Nigar Xanəliyeva, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondunun “Ədəbiyyat və incəsənət” portalı ilə birgə layihəsində bugünkü mövzumuz Azərbaycanın 44 günlük Vətən müharibəsindən sonra Türk dünyası ilə inteqrasiyasıdır.

2020-ci ildə Azərbaycanın Qarabağ uğrunda – ermənilər üzərində qazandığı qələbə – xalq arasında “Zəfər müharibəsi” adlandırılan 44 günlük Vətən müharibəsi – təkcə ölkənin ərazi bütövlüyünün bərpası deyil, həm də regionda siyasi və geostrateji balansın dəyişməsi ilə nəticələndi. Bu zəfər, Azərbaycanı yalnız regional deyil, eyni zamanda Türk dünyasının inteqrasiyasında aparıcı bir oyunçuya çevirdi.

Qələbədən sonra Azərbaycan ilə digər türkdilli dövlətlər arasındakı münasibətlərdə nəzərəçarpacaq aktivləşmə müşahidə olunur. Bu inteqrasiya siyasi, iqtisadi, hərbi və mədəni sahələrdə müxtəlif formalarda özünü göstərməkdədir.

  Zəfərdən sonra dəyişən geosiyasi mənzərə:

 44 günlük müharibənin nəticəsində Ermənistanın kapitulyasiyası və Qarabağın böyük hissəsinin azad olunması Cənubi Qafqazdakı güc balansını Azərbaycanın xeyrinə dəyişdi. Bu, həm də Türk dünyasının Qafqaz regionunda möhkəmlənməsi üçün tarixi fürsət yaratdı. Ən önəmlisi isə, bu zəfərlə Azərbaycan türkdilli dövlətlərə yalnız mənəvi deyil, həm də real siyasi nüfuzunu nümayiş etdirmiş oldu. Türkiyənin Azərbaycana açıq dəstəyi bu prosesdə xüsusi rol oynadı və Türk birliyinin praktik gücünü göstərdi.

  Türkiyə ilə müttəfiqlik və “Şuşa Bəyannaməsi”:

 Azərbaycanın Zəfərdən sonra atdığı ilk ciddi addımlardan biri 2021-ci ilin iyun ayında Türkiyə ilə imzalanan Şuşa Bəyannaməsi oldu. Bu sənəd iki ölkə arasında strateji müttəfiqliyi təsdiqləməklə yanaşı, Türk dünyasının hərbi və siyasi baxımdan inteqrasiyasını gücləndirən mühüm bir mexanizmə çevrildi. Bəyannamədə qarşılıqlı müdafiə öhdəlikləri ilə yanaşı, ortaq hərbi təlimlərin keçirilməsi, silah istehsalı sahəsində əməkdaşlıq və müdafiə sənayesində informasiya mübadiləsi kimi məsələlər əksini tapdı.

  Türk Dövlətləri Təşkilatında fəallaşma:

 2021-ci ilin noyabrında Türk Şurasının adının Türk Dövlətləri Təşkilatı (TDT) olaraq dəyişdirilməsi və təşkilata yeni baxışın formalaşdırılması ilə Azərbaycan bu qurumda daha fəal və təşəbbüskar mövqe tutmağa başladı. Qarabağ müharibəsindən sonra Azərbaycanın qazandığı hərbi-siyasi nüfuz TDT daxilində də ona söz sahibinə çevrilmək imkanı verdi. Təşkilatın sammitlərində Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin çıxışlarında Türk birliyinin gələcəyi ilə bağlı strateji hədəflər tez-tez səsləndirilir.

  Nəqliyyat və enerji layihələri – Zəngəzur Dəhlizinin önəmi:

Zəfərdən sonra Cənubi Qafqazda yeni nəqliyyat xəritəsi formalaşmağa başladı. Ən önəmli layihələrdən biri Zəngəzur dəhlizidir. Bu dəhlizin açılması Türk dünyasının fiziki inteqrasiyası üçün mühüm addımdır. Azərbaycanın təşəbbüsü ilə canlanan Zəngəzur Dəhliz layihəsi – yəni Çin-Türkiyə-Avropa marşrutu üzrə yükdaşımaların artırılması – türkdilli dövlətlərin iqtisadi əlaqələrini intensivləşdirir və Azərbaycanın bu marşrutda əsas qovşaqlardan biri kimi rolunu artırır.

  Humanitar və mədəni əlaqələrin genişlənməsi:

 Azərbaycan Zəfərdən sonra yalnız siyasi və iqtisadi deyil, həm də mədəni-humanitar sahədə Türk dünyası ilə əməkdaşlığı dərinləşdirdi. Bakıda və Şuşada keçirilən Türk mədəniyyətinə dair festivallar, birgə konfranslar, ədəbiyyat günləri, tələbə mübadilə proqramları bu sahədəki aktivliyi nümayiş etdirir. Azərbaycan universitetləri türkdilli ölkələrdən tələbələr üçün yeni proqramlar təqdim edir, elm və təhsil sahəsində ortaq təşəbbüslər gerçəkləşdirilir.

  Qarabağın Türk dünyasında yeni status:

 Zəfərdən sonra Qarabağ yalnız Azərbaycan üçün deyil, Türk dünyası üçün də simvolik məna daşımağa başladı. Şuşa şəhəri "Türk dünyasının mədəniyyət paytaxtı" elan edildi. Bu, bir tərəfdən Qarabağın Türk dünyasına inteqrasiya olunmasına, digər tərəfdən isə beynəlxalq səviyyədə tanınmasına xidmət edir. Türk mədəniyyəti ilə bağlı tədbirlərin bu ərazidə keçirilməsi regionun mədəni diplomatiya baxımından nüfuzunu artırır.

 Azərbaycanın Zəfər müharibəsindən sonra Türk dünyasına inteqrasiyası təkcə milli maraqların deyil, ümumtürk həmrəyliyinin ifadəsi kimi dəyərləndirilməlidir. Bu inteqrasiya siyasi və iqtisadi hədəflərlə yanaşı, ortaq tarix, dil və mədəniyyətin bərpasına yönəlmiş bir strateji kursdur. Mövcud təşəbbüslərin davamlı olması üçün türkdilli ölkələr arasında siyasi iradə, qarşılıqlı güvən və praktiki əməkdaşlıq mexanizmlərinin daha da gücləndirilməsi zəruridir.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(19.05.2025)