Nigar Xanəliyeva, “Ədəbiyyat və incəsənət”
Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondunun “Ədəbiyyat və incəsənət” portal ilə birgə layihəsinin bugünkü mövzusu türk folklorunda su motivləri və müasir ekoloji fəlsəfədir.
Su, türk folklorunda həyatın, təbiətin və kosmik tarazlığın əsas simvolu kimi çıxış edir. Çaylar, bulaqlar, göllər və yağış folklorda təkcə təbii resurs kimi deyil, həm də mənəvi və mifoloji məna daşıyan elementlərdir. Su motivləri qədim türklərin dünyagörüşündə həyatın davamlılığını, bərəkəti və təmizliyi təmsil edirdi. Bu araşdırmada folklorda su motivlərinin mənası, funksiyası və onların müasir ekoloji fəlsəfə ilə əlaqələri incələnəcək.
Türk mifologiyasında su canlılığın əsas mənbəyi, Tanrının yaratdığı həyat qüvvəsi kimi təsvir olunur. Su pəriləri, bulaq ruhları və göl xanımları folklorda qoruyucu qüvvə simvolu kimi qəbul edilirdi. Bu motivlər insanın təbiətlə harmoniyada yaşamasının vacibliyini vurğulayırdı.
Türk xalqlarında su ilə bağlı ritual və mərasimlər geniş yayılmışdı. Bulaq başında edilən dualar, yağışın çağırılması və suya hörmət nümayiş etdirən mərasimlər həm kənd təsərrüfatında məhsuldarlığı təmin edir, həm də icmanın sosial-mədəni bağlılığını gücləndirirdi. Su motivləri eyni zamanda doğum, təmizlənmə və yenilənmə kimi rituallarda əks olunurdu.
“Kitabi-Dədə Qorqud” və Orta Asiya dastanlarında çay, bulaq və göl kimi su obyektləri qəhrəmanların sınaqdan keçməsi, həyat və ölüm məsələlərində simvolik funksiyaya malikdir. Su həm qoruyucu, həm də çətinlik yaradan element kimi təsvir olunaraq folklorun dramatik strukturunu zənginləşdirir.
Folklordakı su motivləri müasir ekoloji fəlsəfədə ətraf mühitin qorunması və təbiətlə harmonik yaşama prinsipinə paralel aparılır. Qədim türk inanclarında suya hörmət, bugünkü suyun qorunması və təmiz saxlanması ideyalarını əks etdirir.
Su motivləri həm də sosial məsuliyyət və kollektiv etik dəyərlərlə bağlıdır. Folklorda suya hörmətsizlik faciəli nəticələrlə bağlı olduğu kimi, müasir ekoloji fəlsəfədə təbii resursların qorunmaması ekoloji böhranla nəticələnir. Bu baxımdan folklor və müasir fəlsəfə arasında ideya bağlantısı mövcuddur.
Folklorda su motivləri yalnız danışıq dilində deyil, həm də rəssamlıq, musiqi və teatr performanslarında simvolik vasitə kimi istifadə olunur. Bu, müasir ekoloji sənətdə suyun metaforik istifadəsi ilə paralellik təşkil edir.
Türk folklorunda su motivləri həyat, bərəkət və təbiət ilə bağlı fundamental anlayışları təmsil edir. Bu motivlər həm mifik, həm rituallarda, həm də ədəbiyyat və mədəniyyət sahələrində öz əksini tapır. Müasir ekoloji fəlsəfə baxımından isə su motivləri qədim türklərin təbiətə hörmət və məsuliyyət ideyalarını bugünkü ekoloji şüurla birləşdirir. Beləliklə, folklor və müasir fəlsəfə arasında ideya paralelləri mövcuddur və bu, türk mədəniyyətinin ekoloji dəyərlərini anlamağa imkan verir.
“Ədəbiyyat və incəsənət”
(16.09.2025)
