Nigar Xanəliyeva, “Ədəbiyyat və incəsənət”
Türk Mdəniyyəti və İrsi Fondu ilə “Ədəbiyyat və incəsənət” portalının layihəsində bu dəfə siyasi deyil, iqtisadi mövzuya baş vuracağıq: Orta əsr Türk şəhərlərində bazar mədəniyyəti və ictimai həyat.
Orta əsr türk şəhərləri yalnız inzibati və hərbi mərkəzlər deyil, həm də iqtisadi və mədəni həyatın qaynadığı mühüm məkanlar idi. Bu şəhərlərin ən canlı hissəsi bazarlar olmuşdur. Bazar mədəniyyəti ticarətlə yanaşı, ictimai münasibətlərin, mədəniyyətin, adət-ənənələrin formalaşdığı mühüm sosial institut idi. Türk şəhərlərində bazarlar ticarət məkanı olmaqla yanaşı, həm də sosial həyatın nizamlayıcısı və mədəniyyətin daşıyıcısı kimi çıxış edirdi.
Orta əsr türk şəhərlərində bazar şəhərin mərkəzində yerləşir, ətrafında məscidlər, karvansaralar, hamamlar və sənətkar məhəllələri qurulurdu. Bazar yalnız alış-veriş yeri deyil, həm də şəhərin ictimai-siyasi həyatının mərkəzi hesab olunurdu. Burada dövlət qərarları elan olunur, xalq toplaşır, mühüm xəbərlər yayılırdı.
Bazar türk şəhərlərinin iqtisadi həyatının əsası idi. Burada yerli məhsullarla yanaşı, uzaq ölkələrdən gətirilmiş mallar da satılırdı. İpək Yolu üzərində yerləşən şəhərlərdə (Səmərqənd, Buxara, Təbriz və s.) bazarlar beynəlxalq ticarət mərkəzi rolunu oynayırdı. Bu, türk şəhərlərini dünya iqtisadi sisteminə bağlayırdı.
Bazar mədəniyyətinin əsas hissəsini sənətkarlar təşkil edirdi. Hər bir sənətkar qrupu öz məhəlləsində və bazarda ayrıca fəaliyyət göstərirdi. Sənətkarlıq birlikləri (loncalar, ahi təşkilatları) təkcə peşə fəaliyyəti ilə deyil, həm də sosial-mədəni münasibətlərlə bağlı idi. Onlar gənclərə sənət öyrədir, eyni zamanda əxlaq və davranış qaydaları aşılayırdılar.
Bazar həm də ictimai ünsiyyət mərkəzi idi. Burada insanlar görüşür, fikir mübadiləsi aparır, xəbərlər öyrənirdi. Ədəbi və dini məclislərin təşkili, xalq oyunlarının və tamaşaların keçirilməsi də bazar mədəniyyətinə daxil idi. Beləliklə, bazar şəhərin ictimai-mədəni həyatının ayrılmaz hissəsi olmuşdur.
Orta əsr türk dövlətlərində bazarlara xüsusi diqqət yetirilirdi. “Muhtəsib” adlanan dövlət məmurları bazarda qayda-qanuna, ölçü və çəkiyə nəzarət edir, alverin ədalətli aparılmasına çalışırdılar. Bu, dövlətin bazar mədəniyyətini sadəcə iqtisadi yox, həm də sosial ədalət mühiti kimi qəbul etdiyini göstərir.
Orta əsr türk şəhərlərində bazar mədəniyyəti sadəcə ticarət mühiti deyil, həm də ictimai həyatın mərkəzi idi. Bazarlar iqtisadiyyatla yanaşı, sosial münasibətlərin, mədəni ünsiyyətin, adət və ənənələrin inkişafında mühüm rol oynayırdı. Onlar türk şəhərlərinin canlı ruhunu əks etdirir, həm dövlətin, həm də xalqın birgə fəaliyyətinin təzahürü kimi çıxış edirdi. Bazar mədəniyyəti sayəsində türk şəhərləri orta əsrlərdə yalnız siyasi deyil, həm də iqtisadi-mədəni mərkəzlər kimi dünya tarixində öz yerini tutmuşdur.
“Ədəbiyyat və incəsənət”
(27.08.2025)
