırzaqululunun 275 illiyinə həsr olunmuş Beynəlxalq elmi-praktik konfrans keçirilir. Bu yazıda sizə Bəket Ata Mirzaqululu barədə geniş məlumat verəcəyik.
Bəket Ata Mirzaqululu 1750-ci ildə Qazaxıstanın Atyrau bölgəsində, Kulsary kəndi yaxınlığında anadan olmuşdur. Gənc yaşlarında, təxminən 14 yaşında o, Mangystau bölgəsinin müqəddəslərindən sayılan Shopan Ata qəbrini ziyarət etmiş və oradan ilham alaraq elmə yönəlmişdir. Daha sonra Xivə şəhərinə gedərək dini və elmi təhsil aldığı bildirilir. Orada mədrəsədə dərs almış və müxtəlif elmlərdə biliklər əldə etmişdir.
Ömrünün böyük hissəsini Mangystau bölgəsində sərf edən Bəket Ata bu ərazidə bir neçə məscid və tədris ocaqları qurmuşdur. Onun ən məşhur tikililərindən biri Oglandy bölgəsində yerləşən yeraltı məsciddir. Bu məscid 1973-cü ildən başlayaraq elmi ekspedisiyalar tərəfindən tədqiq edilmiş və 1982-ci ildə Qazaxıstan SSR hökuməti tərəfindən tarixi və mədəni abidə statusu almışdır.
Bəket Ata 1813 və ya 1814-cü ildə vəfat etmiş və məhz bu yeraltı məsciddə dəfn edilmişdir. Məscidin daxilində Beket Atanın məzarı, onun əsası və bacısının dəfn olunduğu hissələr mövcuddur. Məscidin 4 otağı olduğu, içəridə ibadət zalı, qəbirlər və dini otaqların yerləşdiyi bildirilir.
Bəket Atanın həyatı və fəaliyyəti haqqında çoxlu rəvayətlər mövcuddur. O, elmi biliklərə (riyaziyyat, astronomiya və təbii elmlər) yiyələnmiş, insanları müalicə etmiş, məsləhətlər vermiş və mübahisələrdə ədalətli vasitəçi kimi çıxış etmişdir. Onun əsərləri, sözləri və həyat hekayəsi xalq arasında müqəddəsləşmiş və zəvvarlar onun məzarını ziyarət etməyə davam edir. Oglandy bölgəsində yerləşən Rocky mosque Bəket-Ata (Daş məscidlər kompleksi) UNESCO-nun namizəd siyahısına daxil edilmişdir. Bu kompleks bir neçə müqəddəs məkan, qəbir yerləri və məscidlərdən ibarətdir. Bu kompleks Mangystau bölgəsinin coğrafi mənzərəsi ilə birləşərək ziyarət və turizm mərkəzinə çevrilmişdir.
Bəket Ata haqqında ən diqqətəlayiq xüsusiyyətlərdən biri də onun ayaq əsası əfsanəsidir. Rəvayətlərə görə, onun müəllimi olan Pakyrzhan Hajji ona əsayla mübarizəyə və İlahi hökmə vasitəçilik imkanı vermişdir. Bu əsa bu gün də onun nəsilindən bir şəxsin evində saxlanılır və insanlar ona hörmət edir.
Bəket Ata irsinin qorunması sahəsində Qazaxıstan hökuməti və region administrasiyası tədbirlər görmüşdür: Oglandy məscidi 1982-ci ildə memarlıq və mədəni abidə statusu almış və 2000-ci ildə statusu respublika səviyyəsinə qaldırılmışdır. Həmçinin məscid sahəsi qorunan zonaya daxil edilmiş və bərpa işləri aparılmışdır (1996, 2000, 2003, 2006, 2010 və 2016-cı illərdə).
Bugün Beket Ata məscidi Mangystau vilayətində Aktau şəhərindən 285 km şərqdə, qum-çöl və düzən yollarla çatılan yerdədir və ziyarətgaha çevrilmişdir. Hər il minlərlə zəvvar bu məscidi ziyarət etmək üçün gəlir, dualar oxuyar və abidənin ruhani əhəmiyyətinə inanırlar.
Mirzəqulu Bəket Ata Qazax xalqının tarixində böyük dini-mənəvi şəxsiyyət, maarifçi və barışdırıcı kimi mühüm yer tutur. Onun fəaliyyəti yalnız dini deyil, həm də sosial-mədəni müstəvidə xalqın birliyi və mənəvi kimliyinin qorunmasına xidmət etmişdir. Bu gün Bəket Atanın irsi türk-islam coğrafiyasında mühüm mənəvi sərvət kimi dəyərləndirilir.
“Ədəbiyyat və incəsənət”
(29.09.2025)
