Rəqsanə Babayeva
Beyləqan rayon Mədəniyyət Mərkəzinin rejissoru, "Gənclik" Xalq Teatrının rəhbəri. “Ədəbiyyat və incəsənət” üçün
Əllə işlənmiş bir mis kasa, min illərin naxışlarını daşıyan xalça, taxtaya oyulmuş incə bir motiv… Bunlar sadəcə dekor deyil — xalqın yaddaşının, həyat tərzinin və zövqünün sənətə çevrilmiş formasıdır. Tətbiqi sənət əsrlər boyu həm gündəlik həyatımızın bir hissəsi olub, həm də milli kimliyimizin ən canlı daşıyıcısına çevrilib. Amma müasir dövrdə bu sahənin qarşısında həm imkanlar, həm də risklər dayanır. İkinci nəfəs isə yalnız doğru istiqamətlə mümkündür.
Tarixdən gələn ustalıq
Azərbaycanın tətbiqi sənət tarixi xalçaçılıq, zərgərlik, misgərlik, ağac oyma, şəbəkə, keramika kimi müxtəlif sahələri əhatə edir. Hər bölgənin öz rəng kodu, naxış dili və texniki sirrləri var. Qarabağın ipək xalçaları, Şəkinin şəbəkələri, Lahıcın mis qabları yalnız gözəllik nümunəsi deyil, həm də ustad-şagird ənənəsinin canlı şahididir. Bu sənətlər yalnız estetik yox, həm də funksional xarakter daşıyıb — gündəlik istifadə üçün yaradılan əşyalar bədii incəliyin nümunəsinə çevrilib.
Müasir dövrdə tətbiqi sənətin rolu
Bugünkü dünyada tətbiqi sənət iki istiqamətdə inkişaf edir:
1. Milli ənənənin qorunması – Ənənəvi texnika və motivlərin orijinal şəkildə davam etdirilməsi.
2. Müasir dizaynla sintez – Qədim formaların müasir həyat tərzinə uyğunlaşdırılması.
Bu sintez uğurlu olanda milli motivlər gündəlik həyatımıza təbii şəkildə daxil olur. Məsələn, müasir interyerdə şəbəkə elementlərinin istifadəsi, ya da geyim dizaynında xalça naxışlarının tətbiqi həm estetik, həm də mədəni baxımdan dəyərlidir.
Risklər – bazarlaşma və səthilik
Tətbiqi sənət bazara çıxanda onun sənət dəyərini qorumaq çətinləşir. Turistlərə satılan ucuz kopyalar, sürətli istehsal üçün orijinal texnikadan imtina edilməsi, saxta “ənənəvi” motivlər bu sahənin nüfuzuna zərər vurur. Əgər sənət yalnız satış üçün yaşasa, bir müddət sonra ruhunu itirir və dekorativ “suvenir” səviyyəsinə enir.
Gənc ustalar – ikinci nəfəsin açarı
Gənc sənətkarlar bu gün həm ustadlarının yolunu davam etdirmək, həm də öz üslublarını yaratmaq istəyirlər. Onların işlərini dəstəkləmək üçün:
Peşəkar təhsil proqramları
Sərgi və yarmarkalar
Rəqəmsal satış platformaları
Beynəlxalq əməkdaşlıq layihələri
lazımdır.
Gənc ustanın əli həm minillik texnikanı, həm də müasir dizayn anlayışını bilməlidir. Ancaq o zaman tətbiqi sənət ikinci nəfəsini qazanacaq.
Əl işlərinin mədəniyyət siyasətində yeri
Dövlətin tətbiqi sənətə dəstəyi yalnız iqtisadi deyil, mədəni əhəmiyyət daşıyır. Bu sahə milli brend yaratmaq gücünə malikdir. UNESCO siyahısına daxil edilmiş xalçaçılıq və kəlağayı sənətimiz bunun ən gözəl nümunəsidir. Eyni yanaşma digər sahələrə də tətbiq olunsa, dünya arenasında Azərbaycan tətbiqi sənətinin tanınması daha geniş vüsət alar.
Əl işindən sənət əsərinə gedən yol
Tətbiqi sənət yalnız keçmişin yadigarı deyil — o, gələcəyin estetik təməlidir. Əgər biz bu sənəti müasir həyatda canlı saxlasaq, o zaman xalçanın hər ilməsi, şəbəkənin hər şüşə parçası, mis qabın hər oyma xətti milli yaddaşımızın hekayəsini danışmağa davam edəcək.
Və unutmayaq: Sənətin ikinci nəfəsi yalnız ənənəyə sədaqət və yaradıcılığa cəsarət bir araya gələndə mümkün olur.
“Ədəbiyyat və incəsənət”
(01.09.2025)
