Nigar Xanəliyeva, “Ədəbiyyat və incəsənət”
Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondunun “Ədəbiyyat və incəsənət” portalı ilə birgə layihəsində bu gün Türkiyə-Azərbaycan münasibətləri: “Bir millət, iki dövlət” paradiqması mövzusunda danışacağıq.
Türkiyə və Azərbaycan arasındakı münasibətlər yalnız siyasi və diplomatik çərçivədə deyil, milli kimlik, dil, mədəniyyət və tarix birliyi üzərində qurulmuş dərin bir qardaşlıq nümunəsidir. Bu münasibətləri ifadə edən və geniş mənada bir ideoloji paradiqmaya çevrilən "Bir millət, iki dövlət" ifadəsi Ümummilli lider Heydər Əliyev tərəfindən səsləndirilmiş və bu gün hər iki dövlətin strateji yanaşmasının əsası sayılır.
Azərbaycan və Türkiyə ortaq türk mənşəli, Oğuz türklərinin nəslindən olan xalqlardır. Ortaq dil, din (İslam – sünni və şiə qolları ilə), ədəbiyyat, musiqi, folklor və dövlətçilik ənənələri bu iki xalqı tarix boyunca birləşdirmişdir.
Tarixdən nümunələr:
· I Dünya Müharibəsində Qafqaz İslam Ordusunun Bakını bolşevik-erməni birləşmələrindən azad etməsi (1918).
· Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti dövründə Türkiyə ilə əlaqələrin qurulması.
· Sovet dövründə əlaqələrin məhdudlaşdırılması, lakin mədəni və ruhani bağlılığın davam etməsi.
Bu ifadə ilk dəfə Heydər Əliyev tərəfindən 1990-cı illərdə Türkiyəyə rəsmi səfərləri zamanı işlədilib. Bu sadə, lakin dərin mənalı ifadə həm:
· Milli ideologiyanı
· Dövlətlərarası strategiyanı
· Türk dünyası inteqrasiyasını əks etdirən güclü bir simvola çevrilmişdir.
Bu paradiqma iki xalqın müstəqilliklərini qoruyaraq, milli kimliklərini birgə müdafiə etməsi, qarşılıqlı dəstəyə əsaslanan əməkdaşlıq modelini təcəssüm etdirir.
1991-ci ildə Azərbaycanın müstəqilliyini ilk tanıyan dövlət Türkiyə oldu. O zamandan bəri münasibətlər aşağıdakı istiqamətlərdə inkişaf edib:
a) Siyasi əməkdaşlıq
- Mütəmadi dövlət başçılarının səfərləri
- Regional və beynəlxalq təşkilatlarda (BMT, Türk Dövlətləri Təşkilatı, İƏT) qarşılıqlı dəstək
- 2021-ci ildə imzalanmış Şuşa Bəyannaməsi – strateji müttəfiqlik mərhələsinin rəsmi təsdiqi
b) Hərbi sahədə əməkdaşlıq
- Birgə hərbi təlimlər
- Müdafiə sənayesi sahəsində texnoloji mübadilə
- İkinci Qarabağ müharibəsində Türkiyənin siyasi və mənəvi dəstəyi
c) Enerji və iqtisadi münasibətlər
- Bakı–Tbilisi–Ceyhan (BTC) neft boru kəməri
- Bakı–Tbilisi–Ərzurum qaz xətti
- Trans-Anadolu Qaz Boru Kəməri (TANAP) – enerji əməkdaşlığının zirvəsi
Türkiyədə minlərlə azərbaycanlı tələbə təhsil alır, eyni zamanda Azərbaycanda Türk liseyləri, Bakı Türk Anadolu liseyi və s. fəaliyyət göstərmişdir. Türk Dünyası Mədəniyyət Təşkilatları çərçivəsində (TÜRKSOY, Türk Akademiyası) ortaq tədbirlər keçirilir. Ortaq seriallar, ədəbiyyat, kino, sənət layihələri ictimai yaddaşı gücləndirir.
Türkiyə–Azərbaycan münasibətləri bütün Türk dünyası üçün nümunə sayılır. Bu iki dövlət arasında formalaşan strateji birlik aşağıdakı məqsədlər baxımından önəmlidir:
· Orta Asiya və Qafqazda geosiyasi sabitliyin təşviqi
· Türk dövlətlərinin iqtisadi və logistik inteqrasiyası (Zəngəzur dəhlizi, Orta Dəhliz layihəsi)
· Mədəni-mənəvi birliyin gücləndirilməsi
Bu ideologiya sadəcə siyasi ritorika deyil, konkret nəticələr verən bir strateji konsepsiyadır. Qarşıdakı dövrlərdə:
· Türk Dövlətləri Təşkilatının daha da güclənməsi
· Ortaq ordu konsepsiyası (Turan Ordusu ideyası)
· Birgə texnoloji inkişaf, süni intellekt və kibertəhlükəsizlik sahələrində əməkdaşlıq
planlaşdırılır.
“Bir millət, iki dövlət” paradiqması Türkiyə və Azərbaycan arasında sözün əsl mənasında qardaşlıq, qarşılıqlı hörmət, ortaq gələcəyə inam əsasında qurulmuş münasibətlərin ideoloji əsasını təşkil edir. Bu model təkcə iki dövlətin deyil, bütün türk dünyasının gələcəyi üçün strateji yol xəritəsidir. Mədəni, siyasi, hərbi və iqtisadi baxımdan davam edən bu yaxınlıq gələcəkdə də türk birliyinin aparıcı dayaqlarından biri olaraq qalacaq.
“Ədəbiyyat və incəsənət”
(08.07.2025)
