İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Azərbaycan musiqisinin mahnı janrında bir nömrəli bəstəkar Tofiq Quliyevdir, mən bunu mübaliğısiz deyirəm, zaman ötür, musiqi trendləri dəyişir, amma onun mahnıları yenə də sevilir, yenə də dillərdə dolaşır.

Tofiq Quliyev 1917-ci il noyabrın 7-də Bakı şəhərində mühəndis-iqtisadçı Ələkbər Quliyevin ailəsində anadan olub.  12 yaşında Azərbaycan Dövlət Konservatoriyasının yanındaki peşə məktəbinə, 1934-cü ildə Azərbaycan Dövlət Konservatoriyasına daxil olub. Həm İ. S. Aysberqin sinfində fortepiano, həm də S. Q. Ştrasserin sinfində dirijorluq dərsi alıb və 1936-cı ildə Konservatoriyanı bitirib.

1931-ci ildə Asəf Zeynallının məsləhəti ilə Mirzə Ələkbər Sabirin sözlərinə "Məktəbli" mahnısını bəstələyib. 1935-ci ildə Məşədi Əzizbəyov adına Azərbaycan Dövlət Dram Teatrında dirijorluğa başlayıb. 1936-cı ildə bəstəkar Zakir Bağırovla birgə "Rast", "Segah", "Zabul", "Dügəh" muğamlarını fortepianoda hazırlayıb. Üzeyir Hacıbəyovun təşəbbüsü ilə təhsilini davam etdirmək üçün Moskva Dövlət Konservatoriyasına göndərilib. Tezliklə orada A. Tfasmanın rəhbərlik etdiyi orkestrdə pianoçu kimi çalışmağa başlayıb.

1939-cu ildə Bakıya qayıdıb və 1941-ci ildə "Qırmızı ordu" ansamblını yaradıb. 402-ci diviziyanın tərkibində çalışan ansambl üçün müxtəlif vətənpərvər mahnılar yazıb. 1943-cü ildə iki yerə bölünən ansamblın "Qırmızı flot" hissəsinin rəhbəri olub.

Müharibədən sonra M. Əzizbəyov (dram), Səməd Vurğun (rus dram), M. Qorki (gənc tamaşaçılar) teatrları ilə əməkdaşlıq edib. XX əsrin 40-cı illərindən həm də kino sahəsində işləməyə başlayıb.

1948-ci ildə Moskva Dövlət Konservatoriyasında təhsilini davam etdirib. 1951-ci ildə aspiranturaya daxil olub və A. Qaukun rəhbərliyi altında elmi iş müdafiə edib. Həmin il "Azərbaycan xalq rəqsləri" toplusunu hazırlayanlardan biri olub.

1954-cü ildə Azərbaycan Dövlət Konservatoriyasında dərs deməyə başlayıb. 1956–1958-ci illərdə bir neçə mahnısı "Azərbaycan mahnıları" musiqi cildinə salınıb. 1958-ci ildə Filarmoniyanın bədii rəhbəri, sonra direktoru olub. 1960–1970-ci illərdə bir çox beynəlxalq konfrans, festival, incəsənət günlərində iştirak edib.

XX əsrin 70-ci illərinin sonlarında bir çox uşaq və gənc musiqi müsabiqələrini, o cümlədən "Bakı payızı"nı yaradıb. 1969-cu ildən 1979-cu ilə qədər Azərbaycan Bəstəkarlar İttifaqına rəhbərlik edib. 1990-cı ildən ömrünün sonuna kimi Azərbaycan Bəstəkarlar İttifaqının idarə heyətinin sədri vəzifəsində çalışıb.

Onun bu mahnıları musiqi xəzinəmizin ən qiymətli insiləridir:

"Pəncərə". Sözləri: Rəsul Rzanındır. İfaçı: Rəşid Behbudov. Romantik və lirik üslubda yazılmış bu mahnı Tofiq Quliyevin klassik estrada musiqisinə verdiyi töhfələrdən biridir.

"Sənə də qalmaz". Sözləri: Bəxtiyar Vahabzadənindir. Sosial və fəlsəfi məzmunlu, xalq arasında çox məşhur olan bir əsərdir.

 "Qal, sənə qurban". Sözləri: Mikayıl Müşfiqindir. Xalq musiqisinə yaxın, romantik tonda yazılmış bu mahnı sevilən ifaçılar tərəfindən dəfələrlə səsləndirilib.

"Ay işığında". Lirik və emosional melodiyası ilə yadda qalan bir əsərdir.

"Cücələrim". Uşaq mahnısı kimi tanınsa da, bütün yaş qrupları arasında məşhurdur. Musiqi baxımından çox incə və yaddaqalan bir quruluşa malikdir.

 "Sənsiz". Tofiq Quliyevin lirik musiqilərindən biridir və həsrət mövzusunu əks etdirir.

"Gəl, ey səhər". Gözəl melodiyası ilə seçilən, ruhlandırıcı və nikbin bir əsərdir.

Xalq artisti Şövkət Ələkbərovanın repetruarındakı populyar mahnıları

— Axşam mahnısı — sözlər: Zeynal Cabbarzadə

— Laylay — sözlər: Zeynal Cabbarzadə

 — İlk bahar — sözlər: Zeynal Cabbarzadə

 — Sən mənimsən, mən sənin — sözlər: Zeynal Cabbarzadə

 — Qəmgin mahnı — sözlər: Zeynal Cabbarzadə

— Ağacda alma — sözlər: Ənvər Əlibəyli

Filmoqrafiya

1. İyirminci bahar

2. Səbuhi  - bəstəkar

3. Qayğı

4. Bakı döyüşür

5. Qardaşlıq köməyi

6. Şəfa nəğməsi

7. Əbədi odlar ölkəsi

8. İran Azərbaycanının paytaxtında

Fəxri ad və mükafatları

1. "Azərbaycan SSR xalq artisti" fəxri adı — 29 iyun 1964

2. "Azərbaycan SSR əməkdar incəsənət xadimi" fəxri adı — 21 fevral 1959

3. Azərbaycan SSR Dövlət mükafatı — 1980

4. "İstiqlal" ordeni — 7 noyabr 1997

5. "Qırmızı əmək bayrağı" ordeni — 9 iyun 1959; 4 noyabr 1977

6. "Xalqlar dostluğu" ordeni — 6 noyabr 1987

7. "Şərəf nişanı" ordeni — 2 iyul 1971

8. "Əmək igidliyinə görə" medalı — 6 mart 1950

9. Xəzər Universitetinin fəxri doktoru

Tofiq Quliyev 2000-ci ildə Bakı şəhərində dünyasını dəyişib.

Allah rəhmət eləsin!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(04.10.2025)